Polelo ya pulo ya Palamente ka moPresidente Cyril Ramaphosa ka Holong ya Toropokgolo ya Motsekapa, ka Kapa Bodikela, ka la 18 Mosegamanye 2024
Sepikara wa Kopanokgothekgothe ya Bosetšhaba ya Maloko a Palamente, Mohlomphegi Thoko Didiza,
Modulasetulo wa Lekgotla la Diprofenseprofense la Bosetšhaba, Mohlomphegi Refilwe Mtshweni-Tsipane,
Motlatšamopresidente Paul Mashatile,
Mopresidente wa Peleng Thabo Mbeki,
Motlatšamopresidente wa Peleng le Sepikara sa Peleng Baleka Mbete,
Motlatšamopresidente wa Peleng Phumzile Mlambo-Ngcuka,
Modulasetulo wa Peleng wa Lekgotla la Diprofenseprofense la Bosetšhaba (NCOP) Amos Masondo,
Moahlodimogolo Raymond Zondo,
Motlatšamoahlodimogolo Mandisa Maya,
Ramotsemogolo wa Motsekapa, Geordin Hill-Lewis,
Dihlogo tša Diinstitušene tšeo di Thekgago Temokrasi,
Leloko leo le Hlomphegago la Sefoka sa Ikhamanga, Ngaka Esther Mahlangu,
Baeng bao ba Hlomphegago le Batho bao ba Tlotlegilego,
Maloko a Dintlo tša Botseta,
Maloko ao a Hlomphegago a Palamente,
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Re kgobokane mo ka profensengprofense ya Kapa Bodikela ka morago ga dipula tša matlakadibe tše šoro leo tšeo di hlokago lešoko tšeo di bakilego tshenyo go dintlo, go dikgwebo le go mananeokgoparara, fao di amilego dikete tše masomesome tša batho go ralala le profense.
Mo matšatšing ao a sa tšwago go feta, re bone mello ya dihlaga ka KwaZulu-Natal, mo batho ba 14, go akaretšwa bašomi ba go tima mello, ba lahlegetšwego ke maphelo a bona. Mello yeo e bakile tshenyo ya dintlo, ya bolaya leruo le go senya naga ya phulo.
Dithapelo tša MaAfrika Borwa di go batho ka moka bao ba amilwego ke maemo a a boso ao a šiišago ge ba dutše ba šoma gore maphelo a bona a boele sekeng le go aga dintlo lefsa.
Maloko ao a Hlomphegago,
Ke kgopetše Sepikara sa Kopanokgothekgothe ya Bosetšhaba ya Maloko a Palamente ka Moka le Modulasetulo wa Lekgotla la Bosetšhaba la Diprofense go bitša tulo ye ya mohlakanelwa go bula Palamente semmušo ka letšatši leo le tletšego ka tlhalošo le go ba bohlokwa.
Lehono, re keteka matswalo a tatago rena yo a hlomilego setšhaba se sa temokrasi le mohlala wa khutšo, toka le poelano lefaseng ka bophara, Mopresidente Nelson Rolihlahla Mandela.
Go ralala le naga ya rena le go ralala le lefase, dimilione tša batho di keteka letšatši le ka mešomo ya tirelo le lerato la dinaga tša gabobona.
Ka mešomo ya bona ba dira gore bophelo bo tloga bo eba bjona bja nnete: ke gore re hwetša botho bja rena go tšwa go botho bja ba bangwe.
Umuntu ngumuntu ngabantu. Motho ke motho ka batho.
Muthu ndi muthu nga vhangwe vhathu. Munhu yi munhu yi vanhu.
Re a gopotšwa gore ka letšatši le re na le maikarabelo go rena ka moka; le gore go phela gabotse ga rena le lethabo la rena le ka se aroganywe go le Lethabo la basadi le banna ba gaborena.
Re gopotšwa gore ge re dutše re nyaka go gatela pele le go atlega, re na le maikarabelo a go netefatša gore ga go yo a tlogelwago morago.
Rena MaAfrika re setšhaba seo se farologanego, seo se nago le dihistori, ditumelo, ditšo le dipolelo tše di fapafapanego.
Le ge go le bjalo re setšhaba se tee. Ebile re na le bokamoso bjo bo swanago.
Ke bokamoso bjo bo swanago fao e lego gore batho ba Afrika Borwa ba laetšego Palamente ye le Mmušo wo go kopana le go gatela pele.
Matšatši a 50 thwii ao a fetilego, batho ba Afrika Borwa ba ile dikgethong go tšea sephetho ka ga bokamoso bja naga ya rena. Pele ga dikgetho ba ile ba laetša dipelaelo tša bona le dikholofelo tša bona, ditlhologelo le tšeo ba di emetšego.
Ka go diriša diboutu tša bona, ba tšere sephetho sa gore baetapele ba naga ya rena ba swanetše go beela thoko diphapano tša bona le gore ba kopane bjalo ka selo se tee go fenya ditlhohlo tše di tseneletšego tše naga ya rena e lebanego le tšona.
Ba rometše molaetša wo o kwagalago gabotse wa gore ka ntle le kopano, tirišano le tšhomišano, matsapa a rena a go fediša bohloki, tlhokego ya mešomo le tlhokego ya tekatekano a ka se atlege.
Ka ge e laelwa ke taelo ye e tšwago go batho, mekgatlo ya dipolotiki go ralala le seemo sa dipolotiki e kgethile go hloma Mmušo wa Mohlakanelwa wa Bosetšhaba.
Ka tiro yeo e sego ya emelwa ka historing ya temokrasi ya rena, mekgatlo ya dipolotiki ye lesome ye e emetšwego ka mo Palamenteng ya rena e dumelelane go ngwala lenaneo la yona ka moka la go aga Afrika Borwa ye kaone, ye batho ba yona ba lekanago le go feta le yeo e nago le toka kudu.
E kopane, ya beela diphapano tša yona thoko, ka gobane e na le boikgafo bjo bo swanago go setšhaba seo se kopanego, se atlegilego le seo se akaretšago bohle.
Ka Setatamente sa Maikemišetšo, mekgatlo ye e dirile boikgafo bjo bo tiilego bja go hlompha Molaotheo le tshepedišo ya molao le go tšwetša pele boikarabelo, go hloka sephiri, seriti le pušo ye kaone.
E dumelelane ka Lenaneo le Lennyane bjalo ka motheo wa mošomo wa Mmušo wa Mohlakanelwa wa Bosetšhaba.
Ditiro tšeo di beilwego pele go tšwa go lenaneo leo le lennyane di hweditše thekgo ka botlalo ya Kopano ya Lekgotla la Kabinete yeo e sa tšwago go swarwa, yeo e kopantšego ditona tšeo di sa tšwago go thwalwa, batlatšaditona le ditonakgolo. Baemedi ba mebušo ya selegae, balaodipharephare le bahlankedi ba bangwe ba bohlokwa le bona ba be ba tsenetše kopano ye.
Tše ke ditiro tše di beilwego pele tšeo re di hlagišago mantšiboeng a lehono.
Kabinete e tlo bitša kopano ye nngwe ya togamaano go lebeledišiša Leanotlhabollo la Kotara ya Magareng, leo le tlago fetošetša dilo tšeo di beilwego pele go ba leano ka botlalo le ditsenogare tšeo mmušo o tlago di phethagatša mo mengwageng ye e tlago ye mehlano.
Leanotlhabollo la Kotara ya Magareng le tla hlagiša ponelopele yeo e hlalošitšwego gabotse le leano la togamaano leo le laetšago dinepo le go akaretša maikemišetšo ao a itšego, a go elwa le leano la ka fao maikemišetšo ao a ka fihlelelwago ka gona. Dinepo tše di tla dirwa gore di sepelelane gabotse le Ditekanyetšo, gomme se se tla thekga phethagatšo ya maikemišetšo a.
Ka mošomo wa yona ka moka, Pono ya 2030 ya Leanotlhabollo la Bosetšhaba e tšwela pele go ba leano leo le hlahlago kgolo le tlhabollo ya naga ya rena.
Re tla hwetša gape tlhohleletšo go tšwa go Dinepo tša Tlhabollo ya Go swarelela tša Mokgatlo wa Dinagakopano le go Leano la 2063 la Mokgatlo wa Tšhomišano ka Afrika ge re ngwala Leanotlhabollo la rena la Kotara ya Magareng.
Kopano ya Lekgotla la Kabinete e lemogile maikemišetšo a maloko ka moka a Mmušo wa Mohlakanelwa wa Bosetšhaba go šomišana mmogo ka nepo ya go tšwetša pele dikgahlego tša MaAfrika Borwa ka moka.
E lemogile ka ga boikgafo le mafolofolo a magolo ao ka ona Ditona tšeo di sa tšwago go thwalwa le Batlatšaditona gammogo le Ditonakgolo ba šetšego ba thomile ka mešomo ya bona.
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Ka ntle le diphihlelelo tša mengwaga ye 30 ya temokrasi, le mošomo wo o dirilwego mo mengwageng ye e fetilego ye mehlano ya go aga lefsa ekonomi ya rena le setšhaba sa rena, dimilione tša MaAfrika Borwa di sa le bohloking, di sa hloka mešomo ebile di dula ka setšhabeng seo se sa lekanego kudu.
Mo ngwagakgolong le seripagare, ekonomi ya rena ga se ya gola.
Maemo a batho ba Afrika Borwa lehono a nyaka gore re dire mmogo ka lebelo bjalo ka Mmušo wa Mohlakanelwa wa Bosetšhaba le batšeakarolo ka moka ba bohlokwa ka nageng ya rena, ka go tia maatla le ka go tšea dipheto.
Mmušo wa Mohlakanelwa wa Bosetšhaba o tšere sephetho sa go dira gore mengwaga ye mehlano ye e tlago e be ya ditiro tšeo di tlago tšwetša pele mananeo a mararo a togamaano ao a beilwego pele:
Sa mathomo, go hlohleletša kgolo ye e akaretšago bohle le tlhomo ya mešomo.
Sa bobedi, go fokotša bohloki le go lwantšha tshenyegelo ya godimo ya go phela.
Sa boraro, go aga mmušo wo o nago le bokgoni, wa maitshwaro le wo o hlabollago batho.
Re tšere sephetho sa go bea kgolo ye e akaretšago bohle go ba bohlokwa go mošomo wa Mmušo wa Mohlakanelwa wa Bosetšhaba le go ba gare go lenaneo la bosetšhaba.
Maitemogelo a rena mo mengwageng ye 30 a laeditše gore ge ekonomi ya rena e gola, mešomo le yona e a hlongwa. Ge ekonomi ya rena e phuhlama ga go be le tlhomo ya mešomo gomme batho ba lahlegelwa ke mešomo.
Mmušo wa Mohlakanelwa wa Bosetšhaba o tla dira tiro ye nngwe le ye nngwe yeo e tsenyago letsogo go kgolo ya ekonomi ye e tšwelago pele go ya go ile le ye e diregago ka pela le go tloša lepheko lefe goba lefe leo le šitišago kgolo.
Re ikemišeditše gore kgolo e swanetše go akaretša bohle. E swanetše go ba yeo e fetošago maemo a batho.
Kgolo ye e akaretšago bohle e swanetše go hlohleletša lehumo le dibaka.
E swanetše go thekga matlafatšo ya MaAfrika Borwa a bathobaso le basadi, le batho ka moka bao mo nakong ye e fetilego ba ilego ba phaelwa thoko go ditiragalo tša ekonomi.
Se ke karolo ya ditlhagišo tša molaotheo tša go rarolla tlhokego ya tekatekano ye e bego e direga mo nakong ye e fetilego le go šoma ka tshepedišo ya go nanya ya tlhabollo.
Ka matlafatšo le phetošo, re ka netefatša gore mabokgoni, botsebi, methopo le mafolofolo a MaAfrika Borwa ka moka a šomišwa go re a be le seabe se segolo.
Re tla tšwela pele go phethagatša mananeo ao a hlohleletšago matlafatšo ya bathobaso ekonoming ye e akaretšago bohle, tekatekano mešomong le thekgo go dikgwebopotlana le go dikgwebo tša magareng.
Re tla tšwela pele go šireletša le go tšwetša pele ditokelo tša bašomi tšeo di hweditšwego gaboima, le go tšwela pele go nyaka go kaonafatša maemo a oba šomago le go phela go ona.
Kgolo ye e akaretšago bohle e nyaka gore re tiišetše maemo a basadi le a bafsa ka ekonoming.
Kgolo ye e akaretšago bohle e nyaka gore re tloše mapheko a tša leago, a ekonomi, a setšo le a mangwe gore bagolofadi le dihlopha tše dingwe tšeo di lego kotsing di kgathe tema ka botlalo ka ekonoming.
Re tla thekga kgolo ya dikgwebo tša dinagamagaeng le go beeletša ka go mananeokgoparara a setšhaba ka mafelong ao a hlaelelago ditirelo.
Re tla oketša thušo ya ditšhelete go lenaneo la peakanyolefsa ya naga, ra bea pele phetišetšo ya naga ya mmušo le go kaonafatša thekgo ya ka morago ga go tsena ga batho nageng ka go matlafatša bokgoni bja dihlongwa ka makala ao a rwelego maikarabelo.
Go fihlelela kgolo ya ka pela, yeo e akaretšago bohle, re swanetše go lokiša mebasepala yeo e swerego bothata.
Kgolo e direga maemong a kgauswi, fao batho ba dulago le go šoma gona.
Mebasepala ya rena e swanetše go ba bobedi baabi ba ditirelo tša leago le basepediši ba kgolo ya ekonomi yeo e akaretšago bohle. E swanetše go šoma gore e goketše peeletšo.
Mokgwa wo o ka hlohleletša dikgwebo go gola le go hloma mešomo ka mafelong a mebasepala. Babeeletši ba goketšwa ke mafelo ao a nago le mananeokgoparara ao a tshephagalago le a sebjalebjale.
Go nolofatša le go akgofiša ditshepedišo tša peakanyo le tša taolo go ka dira gore go be bonolo gore dikgwebo di beeletše le go šoma ka mebasepaleng, go realo e le go hloma mešomo ye mentši.
Bjalo ka mmušo wa bosetšhaba, re na le bobedi maikarabelo go Molaotheo le thomelo ya bakgethi go thuša mebasepala go phethagatša maatla le mešomo ya yona.
Re tla netefatša gore sebopego sa dihlongwa le mokgwa wa thekgo ya ditšhelete ya mebušo ya selegae di loketše mošomo, le gore seemo sa ditšhelete le phethagatšo ya mešomo ka mebasepala e kgona go dirišwa go ya go ile.
Re tla hloma ditshepedišo tše di netefatšago gore batho bao ba nago le bokgoni le mangwalo a dithuto ba a thwalwa maemong a godingwana ka mebasepaleng, le go netefatša gore go ba le tshepetšo ya taolo ye e ikemego le ya tlhokomedišišo mabapi le tshepedišo ya go thwalwa batho bao mešomong.
Bjalo ka selo seo se beilwego pele sa ka pela, re tla tliša seemo seo se sa tekatekego go pušo ya diroropokgolo tša rena le go bušetša sekeng kabo ya ditirelo.
Re šetše re thomile ka mošomo wo.
Ge ke etetše eThekwini mo mathomong a ngwaga wo, ke kopane le badudi ba ka toropokgolong ye, le baetapele ba dikgwebo tša kgauswi le bahlankedi ba mmasepala.
Ba mpoditše gore ba nyaka go šoma mmogo go aga toropokgolo yeo ba ka ikgantšhago ka yona.
Re šetše re hlomile Sehlophatšhomo sa Mopresidente ka ga eThekwini go maatlafatša thekgo go tšwa go mmušo wa bosetšhaba le wa profense go fetoša seemo sa tshepedišo ya Toropokgolo ye, go lokiša mathata a mabapi le meetse le kelalatšhila le go goketša peeletšo ye mpsha.
Re tla diriša mokgwa wa go swana le wo go ya mebasepaleng ye mengwe ya ditoropokgolo yeo e lebanego le ditlhohlo tše kgolo gore ditoropokgolo tša rena e be tšona e lego ditlhohleletšo tša kgolo le mafelo ao tletšego ka dibaka tše ntši.
Mo mengwageng ye e tlago ye mehlano, ka go šoma mmogo, ka go diriša bokgoni bja rena re le mmogo, re tla hloma leano la rena la kgolo ye mpsha ye e akaretšago bohle ka Afrika Borwa ka go dira peeletšo ye kgolo ka go mananeokgoparara.
Diprotšeke tše bohlokwa di gare go ralala le toropokgolo ye ka makaleng a go swana le a dinamelwa, ditsela, meetse, enetši le madulo a batho.
Re oketša kudu maemo a peeletšo ka go mananeokgoparara ka go diriša mokgwa wa kakaretšo le wo o kopantšwego kudu, ka go bea Afrika Borwa ya mananeokgoparara bjalo ka sehlongwa sa bogareng sa kgokaganyo le peakanyo.
Re nolofatša taolo ya dilekane tša setšhaba le praebete go kgontšha peeletšo ye kgolo ka go bobedi tlhabollo ya mananeokgoparara a leago le a ekonomi.
Go thoma go mebasepala ya rena ye megolo kudu ya ditoropokgolo go fihla dinagamagaeng tša rena tše di lego kgole, re na le maikemišetšo ao a kwagalago a go fetoša naga ya rena go ba lefelo la dikago, fao ditsela, maporogo, dintlo, dikolo, dipetlele le dikliniki di agwago, ka ge faeba ya porotepente e alwa ka fase le ge mathale a maswa a mohlagase a hlongwa.
Re swanetše go šoma gore re tsenye setlwaedi sa go lokiša mananeokgoparara a setšhaba, le go lebiša methopo le go hloma ditshepedišo go netefatša se.
Bjalo ka Mmušo wa Mohlakanelwa wa Bosetšhaba, re tšere sephetho sa go matlafatša lesolo la peeletšo, ka go hlohleletša le go kgontšha dikgwebo go beeletša ka go bokgoni bja tšweletšo.
Dipeeletšo tše di tla feletša ka tlhomo ya mešomo ye e oketšegilego go MaAfrika Borwa ao a sa šomego kudukudu bafsa.
Re tla hlohleletša kgolo ka go makala ao a dirišago bašomi kudu a go swana le la ditirelo, temo, tšweletšo ka tša tikologo le boeti.
Go hlomela MaAfrika Borwa mešomo ye mentši, re tla nepiša go šomeng ga diminerale tša rena gore re tle le romela ditšweletšwa tšeo di feditšwego dinageng tša ka ntle sebakeng sa go romela ditšweletšwa tše tala tše di sego tša šongwa.
Re tla diriša melawana ya sebjalebjale ya ka diintastering ye e nepišitšego go bokgoni bja ekonomi ya rena, le yeo e hlohleletšago dikgwebo go oketša diromelwantle tša rena le go hloma mešomo.
Re tla tšwela pele go šoma le batšeakarolo go hlama le go phethagatša Maanomagolo a go godiša diintasteri tše bohlokwa, go oketša peeletšo, go hloma mešomo le go hlohleletša phetošo.
Re a tshepa gore dikgwebopotlana le lekala leo le sego la mmušo di na le bokgoni bjo bogolo bja kgolo ye e akaretšago bohle le tlhomo ya mešomo.
Re tla lebiša šedi ye kgolo go thekgeng ga dikgwebopotlana le dikgwebo tša magareng ka metsesetoropong le ka dinagamagaeng. Re tla iša tiragalo ya ekonomi fao bontši bja batho ba rena ba dulago gona gore mešomo ye mentši e hlongwe.
Mellwane ya dikiletšo go kgwebo e šitiša tlhomo ya mešomo. Kgoro ye nngwe le ye nngwe le sehlongwa se sengwe le se sengwe sa setšhaba di laetšwe go fokotša melawana ye boima yeo e sa hlokagalego yeo e šitišago dikgwebo gore di hlome mešomo.
Re bontšhitše bohlokwa bja go thwala setšhaba le batho go hlomeng ga mošomo wa ka pela le dibaka tša go iphediša.
Lenaneo la Tlhohleletšo ya go Thwala Batho Mešomong la Kantoro ya Mopresidente, Lenaneo la Mešomo ya Setšhaba leo le Katološitšwego le masolo a mangwe ka fase ga Tsenogare ya Kantoro ya Mopresidente ya Go Thwala Bafsa Mešomong a tlišitše letseno, dibaka tša maitemogelo a mošomo le tša tlhabollo ya mabokgoni go bafsa ba bantši.
Re tla katološa le go dira gore mananeo a a be a ka dihlongweng gore batho ba bantši le go feta ba kgone go tšea karolo ka go dibaka tša mešomo le ka tlhabollong ya mabokgoni.
Ka go diriša Lenaneo la Tlhohleletšo ya go Thwala Batho Mešomong la Kantoro ya Mopresidente, re ile ra kgona go hloma mešomo ye e nyakilego go ba ye dimilione tše pedi le dibaka tša go iphediša. Re ikemišeditše go katološa lenaneo la mešomo ya setšhaba kudu gore re hlome dibaka tše ntši tša mešomo.
Re bona kgonagalo ye kgolo ya gore go tla ba le kgolo ya ekonomi go putlaganya mellwane ya rena.
Ge re matlafatša ditherišano tša rena tša mabapi le tša ekonomi le badirišani ba rena ba bagolo bao re gwebišanago le bona le badirišani bao go kgonagalago gore re tla gwebišana le bona, re tla bea pele phethagatšo ya Kwano ya rena ya Lefelo la Kgwebišano ya go se Lefelwe ya ka Kontinenteng ya Afrika go oketša diromelwa ntle tša rena go ya ka dinageng tša ka kontinenteng ka moka.
Re tla dira se bjalo ka mokgwa wa rena wa tirišano le dinaga tša ka ntle, wo o tšwetšago pele khutšo, tšhireletšo, temokrasi le tlhabollo go ralala le Afrika le go tšwetša pele toka ya lefase ye e lokilego kudu le yeo e akaretšago bohle.
Mo mengwageng ye e tlago ye mehlano, re tla diriša sebaka se segolo sa enetši ya go dirišwa lefsa gore re fihlelele kgolo yeo e akaretšago bohle.
Afrika Borwa e na le ye mengwe ya methopo ye mekaone ya disola le ya mohlagase wa go fehla ka phefo mo lefaseng.
Ge re dutše re tsenela lesolo la phetogelo ye kaone go ya go enetši ya go dirišwa lefsa, Afrika Borwa e swanetše go hloma lekala la tšweletšo leo le theilwego go thomelontle ya haetrotšene le ditšweletšwa tša go amana le yona, difatanaga tša mohlagase le dikarolo tša mohlagase ya go dirišwa lefsa.
Re bone, go fa mohlala, ka fao Kapa Leboa e šetšego e gokeditše peeletšo ya go fihla go dibilione tša diranta ka go diprotšeke tša enetši ya go dirišwa leswa.
Mošomo o tšwela pele go hloma Lefelo la tša Ekonomi leo le Kgethegilego ka Boegoebaai go goketša peeletšo ka go diprotšeke tša enetši ya haetrotšene ya go amana le tikologo.
Re šetše re na le mohlwaela o mogolo kudu wa diphaepe tša diprotšeke tša enetši ya go dirišwa lefsa, tšeo di emetšego tekano ye e fetago dimekawate (MW) tše 22,500 tša bokgoni bjo bofsa bja go tšweletša enetši, bjo bo akanywago gore bo lekana le boleng bja R400 pilione ka peeletšong ye mpsha ya lekala la praebete. Dipeeletšo tša go swana le tše di ka hloma mešomo.
Mo bekeng ye fela, re bone protšeke ya enetši ye kgolo kudu ya lekala la praebete yeo e sego ya ka ya bonwa yeo e kgokagantšwego le kabo ya mohlagase kgauswi le Lichtenburg ka Profenseng ya Leboa Bodikela, yeo e nago le disola tša go feta tše 390 000 tše di tlago oketša 256 MW go kabo ya mohlagase.
Re tlo bona tše ntši tša diprotšeke tše di direga go ralala le naga ya rena ka dikgweding le mengwageng ye e tlago. Ge dipeeletšo tše di fihla go maemo a tirišo mešomo ye mentši e tlo hlongwa.
Leano la rena la Peeletšo ye e Lokilego ya Phetošo ya Enetši le hlagiša mokgwa wo o kwagalago wa go beeletša tšhelete ye e fetago R1.5 thrilione ka go phetošo ye e lokilego, go akaretšwa thekgo ya bašomi le ditšhaba tša ka Mpumalanga le ka dileteng tše dingwe tšeo di tšweletšago malahla.
Afrika Borwa e tsenetše phetogelo go enetši ya go dirišwa leswa yeo go emetšwego gore e tla ba sehlohleletši se segolo kudu sa kgolo le tlhomo ya mešomo mo mengwagasomeng ye e latelago le go feta.
Re na gape le sebaka seo se swanago se nnoši sa go bea naga ya rena bjalo ka mokgathatema yo mogolo ka ekonoming ya titšitale le go hloma mešomo ka ditirelong tša titšitale.
Re tla beeletša ka go boitšhupo bja titšitale le go ditefelo, ra katološa phihlelelo go porotepente ya go se bitše tšhelete ye ntši, le go oketša tlhahlo ya bafsa ka go bokgoni bja titšitale.
Ge re dutše re diriša Makala a a mafsa a kgolo, re tla tšwela pele ka dipeakanyolefsa tšeo di tlišago diphetogo kudu tšeo di kgontšhago kgolo.
Ka yona tsela yeo, re tla tsebagatša semmušo kgato ya bobedi ya lesolo la Operation Vulindlela, lesolo la mmušo ka bophara leo le bilego bohlokwa go thekga le go hlohleetša peakanyoleswa.
Ka go kgato ya lona ya bobedi, lesolo la Operation Vulindlela le tla nepiša go peakanyolefsa ya tshepedišo ya mmušo wa selegae le go kaonafatša kabo ya ditirelo tša motheo, le go matlafatša mananeokgoparara a setšhaba a titšitale bjalo ka seo se hlohleletšago kgolo le kakaretšo ya bohle.
Le tla nepiša gape go akgofišeng ga tokollo ya naga ya setšhaba gore go tle go agwe dintlo tša setšhaba le go lebiša lefsa melawana ya rena ya kago ya dintlo gore e kgontšhe batho go hwetša dintlo tšeo di sa bitšego tšhelete ye ntši ka mafelong ao ba a kgethilego.
Re tla phetha phetošo ya rena ya intasteri ya mohlagase ya Afrika Borwa ye e nago le dipoelo tše ntši ka nakong ye e fetago mengwaga ye lesome.
Go tloga mola go tsebišwago Leanotiro la Mohlagase ka Mosegamanye 2022, re bile le kgatelopele ye kgolo go fokotšeng ga go keka ga go kgaotšo ya mohlagase.
Mo mengwageng ye e tlago ye mehlano, mmušo o tla nepiša go katološa le go matlafatša netweke ya kabo ya mohlagase.
Go hlohleletša gore go be le kgolo yeo e akaretšago bohle, re hloka netweke ya ditimela tša dithoto yeo e šomago gabotse gore e kgone go rwala diminerale tša rena, ditšweletšwa tša temo le dithoto tše di tšweleditšwego go leba mebarakeng.
Ka go phethagatša Leano la Dikgokaganyo tša Tshepedišo ya Dithoto, re tla tšwela pele ka dipeakanyolefsa gore re fetoše lenaneo la dikgokaganyo tša tshepedišo ya dithoto la Afrika Borwa.
Mošomo wo re o dirago le dikgwebo le mekgatlo ya bašomi ka go diriša Komiti ya Bosetšhaba ya Mathata a Dikgokaganyo tša Tshepedišo ya Dithoto o šetše o bile le seabe go dikaonafatšo ka phethegatšong ya mošomo ya ditimela tša dithoto le ka maemakepeng.
Go phela gabotse ga batho ba rena le kgolo ya ekonomi ya rena di laolwa ke go hwetšagala ga meetse.
Afrika Borwa ke naga yeo e hlaelelago meetse, gomme tšhireletšego ya rena meetseng e tšhošetšwa ke peeletšo ya fase go mananeo a methopo ya meetse a mantši ya nako yeo e fetilego le go mananeokgoparara a kabo ya meetse.
Ka fao re tla tšwela pele ka mananeo a peakanyolefsa ya dihlongwa ka lekaleng la meetse go kgontšha gore go be le peeletšo ye kgolo ka go mananeokgoparara a meetse a mantši le taolo ye kaone ya ditirelo tša meetse go ralala le naga.
Go swana le ge dikgwebo di hloka meetse le mohlagase gore di šome, ekonomi yeo e golago e hloka mabokgoni.
Ge mabokgoni ao re a hlokago a sa hwetšagale ka pela, re swanetše go goketša batho bao ba nago le mangwalo a dithuto a maleba le maitemogelo.
Re tla tšwela pele ka dipeakanyolefsa mabapi le visa tšeo di tsebagaditšwego mo mengwageng ye e fetilego ye mmalwa go goketša mabokgoni le go godiša lekala la boeti.
Re tla tšwela pele go diriša pholisi ya ekonomi ye kgolo yeo e thekgago kgolo le tlhabollo, ka tsela ye e tiilego le yeo e tšwelago pele go ya go ile.
Go swana le dinaga tše dingwe tše ntši, re ile ra swanela ke go adima tšhelete go thekga dinyakwa tša rena tša ditekanyetšo.
Re tla laola ditšhelete tša setšhaba ka nepo ya go dira gore sekoloto se fokotšege. Re tloga re ikgafile go fokotša tshenyegelo ya go lefa sekoloto sa rena gannyanegannyane gore re kgone go lebiša ditšhelete go ya go dinyakwa tše dingwe tše bohlokwa tša setšhaba le tša ekonomi.
Togamaano ya rena ya bobedi yeo e beilwego pele bjalo ka Mmušo wa Mohlakanelwa wa Bosetšhaba ke go lwantšha bohloki le tshenyegelo ya godimo ya go phela.
Leano la kakaretšo la go fediša bohloki leo le šomago gabotse, leo le kopantšwego le a hlokagala go aba tšhireletšo le thekgo ya batho bao ba lego kotsing kudu setšhabeng.
Le ka nako yeo e lego gore dikhamphani tše ntši di dira poelo ye kgolo, dimilione tša MaAfrika Borwa di swere bothata ka lebaka la ditheko tšeo di hlatlogago.
Bjalo ka Mmušo wa Mohlakanelwa wa Bosetšhaba, re lebelela gore re oketše palo ya dijo tše bohlokwa tšeo di sa lefišwego BETE (VAT) le go lekodišiša ka bophara ditheko tšeo di dirišwago, go akaretšwa le fomula ya theko ya makhura, go tseba makala ao go ona ditheko di ka fokotšwago.
Bohloki bja dithoto ke ye nngwe yeo e bakago bohloki bjo bo tseneletšego, bjo bo kekišago tshenyegelo ya godimo ya go phela gareng ga batho ba rena.
Kabo ya mangwalotumelelo a beng ba naga le kago ya dintlo yeo e nago le thekgo ya ditšhelete e fa batho dithoto tšeo ba ka di šomišago go kaonafatša seemo sa bona ka ekonoming.
Bohloki bja letseno le bjona ke ye nngwe ya dilo tše di bakago bohloki.
Tsela ye kaone ya go lwantšha bohloki ke gore batho ba be le mešomo. Le ge go le bjale re dirile ditsenogare go thekga batho bao ba sa šomego ka go diriša mananeo a mehutahuta a tsenogare go akaretšwa ka nakong ya Covid ge re be re tsebagatša Thušo ya Setšhaba ya Kimollo go Masetlapelo (SRD).
Thušo ya SRD e file dimilione tša batho bao ba sa šomego kimollo.
Re tla šomiša thušo ye ya ditšhelete tša mmušo bjalo ka motheo ya tsebišo ya mokgwa wa go ya go ile wa thekgo ya letseno go batho bao ba sa šomego go rarolla tlhohlo ya bohloki bja letseno.
Re swanetše go netefatša gore mebušo ya selegae e phethagatša gabotse melawana ya go amana le bohloki gore batšofadi, bao ba fokolago monaganong le bahloki ba kgone go hwetša thušo ka tefelo ya ditirelo tša motheo.
Se bohlokwa ke gore, re tla amanya thušo ya leago le mekgwa ye mengwe ya thekgo ka nepo ya go ntšha batho ka bohloking.
Bjalo ka naga, re swanetše go dumela seabe seo tshepedišo ya thuto ye e šomago gabotse le ya boleng se nago le sona go bobedi go fokotša bohloki le go hlohleletša kgolo ya ekonomi yeo e akaretšago bohle.
Ka fao re tla nepiša go fihlelela phihlelelo ya mang le mang go tlhabollo ya bana ba mengwaga ya ka fasana, yeo e lego senyakwa sa go ithuta fao go kaonafetšego ka mengwageng ya ka moragonyana ge ba gola.
Re tla netefatša gore dikolo di loketše thuto, fao go nago le diphapoši tša go rutela tšeo di lekanego, mafelo a kelelatšhila ao a bolokegilego le a maleba, meetse ao a hlwekilego le dijo tša ka mehla go bao ba di hlokago.
Go netefatša gore re tšweletša mabokgoni ao a hlokago ke ekonomi ya rena, re tla katološa tlhahlo ka ga mešomo ya matsogo le ya sethekniki ka dikolong le ka institušeneng tša dithuto tša godingwana, le go diriša mokgwa wo o hlahlwago ke nyakego ya bokgoni go hlabolla mabokgoni.
Mošomo wo bohlokwa mo mengwageng ye e tlago ye mehlano ke go netefatša gore re fokotša gape tshenyegelo ya godimo ya go phela ka go netefatša gore yo mongwe le yo mongwe ka Afrika Borwa o na le phihlelelo ye e lekaneng go tlhokomelo ya maphelo ya boleng, ye e lekanago, ye e fihlelelwago le ya go se bitše tšhelete ye ntši.
Ge re dutše re tsenya tirišong Inšorense ya Maphelo ya Bosetšhaba, re tla nepiša go matlafatša mananeokgoparara a tlhokomelo ya maphelo, go kaonafatša tlhahlo ya bašomi ba tlhokomelo ya maphelo le go šomiša theknolotši go kaonafatša taolo ya tlhokomelo ya maphelo.
Le ge e le gore go na le dingangišano tše kgolo mabapi le Inšorense ya Maphelo ya Bosetšhaba (NHI), go na le tumelelano ka kakaretšo ya gore re swanetše go diriša methopo le bokgoni ka go makala a setšhaba le a praebete ka bobedi gore re fihlelele dinyakwa tša tlhokomelo ya maphelo a MaAfrika Borwa ka moka ka go lekana.
Ge re tsenya tirišong NHI, re na le boitshepo bja gore re tla kgona go kopanya batšeakarolo mmogo, le gore re tla kgona go rarolla diphapano le go hlatholla dilo tšeo re sa kwešišanego ka tšona.
Ka ge batho ba bantši ka tsela ye ba dula kgole le dibaka tša ekonomi le ditirelo, ditshenyegelo tša dinamelwa di tšea karolo ye kgolo ya letseno la batho le go hlatloša tshenyegelo ya go phela.
Selo sa ka pela seo se beilwego pele ka fao ke go fetša tsošološo ya netweke ya ditimela tša banamedi go ralala le naga go kgontšha batho go sepela go tloga mafelong a kgole go tla ka gare ga ditoropo.
Tekano ye e ka bago 80% tša diporo tša ditimela tša banamedi bjale di boetše sekeng di a šoma, gomme tekano ye e nyakilego goba diteišene tše 300 tše di sentšwego di tsošološitšwe, gomme se sa aba ditirelo tše di bolokegilego le tšeo di šomago gabotse kudu go banamedi.
Togamaano ya boraro yeo e beilwego pele bjalo ka Mmušo wa Mohlakanelwa wa Bosetšhaba ke go aga mmušo wo o nago le bokgoni, wa maistwharo a mabotse le wa tlhabollo.
Re tla tšwela pele ka mošomo wo o šetšego o phethagatšwa go dira gore tirelo ya setšhaba e be ya seprofešenale, go realo e le go netefatša gore re goketša batho bao ba nago le bokgoni, botsebi le seriti go tla go šoma ka mmušong.
Re tla tšwela pele go lwantšha bomenetša le go thibela go tsenatsena ga dipolotiki ka tshepedišong ya mmušo.
Ka mo tshepedišong ye ya mmušo, re tla fetša mošomo wa go bušetša sekeng seemo sa ditšhelete le sa phethagatšo ya mošomo sa dikgwebo tša rena tša mmušo (di-SOE).
Re tla fetša phethagatšo ya mokgwa wo mofsa wa bogareng wa go ba mongthoto wa diSOE. Se se tla kaonafatša boikarabelo, go hloka sephiri, pušo le tlhokomedišišo, mola ka go le lengwe re fokotša go se šome gabotse le kgonagalo ya bomenetša.
Go hloma ga khamphanitaolo ya SOE go tla re fa bokgoni bjo bogolo bja go aga sekhwama sa lehumo se maatla.
Se se dirilwe ka katlego ke dinaga tše dingwe tšeo dikhwama tša tšona tše maatla di hlomilego letlotlo go tšwa go mošomo wo mogolo wa diSOE sebakeng sa go tšwa go ditšhelete tša mmušo.
Go lwantšha bosenyi le bomenetša re swanetše go ba le ditheo tša phethagatšo ya molao tšeo di nago le bokgoni, tša tshepedišo ye e gatetšego pele le tšeo di ikemego tšeo di kgonago go lwantšha bosenyi bjo bo hlakahlakanego le bjo bo rulagantšwego.
Re tla hloma theknolotši ya sebjalebjale go thuša lesolo la twantšho ya bosenyi. Mokgwa wo laolwago ke tshedimošo o tla šomišwa go tseba mafelo ao a tletšego ka bosenyi bja dikgaruru le go laola kabo ya methopo gotee le magato a thibelo ya bosenyi.
Re tla tšwela pele go lwantšha bosenyi bja go swana le go rafa meepong ka fao go sego molaong, dikgaruru tša digongwana, bosenyi bja go hula difatanaga tša go sepetša tšhelete le bokebekwa bja tša kago ka go diriša makala a maphodisa ao a hlometšwego mešomo yeo.
Re tla tšwela pele go tsenya tirišong Leano la Bosetšhaba la Togamaano ka ga Dikgaruru tša Bong (GBV) le Polao ya Basadi, le go katološa ditirelo tša thekgo ya batšwasehlabelo, tša go swana le Disenthara tša Tlhokomelo tša Thuthuzela le mafelo a ditirelo tša Dikgaruru tša Bong (GBV) ka ditešeng tša maphodisa.
Maloko ao a hlomphegago,
Mengwaga ye masometharo ye e fetilego, Mopresidente Nelson Mandela o ile a ema mo pele ga Ntlo ye ka matšatši a mathomo a 100 a Mmušo wa Mohlakanelwa wa Bosetšhaba wa mathomo.
Ka go lemoga maikutlo ao a fapanego a mekgatlo ye e fapafapanego yeo e lego ka gare ga mmušo, o rile:
“Seo se re kopanyago mmogo ke boikgafo bjo bo putlago tšohle ka go tsenela matsapa a bosetšhaba a go kopanya setšhaba sa rena le go kaonafatša go phela gabotse ga sona.”
Sa go swana le se se ka bolelwa ka ga Mmušo wa Mohlakanelwa wa Bosetšhaba wo mo lebakeng le o hlomilwego ke mekgatlo ye lesome yeo e emetšwego ka mo Palamenteng.
Re na le boikgafo bjo bo swanago bja go kopanya setšhaba sa rena ka go tšwetša pele toka ya setšhaba le katlego ye e lekanego go bohle.
Re ikgafile go kaonafatša seemo se sekaone sa nagana ya rena le sa batho ba yona ka go fihlelea kgolo ye e akaretšago bohle, tlhomo ya mešomo le go fokotša bohloki.
Bjo ke boikgafo bjo bo re amago ka moka.
Ka moletlong wa Tlhomamišo ya Mopresidente, ke dirile boikgafo bja gore re swanetše go šomišana mmogo go swara Kopano ya Ditherišano tša Bosetšhaba go ahlaahla ditlhohlo tše bohlokwa tšeo naga ya rena e lebanego le tšona, le go dumelelana mabapi le seo ka moka ga rena re swanetšego go se dira go fihlelela bokamoso bja naga ye kaone ye.
Go ralala le setšhaba, batho ba laeditše thekgo ya bona ya Ditherišano tše tša Bosetšhaba.
Ba boletše gore di swanetše go akaretša batšeakarolo ba bohlokwa ka bophelong bja naga ya rena, bao ba emetšego badudi, baetapele ba setšo, lekala la sedumedi, bašomi, dikgwebo, bašomi ba tša setšo, batho ba dipapadi le mekgatlo ye mengwe yeo e emetšego dikgahlego tše di farologanego le maikutlo a badudi ba rena.
Ge re latela mehlala yeo e beilwego ke ditiragalo tša nako ye e fetilego, tša go swana le Khonkrese ya Batho(Congress of the People) ka 1955, Khonferense ya Bokamoso bja TemokrasiConference for a Democratic Future ka 1989 le dipoledišano tša Tumelelano ya Temokrasi ya Afrika Borwa Convention for a Democratic South Africa mathomong a mengwaga ya bo 1990, le go šomišwa maitemogelo a go ngwalwa ga molaotheo wa rena o mofsa wa temokrasi ka 1996, re letetše Ditherišano tša Bosetšhaba tšeo di tlago ba le go kgatha tema ga setšhaba fao go tseneletšego le ga bohle.
Ka ge re dirile ka ditiragalong tše ntši tše bohlokwa ka historing ya rena, re tla nyaka go hloma ponelopele ye e swanago le go aga kwano ya setšhaba ya kakaretšo fao go tla bago le lenaneotiro leo le kwagalago go fihlelela ditlhologelo tša naga ye.
Ka Ditherišano tše tša Bosetšhaba, re kgopelwa go ba baphethagatši ba diphetogo, go ba batšwetšapele ba kgolo ye e akaretšago bohle, go ba bahlami ba dibaka.
Mengwaga ye mmalwa ye e fetilego, sehlopha seo se farologanego sa badirišani le batšeakarolo go ralala le setšhaba se ile sa kopana go rerišana ka ga maemo ao a fapafapanego go beakanya bokamoso bja naga ya rena.
Wona a be a bitšwa Indlulamithi Scenarios 2035.
Se sengwe sa seemo se oba se hlalošitšego se be se bitšwa ‘Setšhaba seo se Latofatšwago’, ka go šomiša nonyana ya lešata ye e bitšwago Hadeda bjalo ka leswao.
Se se be se hlaloša seemo sa go se dire selo, fao mathata a naga ya rena a tšwelago pele a sa rarollwe, le fao motho yo mongwe le yo mongwe a solago yo mongwe ka ga maitshwaro a go se amogelege ka Aftika Borwa. Seemo se se tlišitše seswantšho sa gore naga ya rena e a phuhlama.
Seemo sa bobedi, seo leswao la sona e bego e le lenong, se tlišitše seswantšho sa setšhaba seo se lego kgakanegong seo se laolwago ke tirišano ya go nyaka go tuma yeo maikemišetšomagolo a yona e lego go ikhumiša le go šomiša maatla bošaedi.
Seemo se ile sa dira gore boitshepo go peeletšo bo fedišwe, lenaneo la kgolo ya ekonomi le be fase fao tlhokego ya mešomo, bohloki le tlhokego ya tekatekano di tšwele pele go ba godimo kudu.
Ba ile ba hlaloša gape seemo seo ba se bitšago ‘Setšhaba sa Tirišano’, seo se emetšwego ke leswao la dinonyana tša dithaga.
Seemo se se tliša seswantšho seo go sona ka morago ga ditšhitišo le ditšhupetšo tša setšhaba go bago le kopano ya mekgatlo ya dipolotiki, mmušo, lekala la praebete le badudi ka nepo ya go hlatha dilo tšeo di ka bewago pele ba le mmogo le go diriša maatla a ye nngwe le ye nngwe.
Go na le phetogo ka tsela ya pušo le peakanyolefsa yeo e feletšago ka go gola ga ekonomi, fao e lego gore peeletšo ye ntši e a goketšwa, gomme se sa feletša ka phokotšego ya tlhokego ya mešomo, tlhokego ya tekatekano le bohloki.
Ka go hloma Mmušo wa Mohlakanelwa wa Bosetšhaba, ka go lokišetša Ditherišano tša Bosetšhaba, re dirile gore re be lenaneong leo le lebilego go ‘tirišano ya setšhaba’.
Re nyaka gore rena ka moka bjalo ka MaAfrika Borwa re itshware go swana le ‘dinonyana tša dithaga’. Dinonyana tša dithakga ke tše dingwe tša dinonyana tša go phela mmogo kudu ka ge di aga dihlaga tše di hlakahlakanego di le mmogo ebile di thušana.
Ka ntle le ditlhohlo ka moka, ka ntle le diphapano, ka ntle le diphefo tše maatla tše di re šitišago, bjalo ka MaAfrika Borwa re kgopelwa go dula re ikgafile kudu go tšwetša pele lenaneo la tirišano, kgolo le kakaretšo ya bohle.
Peleng lehono, sehlopha sa banamedi ba dithaba ba Afrika Borwa ba fihlile ntlhohlong ya thata ya Kilimanjaro, yeo e lego thaba ye telele kudu go di feta ka moka ka khontinenteng ya Afrika.
Ba dirile seo ka go hlompha matswalo a Nelson Mandela le go keteka segopotšo sa mengwaga ye 30 ya tokologo ya rena.
Ka ge ba tsebja bjalo ka lesolo la Trek4Mandela, banamedi ba ba dithaba ba kopane le banamedi ba bangwe go tšwa dinageng tše mmalwa go ralala le lefase go thuša go dira gore basetsana ba dule ba tsena sekolo ka go kgopela ditšhelete tša go reka ditšweletšwa tša kelelatšhila le dinyakwa tše dingwe.
O ka re ditiro tša bona di re hlohleletše ka moka ga rena.
O ka re phihlelelo ya bona e re gopotše gore, bjalo ka setšhaba sa Afrika Borwa, ga go na le thaba yeo re ka se e namelego le gore ga go na le ntlhohlo ya thaba yeo re ka se fihlego go yona.
Ke fetša ka go gopola le go tsopola mantšu a Martin Luther King Jr, ge a re:
A re emeng bošegong bja lehono re itokišitše kudu.
A re thekgeng maikemišetšo a magolo.
A re tšwele peleng ka matšatši ao a nago le maatla, ka matšatši a a ditlhohlo, go dira gore Afrika Borwa yeo e swanetšego go ba yona.
Re na le sebaka sa go dira gore Afrika Borwa e be setšhaba se sekaone.
A Modimo a hlogonolofatše Afrika Borwa le go šireletša batho ba yona.
Nkosi Sikelel’ iAfrika.
Ke a leboga.
