Mbulavulo wa Presidente Cyril Ramaphosa eka ntirho wa ku vekiwa ka yena exitulwini hi siku ra ti 19 khotavuxika 2024; eUnion Uuildings, eTshwane
Vavuhosi, Tihosi na Tihosikati,
Vachaviseki, Varhangeri va Matiko na Mifumo,
Khale ka Presidente Thabo Mbeki na Manana Mbeki,
Khale ka Presidente Kgalema Motlanthe na Manana Motlanthe,
Khale ka Varhangeri hinkwavo va Matiko na Mifumo,
Vayimeri vo xiximeka va Matiko yo hambanahambana na mihlangano ya matiko ya tinxaka,
Xipikara xa Huvo ya Rixaka,
Mutshamaxitulu wa Huvo ya Rixaka ya Swifundzankulu,
Muavanyisinkulu wa Rhiphabuliki,
Vaphirimiya, vaMEC vaMeyara,
Swirho swa Palamende,
Varhangeri va mavandla ya tipolitiki,
Varhangeri va ndhavuko na va vukhongeri,
Tiambasada na Vayimeri va Matiko,
Khale ka valweri va ntshuxeko,
Vayeni vo Xiximeka,
MaAfrika-Dzonga va rikwerhu,
Namuntlha, hi hanganile ehansi ka xibakabaka lexikulu xa Highveld eka Ndhawu ya mfumo wa hina, Union Buildings, ku ta vona ntolovelo wa nkoka wa xidemokirasi xa hina emahlweni ka MaAfrika-Dzonga hinkwawo na vayeni va hina vo xiximeka ku suka ematikweni yo hambanahambana ya tikonkulu ra hina na ku suka ematikweni ya le kule
Eka ku hambana ka hina ko hlamarisa, hi hlangana ku tiyisisa ku kholwa ka hina loku tiyeke ka leswaku tiko leri i ra vanhu hinkwavo lava tshamaka eka rona tanihilaha swi hlamuseriweke hakona eka tsalwa ra Ntshunxeko kwalomu ka makumenkombo wa malembe lama nga hundza.
Hi hlanganile laha tanihi vanhu lava velekiweke eka misava yin’we eka swifundzankulu swa hina swa nkaye leswi vumbaka Afrika-Dzonga ya vun’we, hi tiyimiserile leswaku hi swiendlo swa hina hita horisa ku avana ka nkarhi lowu nga hundza, na ku herisa ku pfumala ku ringana lo ku yaka emahlweni na ku tikeriwa ka nkarhi wa sweswi.
Ha tivisa leswaku hinkwavo va swi tiva leswaku ku nga twanani kumbe ku kanetana a swi nge hi endli hi tshika leswi lavaka leswaku hi aka rixaka leri hlanganeke, leri ntshunxekeke, leri lulameke, leri ringanaka na leri humelelaka.
Hi siku leri, hi tiyisisa hi xihlambanyo lexi tiyeke ku navela ka vanhu va tiko leri.
Hi tiyisisa ku tshembeka ka hina ko ka ku nga tsekatsekiki eka Vumbiwa ra Rhiphabuliki ra Afrika-Dzonga, leri simekiweke eka xivono na mikoka leyi ya ka emahlweni ya tsalwa ra Ntshunxeko.
Tanihi vurhangeri bya rixaka leri ro hambana, hi na ntirho wa nkoka wo hlanganisa vanhu va Afrika-Dzonga.
Hi tiyisisa leswaku matimu ya vekiwile emakatleni ya hina vutihlamuleri byo cinca tiko ra hina ri va rixaka leri pfumalaka xihlawuhlawu xo ya hi rixaka na rimbewu.
Hi tiyisisa ku tiyimisela ka hina ku aka rixaka leri ringanaka swinene na ku hlayisa.
Hi tiyisisa ku tiyimisela ku lava ka hina ku aka ikhonomi leyi kulaka na ku katsa hinkwavo leyi nyikaka swivandlanene na tindlela to tihanyisa eka vanhu hinkwavo.
Hi tinyiketela nakambe eka ntirho wa ku pfuxetiwa ka xidemokirasi na ku cinca ka ntshamiseko na ikhonomi leswaku ku nga vi na munhu loyi a siyiwaka endzhaku.
Naswona, loko hi ri karhi hi nghena eka nguva yin’wana evuton’wini bya rixaka ra hina, ku tiyisela ka xidemokirasi xa hina ku tlhele ku kamberiwa naswona vanhu va vulavule hi rito leri tlakukeke leswaku va hlawula ku rhula na xidemokirasi ku nga ri tindlela ta madzolonga, leti nga riki ta xidemokirasi no ka ti nga fambisani na vumbiwa.
Hi vunyingi bya vona, hi marito yo tala no hambana, vanhu va Afrika-Dzonga va vhotile no tivisa ku navela ka vona, ku vilela ka vona na ku langutela ka vona.
Hi amukela no xixima mbuyelo wa nhlawulo naswona hi tlhela hi vula leswaku vanhu va vulavurile. Ku navela ka vona ku ta endliwa handle ko kanakana kumbe swivutiso.
Vavhoti va Afrika-Dzonga a va nyikanga vandla rin’we xileriso lexi heleleke xo fuma tiko ra hina ri ri roxe.
Va hi lerise leswaku hi tirhisana ku lulamisa xiyimo xa vona na ku hetisisa ku navela ka vona.
Va kombisile ku tlangela ka vona ku humelela eka swiyenge swo tala swa vutomi bya vona eka malembe ya 30 lama hundzeke ya xidemokirasi.
Va tlhele va nga kanakani eku kombiseni ku ka va nga tsakanga na ku nga amukeli matirhelo ya hina eka tindhawu tin’wana leti hi va tsandzekiseke eka tona.
Va lava ikhonomi leyi cinciweke, leyi kulaka na ku katsa hinkwavo leyi tumbuluxaka mitirho eka timiliyoni ta lava lavaka mitirho na ku nyika swivandlanene swa mabindzu eka van’wamabindzu hinkwavo eka rixaka ra hina – vavasati na vavanuna, lavatsongo na lavakulu.
Vanhu va ve erivaleni hi leswi va swi lavaka.
Va lava Afrika-Dzonga leyi hinkwavo va nga ta kuma vutumbelo eka Vumbiwa bya hina bya xidemokirasi na ku kuma sirhelelo etikhoto ta hina.
Va hlamusele tiko leri vanhu hinkwavo va nga ta hlula swiyimo swa ku velekiwa ka vona, va hlayisiwa hi mindyangu leyi nga na rirhandzu, va pfuniwa hi mfumo lowu hlayisaka na ku nyikiwa matimba hi matshalatshala, ku tsakela na ku tirha hi matimba.
Hi tivhoti ta vona va swi veke erivaleni leswaku va lava swilaveko swa vona swa masungulo swa vutomi byo olova bya ntsako, rihanyo na ku hlayiseka.
Hi tivhoti ta vona va tiyisisile leswaku va lava swakudya leswi ringaneke swo dya. Mati yo tenga. Gezi leri nga ri ki ra ntsengo wa le henhla leri kumekaka mikarhi hinkwayo.
Va lava makaya ya kahle lama nga ngheneriwiki hi moya, mpfula na xirhami.
Va lava magondzo lama hlayisiwaka kahle na mavoni ya le xitarateni lama tirhaka.
Vanhu va Afrika-Dzonga va komberile ntsena ku hlayisiwa kahle loko va vabya, va lava leswaku vana va dyondzisiwa kahle, vadyuhari va hlayisiwa, na leswaku lava nga riki na mitirho va tirha.
Vanhu va AfrikaDzonga va vulavule hi misava leyi va lavaka ku yi rima, hi mabindzu lama va lavaka ku ma fambisa, hi swilo na swikumiwa leswi va lavaka ku swi endla, hi vutshila lebyi va lavaka ku byi dyondza.
Va vulavule hi ku navela ka vona ko hlayiseka emakaya ya vona, exitarateni, emadorobeni ya vona, emigangeni ya vona na le mapurasini ya vona.
Vanhu va komberile ku herisiwa ka ku yiviwa ka mali ya mfumo na ku tekiwa ka vulawuri bya mfumo.
Ehenhla ka hinkwaswo, vanhu va Afrika-Dzonga va tshikelerile leswaku va hela timbilu hi ku holova eka swa tipolitiki na ku sola loku nga heriki exikarhi ka van’watipolitiki na mavandla ya tipolitiki.
Va lava leswaku hi rhangisa swilaveko na ku navela ka vona naswona va lava leswaku hi tirhisana ku endlela leswaku tiko ra hina ri va kahle.
Namuntlha ndzi yima laha mahlweni ka n’wina tanihi nandza loyi a titsongahataka ku vula leswaku hi mi twile.
Tanihi Presidente wa Rhiphabuliki, ndzi ta tirhisana na un’wana na un’wana ku fikelela no tirha na vandla rin’wana na rin’wana ra tipolitiki na sekirithari leyi tiyimiseleke ku hoxa xandla eku kumeni ka swintshunxo swa mitlhontlho leyi tiko ra hina ri langutaneke na yona loko hi ri karhi hi cacela eka khume ra malembe lamantshwa ya ntshunxeko.
Ku hundze malembe ya makumenharhu ku sukela loko hi fularhele vulawuri bya tihanyi to hlawula ku ya hi rixaka hi amukela rixaka leri nga erivaleni no va ra xidemokirasi.
Hi fikelele ku humelela lokukulu eku akeni rixaka lerintshwa leri simekiweke eka mavandla lama tiyeke ya xidemokirasi na mitshunxeko ya hinkwaswo.
Hi akile vukorhokeri bya mfumo lebyi cinciweke, vuavanyisi lebyi tiyimeleke, sisiteme ya nhlawulo leyi phikizanaka, ikhonomi leyi tiyeke, vuhangalasi bya mahungu lebyi hanyaka no va lebyi ntshunxekeke, na vaaki lava tiyeke.
Kambe hambileswi ku nga na ku humelela loku, rixaka ra hina ra ha ri na ku pfumala ku ringana na ku hambana lokukulu. Ku na ku avana ko biha xikan’we na ku sungula ku na va ku hambana leswi nga hundzukaka ku pfumala ntshamiseko hi ku olova.
Mintila ya ku hambana lo ku vangiweke hi matimu ya hina, exikarhi ka vantima na valungu, exikarhi ka wanuna na wansati, exikarhi ka madoroba na malokixi, exikarhi ka tindhawu ta le madorobeni na ta le matikoxikaya, exikarhi ka lava nga fuma na swisiwana, yi tsariwile eka misava ya hina.
Eka tindhawu tin’wana mitila yoleyo yi nga va yi pfalekile kambe a yi se nyamalala.
Hi vaaka tiko rin’we kambe hi tshama eka misava yo hambana, leyi hambanyisiweke hi makhumbi yo leha ni mipfhuka leyikulu.
Hi avana hi le xikarhi ka lava nga na mitirho na lava nga tirhiki; exikarhi ka lava nga ni tindlela to aka ni ku tiphina hi vutomi byo olova ni lava nga riki na byona.
Hikwalaho namuntlha ku nga siku ro ka ri nga tolovelekanga.
I siku ra switandzhaku swa nkoka eka vutomi bya rixaka ra hina.
I nkarhi lowu hi faneleke ku hlawula ku ya emahlweni hi ri swin’we kumbe nxungeto wo lahlekeriwa hinkwaswo leswi hi nga swi aka.
Eka nkarhi lowu hi fanele ku hlawula ku ya emahlweni; ku pfala mpfhuka exikarhi ka MaAfrika-Dzonga na ku aka rixaka leri ringanaka swinene; ku cinca xitshembiso xa Vumbiwa ra hina na xivono xa tsalwa ra ntshunxeko ku va ntiyiso eka hinkwavo.
Nkarhi lowu wu lava xivindzi na vurhangeri lebyi nga tolovelekangiki.
Swi lava xikongomelo lexi fanaka xo hlayisa vun’we bya rixaka, ku rhula, ntshamiseko, ku kula ka ikhonomi loku katsaka hinkwavo, ku pfumaleka ka xihlawuhlawu xo ya hi rixaka na ku nga hambanisiwi hi ku ya hi rimbewu.
Hi tibaloto leti va ti tirhiseke ku vhota vanhu va Afrika-Dzonga va veke erivaleni ku langutela ka vona ka leswaku varhangeri va tiko ra hina va fanele ku tirhisana.
Va lerisile vayimeri va vona leswaku va tshika vulala ni ku kanetana, va tshika ku tsakela loku vuyerisaka vanhu vantsongo ni ku lavana ntsena na leswi vuyerisaka rixaka.
Tanihi varhangeri, tanihi mavandla ya tipolitiki, hi komberiwa ku tirha ni ku tirhisana ku fikelela ikhonomi leyi kulaka, mitirho yo antswa, miganga leyi hlayisekeke na mfumo lowu tirhelaka vanhu va wona.
Ku suka eka swiyenge hinkwaswo swa tipolitiki, mavandla ma hlamurile xirhambo xolexo.
Hi ku twisisa leswaku a ku na vandla leri nga fumaka ri ri roxe no endla milawu ri ri roxe, mavandla lawa ya pfumerile ku tirhisana, ku tirhisa titalenta ta wona ku pfuna tiko na ku humelela ka vanhu va rona.
Swin’we, va teke xiboho xo simeka mfumo wa vun’we bya rixaka ku landzelela nongonoko lowu fanaka wa ku cinca ka nkoka, loku ku nga heriki.
Ku vumbiwa ka mfumo wa vun’we bya rixaka i nkarhi wa nkoka lowukulu. I masungulo ya nguva leyintshwa.
Tanihi leswi varhangeri va tiko leri va nga hlangana eka mfumo wa vun’we bya rixaka eka malembe ya 30 lama nga hundza ku vumba vumundzuku lebyi fanaka na ku aka rixaka leri hlanganeke, mavandla lama nga eka mfumo wa vun’we bya rixaka wa sweswi ya pfumerile ku tirhisana ku lulamisa mitlhontlho leyi tikaka swinene eka rixaka ra hina.
Mavandla ya tekelele Xitatimende xa xikongomelo, lexi eka xona va nga tinyiketela ku lavana na ku kula ka ikhonomi ka xihatla, ku katsa hinkwavo na ku yisa emahlweni; ku tumbuluxa rixaka ro lulama hi ku tirhana na vusweti ku hlayisa timfanelo ta vatirhi; ku tisa ku tshamiseka eka mfumo na ku kurisa vuswikoti bya mfumo.
Mavandla ya tinyiketele ku vevukisa eka vanhu va Afrika-Dzonga hi ku tirhisa dyondzo ya xiyimo xa le henhla na nhlayiso wa rihanyo; ku lulamisa vugevenga na vukungundzwana; ku tiyisisa ku hlangana ka vaaki na ku aka rixaka leri hlanganeke; na ku lavana na pholisi ya matiko mambe leyi simekiweke eka timfanelo ta ximunhu, vun’we na ku rhula.
Tanihi MaAfrika-Dzonga hi fanele un’wana na un’wana wa hina a endla leswi a kotaka ku swi endla ku fikelela xikongomelo lexi.
Hi ta rhamba mavandla hinkwawo, vaaki, vatirhi, mabindzu na mihlangano yin’wana eka Mbulavurisano wa Rixaka mayelana na mitlhontlho ya nkoka leyi rixaka ri langutaneke na yona.
Tanihilaha hi endleke hakona eka mikarhi yo tala ya nkoka eka matimu ya hina, hi ta lava ku vumba ntwanano wa vaaki ku hetisisa ku navela ka Kungu ra hina ra Nhluvukiso wa Rixaka.
Tanihi vanhu, tanihi mindyangu, tanihi miganga na le ka mihlangano ya hina yo tala, a hi tirhiseni matimba ya hina hinkwawo ku cinca norho wa hina wa MaAfrika-Dzonga yo antswa wu va ntiyiso.
Hambi leswi hi nga ni vun’we eka ku hambana ka hina, hi vanhu va ripfumelo leri nga dzika no va leri nga heriki.
Hi khongelela rixaka ra hina, leswaku mimoya ya hina yi tlakusiwa, ni leswaku mikateko ya hina yi vuyiseriwa.
Xikongomelo lexi xa xiyimo xa le henhla xi lava leswaku hi na vurhena.
Hi fanele hi va ni xivindzi naswona hi fanele hi tiya.
Lexi i xidzedze lexintshwa lexi tivisaka ku humelela, ku cinca na ku cinca ka nkoka loku nga dzika.
Hi languta eka xiyimo lexi xa ku tlakuka hi ntshembo.
Hi fanele ku alela matshalatshala man’wana ni man’wana yo hi hambanyisa kumbe ku hi kavanyeta, ku byala ku kanakana kumbe ku sola, kumbe ku hi lwisa.
Lava lavaka ku yima endleleni ya hina, lava lavaka ku hlohlotela ku tshwukiselana mahlo, a va nge humeleli, hikuva MaAfrika-Dzonga va tiyimiserile.
Lava lavaka ku tekela ehansi mavandla ya hina va ta tsandzeka, hikuva xidemokirasi xa hanya etimbilwini ta vanhu va hina naswona a xi nge pfuki xi susiwile.
A ku na nchumu lowu nga ta hi kavanyeta ku tirhela vanhu ni ku yisa swilaveko swa vona emahlweni.
Sweswi i nkarhi wo ya emahlweni. Hi ri swin’we, hi ta endla swotala no antswa.
Sweswi i nkarhi wo hlengeleta vuswikoti bya hina hinkwabyo na ku kongomisa matimba ya hina hinkwawo ku hlamula xirhambo xa vanhu va Afrika-Dzonga.
A hi nga hlweli, a hi nga wisi, ku kondza hi tumbuluxa mitirho eka lava va yi lavaka; ku kondza ku va ni swakudya leswi eneleke etafuleni rin’wana na rin’wana; ku kondza munhu un’wana na un’wana edorobeni rin’wana na rin’wana, dorobankulu, muganga na purasi a kuma vukorhokeri bya masungulo lebyi a byi lavaka ku va na vutomi bya kahle.
A hi nga wisi ku kondza vavasati va Afrika-Dzonga va ntshunxeka eka swirhalanganyi swa ntshamiseko, mfuwo na ikhonomi leswi va sivelaka ku humelela.
Hi nge wisa ku kondza swigevenga swi suka eswitarateni swa hina na swidzidziharisi swi suka emigangeni ya hina; ku kondza vavanuna va nga ha endli madzolonga eka vavasati ni vana; ku kondza lava yivelaka vanhu vava na ku tihlamulela.
A hi nga wisi loko miganga ya hina yi onhiwa hi ndhambi, ndzilo na dyandza.
Hi ri swin’we, hi ta langutana ni nxungeto wa pulanete leyi hisaka xihatla.
Hi ta amukela vutihlamuleri bya hina byo angula eka ku cinca ka maxelo hi ndlela leyi nga na xikongomelo xa kahle, yo lulama no katsa hinkwavo.
Leswi hi swi endlela rixaka leri na tinxaka hinkwato leti nga ta landzela.
Hi ta aka mfumo lowu nga na vuswikoti na ku tshembeka
Hi ri swin’we, hi ta tirha ku tlakusa ntirhisano wa matiko yo tala ku fikelela misava leyi lulameke, yo ringana, leyi nga na vululami na ntwelavusiwana, leyi simekiweke eka vun’we na timfanelo ta ximunhu ta misava hinkwayo.
Hi ta hlanganisa mavoko na vamakwerhu vaxinuna na vaxisati eka tikonkulu ra hina ro rhandzeka ra Afrika ku kuma ku rhula, ku fikelela ntshamiseko, ku yisa emahlweni nhluvukiso.
Hi ku tirhisa ndhawu ya mabindzu lama Ntshunxekeke ya tikonkulu ra Afrika, hi ku akiwa ka magondzo, na tindlela ta swiporo, tindhawu ta vumaki na switichi swa gezi, Afrika yi ta sungula nguva leyintshwa ya vumaki na mabindzu.
Namuntlha, ndzi endla ku tiboha loku tiyeke ku va Presidente wa MaAfrika-Dzonga hinkwavo;
Ku sirhelela Vumbiwa bya hina na ku sirhelela xidemokirasi xa hina; ku tirha na hinkwavo lava avelana norho wa vutomi byo antswa eka hinkwavo; ku hlayisa swisiwana na lava nga sirhelelekangiki, na ku seketela hinkwavo lava pfumalaka na ku endla leswaku tiko ra hina ri tiya, ri tiyisela, ri ringana no va na vun’we.
Lowu i norho lowu mutlhokovetseri Sandile Dikeni a wu hlamuselaka eka ntirho wa yena ‘Love Poem for my Country’:
My country is for health and wealth
See the blue of the sea
And beneath the jewels of fish
Deep under the bowels of soil
Hear the golden voice of a miner’s praise for my country
My country is for unity
Feel the millions
See their passion
Their hands are joined together
And there is hope in their eyes.
Hi siku leri, mavoko ya hina ya hlanganisiwile. Hi hlanganile. Hi taleriwe hi ku tshemba.
Hosi a yi katekisi Afrika-Dzonga no sirhelela vanhu va yona.
Nkosi Sikelel’ iAfrika.
Morena boloka setjhaba sa heso.
God seën Suid-Afrika.
Mudzimu fhatutshedza Afurika.
Hosi katekisa Afrika.
Ndza nkhensa.
