Intetho yokuvulwa kwepalamente eyenziwa ngumongameli uCyril Ramaphosa

Intetho yokuvulwa kwepalamente eyenziwa ngumongameli uCyril Ramaphosa kwiholo yesixeko sasekapa, Entshona Koloni, Ngomhla we-18 Kweyekhala 2024

Somlomo weNdlu yoWiso-Mthetho, Obekekileyo uThoko Didiza,
Sihlalo weBhunga lamaPhondo leSizwe, Obekekileyo uRefilwe Mtshweni-Tsipane,
Sekela-Mongameli uPaul Mashatile,
Owayesakuba nguMongameli uThabo Mbeki,
Owayesakuba nguSekela-Mongameli nowayesakuba nguSomlomo uBaleka Mbete,
Owayesakuba nguSekela-Mongameli uPhumzile Mlambo-Ngcuka,
Owayesakuba nguSihlalo we-NCOP u-Amos Masondo,
IJaji eyiNtloko uRaymond Zondo,
USekela-Jaji eyiNtloko uMandisa Maya,
USodolophu oLawulayo wesiXeko saseKapa, uGeordin Hill-Lewis,
IiNtloko zamaZiko aXhasa iNtando yeSininzi,
ILungu eliHloniphekileyo elaWongwa nge-Order of Ikhamanga, uGqr Esther Mahlangu,
Iindwendwe eziBekekileyo neziDwangube eziHloniphekileyo
AmaLungu wezoZakuzo,
AmaLungu aBekekileyo ePalamente,

Bemi baseMzantsi Afrika,

Sihlangene apha kwiphondo laseNtshona Koloni emva kwezaqhwithi ezibi ezibangele umonakalo kumakhaya, kumashishini nakwiziseko ezingundoqo, za zachaphazela amashumi amawaka abantu kwiphondo liphela.

Kwezi ntsuku zimbalwa zidlulileyo, sibone imililo KwaZulu-Natal, apho abantu abali-14, kuquka nabacimi-mlilo abathandathu, baphulukene nobomi babo. Imililo ikwabangele ukuphazamiseka emakhaya, kwimfuyo nakumadlelo.

Bonke abemi boMzantsi Afrika bababeke emithandazweni abo bathwaxwe zezi ngxaki zibangelwe yimozulu embi njengoko bezama ukubundukunya nokwakha amakhaya wabo.

Malungu aBekekileyo,

Ndicele uSomlomo weNdlu yoWiso-Mthetho noSihlalo weBhunga lamaPhondo leSizwe ukuba sibize le ntlangano yezi zindlu zimbini sivule ngokusesikweni iPalamente ngolu suku lunentsingiselo enzulu kuthi sonke.

Namhlanje, sibhiyozela ukuzalwa komongameli wokuqala owonyulwa ngokwentando yesininzi kweli lizwe nentsika yoxolo, yobulungisa noxolelwano kwihlabathi, uMongameli uNelson Rolihlahla Mandela.

Kwilizwe lethu nakwihlabathi liphela, izigidi zabantu ziluphawula olu suku ngezenzo zokusebenza nezemanyano.

Ngokwezi zenzo bazalisekisa intetho yamandulo yokuba umuntu ngumntu ngabantu.

Umuntu ngumuntu ngabantu. Motho ke motho ka batho.

Muthu ndi muthu nga vhangwe vhathu. Munhu yi munhu yi vanhu.

Sikhunjuzwa ngolu suku ukuba sinoxanduva kumntu ngamnye, nokuba impilo yethu nolonwabo lwethu azikwazi kwahlulwa kwezamanye amanina namadoda.

Sikhunjuzwa ukuba njengoko sizamela ukuqhubela phambili nokuphumelela, sinoxanduva lokuqinisekisa ukuba akukho oshiywa ngasemva.

Thina bantu baseMzantsi Afrika sisisizwe esakhiwe zintlanga ezahlukeneyo, sineembali, iinkolo, iinkcubeko neelwimi ezahlukeneyo.

Kodwa singabantu abanye. Kwaye sinesiphelo esinye.

Sesi siphelo sifanayo esenza abantu baseMzantsi Afrika benze le Palamente nalo Rhulumente bahlangane kwaye baqhubele phambili.

Kanye kwiintsuku eezingama-50 ezidlulileyo, abantu baseMzantsi Afrika baya kuvota ukugqiba ngekamva lelizwe lethu. Phambi kolonyulo baye bavakalisa inkxalabo yabo nethemba labo, iminqweno yabo nabakulindeleyo.

Ngeevoti zabo, baqinisekise ukuba iinkokheli zelizwe lethu zibekela bucala iiyantlukwano zazo zepolitiki ziyadibana nabanye ukulwa imingeni enzima esijongene nayo isizwe sethu.

Bathumele imiyalezo ecacileyo yokuba ngaphandle kwemanyano, intsebenziswano, nobambiswano, iinzame zethu zokuphelisa intlupheko, intswela-ngqesho nokungalingani azizophumelela.

Ngokukhokelwa sesi sikhokelo esisuka ebantwini, amaqela ezopolitiko akhethe ukuseka uRhulumente weSizwe woBambiswano.

Kwisenzo esingazange sabonwa ngaphambili kwimbali yethu yentando yesininzi, amaqela alishumi ezopolitko amelwe apha kwiPalamente yethu aye avumelana ukubumba inkqubo enye yokwakha uMzantsi Afrika ongcono, olinganayo nonobulungisa.

Baye bahlangana kunye, nangona benezinto abahlukene ngazo, kuba besabelana ngokuzibophelela kwisizwe esimanyeneyo, esinempumelelo nesiqukayo.

Esebezisa uXwebhu lwemiQathango yeNtsebenziswano, amaqela aye enza isibophelelo esiluqilima ukuhlonela uMgaqo-siseko nolawulo lomthetho nokukhuthaza uxanduva, ukungafihli, ukugqibelela nolawulo olulungileyo.

Baye bavumelana ngeNkqubo esisiKhokelo esiLula njengesiseko somsebenzi woRhulumente weSizwe woBambiswano.

Izenzo eziphambili ezisuka kule nkqubo elawulwa ziimfuno zifumene inkxaso epheleleyo kwindibano yeKhabhinethi, i-Cabinet Lekgotla, yakutsha-nje, ehlanganise abaphathiswa, oosekela-baphathiswa neeNkulumbuso ezonyuliweyo ezintsha, abameli boorhulumente basemakhaya, abalawuli jikelele namanye amagosa aphambili nabo bebekhona.

IKhabhinethi iza kubiza enye iseshoni yesicwangciso ukuqwalasela isiCwangciso-qhinga soPhuhliso seXesha eliPhakathi, esiza kutolika ezi zinto ziphambili zibe zizicwangciso ezineenkcukacha nongenelelo urhulumente aza kuluphumeza kwiminyaka emihlanu ezayo.

IsiCwangciso soPhuhliso seXesha eliPhakathi siza kubeka phandle umbono ocacileyo nesicwangciso-qhinga esicacisa imibono ecacileyo kwaye siquka iinjongo ezicacileyo nezinokulinganiselwa kunye nesicwangciso-sikhokelo ukuziphumeza. Ezi njongo zizohambelana kakuhle noLwabiwo-mali, oluza kuxhasa ukuphunyezwa kwezi njongo.

Kuwo wonke lo msebenzi, isiCwangciso soPhuhliso lweSizwe soMbono wowama-2030 sihleli sisisicwangciso esicacisayo sokuhluma nokuphuhlisa ilizwe lethu.

Siza kusebenzisa njengesikhokelo iiNjongo zoPhuhliso oluZinzileyo zeZizwe eziManyeneyo neSikhokelo sowama-2063 seMbumba ye-Afrika ukuqulunqa isiCwangciso soPhuhliso seXesha eliPhakathi.

INtlanganiso yeKhabhinethi igxininise isiqnisekiso sawo onke amalungu woRhulumente weSizwe woBumbano ukuba asebenze kunye ukuqhubela phambili umdla wabemi bonke baseMzantsi Afrika.

Iqaphele ngombulelo ukuzibophelela nomdla omkhulu abanawo abaPhathiswa nooSekela baPhathiswa abasanda konyulwa kunye neeNkulumbuso ukwenza imisebenzi yabo.

Bemi baseMzantsi Afrika,

Nangona kukho imisebenzi eyimpumelelo yale minyaka ingama30 yentando yesininzi, nomsebenzi owenziweyo minyaka mihlanu idlulileyo ukwakha ngokutsha uqoqosho lwethu nesizwe sethu, izigidi zabemi baseMzansi Afrika zisahleli zihlelelekile, zingenamisebenzi kwaye ziphila kwisizwe esinengxaki enkulu yokungalingani.

Kwiminyaka elishumi elinesiqingatha, uqoqosho lwethu lukhule kancinci.

Iimeko zabantu baseMmzantsi Afrika namhlanje zifuna ukuba sisebenze kunye njengoRhulumente weSzie woBumbano sonke sidlale indima ephambili kwilizwe lethu ngokukhawuleza okukhulu, ngokukhalipha nangokugqibeleleyo.

URhulumente weSizwe woBumbano uthathe isigqibo sokuba kule minyaka mihlanu izayo uza kwenza izinto eziza kuqhubela phambili izinto ezibalulekileyo ezintathu:

Okokuqala, kukuqhubela phambili uhlumo olubandakanyayo nokudalwa kwemisebenzi.

Okwesibini, ukunciphisa intlupheko nokujongana neendleko zokuphila eziphakamileyo.

Okwesithathu, ukwakha urhulumente onezakhono, othembekileyo nokhokelisa uphuhliso phambili.

Sigqibe ukubeka umba wohlumo loqoqosho olubandakanyayo phambili kumsebenzi wethu kuRhulumente weSizwe woBumbano nanjengowona ubalulekileyo kwiinkqubo zesizwe.

Le minyaka ingama-30 idlulileyo isibonise ukuba xa uqoqosho lwethu lukhula, kudaleka imisebenzi. Xa uqoqosho luncipha ayidaleki imisebenzi kwaye siphulukana nemisebenzi.

URhulumente weSizwe woBumbano uza kuzilandela zonke iintshukumo ezinegalelo kuhlumo oluzinzileyo, olukhawulezayo loqoqosho asuse yonke imiqobo eme endleleni yohlumo.

Siqinisekile ukuba uhlumo kufuneka lubandakanye. Kufuneka lube nenguqu.

Uhlumo olubandakanyayo kufuneka luqhubele phambili ukwabiwa ngokutsha kobutyebi namathuba.

Kufuneka luxhase ukuxhotyiswa kwabamnyama baseMzantsi Afrika namanina, nabo bonke  ebebebekelwe bucala kuqoqoqsho ngaphambili.

Le yinxalenye enyanzeliswa ngumgaqo-siseko ukujongana nokungalingani kwangaphambili nokujongana nenkqubo ecothayo yophuhliso.

Ngokuxhotyiswa nokutshintsha, singaqinisekisa ukuba ubugcisa, izakhono, izibonelelo namandla omntu wonke waseMzantsi Afrika ziyasetyenziswa zibe neempembelelo ezinkulu.

Siza kuqhubeka ukwenza iinkqubo ezikhuthaza ukuxhotyiswa ngokubanzi kwabamnyama kuqoqosho, ukulingana kwingqesho nokuxhasa onke amashishini amancinci naphakathi.

Siza kuqhubela phambili ukukhusela nokuxhasa amalungelo aphunyelelwe nzima abasebenzi, nokuqhubela phambili ukuzama ukuphucula iimeko abasebenza nabaphila kuzo.

Uhlumo olubandakanyayo lufuna ukuba siqinise ubume bamanina nolutsha kuqoqosho.

Uhlumo olubandakanyayo lufuna ukuba sisuse imiqobo yentlalo, yoqoqosho, yenkcubeko neminye, neyabantu abakhubazekileyo namanye amaqela abuthathaka kuqoqosho.

Siza kuluxhasa uhlumo lwamashishini asemaphandleni sityale imali kwiziseko ezingundoqo zikarhulumente kwiindawo ezingafumani zinkonzo ngokufanelekileyo.

Siza kuyandisa inkxaso-mali kwiinkqubo zokubuyiselwa komhlaba, sibeke phambili ukukhutshelwa komhlaba karhulumente nokuphucula inkxaso emva kokuhlaliswa kwabantu ngokuxhobisa ngezakhono amaqumrhu anoxanduva lokwenza lo msebenzi.

Ukuze sibe noqoqosho olubandakanyayo oluhluma ngokukhawuleza, sidinga ukulungisa oomasipala bethu abasokolayo.

Uhlumo lwenzeka koomasipala, apho abantu bahlala futhi basebenza khona.

Ooomasipala bethu kufuneka babengababoneleli beenkonzo zentlalo nabaququzeleli bohlumo loqoqosho olubandakanyayo. Kufuneka basebenzele ukutsala abatyali-mali.

Le ndlela ingakhuthaza amashishini ukuba ande kudaleke nemisebenzi kwimimandla yoomasipala. Abatyali-mali batsaleka kwiindawo ezineziseko ezingundoqo ezithembakeleyo nezala maxesha.

Ukwenza lula nokukhawulezisa ukucwangcisa nokulawula iinkqubo kungenza kubelula ukuba amashishini atyale kwaye asebenze kumasipala, ngoko kudaleke imisebenzi emininzi.

Njengorhulumente wesizwe, sinoxanduva ngokoMgaqo-siseko nangokwegunya elicacileyo labo basonyulileyo ukuba sincedise oomasipala basebenzise ngempumelelo amandla abo nemisebenzi yabo.

Siza kuqinisekisa ukuba indlela abakheke ngayo oomasipala kunye nabaxhaswa ngayo ngemali ilungele kanye imeko yabo kwaye banemali eyaneleyo kwiingxowa zabo ebenza bakwazi ukwenza imisebenzi yabo.

Siza kubeka iinkqubo zokuqinisekisa ukuba abantu abanezakhono nabafanelekileyo baqeshelwa izikhundla eziphezulu koomasipala, siqinisekise ngolawulo oluzimeleyo kunye nokubeka iliso kwinkqubo yokuqesha.

Njengento ephambili ekufuneka yenzeke kwangoko, siza kuzisa uzinzo kulawulo kwizixeko ezimbaza zethu sibuyisele unikezelo lweenkonzo.

Sele siwuqalile lo msebenzi.

Xa bendityelele eThekwini ekuqaleni kwalo nyaka, ndidibene nabahlali besi sixeko, iinkokheli zamashishini asekuhlaleni namagosa oomasipala.

Bandichazele ukuba bafuna ukusebenzisana ukwakha isixeko abaza kuphinda bazingce ngaso.

Ukususela ngoko sibeke iQela likaMongemeli eliJongene neeNgxaki zaseThekwini ukuphucula umgangatho wenkxaso esuka kurhulumente wesizwe nowephondo ukuguqula ulawulo lwesiXeko, ukulungisa iingxaki kumanzi nakugutyulo lwelindle nokutsala abatyali-mali.

Siza kuyandisa  le ndlela inye iye nakwezinye izixeko zomasipala abambaxa ezijongene nemingeni enzima ukuze izixeko zethu zibe phambili kumalinge okuzisa uhlumo futhi zibe ngamaziko anamathuba amaninzi.

Kwiminyaka emihlanu ezayo, sisebenzisana, sidibanisa izakhono zethu, siza kugwadla icebo lokuza nohlumo oluza kuxhanyulwa nguye wonke eMzantsi Afrika ngokuthi siqalise inkqubo enkulu yokutyala imali kwiziseko ezingundoqo.

Iiprojekthi ezibalulekileyo ziyaqhuba kulo lonke eli kumacandelo afana nelezothutho, elezeendlela, elezamanzi, elezamandla nelokuhlaliswa kwabantu.

Siza kwandisa kakhulu umthamo wemali etyalwa kwiziseko ezingundoqo ngokwendlela enobunye nehlangeneyo, size sisebenzise i-Infrastructure South Africa, njengequmrhu eliza kukhokela iinkqubo zoququzelelo nocwangciso.

Siza kwenza lula imithetho kwizivumelwano zentsebenziswano phakathi kweenkampani zabucala norhulumente ukwenza utyalo-mali olubanzi kuphuhliso lweziseko ezingundoqo zentlalo nezoqoqosho.

Ukususela koomasipala bethu abambaxa abakhulu ukuya kezona ndawo zethu zisemaphandleni, sinenjongo ecacileyo ukuqinisekisa ukuba amaphulo okwakha aqhuba kuyo yonke indawo kwilizwe lethu, njengoko iindlela, iibhulorho, izindlu, izikolo, izibhedlele neekliniki zisakhiwa, njengoko kufakelwa iintambo zombane neze-intanethi ehamba ngesantya esiphezulu.

Kufuneka sizifundise ukuqhela ukulungisa nokugcina kwimeko efanalekileyo  iziseko ezingundoqo zikarhulumente size sibeke bucala imali siseke neenkqubo zokuqinisekisa ukuba kuyenzeka oku.

NjengoRhulumente weSizwe woBumbano  sizimisele ukuliqhuba ngamandla iphulo lethu lotyalo-mali, ukukhuthaza nokwenza amashishini atyale imali kumacandelo anegalelo elimandla kuqoqosho lweli.

Olu tyalo-mali luza kukhokelela ekwandiseni ukudalwa kwemisebenzi kwabo bangasebenziyo eMzantsi Afrika ingakumbi abantu abatsha.

Siza kuqhuba uhlumo kumacandelo aqesha abantu kakhulu afana nelezeenkonzo, elezolimo, elezokuveliswa kweemveliso ezingenabungozi kokusingqongileyo kunye nelezokhenketho.

Ukudala imisebenzi emininzi yabemi baseMzantsi Afrika, siza kuqwalasela ekulungiseni izimbiwa zethu ukuze sise kwamanye amazwe imveliso egqityiweyo endaweni yemveliso ekrwada.

Siza kwenza umgaqo-nkqubo woshishino wale mihla oqwalasela isakhono  soqoqosho lweli lizwe sokukwazi ukumelana nokhuphiswano, nolukhuthaza amashishini andise umthamo weemveliso ezithunyelwa kumazwe angaphandle aze adale imisebenzi.

Siza kuqhubeka ukusebenza nabachaphazelekayo ukwenza nokuphumeza iziCwangciso eziPhambili ukukhulisa amashishni abalulekileyo, ukwandisa utyalo-mali, ukudala imisebenzi nokunyanzelisa inguqu.

Siqinisekile ukuba amashishini amancinci namashishini angabhaliswanga ngokusesikweni anamandla amakhulu ohlumo olubandakanyayo nokudalwa kwemisebenzi.

Siza kunika ingqalelo ethile ukuxhasa amashishini amancinci naphakathi ezilokishini nakwiindawo zasemaphandleni. Siza kuwusa umsebenzi wezoqoqosho apho uninzi lwabantu bethu luhlala khona ukuze kudaleke imisebenzi.

Ubucukubhede obuninzi obufunwa ngabasemagunyeni buphazamisa amaphulo okudala imisebenzi. Isebe ngalinye nequmrhu ngalinye likarhulumente liyalelwe ukuba linciphise imithetho ekungekho mfuneko yayo elibazisa amashishini ekudaleni amathuba emisebenzi.

Sikubonisile ukubaluleka kwemisebenzi edalwe ngurhulumente nalicandelo lezentlalo ekuphuculeni iimpilo zabantu nokudala imisebenzi ekhawulezileyo.

INkqubo kaMongameli yokuVula iMisebenzi, iNkqubo yeMisebenzi yoLuntu eYandisiweyo namanye amalinge aphantsi kweNkqubo kaMongameli yokuDala iMisebenzi yoLutsha zincede abantu abatsha abaninzi abangasebenziyo batsho banemivuzo, bafumana amava omsebenzi namathuba ophuhliso lwezakhono.

Siza kwandisa senze amaziko ezi nkqubo ukuze abantu abatsha abaninzi bakwazi ukuthatha inxaxheba kumathuba emisebenzi nakuphuhliso lwezakhono.

Sisebenzisa iNkqubo kaMongameli yokuVula iMisebenzi, sikwazile ukudala imisebenzi ephantsi ibe zizigidi ezi-2 namathuba okuphila. Sijolise ekwandiseni inkqubo yemisebenzi yoluntu ngokukhawuleza ukudala amathuba amaninzi emisebenzi.

Sibona amandla amaninzi ohlumo ngaphaya kwemida yethu.

Njengoko siqhubeleka nokuphucula iindlela zokusebenzisana namazwe esirhweba nawo amakhulu kunye nalawo asenokuba ngamaqabane wethu wezorhwebo, siza kulikhokelisa phambili iphulo lokuqaliswa koMmandla weliZwekazi le-Afrika ongaHlawulisani iRhafu yezoRhwebo (i-AfCFTA) ngeenjongo zokwandisa umthamo weemveliso zeli esizithumela kweli lizwekazi liphela.

Siza kukwenza oku njengenxalenye  yomgaqo-nkqubo wethu wezangaphandle, okhuthaza uxolo, ukhuseleko, intando yesininzi nophuhliso kwi-Afrika iphela nokulwela ihlabathi elikhokelisa  phambili ubulungisa nelingakhupheli mntu ngaphandle. 
Kule minyaka  mihlanu izayo, siza kusebenzisa kakhulu la mathuba avelayo kwicandelo lamandla ahlaziyekayo ukwenzela uhlumo oluza kuxhanyulwa ngumntu wonke..

Kwihlabathi, uMzantsi Afrika ulelinye lamazwe elinamathuba amahle kakhulu okuxhaphaza ubutyebi obuvela elangeni nasemoyeni.

Njengoko sisenza inguqu enobulungisa kumandla ahlaziyekayo, uMzantsi Afrika kufuneka udale icandelo lemizi-mveliso evelisa ngendlela engenzi monakalo kokusingqongileyo eza kuma ngokurhweba namazwe angaphandle ngehaydrojini engenzi monakalo kokusingqogileyo kunye nezinye iimveliso ezikumila kunje, , izithuthi zombane kunye neentsimbi zobuxhaka-xhaka beemveliso zombane ohlaziyekayo.

Sibone, umzekelo, ukuba iphondo loMntla Koloni lizitsale njani izigidi ngezigidi zeerandi zotyalo-mali kwiiprojekthi zamandla ahlaziyiweyo.

Umsebenzi usendleleni ukuseka uMmandla oWodwa woQoqosho eBoegoebaai ukuqhuba utyalo-mali kwiiprojekthi zamandla ehaydrojini engenabungozi kokusingqongileyo.

Sezikhona iiprojekthi zombane ohlaziyekayo ezisendleleni, eziza kuvelisa umbane ohlaziyekayo ongama-22,500 MW, esiqikeleleka ukuba zixabissa imali emalunga neebhiliyoni zeerandi ezingama-400 evela kutyalo-mali lweenkampani zabucala. Amaphulo otyalo-mali afana nala aza kudala imisebenzi emininzi.

Kule veki nje, sibone iprojekthi yamandla yabucala eyakhe yankulu enamacangca esola angaphezulu kwama-390 000 kufutshane neLichtenburg eMntla Ntshona eza kugalela umbane ongama-256 MW kwiziko lombane lesizwe.

Siza kuzibona iiprojekthi ezikumila kunje ziqalisa ukusebenza apha kwizwe lakuthi kwezi nyanga neminyaka ezayo. Xa ziye zivuthwa ezi projekthi zidala imisebenzi emininzi.

IsiCwangciso sethu soTyalo-mali kumaPhulo okuTshintsha uHlobo lwaMandla esiwaSebenzisayo ngeNdlela Engasikusibeka Mngciphekweni siyacacisa ukuba siza kutyala imali engaphezulu kwetriliyoni yeerandi eyi-1.5 kumaphulo okutshintsha uhlobo lwamandla esiwasebenzisayo ngendlela engazikusibeka emngciphekweni, kuquka ukuxhasa abasebenzi nabantu baseMpumalanga neminye imimandla evelisa amalahle.

UMzantsi Afrika ukwiphulo elimandla lamandla ombane ohlaziyekayo ekulindeleke ukuba ibe ngawo aqhuba uhlumo nokudalwa kwemisebenzi kule minyaka ilishumi nangaphezulu izayo.

Sikwanamathuba awodwa okubeka ilizwe lethu njengelona lidlala indima ephambili kuqoqosho olusebenzisa ubuchwepheshe bale mihla kunye nokudala imisebenzi kwiinkonzo ezisebenzisa ubuchwepheshe bale mihla.

Siza kutyala kubuxhaka-xhaka bale mihla bokugcina iinkcukacha zabantu nobokwenza iintlawulo, sandise inani labantu abaxhamla ubuxhaka-xhaka be-intanethi ehamba ngesantya esiphezulu kunye nokwandisa nenani labantu abatsha abaqeqeshwa kwizakhono zobuxhaka-xhaka bale mihla.

Njengoko sizingisa kule macandelo matsha ohlumo, siza kuqhubeka nokwenza iinguqu ezimandla eziza kunceda kuhlumo.

Ngaxesha-nye, siza kuphehlelela isigaba sesibini se-Operation Vulindlela, inyathelo elibanzi likarhulumente eliye labaluleka ukuxhasa nokuqhuba uhlaziyo.

Kwisigaba sayo sesibini, i-Operation Vulindlela iza kuqwalasela ekuhlaziyeni inkqubo yorhulumente wasekuhlaleni nokuphucula ukunikezelwa kweenkonzo ezisisiseko, nokuqinisa iziseko ezingundoqo zikarhulumente ezisebenzisa ubuxhaka-xhaka bale mihla njengoyena eqhuba uhlumo nokubandakanya.

Iza kuqwalasela ekukhawuleziseni ukukhutshwa komhlaba karhulumente ibe zizindlu zoluntu nokuphinda kukhokelwe umgaqo-nkqubo wethu wezindlu ukwenza abantu bafumane izindlu ezifikelelekayo kwindawo abazikhethelayo.

Siza kugqiba olona tshintsho luneziphumo kwishishini lombane eMzantsi Afrika ngaphezu kwenkulungwane.

Ukususela ekuchazweni kwesiCwangciso seNkqubo yaMandla ngoJulayi wama-2022, senze inkqubela emandla ekunciphiseni ubunzima kucimicimi wombane.

Ngaphezu kweminyaka emihlanu, urhulumente uza kuqwalasela ekwandiseni nasekomelezeni uthungelwano ekuwuhambiseni.

Ukuqhuba uhlumo olubandakanyayo, sidinga uthungelwano olufanelekileyo lololiwe wempahla ukuthwala izimbiwa, imveliso yezolimo nempahla eyenziweyo ukuya kwiimarike.

Ngokuphumeza isiCwangciso-sikhokelo seCandelo lokuThuthwa kweMithwalo, siza kuqhubeka nokwenza iinguqu eziza kwicandelo lokuthuthwa kwemithwalo emikhulu loMzantsi Afrika.

Umsebenzi esiwenzayo namashishini nemibutho yabasebenzi ngeKomiti yeSizwe yeeNgxaki zeCandelo lokuThuthwa kweMithwalo sele unegalelo ekuphuculweni komsebenzi woololiwe bempahla nakumazibuko.

Impilo yabantu bethu nohlumo kuqoqosho lwethu luxhomekeke ekufumanekeni kwamanzi.

UMzantsi Afrika lilizwe  elinqatyelwe ngamanzi, kwaye singasengxakini yokuba singabi namanzi oneleyo ngenxa yokuba kungazange kutyalwe mali yoneleyo kwiziseko ezikhulu zamanzi kunye nemibhobho yokuhambisa amanzi.

Ngoko ke siza kuqhubeka nokuvuselela amaziko kwicandelo lamanzi ukwenza utyalo-mali oluninzi kwiziseko ezingundoqo zamanzi asisambuku nokulawula ngcono iinkonzo zamanzi kwilizwe lethu liphela.

Njengoko amashishini edinga amanzi nombane ukuze asebenze, ukukhula koqoqosho kudinga izakhono.

Apho izakhono esizidingayo zingafumaneki kwangoko, sidinga ukutsala abantu abanamava neziqinisekiso ezifanelekileyo.

Siza kuqhubeka nokuhlaziya iivisa ezazisiweyo kwiminyaka embalwa edlulileyo ukutsala izakhono notyalo-mali sikhulise icandelo lezokhenketho.

Siza kuqhubeka ukuzalisekisa umgaqo-nkqubo woqoqosho olukhulu oluxhasa uhlumo nophuhliso, ngendlela ezinzileyo.

Njengezinye izizwe ezininzi, kuye kwafuneka siboleke imali ukuxhasa iimfuno zethu zolwabiwo-mali.

Siza kulawula iimali zikarhulumente ngembono yokuphungula amatyala wethu. Sizimisele kakhulu ukunciphisa inzala esiyihlawula kwityala likarhulumente ukuze imali esinayo isetyenziswe kwizidingo ezibalulekileyo zentlalo nezoqoqosho.

Isicwangciso sethu sesibini esiphambili njengoRhulumente weSizwe woBumbano kufuneka sijongane nentlupheko neendleko eziphezulu zokuphila.

Isicwangciso sokunciphisa intlupheko esisebenzayo, esihlangeneyo nesibanzi siyimfuneko ukubonelela ngokhuseleko nenkxaso kolona luntu lubuthathaka.

Nangexesha iinkampani ezininzi zisenza ingeniso eninzi, izigidi zabemi baseMzantsi Afrika ziyasokola ngenxa yokunyuka kwamaxabiso.

NjengoRhulumente woBumbano weSizwe, siza kujonga ukwandisa inani leentlobo zokutya okubalukileyo okungahlawulelwa Rhafu-ntengo (i-VAT) size siqwalasele kwakhona amaxabiso ezinto, kuquka nendlela elibalwa ngayo ixabiso lamafutha ezithuthuthi, sikhangele iindawo apho amaxabiso anokuncitshiswa khona.

Ukungabi namhlaba nazindlu ngomnye unobangela wentlupheko, ethi ibangele ukuba iindleko zokuphila zibe phezulu nangakumbi ebantwini bakuthi.

Amalungiselelo eetayitile zomhlaba nezindlu ezibonelelwe abantu abanee-asethi ukuba bangazisebenzisa ukuphucula ubume boqoqosho lwabo.

Ukungabinamsebenzi wamkelisa imivuzo yenye yezinto ebangela intlupheko.

Eyona ndlela ingcono yokujongana nentlupheko kukuba abantu babenemisebenzi. Siye sangenelela ukuxhasa abangasebenziyo ngongenelelo olwahlukeneyo kuquka ngexesha le-Covid xa sisiza neSibonelelo seSRD.

Isibonelelo seSRD sibonelele ngendlela yokuphila kwizigidi zabantu abangasebenziyo.

Siza kusisebenzisa esi sibonelelo njengesiseko ukungenisa indlela ezinzileyo yengeniso yenkxaso yengeniso kubantu abangasebenziyo ukujongana nomngeni wentlupheko yomvuzo.

Kufuneka siqinisekise ukuba oorhulumente basemakhaya baphumeza ngokufanelekileyo umgaqo-nkqubo wabasweleyo ukuze abadala, ababuthathaka nabahleleleileyo bakwazi ukufumana uncedo ngokuhlawula iinkonzo ezisisiseko.

Okubalulekileyo, siza kunxulumanisa uncedo lwentlalo nezinye iimo zenkxaso ukuphakamisa abantu baphume kwintlupheko.

Njengelizwe, kufuneka sibulele iimpembelelo, apho inkqubo yemfundo esebenza kakuhle nesemgangathweni ikwazi ukunciphisa intlupheko nokuqhuba uhlumo loqoqosho olubandakanyayo.

Ngoko ke siza kuqwalasela ekuphumezeni ukufikelela jikelele kophuhliso lwabantwana abancinci, eyinto eyimfuneko ukuphucula imfundo kwiminyaka ezayo.

Sizaku qinisekisa ukuba izikolo ziluncedo kwimfundo, zibenamagumbi okufundela oneleyo, amaziko ogutyulo lindle akhuselekileyo nafanelekileyo, amanzi acocekileyo nokutya yonke imihla kwabo bakudingayo.

Ukuqinisekisa ukuba sivelisa izakhono ezidingekayo kuqoqosho lwethu, siza kwandisa uqeqesho kwezomsebenzi wezandla nakwezobugcisa ezikolweni nakumaziko emfundo ephakamileyo, sithathe indlela ekhokelwa ziimfuno ukuphuhlisa izakhono.

Umsebenzi obalulekileyo weminyaka emihlanu ezayo kukuqinisekisa ukuba sikwanciphisa iindleko eziphezulu zokuphila ngokuqinisekisa ukuba wonke umntu eMzantsi Afrika ufikelela ngokufanayo kuncedo lwempilo olulinganayo, olufikelelekayo nolusemgangathweni.

Njengoko siphumeza i-Inshorensi yeMpilo ueSizwe (i-NHI), siza kuqwalasela ekomelezeni iziseko ezingundoqo zempilo, siphucule uqeqesho kubasebenzi boncedo lwezempilo kwaye sisebenzise ubuchwephesha ukuphucula ulawulo loncedo lwempilo.

Nngona kukhona ukungavisisani nge-NHI, kodwa kuyavunyelwana ngabaninizi ukuba kufuneka kusetyenziswe izibonelelo neengcali ezikumaziko  karhulumente nakumaziko abucala ukwenzela ukuba sikwazi ukunikezela ngeenkonzo zezempilo ngokulinganayo kubo bonke abemi boMzantsi Afrika.

Ekuphumezeni i-NHI, sizithembile ukuba sizokwazi ukudibanisa abo bachaphazelekayo, nokuba sizokwazi ukusombulula iiyantlukwano zethu sicacise oko singaqondaniyo ngako.

Kukho abantu abahlala kude kumathuba oqoqosho nakwiinkonzo, iindleko zothutho zithatha inxalenye eninzi yomvuzo wabantu zinyuse iindlela zokuphla.

Izinto eziphambili zangoko kufuneka zigqibe ukufunyanwa nothungelwano loololiwe babantu kwilizwe liphela ukwenza abantu bahambe ukusuka kwiindawo ezisisiseko kumaziko esixeko.

Malunga nama-80% emizila yoololiwe babakhweli ngoku iyasebenza, kwaye izikhululo zikaloliwe ezonakalisiweyo ezimalunga nama-300 zihlaziyiwe, zibonelela ngeenkonzo ezikhuselekileyo nezaneleyo.

Isicwangciso sesithathu esiphambili soRhulumente woBumbano weSizwe kukwakha urhulumente onezakhono, othembakeleyo nokhokelisa phambili uphuhliso.

Siza kuqhubeka ngomsebenzi osele uqhuba wokuqinisekisa ukuba abasebenzi bakarhulumente zingcali eziqeqeshiweyo  futhi sitsalela kurhulumente abantu abanezakhono, abanako ukusebenza nabagqibeleleyo.

Siza kuqhubeka ukulwa urhwaphilizo nokuthintela ukungenelela kwepolitiki okungafunekiyo kulawulo lukarhulumente.

Kolu lawulo, siza kuwugqiba umsebenzi ukugcina ubume bezemali nokwenziwa komsebenzi wamashishini karhulumente wethu (ii-SOE).

Siza kukugqiba ukuphunyezwa komfuziselo wobunini osesazulwini nomtsha sisenzela ii-SOE. Oku kuza kuphucula ukuba noxanduva, ukungafihli, ulawulo nokongamela, ngeli xesha kuncitshiswa ukungasebenzi nokungabinamandla korhwaphilizo.

Ukusekwa kwenkampani ye-SOE kuza kusinika umgomo omkhulu wokwakha ingxowa-mali yobutyebi eyongameleyo.

Oku kwenziwe ngempumelelo ngamanye amazwe anengxowa-mali yobutyebi eyongameleyo eyenze imali ngomsebenz ophezulu weeSOE endaweni yamagunya erhafu.

Ukujongana nolwaphulo-mthetho norhwaphilizo, kufuneka sibe nee-arhente ezigunyazisa umthetho ezikwazi ukusebenza, eziphucukileyo nezizimeleyo ezinokulwa ulwaphulo-mthetho olubanzi nolulungiselelweyo.

Siza kusasaza ubuchwephesha bale mihla ukuncedisa ekulweni ulwaphulo-mthetho. Indlela eqhutywa ngokweenkcukacha iza kusetyenziswa ukuchonga iindawo ezinamazinga aphezulu olwaphulo-mthetho olunobundlobongela kuboniswe ulwabiwo lwezibonelelo zobupolisa zihambelane nemiqathango yokuthintela.

Siza kuqhubeka ukujongana nolwaphulo-mthetho oluphambili njengokomba imigodi ngokungekho semthethweni, ubundlobongela bemigewu, ukuphanga izithuthi ezihambisa imali nabenza ubuqhetseba kulwakhiwo ngokweeyunithi zamapoliswa ezigqwesileyo.

Siza kuqhubeka ukuphumeza isiCwangciso-qhinga seSizwe soBundlobongela obuBhekisele kwiSini (GBV) nokuBulawa kwabasetyhini, nokwandisa iinkonzo zokuxhasa amaxhoba, njengeZiko loNcedo iThuthuzela needesika zeGBV kwizikhululo zamapolisa.

Malungu abekekileyo,

Kwiminyaka engama-30 eyadlulayo, uMongameli uNelson Mandela wema phambi kwale Ndlu waphefumla ngeentsuku zokuqala ezili-100 zoRhulumente weSizwe woBumbano.

Ukunika ingqalelo kwimibono eyahlukeneyo zamaqela ohlukeneyo kurhulumente, wathi:

“Into esidibanisayo kukuzibophelela kwiinzame zesizwe ezihlangeneyo ukuxolelanisa isizwe sethu nokuphucula impilo yaso.”

Kungathethwa kwa into efanayo kuRhulumente woBumbano weSizwe oye wasekwa ngoku ngamaqela alishumi emibutho emelwe kule Palamente.

Sabelana ngokuzibophelela ukuxolelanisa isizwe sethu ngokuqhubela phambili ubulungisa eluntwini nobulungisa obulinganayo kumntu wonke.

Sizibophelele ukuphucula impilo yelizwe lethu nabantu balo ngokohlumo olubandakanyayo, ukudalwa kwemisebenzi nokunciphisa intlupheko.

Esi sisithembiso esisibandakanyayo sonke.

Kumsitho wokuBekwa kukaMongameli, ndiye ndazibophelela ukuba kufuneka sisebenze kunye sibambe iiNgxoxo zeSizwe sixoxa ngemingeni enzima esijongene nayo isizwe sethu, nokuvumelana ukuba kufuneka senze ntoni ukuphumeza ikamva elingcono leli lizwe lethu likhulu.

Kuluntu luphela, abantu bavakalise inkxaso yabo kwiiNgxoxo zeSizwe.

Bathe kufuneka zibandakanye bonke abaphambili abachaphazelekayo kubomi belizwe, abamele uluntu ekuhlaleni, iinkokheli zomthonyama, icandelo elibhekisele kwinkolo, abasebenzi, abakushishino, abasebenzi bezenkcubeko, abantu bezemidlalo neminye imibutho ezimele imidla eyahlukeneyo namazwi abemi bethu.

Ukulandela umzekelo obekwe ziimeko zembali, ezifana ne-Congress of the People ngowe-1955, iNkomfa yeKamva leDemokrasi ngo-1989 neNgqungquthela nokuthethana kwieDemokrasi yoMzantsi Afrika ebutsheni boo1990s, kufunyanwa amava okubhala umgaqo-siseko wethu omtsha wentando yesininzi ngo1996, sicinge ngeeNgxoxo zeSizwe ezibandakanya ukuthatha inxaxheba koluntu okubanzi nokubandakanyayo.

Njengoko sasisenza ngamaxesha amaninzi abalulekileyo kwimbali yethu, siza kufuna ukusebenza ngokombono ofanayo sakhe indibaniselwano ebanzi yoluntu enenkqubo yokusebenza ecacileyo ukuqwalasela iminqweno yelizwe.

Ngokwezi Ngxoxo zeSizwe, sibizelwe ukuba ngamagosa otshintsho sibe ziintshatsheli sohlumo olubandakanyayo sidale amathuba.

Kwiminyaka embalwa edlulileyo, iqela lesisebenzisana nabo abohlukeneyo nabachaphazelekayo kuluntu luphela liye ladibana ukuqwalasela izehlo ezohlukeneyo ukwenzela ikamva lelizwe lethu.

Ezi bezibizwa ngokuba yi-Indlulamithi Scenarios 2035.

Enye yezi meko bazichazileyo ibibizwa ngokuba ‘Sisizwe esiRhanelwayo’, kusetyenziswa intaka ing’ang’ane njengophawu lwabo.

Oku kuchaza imeko yokungasebenzi, apho iingxaki zelizwe lethu ziqhubeka zingasombululeki, nalapho abantu betyholana ngeengxaki zoMzantsi Afrika. Le meko isibonise umfanekiso welizwe lethu liphela.

Imeko yesibini, imelwe lixhalanga, elibonakalisa umfanekiso wesizwe esiphelelwe lithemba esilawulwa kukudibana kwabantu abadumileyo eyona njongo yabo ikukuzityebisa nokufumana inkxaso.

Le meko ibone ukuzithemba kutyalo-mali kukhuselekile, umzila wohlumo uphantsi nentswela-ngqesho, intlupheko nokungalingani kuhleli kuphezulu.

Kukwachaza imeko ebizwa ngokuba ‘SiSizwe esineNtsebenziswano’, esimelwe ziintaka ezolukayo zoluntu.

Le meko ibonisa umfanekiso apho ema kokuphazamiseka noqhankqalazo kukhona ukudibana kwamaqela opolitiko, korhulumente, kwecandelo labucala noluntu ekuhlaleni ukuze kufunyaniswe kunye izinto eziphambili nokuphakamisa amandla omnye.

Lukhona utshintsho ngokobume bolawulo nokuhlaziya okukhokelela ekukhuleni koqoqosho, kukho utyalo-mali olunye olutsalwayo, oko kukhokelela ekunciphiseni intswela-ngqesho, ukungalingani nentlupheko.

Ngokuseka uRhulumente woBumbano weSizwe, ngokulungiselela iiNgxoxo zeSizwe, sizibeke ngabom kwindlela eya ‘kwisizwe sentsebenziswano’.

Singathanda ukuba sonke njengabemi baseMzantsi Afrika siziphathe ‘njengeentaka ezolukayo’. Ezolukayo ziphakathi kweentaka ezininzi ezinobubele kuba zakha iindawo ezibanzi zizidibanise kwaye ziyasebenzisana.

Noxa kukho yonke le mingeni, noxa sahlukene, noxa kukho zonke iimpepho, singabemi baseMzantsi Afrika sibizelwe ukuba sizibophelele luqilima ukuhamba kumzila wentsebenziswano, wohlumo nowokubandakanya.

Namhlanje, iqela labenyuka intaba baseMzantsi Afrika bafikelele encotsheni yeKilimanjaro, eyona ncopho iphezulu kwilizwekazi laseAfrika.

Bakwenze oko ngokuhlonela ukuzalwa kukaNelson Mandela nokubhiyozela iminyaka engama-30 yenkululeko yethu.

Laziwa njengephulo le-Trek4Mandela, aba enyuki ntaba baye bajoyinwa ngabanye abasuka kumazwe amaninzi kuzwelonke ukuncedisa ukugcina amantombazana esikolweni ngokonyusa ingxowa-mali yokuthenga iitawuli zoomama nezinye izidingo.

Izenzo zabo mazisivuselele.

Impumelelo yabo isikhumbuza ukuba njengesizwe saseMzantsi Afrika, ayikhointaba esingenokuyenyuka kwaye akukho ncochoyi esingenakufikelela kuyo.

Ndivala ngokukhumbula nokubeka ngenye indlela amazwi kaMartin Luther King Jr, xa ndisithi:

Masiphakame ngokuhlwa nje silungele ngeyona ndlela.
Masiphakame sizimisele ngeyona ndlela.
Masiqhubele phambili ngezi ntsuku zinamandla, iintsuku zemingeni,zokwenza uMzantsi Afrika ubeyile nto ifanele ukuba yiyo.
Sinethuba lokwenza uMzantsi Afrika ibesisizwe esingcono.

Yanga uThixo angawusikelela uMzantsi Afrika akhusele abantu bawo.

Nkosi Sikelel’ i-Afrika.

Ndiyabulela.

Issued by
More from
More on

Share this page

Similar categories to explore