Mulaedza wa u vulwa ha Phalamennde nga Phresidennde vho Cyril Ramaphosa fhaḽa Holoni ya Ḓorobo ya Kapa, Kapa Vhukovhela nga ḽa
Mulangadzulo wa Buthano ḽa Lushaka, Muṱhomphei Vho Thoko Didiza,
Mudzulatshidulo wa Khoro ya Mavundu ya Lushaka, Muhulisei Vho Refilwe Mtshweni-Tsipane,
Mufarisaphresidennde Vho Paul Mashatile,
Phresidennde wa Kale Vho Thabo Mbeki,
Mufarisaphresidennde wa Kale na Mulangadzulo wa Kale Vho Baleka Mbete,
Mufarisaphresidennde wa Kale Vho Phumzile Mlambo-Ngcuka,
Mudzulatshidulo wa NCOP wa Kale Vho Amos Masondo,
Muhaṱuli Muhulwane Vho Raymond Zondo,
Mufarisamuhaṱuli Muhulwane Vho Mandisa Maya,
Ṋeḓorobo Muhulwane wa Kapa, Vho Geordin Hill-Lewis,
Ṱhoho dza Zwiimiswa zwi Tikedzaho Demokirasi,
Muraḓo Muḓivhalea wa Tshiala tsha Ikhamanga, Dokotela Vho Esther Mahlangu,
Vhaenivhaḓivhalea na Vhahulisei vhoṱhe,
Miraḓo ya Vhurumelwa ha zwa Vhudipuḽomati,
Vhaṱhomphei Miraḓo ya Phalamennde.
MaAfrika Tshipembe vha hashu,
Ro kuvhangana fhano kha vunḓu ḽa Kapa Vhukovhela nga murahu ha maḓumbu a vhuhali nahone a shushaho vhukuma e a tshinyadza miḓi, mabindu na themamveledziso, zwe hezwi zwa kwama mahumi a zwigidi zwa vhathu u mona na vundu.
Maḓuvhani a si gathi o fhiraho, ro vhona u tshoṱa ha mililo ngei kha vundu ḽa Kwazulu-Natal, ye khayo ha lovha vhathu vha swikaho 14, hu tshi katelwa na vhorazwidzimamulilo vha rathi. Mililo yeneyo yo vhanga tshinyalelo kha miḓi, zwifuwo na mafulo.
Mihumbulo ya vhadzulapo vhoṱhe vha ḽa Afrika Tshipembe i kha ḓi vha kha avho vhoṱhe vhe vha kwamea nga hedzi nyimele dza mutsho u vhavhaho ngaurali zwenezwo musi vha tshi khou lingedza u vusuludza na u fhaṱa nga huswa.
Miraḓo ya Phalamennde i Ṱhonifheaho,
Ndo humbela Mulangadzulo wa Buthano ḽa Lushaka na Mudzulatshidulo wa Khoro ya Mavundu ya Lushaka uri vha vhidze heḽi dzulo ḽa ṱhanganelo u itela u vula Phalamennde lwa tshiofisi nga ḽeneḽi ḓuvha ḽine ḽa amba zwinzhi nahone ḽa dovha ḽa vha ḽa ndeme vhukuma.
Ṋamusi ri khou pembelela mabebo a mutumbuli muhulwane wa lushaka lwashu vhane vha dovha hafhu vha vha tshiga tsha mulalo, vhulamukanyi na vhupfhumedzani ḽifhasini ḽoṱhe, Phresidennde Vho Nelson Rolihlahla Mandela.
U mona na shango ḽashu khathihi na ḽifhasi ḽoṱhe, miḽioni dza vhathu vha khou fhululedza heḽi ḓuvha nga u ṋetshedza tshumelo na u sumbedza vhuthihi.
Nga kha mishumo yavho, vha khou khwaṱhisedza ngoho ya ndeme vhukuma ine ya ri; ri vhathu nga vhaṅwe vhathu.
Umuntu ngumuntu ngabantu. Motho ke motho ka batho.
Muthu ndi muthu nga vhaṅwe vhathu. Munhu yi munhu yi vanhu.
Nga heḽi ḓuvha, ri khou humbudzwa uri ri na vhuḓifhinfuleli ha u ṱhogomelana; khathihi na uri mutakalo washu na dakalo ḽashu a zwi koni u fhambanywa na zwa vhaṅwe vhanna na vhafumakadzi nga riṋe.
Ri khou humbudzwa zwauri zwenezwo musi ri tshi khou lingedza u bvela phanḓa khathihi na u bvelela, ri na vhuḓifhinduleli ha u vhona uri a hu na ane a salela murahu.
Riṋe sa vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe, ri lushaka lu re na zwigwada zwiṱuku zwo fhambanaho ngomu halwo, zwi re na ḓivhazwakale, vhutendatenda, mvelele na nyambo dzo fhambanaho.
Naho zwo ralo, ri vhathu vhathihi. Ri dovha hafhu ra vha na vhumatshelo vhu fanaho.
Ndi honovhu vhumatshelo vhu fanaho he ha ita uri vhathu vha Afrika Tshipembe vha ṋee ino Phalamennde khathihi na uno Muvhuso vhuḓifhinduleli ha u khwaṱhisa mashumele na u bvela phanḓa.
Maḓuvha a 50 o fhiraho, vhathu vha shango ḽa Afrika Tshipembe vho ya dzikhethoni u itela u dzhia tsheo ya nga ha vhumatshelo ha shango ḽashu. Phanḓa ha musi khetho dzi tshi swika, vho vha vho no ḓi thoma u ṱahisa mbilaelo khathihi na fulufhelo ḽavho, lutamo na ndavhelelo dzavho.
Nga vouthu dzavho, vho dzhia tsheo ya uri vharangaphanḓa vha shango ḽashu vha tea u thudzela kule phambano dzavho dza zwa poḽotiki nahone vha ṱangane vha vhe tshithu tshithihi u itela u fhelisa khaedu dzo kalulaho dzine lushaka lwashu lwa khou livhana nadzo.
Vho rumela mulaedza u re khagala wa uri arali hu si na vhuthihi, tshumisano na pfharisano, ndingedzo dzashu dza u fhelisa vhushai, u shayea ha mishumo na u sa eḓana a dzi nga ḓo bvelela.
Nga ngeletshedzo ya ndaela iyi i bvaho kha vhathu, mahoro a zwa poḽotiki u ya nga u fhambanaho hao, o nanga u vhumba Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka.
Nga nḓila ine a i athu vhonwa kha ḓivhazwakale ya demokirasi yashu, mahoro a zwa poḽotiki a swikaho fumi ane a vha na vhuimeli fhano Phalamenndeni yashu, o tendelana uri a ḓo bveledza mbekanyamushumo nthihi i fanaho ya u fhaṱa Afrika Tshipembe ḽa khwine, ḽi re na ndinganelo na vhukwaho.
Mahoro aya o ṱangana, hu sa londwi phambano dzine a vha nadzo, ngauri a na vhuḓikumedzeli vhu fanaho kha lushaka lune lwa vha na vhuthihi, lu bvelelaho nahone lu katelaho vhoṱhe.
Nga kha Tshitatamennde tsha Vhuḓiimiseli, mahoro o ita vhuḓikumedzeli ho khwaṱhaho ha u ṱhonifha Ndayotewa na mulayo khathihi na u ṱuṱuwedza vhuḓifhinduleli, u vha khagala, u fulufhedzea na mavhusele avhuḓi.
O tendelana kha Mbekanyamushumo ya Fhasisa sa wone mutheo wa mushumo wa Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka.
Mishumo ya ndeme ine ya khou ḓo itwa nga mulandu wa iyi mbekanyamushumo ya fhasisa, yo wana thikhedzo yo fhelelaho ya Dzulo ḽa Khabinethe (Cabinet Lekgotla) ḽa zwenezwino ḽe ḽa ṱanganya dziminisṱa ntswa dzo tholwaho, vhathusaminisṱa na vhalangamavunḓu.
Vhaimeli vha muvhuso wapo, vhalangi vhahulu khathihi na vhaṅwe vhaofisiri vha vha maimo na vhone vho vha vhe hone.
Heyi ndi mishumo ya ndeme ine ra khou i bvisela khagala madekwana ano.
Khabinethe i khou ḓo vhidza ḽiṅwe dzulo ḽa ndeme ḽa u lavhelesa kha Pulanetshikati ya Mveledziso, ḽine ḽa ḓo ṱalutshedza zwipikwa izwi kha pulane yo ṱanḓavhuwaho khathihi na maga ane muvhuso wa ḓo thoma u a shumisa kha miṅwaha miṱanu i ḓaho.
Pulanetshikati ya Mveledziso i ḓo bvisela khagala bono ḽo ṱalutshedzwaho zwavhuḓi khathihi na pulane dza ndeme dzine dza ḓo sumbedza zwipikwa zwi re khagala dza dovha dza katela zwipikwa zwo khetheaho, zwine zwa nga elwa hu tshi katelwa na mbekanyamaitele ya u kona u zwi swikela.
Hezwi zwipikwa zwi ḓo itwa uri zwi tshimbilelane zwavhuḓi na mugaganyagwama, une wa ḓo tikedza zwa u thoma u shumiswa ha zwipikwa izwi.
Kha mushumo uyu woṱhe, Bono ḽa Pulane ya Mveledziso ya Lushaka ḽa 2030 ḽi kha ḓi vha pulane i ṱalusaho nyaluwo na mveledziso ya shango ḽashu.
Ri ḓo dovha hafhu ra wana ṱhuṱhuwedzo u bva kha Zwipikwa zwa Mveledziso ya Tshifhinga Tshilapfu zwa Dzangano ḽa Vhuthihi ha Dzitshaka na Adzhenda ya Mbumbano ya Afrika ya 2063 kha u vhumba Pulane yashu ya Mveledzisotshikati.
Dzulo ḽa Khabinethe ḽo ombedzela u ḓiimisela ha miraḓo yoṱhe ya Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka kha u shumisana u itela u bveledza madzangalelo a vhadzulapo vhoṱhe vha ḽa Afrika Tshipembe.
Ḽo dzhiela nzhele khathihi na u livhuwa vhuḓikumedzeli na dzangalelo ḽihulwane ḽe dziminisṱa na vhathusaminisṱa vhaswa vho tholwaho khathihi na vhalangamavunḓu vha thoma ngaḽo mishumo yavho.
Vhahashu,
Naho ho vha na zwinzhi zwe zwa swikelwa kha miṅwaha ya 30 ya demokirasi, hu tshi katelwa na mushumo wo itwaho miṅwahani miṱanu yo fhiraho ya u vusuludza ikonomi yashu khathihi na tshitshavha tshashu, vhadzulapo vha shango ḽa Afrika Tshipembe vha dzimiḽioni vha kha ḓi vha vhashai, a vha shumi nahone vha tshila kha zwitshavha zwine zwa shaya ndingano nga nḓila yo kalulaho.
Lwa miṅwaha ya fumi na hafu, ikonomi yashu yo vha i tshi khou konḓelwa u aluwa.
Nyimele dza vhathu vha Afrika Tshipembe ṋamusi dzi ṱoḓa uri ri shume roṱhe sa Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka khathihi na vhaṅwe vhashelamulenzhe vhoṱhe vha ndeme kha shango ḽashu nga tshihaḓu, ro khwaṱha nahone nga u ḓiimisela.
Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka wo dzhia tsheo ya u ṋetshedza miṅwaha miṱanu i ḓaho kha mishumo ine ya ḓo bveledza phanḓa zwipikwa zwiraru zwa ndeme:
Tsha u thoma, u ṱuṱuwedza nyaluwo yo katelaho na u sika mishumo.
Tsha vhuvhili, u fhungudza vhushai na u fhungudza u ḓura ha zwithu.
Tsha vhuraru, u fhaṱa shango ḽi re na vhukoni, ḽi fulufhedzeaho nahone ḽi re na mvelaphanḓa.
Ro dzhia tsheo ya u vhea nyaluwo ya ikonomi yo katelaho tshidzikini tsha mushumo wa Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka nahone nṱha kha adzhenda ya lushaka.
Zwe ra zwi vhona kha miṅwaha ya 30 yo fhiraho zwo sumbedzisa uri musi ikonomi yashu i tshi aluwa, hu sikwa mishumo. Musi ikonomi yashu i tshi khou tsela fhasi, a hu na mishumo ine ya sikwa nahone mishumo i a fhela.
Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka u ḓo tevhedza maitele maṅwe na maṅwe ane ane a ḓo shela mulenzhe kha nyaluwo ya ikonomi i bvelaho phanḓa, ya tshihaḓu khathihi na u bvisa tshithithisi tshiṅwe na tshiṅwe tshine tsha thithisa nyaluwo.
Ro ḓiimisela u ita uri nyaluwo i vhe yo katelaho. I tea u vha i ḓisaho tshanduko.
Nyaluwo yo katelaho i tea u ṱuṱuwedza u kovhekanywa hafhu ha lupfhumo na tshikhala.
I tea u tikedza u manḓafhadzwa ha vharema vha Afrika Tshipembe na vhafumakadzi, na vhoṱhe vhe tshifhingani tsho fhiraho vha vha vho tsitselwa fhasi kha zwipikwa zwa ikonomi.
Hetshi ndi tshipiḓa tsha ndeme kha ndayotewa tshine tsha lugisa zwa u sa lingana ha tshifhinga tsho fhiraho khathihi na u tandulula thaidzo dza maitele a mveledziso ine ya khou ḓa nga u ongolowa.
Nga kha u manḓafhadzwa na tshanduko, ri nga kona u vhona uri zwikili, vhukoni, zwishumiswa na nungo dza vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe vhoṱhe zwi khou shumiswa nga nḓila yo fhelelaho.
Ri ḓo bvela phanḓa na u tevhela mbekanyamushumo dzine dza ṱuṱuwedza u manḓafhadzwa ha ikonomi ya vharema ho ṱanḓavhuwaho, ndinganelo mishumoni khathihi na thikhedzo kha mabindu maṱuku na a vhukati.
Ri ḓo bvela phanḓa na u tsireledza na u tikedza pfhanelo dza vhashumi dze vha dzi wana zwi tshi konḓa, khathihi na u bvela phanḓa na u lwela u khwinisa nyimele dzine vha shuma na u tshila khadzo.
Nyaluwo yo katelaho i ṱoḓa uri ri khwaṱhisedze vhuimo ha vhafumakadzi na vhaswa kha ikonomi.
Nyaluwo yo katelaho i ṱoḓa uri ri bvise zwithivheli zwa matshilisano, ikonomi, mvelele na zwiṅwe u itela uri hu kone vha na u shela mulenzhe ho fhelelaho ha vhathu vha re na vhuholefhali hu tshi kateklwa na zwiṅwe zwigwada zwi songo tsireledzeaho kha ikonomi.
Ri ḓo tikedza nyaluwo ya mabindu a vhupo ha mahayani khathihi na u bindudza kha themamveledziso ya tshitshavha kha vhupo vhu si na tshumelo dzo teaho.
Ri ḓo engedza masheleni kha zwa mbuedzedzo ya mavu, u rangisa phanḓa mushumo wa u fhiriselwa ha mavu a muvhuso na u khwinisa thikhedzo ya nga murahu ha u dzudzanywa nga u khwaṱhisa vhukoni ha zwiimiswa zwi re na vhuḓifhinduleli.
U itela u swikela nyaluwo ya tshihaḓu nahone i katelaho, ri tea u lugisa mimasipala yashu ine ya khou kundelwa.
Nyaluwo i bvelela fhethu hapo, hune vhathu vha dzula na u shuma hone.
Mimasipala yashu i tea u vha vhaṋetshedzi vha tshumelo dza matshilisano dza matshilisano khathihi na u vha vhatshimbidzi vha nyaluwo ya ikonomi yo katelaho. I tea u shuma lune ya kunga vhubindudzi.
Haya maitele a nga ṱuṱuwedza u engedzea ha mabindu khathihi na u sikwa ha mishumo minzhi kha vhupo ha masipala. Vhabindudzi vha kungwa nga fhethu hune ha vha na themamveledziso i fulufhedzeaho nahone ya musalauno.
U leludza na u ṱavhanyedza maitele a u pulana na ndaulo zwi nga ita uri zwi lelutshele mabindu u bindudza na u shuma kha masipala wonoyo, zwenezwo zwa fhedza nga u sika mishumo minzhi.
Sa muvhuso wa lushaka, ri na vhuḓifhinduleli ha Ndayotewa khathihi na ndaela u bva kha mvelele dza khetho i re khagala ya u thusa mimasipala kha u shumisa maanḓa na u ita mishumo yayo nga nḓila yo fhelelaho.
Ri ḓo ita uri milayo ya tshiimiswa na modele wa u ṋetshedza masheleni kha muvhuso wapo i vhe yo teaho ndivho, khathihi na uri mimasipala i vhe na masheleni o teaho lune ya ḓo kona u shuma lwa tshifhinga tshilapfhu.
Ri ḓo bveledza sisteme dza u ita uri hu tholwe vhathu vha re na vhukoni kha zwikhala zwa nṱha kha mimasipala, khathihi na u vhona uri hu khou vha na milayo khathihi na vhulavhelesi ho ḓiimisaho nga hoṱhe kha maitele a u thola.
Sa tshipikwa tsha tshihaḓu, ri ḓo ita uri hu vhe na vhudziki kha zwa mavhusele a mimasipala yashu mihulwane khathihi na u vhuedzedza nḓisedzo ya tshumelo.
Ro no ḓi thoma na mushumo uyu.
Musi ndi tshi dalela fhaḽa eThekwini mathomoni a uno ṅwaha, ndo ṱangana na vhadzulapo vha ḓorobo, na vharangaphanḓa vha zwa mabindu apo khathihi na vhaofisiri vha ha masipala.
Vho mbudza uri vha khou ṱoḓa u shumisana u fhaṱa ḓoroḓo ine vha ḓo ḓihudza ngayo.
U bva zwenezwo, ro mbo ḓi vhumba Tshigwada tsha u Shuma tsha Phresidennde tsha eThekwini u itela u engedza thikhedzo i bvaho kha muvhuso wa lushaka na wa vundu ri tshi itela u shandukisa ndaulo ya uyu Masipala muhulwane uri hu kone u tandululwa thaidzo dza maḓi na vhuthathatshili hu tshi katelwa na u kunga vhubindudzi vhuswa.
Ri ḓo swikisa maitele a fanaho na enea na kha miṅwe mimasipala mihulwane ine ya khou livhana na khaedu khulwane u itela uri yeneyi mimasipala yashu i vhe yone dzinzhini dza nyaluwo na senthara khulwane dza zwikhala.
Kha miṅwaha miṱanu i ḓaho, nga tshumisano, ri tshi shumisa vhukoni hashu ho ṱanganelanaho, ri ḓo bveledza nḓila ntswa ya nyaluwo yo katelaho ya Afrika Tshipembe nga u ita zwa vhubindudzi vhuhulwane kha themamveledziso.
Thandela dza ndeme dzi khou bvela phanḓa u mona na shango kha masia a ngaho vhuendi, dzibada, maḓi, fulufulu na vhudzulo ha vhathu.
Ri ḓo engedza vhukuma tshikalo tsha vhubindudzi kha themamveledziso nga nḓila yo fhelelaho nahone yo ṱanganelaho, ri tshi vhea tshiimiswa tsha Themamveledziso Afrika Tshipembe sa tshone tshi re vhukati kha zwa vhukonanyi na vhupulani.
Ri khou leludza milayo ya zwa vhushaka ha vhukati ha mabindu a muvhuso na a phuraivethe u itela uri hu kone u vha na vhubindudzi vhuhulwane kha mveledziso ya themamveledziso ya zwa matshilisano na ikonomi.
U bva kha mimasipala yashu mihulwanesa u ya kha iyo i re kha vhupo ha mahayani tshoṱhe, ri na ndivho i re khagala ya u shandukisa shango ḽashu ḽa vha fhethu hune ha ḓo fhaṱwa zwithu zwinzhi, sa dzibada, dziburoho, dzinnḓu, zwikolo, zwibadela na dzikiḽiniki, hune ha ḓo ṋetshedzwa faibara ya broadband na u dzheniswa ha thambo ntswa dza muḓagasi.
Ri tea u shuma ro khwaṱha u itela u bveledza maitele a u ṱhogomela themamveledziso ya muvhuso khathihi na u ṋetshedza zwishumiswa na u thoma sisteme dza u vhona uri zwi a bvelela.
Sa Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka, ro ḓiimisela u khwaṱhisa fulo ḽashu ḽa vhubindudzi, u ṱuṱuwedza na u ita uri mabindu a kone u bindudza kha zwa vhukoni hao ha vhubveledzi.
Vhubindudzi uvhu vhu ḓo ita uri hu vhe na u engedzea ha u sikwa ha mishumo hu tshi itelwa vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe vha sa shumi, nga maanḓa vhaswa.
Ri ḓo ṱuṱuwedza nyaluwo kha sekhithara dzi ṱoḓaho vhashumi vhanzhi u fana na dza tshumelo, vhulimi, vhubveledzi vhu sa tshinyadzi mupo na vhuendelamashango.
U itela u sikela vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe mishumo minzhi, ri ḓo sedzesa kha zwa u shandukisa zwibveledzwa zwashu zwa mineraḽa uri zwi vhe zwibveledzwa zwo fhelelaho zwine ra ḓo zwi vhambadzela mashangoni a nnḓa madzuloni a u zwi vhambadza zwi tshi kha ḓi vha zwivhisi.
Ri ḓo bveledza mbekanyamaitele ya nḓowetshumo ya vhuṱali ine ya sedza kha u ṱaṱisana ha ikonomi yashu, na ine ya ṱuṱuwedza mabindu u itela u engedza zwivhambadzelwa nnḓa zwashu na u sika mishumo.
Ri ḓo bvela phanḓa na u shumisana na vha kwameaho kha u bveledza na u shumisa Pulane Khulwane dza u alusa nḓowetshumo dza ndeme, u engedza vhubindudzi, u sika mishumo na u ṱuṱuwedza tshanduko.
Ri tenda kha ḽa uri mabindu maṱuku na sekithara i songo dzudzanyeaho tshoṱhe zwi na vhukoni vhuhulwanesa ha u ṱuṱuwedza nyaluwo yo katelaho na u sika mishumo.
Ri ḓo dzhiela nṱha nga maanḓa zwa u tikedza mabindu maṱuku na a vhukati kha vhupo ha zwikolobulasi na ha mahayani. Ri ḓo isa mushumo wa zwa ikonomi afho hune vhunzhi ha vhathu vhashu vha dzula hone u itela uri hu kone u sikwa mishumo minzhi.
Milayolayo i fhungudza u sikwa ha mishumo. Muhasho muṅwe na muṅwe na tshiimiswa tshiṅwe na tshiṅwe tsha muvhuso zwo ṋewa ndaela ya u fhungudza thaidzo dza zwa milayo minzhiminzhi i songo teaho ine ya thivhela mabindu u sika mishumo.
Ro sumbedzisa ndeme ya mishumo ya muvhuso na ya matshilisano kha u sika zwikhala zwa mushumo na zwa u ḓitshidza nga u ṱavhanya.
Ṱhuṱhuwedzo ya Mishumo ya Phresidennde (Presidential Employment Stimulus), Mbekanyamushumo ya Mishumo ya Muvhuso yo Engedzwaho (Expanded Public Works Programme) na maṅwe maga a re nga fhasi ha Maga a Phresidennde a zwa u Tholwa ha Vhaswa o kona u ṋetshedza mbuelo, tshenzhemo ya mushumo khathihi na zwikhala zwa mveledziso ya zwikili kha vhaswa vhanzhi vha sa shumi.
Ri ḓo engedza na u kombetshedza mbekanyamushumo idzi u itela uri vhaswa vhanzhi vha kone u shela mulenzhe kha zwikhala zwa mishumo na mveledziso ya zwikili.
Nga kha Ṱhuṱhuwedzo ya Mishumo ya Phresidennde (PES), ro kona u sika zwikhala zwi ṱoḓaho u swika miḽioni mbili zwa mishumo na nḓila dza u ḓitshidza. Ri khou lavhelela uri ri ḓo engedza heyi mbekanyamushumo ya mishumo ya muvhuso nga nḓila khulwane vhukuma u itela u sika zwikhala zwinzhi zwa mishumo.
Ri khou vhona hu na khonadzeo khulwane vhukuma ya nyaluwo u ya na nga nnḓa ha mikano ya shango ḽashu.
Musi ri tshi khou khwaṱhisa zwa vhudipuḽomati ha ikonomi na vhashumisani vhashu vhahulwanesa kha zwa mbambadzo khathihi hafhu na avho vhane vha nga vha vhashumisani vhashu kha zwa mbambadzo vha matshelo, ri ḓo vhea phanḓa zwa u thoma u shumiswa ha Vhupo ha Mbambadzo yo Vhofholowaho ha Dzhango ḽa Afrika u itela u engedza zwivhambadzelwa nnḓa zwashu kha dzhango ḽoṱhe.
Ri ḓo ita hezwi sa tshipiḓa tsha nḓila yashu ya mbekanyamaitele ya mashango a nnḓa, ine ya ṱuṱuwedza mulalo, tsireledzo, demokirasi na mveledziso u mona na dzhango ḽa Afrika khathihi na u bveledza maitele a ḽifhasi o teaho nahone a katelaho vhathu vhoṱhe.
Kha miṅwaha miṱanu i ḓaho, ri ḓo shumisa tshikhala tshihulwane tsha kha fulufulu ḽi vusuludzeaho u itela nyaluwo yo katelaho.
Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi na zwiṅwe zwa zwiko zwavhuḓi zwa fulufulu ḽi bvaho kha ḓuvha na muya ḽifhasini.
Musi ri tshi khou ita tshanduko yo teaho kha fulufulu ḽi vusuludzeaho, Afrika Tshipembe ḽi tea u bveledza sekhithara ya vhubveledzi vhu sa tshinyadzi mupo vhune ho ḓisendeka kha u vhambadzelwa nnḓa ha haidirodzheni i sa tshinyadzi mupo khathihi na zwibveledzwa zwi elanaho, zwiendedzi zwa muḓagasi na zwipiḓa zwa fulufulu ḽi vusuludzeaho.
Sa tsumbo, ro vhona, nga nḓila ye vundu ḽa Devhula ha Kapa ḽa kona u kunga ngayo dzirannda dza biḽioni dza vhubindudzi kha thandela dza fulufulu ḽi vusuludzeaho.
Mushumo u khou bvela phanḓa wa u thoma Zounu ya Ikonomi yo Khetheaho ngei Boegoebaai u itela u ṱuṱuwedza vhubindudzi kha thandela dza fulufulu ḽa haidirodzheni ḽi sa tshinyadzi mupo.
Ro no vha na phaiphi khulwane dza thandela dza fulufulu ḽi vusuludzeaho, dzine dza vha na maanḓa a fhiraho 22,500 MW a vhukoni vhuswa ha u bveledza fulufulu, vhune ha anganyelwa u swika henefha kha masheleni a R400 biḽioni a vhubindudzi vhuswa ha phuraivethe. Vhubindudzi vhu ngaho uvhu vhu ḓo sika mishumo minzhi.
Kha ino vhege fhedzi, ro vhona thandela khulwanesa ya fulufulu ya phuraivethe i tshi khou ṱumanywa na giridi fhaḽa tsini na Lichtenburg kha vunḓu ḽa Devhula Vhukovhela, nga phaneḽe dza ḓuvha dzi fhiraho 390 000 dzine dza ḓo engedza 256 MW kha giridi.
Ri ḓo vhona dziṅwe dza thandela dzi fanaho na dzenedzi dzi tshi vho thoma u vha hone u mona na shango ḽashu kha miṅwedzi na miṅwaha i ḓaho. Musi vhubindudzi uvhu vhu tshi khou bvelela hu ḓo sikwa mishumo minzhi.
Pulane yashu ya Vhubindudzi ha Tshanduko ya Fulufulu ḽo Lugaho yo bvisela khagala ya u bindudza masheleni a fhiraho R1.5 ṱhiriḽioni kha tshanduko yo teaho, hu tshi katelwa na thikhedzo kha vhashumi na zwitshavha ngei Mpumalanga khathihi na kha maṅwe madzingu a bveledzaho malasha.
Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi khou ḓidzhenisa kha tshanduko ya u shandukela kha zwa ya fulufulu ḽi vusuludzeaho ḽine ḽa khou lavhelelwa u ḓo vha tshiṱuṱuwedzi tshihulwanesa tsha nyaluwo na u sika mishumo kha miṅwaha ya fumi i ḓaho na u fhira.
Ri dovha hafhu ra vha na tshikhala tsho khetheaho tsha u vhea shango ḽashu sa murangaphanḓa kha zwa ikonomi ya didzhithaḽa khathihi na u sika mishumo kha tshumelo dza didzhithaḽa.
Ri ḓo bindudza kha vhuḓiṱalusi ha didzhithaḽa na mbadelo, ra engedza tswikelo ya broadband i sa ḓuri khathihi na u engedza vhugudisi ha vhaswa kha zwikili zwa didzhithaḽa.
Musi ri tshi khou tevhela aya masia maswa a nyaluwo, ri ḓo bvela phanḓa na tshanduko dzi swikisaho kule dzine dza ita uri kone u vha na nyaluwo.
Nga tshenetsho tshifhinga tshithihi, ri ḓo thoma luṱa lwa vhuvhili lwa Operation Vulindlela, ane a vha maga a muvhuso woṱhe nga u angaredza e a wanala e na ndeme vhukuma kha u tikedza na u tshimbidza tshanduko.
Kha luṱa lwayo lwa vhuvhili, Operation Vulindlela i ḓo sedzesa kha u vusuludza sisteme ya muvhuso wapo khathihi na u khwinisa nḓisedzo ya tshumelo dza mutheo, hu tshi katelwa na u shumisa themamveledziso ya tshitshavha ya didzhithaḽa sa tshiṱuṱuwedzi tsha nyaluwo na u katela vhathu vhoṱhe.
I ḓo dovha ya sedza kha u ṱavhanyisa zwa u ṋetshedzwa ha mavu a muvhuso u itela u fhaṱa dzinnḓu dza matshilisano na u livhisa hafhu mbekanyamaitele yashu ya zwa dzinnḓu u itela uri vhathu vha kone u wana nnḓu dzi sa ḓuri fhethu hune vha hu takalela.
Ri ḓo khunyeledza tshanduko ine ya ḓo vha na masiandaitwa mahulwane kha nḓowetshumo ya muḓagasi ya Afrika Tshipembe ine a i athu u vha hone kha tshifhinga tsha miṅwaha i fhiraho ḓana.
U bva tshe ha ḓivhadzwa Pulane ya Mashumele ya zwa Fulufulu nga ṅwedzi wa Fulwana 2022, ro ita mvelaphanḓa khulwane vhukuma kha zwa u fhungudzwa ha thaidzo ya u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana.
Kha miṅwaha miṱanu i ḓaho, muvhuso u ḓo sedzesa kha u engedza na u khwaṱhisa nethiweke ya nḓisedzo ya muḓagasi.
U itela u ṱuṱuwedza nyaluwo i katelaho, ri tea u vha na netiweke ya zwiporo zwa u hwala thundu i shumaho zwavhuḓi u itela u hwala mineraḽa dzashu, zwibveledzwa zwa vhulimi na thundu dzo magwaho dzi tshi ya mimaragani.
Nga kha u thoma u shumiswa ha Mbekanyamushumo ya Vhuendi ha Mihwalo, ri ḓo bvela phanḓa na tshanduko dza u shandukisa sisteme ya vhuendi ha mihwalo ya Afrika Tshipembe.
Mushumo une ra khou ita na vha mabindu khathihi na madzangano a vhashumi nga kha Komiti ya Vhuleme ha zwa Vhuendedzathundu ya Lushaka wo no ḓi shela mulenzhe vhukuma kha u khwinisa kushumele kwa tshiporo tsha u hwala thundu na vhuimazwikepe.
Mutakalo wa vhathu vhashu na nyaluwo ya ikonomi zwi ḓitika nga u vha hone ha maḓi.
Afrika Tshipembe ndi shango ḽi shayaho maḓi, nahone nḓisedzo yashu ya maḓi i kha tshiimo tshi si tshavhuḓi nga mulandu wa u sa bindudza nga nḓila yo teaho kha themamveledziso ya zwiko zwa maḓi manzhi na ya nḓisedzo.
Ngauralo, ri ḓo bvela phanḓa na tshanduko dza zwiimiswa kha sekhithara ya maḓi u itela uri hu vhe na vhubindudzi vhuhulwane kha themamveledziso ya maḓi manzhi khathihi na ndaulo ya khwine ya tshumelo dza maḓi u mona na shando ḽoṱhe.
Sa izwi mabindu a tshi ṱoḓa maḓi na muḓagasi u itela uri a kone u shuma zwavhuḓi, ikonomi ine ya khou aluwa na yone i ṱoḓa vhukoni.
Afho hune vhukoni vhune ra vhu ṱoḓa ha sa tou wanala nga u ṱavhanya, ri tea u kona u kunga vhathu vha re na ndalukano na tshenzhemo yo teaho.
Ri ḓo bvela phanḓa na tshanduko dza Visa dzo ḓivhadzwaho miṅwahani i si gathi yo fhiraho u itela u kunga vhukoni na vhubindudzi khathihi na u alusa sekhithara ya vhuendelamashango.
Ri ḓo bvela phanḓa na u bveledza mbekanyamaitele ya ikonomi khulwane ine ya tikedza nyaluwo na mveledziso, nga nḓila yo dzikaho nahone ine ya nga vha ya tshifhinga tshilapfu.
U tou fana na dziṅwe tshaka nnzhi, ro ḓiwana ri tshi tea u hadzima tshelede u itela u tikedza ṱhoḓea dza mugaganyagwama washu.
Ri ḓo langa masheleni a muvhuso nga nḓila ine ra vha ro livha kha u ḓisa vhudziki kha zwikolodo zwashu. Ro ḓiimisela tshoṱhe kha u fhungudza nga zwiṱuku masheleni ane ra a shumisa kha u badela murahu tshikolodo tshashu u itela uri ri kone u livhisa masheleni kha dziṅwe ṱhoḓea dza ndeme dza zwa matshilisano na ikonomi.
Pulane yashu ya vhuvhili sa Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka ndi u lwa na vhushai khathihi na u ḓura ha ṱhoḓea dza vhutshilo.
Pulane yo fhelelaho nahone yo ṱanganelaho ya u fhelisa vhushai i shumaho zwavhuḓi ndi ya ndeme kha u ṋetshedza tsireledzo na thikhedzo kha avho vhane vha sa kone u ḓilondota kha lushaka lwashu.
Na kha tshifhinga tshine khamphani nnzhi dza khou ita mbuelo khulwane, vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe vha dzimiḽioni vha khou tambula nga mulandu wa u gonya ha mitengo.
Sa Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka, ri ḓo sedza kha u engedza tshirundu tsha zwiḽiwa zwa ndeme zwi sa badeliswi VAT khathihi na u ita tsenguluso yo fhelelaho ya mitengo i langwaho, hu tshi katelwa na fomuḽa ya mitengo ya zwivhaswa, u itela u ṱalusa afho hune mitengo ya nga fhungudzwa hone.
Vhushai ha ndaka ndi tshiṅwe tsha zwiitisi zwihulwane zwa vhushai ho kalulaho, vhune ha ṋaṋisa u ḓura ha ṱhoḓea dza vhutshilo kha vhathu vhashu.
U ṋetshedzwa ha maṅwalo a vhuṋe ha mavu na nnḓu dza sabusidi zwi ṋetshedza vhathu tshikhala tsha u vha na ndaka dzine vha nga dzi shumisa kha u khwinisa maimo avho a zwa masheleni.
Vhushai ha mbuelo ndi tshiṅwe tsha zwiitisi zwihulwane zwa vhushai.
Nḓila ya khwiṋe ya u lwa na vhushai ndi uri vhathu vha vhe na mishumo. Fhedziha, ro dzhia maga o teaho a u tikedza avho vha sa shumi nga nḓila dzo fhambanaho hu tshi katelwa na nga tshifhinga tsha Covid-19 he ra ḓivhadza Magavhelo a SRD.
Magavhelo a SRD o ṋetshedza fulufhelo ḽa vhutshilo kha vhathu vha dzimiḽioni vha sa shumi.
Ri ḓo shumisa havha magavhelo sa mutheo wa u ḓivhadza luṅwe lushaka luhulwane lwa thikhedzo ya mbuelo kha vhathu vha sa shumi u itela u tandulula khaedu dza vhushai ha mbuelo.
Ri tea u vhona uri mivhuso yapo i khou thoma u shumisa mbekanyamaitele ya vhuheḓana nga nḓila yo teaho u itela uri vhaaluwa, avho vha si na nungo na vhashai vha kone u wana thuso kha mbadelo ya tshumelo dza ndeme.
Zwa ndeme, ri ḓo ṱumanya thuso ya zwa matshilisano na dziṅwe nḓila dza thikhedzo u itela u bvisa vhathu kha vhushai.
Sa shango, ri tea u dzhiela nṱha zwivhuya zwine sisteme ya pfhunzo i shumaho zwavhuḓi nahone ya maimo a nṱha ya ḓa nazwo kha zwa u fhungudza vhushai na u ṱuṱuwedza nyaluwo ya ikonomi i katelaho vhoṱhe.
Ngauralo ri ḓo sedzesa kha u bveledza tswikelo ya tshumelo dza u alusa vhana vhaṱuku, zwine zwa vha ṱhoḓea ya u thoma ya u guda ho khwiniswaho miṅwahani i ḓaho.
Ri ḓo vhona uri zwikolo zwi vhe kha tshiimo tshavhuḓi tsha u gudela, hu vhe na kiḽasirumu dzo eḓanaho, tshomedzo dza zwa vhuthathatshili dzo tsireledzeaho nahone dzo teaho, maḓi o kunaho na zwiḽiwa zwa ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe kha vhane vha zwi shaya.
U vhona uri ri khou bveledza zwikili zwine ikonomi yashu ya zwi shaya, ri ḓo engedza vhugudisi ha zwanḓa na thekhiniki zwikoloni na zwiimiswa musi vho no fhedza tshikolo khathihi na u dzhia nḓila ya u bveledza zwikili u yan ga ṱhoḓea yazwo.
Mushumo wa ndeme wa miṅwaha miṱanu i ḓaho ndi u vhona uri ri khou dovha hafhu ra fhungudza mitengo i re nṱhesa ya ṱhoḓea dza vhutshilo nga u ita uri muthu muṅwe na muṅwe fhano kha ḽa Afrika Tshipembe a vhe na tswikelo i linganaho kha zwa ndondolo ya mutakalo ya maimo a fanaho, i swikeleaho nahone i sa sa ḓuri.
Musi ri tshi thoma u shumisa Tshikimu tsha Ndindakhombo ya Mutakalo ya Lushaka (NHI), ri ḓo sedza kha u khwaṱhisa themamveledziso dza ndondolamutakalo, u khwinisa vhugudisi ha vhashumi vha ndondolamutakalo na u shumisa thekhinoḽodzhi kha u khwinisa ndangulo ya ndondolamutakalo.
Naho hu na khanedzano nnzhi nga ha NHI, hu na thendelano yo ṱanḓavhuwaho ya uri ri tea u shumisa zwishumiswa na vhukoni ha sekhithara dza muvhuso na dza phuraivethe u itela u swikela ṱhoḓea dza ndondolamutakalo dza vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe vhoṱhe nga u lingana.
Nga u thoma u shumisa NHI, ri na fulufhelo ḽa uri ri ḓo kona u ṱanganya vhashelamulenzhe, na uri ri ḓo kona u tandulula phambano khathihi na u bviselana khagala kha izwo zwine ra sa khou pfhesesana khazwo.
Nga mulandu wa uri hu na vhathu vhanzhi vhane vha dzula kule na zwikhala zwa ikonomi na tshumelo, mbadelo dza zwa vhuendi dzi dzhia tshipiḓa tshihulwane tsha mbuelo dza vhathu zwa fhedza nga u ita uri vha kundelwe u kona u renga ṱhoḓea dzavho dza vhutshilo.
Ngauralo, tshithu tsha ndemesa ndi u fhedza u vusuludzwa ha netiweke ya zwiporo zwa vhaṋameli u mona na shango u itela uri vhathu vha kone u enda u bva fhethu hu re kule vha tshi ya vhukati ha dziḓorobo.
Phesenthe dzi ṱoḓaho u swika 80 dza nḓila dza zwiporo zwa vhaṋameli zwazwino dzi khou shuma, ngeno zwiṱitshi zwo tshinyadzwaho zwi swika 300 zwo vusuludzwa, zwine hezwi zwa ṋetshedza tshumelo dzo tsireledzeaho na dzi shumaho zwavhuḓi kha vhaṋameli.
Pulane ya ndeme ya vhuraru ya Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka ndi u fhaṱa muvhuso u re na vhukoni, u fulufhedzeaho nahone wa mveledziso.
Ri ḓo bvela phanḓa na mushumo une wo no ḓi vha hone wa u ita uri tshumelo dza muvhuso dzi vhe dza phurofeshinaḽa, u itela uri ri kunge vhathu vha re na zwikili, vhukoni na u fulufhedzea muvhusoni.
Ri ḓo bvela phanḓa na u lwa na zwiito zwa vhuaḓa khathihi na u thivhela u dzhenelela ha zwa polotiki hu songo teaho kha ndaulo ya muvhuso.
Kha ndaulo iyi, ri ḓo khunyeledza mushumo wa u vhuedzedza tshiimo tsha zwa masheleni na kushumele kwa mabindu ashu a muvhuso (dziSOE).
Ri ḓo khunyeledza zwa u thoma u shumiswa ha modele muswa wa tshumelotshikati ya dziSOE. Hezwi zwi ḓo khwinisa vhuḓifhinduleli, u vha khagala, mavhusele na vhulavhelesi, ngeno hu tshi khou fhungudzwa u sa shuma zwavhuḓi na khonadzeo ya zwiito zwa vhuaḓa.
U thomiwa ha khamphani ya u tshimbidza dziSOE zwi ḓo ri ṋea vhukoni vhuhulwane ha u fhaṱa tshikwama tsha lupfhumo lwa vhuḓilangi.
Hezwi zwo kona u itwa nga nḓila yavhuḓi nga maṅwe mashango ane masheleni avho a lupfhumo lwa vhuvhusi a fhaṱa khephithaḽa u bva kha kushumele kwa nṱha kwa dziSOE madzuloni a uri a bve kha muhasho wa gwama.
U itela u kona u lwa na vhugevhenga na zwiito zwa vhuaḓa ri tea u vha na mazhendedzi a u tevhedza mulayo a re na vhukoni, o khwaṱhaho nahone o ḓiimisaho nga oṱhe ane a nga kona u lwa na vhugevhenga ho ṱanganelanaho na ho dzudzanywaho.
Ri ḓo shumisa thekhinoḽodzhi ya musalauno u itela u thusa kha u lwa na vhugevhenga. Maitele ane a ṱuṱuwedzwa nga data a ḓo shumiswa u ṱalusa fhethu hune ha vha na vhutshinyi ha khakhathi na u ḓivhadza u kovhekanywa ha zwishumiswa zwa vhupholisa khathihi na maga a u thivhela.
Ri ḓo bvela phanḓa na u lwa na vhugevhenga ho kalulaho vhu ngaho zwa u bwa migodi zwi siho mulayoni, khakhathi dza zwigwada zwa dzigevhenga, u hombokwa ha tshelede musi dzi tshi khou endedzwa na magevhenga a kha nḓowetshumo ya zwa u fhaṱa nga yuniti dza mapholisa dzo khetheaho.
Ri ḓo bvela phanḓa na u shumisa Pulane ya Maano ya Lushaka ya nga ha Khakhathi dzo Ḓitikaho nga Mbeu (GBV) na Mabulayo a Vhafumakadzi, kahthihi na u engedza tshumelo dza thikhedzo ya vhapondwa, u fana na Senthara dza Ndondolo dza Thuthuzela na desike dza GBV zwiṱitshini zwa mapholisa.
Miraḓo ya Phalamennde i Ṱhonifheaho,
Miṅwahani ya 30 yo fhiraho, Phresidennde Vho Nelson Mandela vho ima phanḓa ha Nnḓu iyi u elekanya nga ha maḓuvha a 100 a u thoma a Muvhuso wa u thoma wa Vhuthihi ha Lushaka.
Musi vha tshi dzhiela nṱha mihumbulo yo fhambanaho ya mahoro o fhambanaho nga ngomu ha muvhuso, vho ri:
“Zwine zwa ri ṱanganya ndi u vhuḓikumedzela vhuhulwane kha ndingedzo dzashu dzo ṱanganelaho sa lushaka dza u pfhumedzanya lushaka lwashu na u khwinisa vhuḓifari halwo.”
Ri nga amba zwi fanaho na zwenezwi na kha Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka une zwino wo thomiwa nga mahoro a fumi o imelwaho kha ino Phalamennde.
Ri vhuḓikumedzeli ha u fana vhune ha vha ha u pfhumedzanya lushaka lwashu nga u bvela phanḓa na u ita uri hu vhe vhulamukanyi kha zwa matshilisano na mvelaphanḓa i linganaho kha vhoṱhe.
Ro ḓikumedzela u khwinisa kutshilele kwa shango ḽashu na vhathu vhaḽo nga nyaluwo yo katelaho, u sika mishumo na u fhungudza vhushai.
Hoyu ndi mushumo une wa katela roṱhe.
Nga tshifhinga tsha u rwelwa ṱari ha Phresidennde, ndo ita mbofho ya uri ri tea u shumisana u fara Nyambedzano ya Lushaka u itela u amba nga ha khaedu dza ndeme dzo livhanaho na lushaka lwashu, na u tendelana kha zwine roṱhe ra tea u zwi ita u swikela vhumatshelo ha khwine ha shango heḽi ḽashu ḽavhuḓi ngaurali.
Kha lushaka lwoṱhe, vhathu vho sumbedzisa thikhedzo yavho kha Nyambedzano iyi ya Lushaka.
Vho amba uri i tea u dzhenisa vhashelamulenzhe vhoṱhe vha ndeme kha vhutshilo ha shango ḽashu, vha tshi imela vhadzulapo, vharangaphanḓa vha mvelele, sekhithara yo tewaho kha lutendo, vhashumi, mabindu, vhashumi vha mvelele, vhathu vha mitambo na zwiṅwe zwivhumbeo zwine zwa imela madzangalelo o fhambanaho na maipfhi a vhadzulapo vhashu.
Nga murahu ha tsumbo yo vhewaho nga vhuṱambo ha ḓivhazwakale, u fana na Congress of the People ya ṅwaha wa 1955, Congress for a Democratic Future nga ṅwaha wa 1989 na nyambedzano dza Convention for a Democratic Future mathomoni a ṅwaha wa 1990, na u shumisa tshenzhemo ya u ṅwalwa ha ndayotewa ntswa ya dimokhirasi nga 1996, ri lavhelela Nyambedzano ya Lushaka ine ya katela u shela mulenzhe ha tshitshavha ho ṱanḓavhuwaho nahone hu katelaho.
Sa zwe ra dzulela u zwi ita kha zwifhinga zwinzhi zwa ndeme kha ḓivhazwakale yashu, ri ḓo ṱoḓa u vhumba bono ḽi fanaho na u bveledza thendelano dza zwa matshilisano hu na mbekanyamushumo i re khagala ya u shuma u itela u bveledza zwine ra zwi tama kha shango.
Nga kha Nyambedzano iyi ya Lushaka, ro vhidzwa u vha vhaimeli vha tshanduko, u vha vhatikedzi vha nyaluwo yo katelaho, u vha vhasiki vha zwikhala.
Miṅwahani i si gathi yo fhiraho, tshigwada tsho ṱanganelaho tsha vhafarisani na vhashelamulenzhe vhane vha nga kha tshigwada tsha vhadzulapo vho ṱangana u itela u sedza zwiimo zwo fhambanaho zwa vhumatshelo ha shango ḽashu.
Izwi zwo vha zwi tshi vhidzwa u pfhi Indlulamithi Scenarios 2035.
Iṅwe ya nyimele dze vha dzi ṱalusa yo vha i tshi vhidzwa ‘The Recrimination Nation’, vha tshi shumisa tshiṋoni tshine tsha vha na ipfhi ḽihulu tshi ḓivhiwaho sa Hadeda sa tshiga tsha hone.
Hezwi zwo ṱalusa nyimele ya u sa dzhia vhukando, hune thaidzo dza shango ḽashu dza sa tandululwe, na hune vhathu vha pomokana kha thaidzo dza Afrika Tshipembe. Heyi nyimele yo ola tshifanyiso tsha shango ḽashu ḽi tshi khou tsela fhasi.
Tshiimo tsha vhuvhili, tsho sumbedzwaho nga ḽianga, tsho ola tshifanyiso tsha lushaka lwo fhelelwaho nga fulufhelo lune lwa vhuswa nga ṱhanganelano ya vhathu vhane tshipikwa tshavho tshihulwane ha vha u ḓipfhumisa na u zwiito zwa khethululo.
Nyimele iyi yo ita uri fulufhelo ḽa vhubindudzi ḽi fhungudzee, nḓila ya nyaluwo i fhasi na u shayea ha mishumo, vhushai na u sa eḓana zwi tshi kha ḓi vha nṱha vhukuma.
Vho dovha vha ṱalusa tshiimo tshe vha tshi vhidza ‘The Cooperation Nation’, tshine tsha sumbedzwa nga zwiṋoni zwi lukaho vhumatshelo ha zwa matshilisano.
Tshiimo itshi tshi ola tshifanyiso tshine nga murahu ha u thithisea na migwalabo hu vha na u ṱangana ha mahoro a poḽotiki, muvhuso, sekhithara ya phuraivethe na vhadzulapo u itela u ṱanganelana kha u ṱalusa zwithu zwa ndeme na u ṱuṱuwedza na u kovhana maanḓa.
Hu na tshanduko kha tshivhumbeo tsha mavhusele na tshanduko zwine zwa livhisa kha u aluwa ha ikonomi, hu tshi kungwa vhubindudzi vhunzhi, zwine zwa livhisa kha u fhungudzea ha u shayea ha mishumo, u sa eḓana na vhushai.
Nga u thoma Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka, nga u lugisela Nyambedzano ya Lushaka, ro ḓivhea nga vhuronwane kha nḓila kwayo ya u livha kha ‘lushaka lwa tshumisano’.
Ri tama uri roṱhe sa vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe ri ḓifare sa ‘zwiṋoni zwa u luka’. Zwiṋoni zwa u luka kana “Weavers” ndi zwiṅwe zwa zwiṋoni zwine zwa ṱangana ngauri zwi fhaṱa zwivhumbeo zwo serekanaho zwoṱhe na u shumisana.
Nga nnḓa ha khaedu dzoṱhe dze ha ṱanganiwa nadzo, nga nnḓa ha phambano dzashu, nga nnḓa ha maḓumbu oṱhe, sa vhadzulapo vha Afrika Tshipembe ri khou huwelelwa uri ri dzule ro khwaṱha kha u ḓiimisela u tevhela nḓila ya tshumisano, nyaluwo na u katela vhathu vhoṱhe.
Masiari a ṋamusi, tshigwada tsha vhaṋameli vha thavha vha Afrika Tshipembe tsho swika ṱhodzini ya Kilimanjaro, ṱhodzi ya nṱhesa kha dzhango ḽa Afrika.
Vho zwi ita vha tshi khou hulisa mabebo a Vho Nelson Mandela na u pembelela miṅwaha ya 30 ya mbofholowo yashu.
Kha lwendo ulwu lune lwa ḓivhiwa sa Trek4Mandela expedition, vhaṋameli avha vho ṱanganedzwa nga vhaṅwe vha bvaho kha mashango o vhalaho u mona na ḽifhasi u thusa u ita uri vhasidzana vha dzule vha tshi dzhena tshikoloni nga u kuvhanganya masheleni a zwishumiswa zwa u ya maḓuvhani na zwiṅwe zwine zwa shayea.
Mishumo yavho kha i ri ṱuṱuwedze roṱhe.
Zwe vha zwi swikela kha zwi ri humbudze uri, sa lushaka lwa Afrika Tshipembe, a hu na thavha ine ri nga si kone u i gonya nahone a hu na ṱhodzi ine ri nga si kone u i swikela.
Ndi khunyeledza nga u humbula na u ṱalutshedza maipfhi a Vho Martin Luther King Jr, musi ndi tshi ri:
Kha ri takuwe, ri ime madekwana a ṋamusi nga u ḓiimisela vhukuma.
Kha ri ime nga u ḓiimisela huhulwane.
Nahone kha ri bvele phanḓa kha ano maḓuvha mahulwane ngaurali, ano maḓuvha ane a vha na khaedu vhukuma, u ita uri Afrika Tshipembe ḽi vhe zwine ḽa tea u vha zwone.
Ri na tshikhala tsha u ita uri Afrika Tshipembe ḽi vhe lushaka lwa khwine.
Mudzimu kha vha shudufhadze Afrika Tshipembe vha tsireledze na vhathu vhaḽo.
Nkosi Sikelel’ iAfurika.
Ndi a vha livhuwa.
