Ikulumo Kamengameli Cyril Ramaphosa Emnyanyeni wokugcotjwa kukamengameli, 9 Kumgwengweni Wee-2024, E-Union Buildings, E-Tshwane
Bayede emaKhosini neeNdlovukazini!
Bahlonipheki abakhulu, baPhathi bemiBuso naboRhulumende,
Mengameli wangaphambilini, Thabo Mbeki noKosikazi Mbeki,
Mengameli wangaphambilini, Kgalema Motlanthe noKosikazi Motlanthe,
Boke abaPhathi bemiBuso nabaPhathi baboRhulumende bangaphambilini,
Bajameli abakhethekileko bamazwe ngokwahlukahluka kunye nebeenhlangano zamazwe ngamazwe,
Somlomo weKoro yePalamende eKulu,
Sihlalo womKhandlu weemFunda,
Jaji eliKhulu leRiphabhligi,
BoNdunakulu, boSomkhandlu neeMeyara,
MaLunga wePalamende,
Barholi beenqhema zepolitiki,
Barholi bezekolo nabarholi bendabuko,
BaZenda naboKomitjhinara abaPhakemeko,
Bomakadabona bomzabalazo welizwe lekhethu,
Bakhambeli bomnyanya abaKhethekileko,
MaSewula Afrika wekhethu,
Namhlanje, sibuthene ngaphasi kwalomkayi omkhulu weKangala eMzimkhulu karhulumende wethu, i-Union Buildings, sizozibonela umnyanya oqakathekileko wehlelo lentando yenengi phambi kwawo woke amaSewula Afrika nabamenyiweko abahloniphekileko abavela emazweni ngokwahlukahluka abavela elizwekazini lekhethu elithandiweko, neendaweni ezikude khulu.
Ngokwahlukahluka kwethu okuhle, sibuthanele ukufakazela isifungo sethu sokuthi ilizweli ngelabo boke abahlala kilo, njengoba kwatjho umTlolosivumelwano weKululeko pheze eminyakeni ema-70 edlulileko.
Sibuthene lapha njengabantu ababelethelwe elizweni linye kizo zolithoba iimfunda zekhethu ezakhe iSewula Afrika ebumbeneko, sincamele ukuthi ngokwenza kwethu sizakwelapha ukuqalangana kwethu kweenkhathi ezidlulileko, besinqobe ukutjhiyana ngendima yomnotho okuphikeleleko nomtlhago okhona lo.
Sikhuluma tjhatjhalazi bona boke abantu bazi ukuthi ukungezwani nokuphikisana angeze kwasenza bona sirarhele ngeqadi izinto ezidinga bona sizenze emzameni wokwakha isitjhaba esibumbeneko, esikhululekileko, esilungileko, esilinganako nesiphumelelako.
Ngalelilanga, siphakamisa besiqinisa intando yabantu belizweli ngokuthatha isifungo.
Sifakazela ukuthembeka kwethu okusimeleleko emThethwenisisekelo weRiphabhligi yeSewula Afrika, owakhelwe phezu kwenembombono ebambelelako namagugu womTlolosivumelwano weKululeko.
Thina njengabarholi balelilizwe elimvango abamihlobohlobo, kumsebenzi wethu osibopho esicwengileko ukubumbanisa abantu beSewula Afrika.
Siyavuma ukuthi umlando usethwese umsebenzi osibopho wokutjhugulula ilizwe lekhethu lingasaba ngelibandlulula ngobuzwe/ngomhlobo nangobulili.
Sivuma ukuzimisela kwethu ukwakha umphakathi owande ngokulingana kwezakhamuzi nomphakathi otjhejako.
Sivuma itjisakalo esimelele ngamandla yokwakha umnotho ohlumako noqalelela umuntu woke, ovulela boke abantu amathuba neendlela zokuziphilisa.
Sizibophelela ngobutjha emsebenzini wokuvuselela intando yenengi newokwenza amatjhuguluko wokuhlalisana komphakathi newomnotho kobanyana kungazokuba namuntu osalela ngemva.
Ngalokho-ke, singena esigabeni sesinye isikhathi epilweni yesitjhaba sekhethu, ukubambelela kwehlelo lethu lentando yenengi kulingiwe godu begodu abantu bakhulume bezwakala ukuthi benyula ukuthula nentando yenengi kunenturhu, neendlela eziphambana nentando yenengi neziphambana nomthethosisekelo.
Ngobunengi babo, ngamezwi amanengi nahlukahlukileko, abantu beSewula Afrika bavowudile bezwakalisa iimfiso zabo, bezwakalisa neenlilo zabo, bezwakalisa nalokho abakufunako.
Siyawuvuma besiyawuhlonipha umphumela wekhetho begodu siyabuyelela sithi abantu bakhulumile. Intando yabo izakwenziwa ngaphandle kokuzaza namkha ukurhiniza.
Abavowudi beSewula Afrika akhange banikele nasinye isiqhema sepolitiki amandla apheleleko wokubusa ilizwe lekhethu sisodwa.
Basilayele bona sisebenzisane ngokusizana sisombulule umtlhagwabo bazokukghona ukuphumelelisa iminqophabo.
Bezwakalise ukuthokoza kwabo indima yetuthuko emakorweni amanengi wepilwabo eminyakeni ema-30 edlulileko le baphila ngentando yenengi.
Ngakelinye ihlangothi, bakuzwakalise ngaphandle kokurhiniza nokudana kwabo ngomsebenzi wethu lapho singakhange sibasebenzele khona kuhle.
Bafuna umnotho otjhugululiweko, ohlumako noqalelela umuntu woke novulela imisebenzi iingidigidi zabantu abafuna umsebenzi ube uvulele nabo boke abosomabhizinisi amathuba esitjhabeni sekhethu – abasikazi, abaduna, abatjha nabadala.
Abantu bakuzwakalise kwezwakala abakufunako.
Bafuna iSewula Afrika lapho boke abantu bazakufumana khona umthunzi ngaphasi komThethosisekelo wentando yenengi bafumane nokuvikeleka emakhotho welizwe lekhethu.
Bahlathulule ilizwe abafuna ukuhlala kilo, bathi ngelibavumela ukwenyukela ngehla kwabo boke ubujamo babo bokubelethwa, obuhlengwe mindeni namakhayabo, obusekelwe mbuso obabalela abantu bawo nosekelwe ngamandla wokusungula, itjisakalo nokukhuthala.
Ngamavowudi wabo bakwenze kwakhanya ukuthi bafuna iindingo ekuphilwa ngazo zepilo emnandi, enokujabula, enepilo nevikelekileko.
Ngamavowudi wabo baveze ukuthi bafuna ukugoma okwaneleko. Amanzi ahlanzekileko. Igezi engaduriko ehlala ikhona soke isikhathi.
Bafuna amakhaya azisako abavikela ekuphephethweni mummoya, abavikela ekunethweni lizulu, nabavikela emakhazeni.
Bafuna iindlela ezitjhejwa kuhle namalerhe wesitradeni asebenzako.
Abantu beSewula Afrika bakhombele ukuthi bahlengwe kuhle nabagulako, bafuna abantwana nabantu abatjha bafundiseke kuhle, abadala batjhejwe kuhle, abangasebenziko bathole umsebenzi.
Abantu beSewula Afrika bakhulumile ngenarha abafuna ukuyilima nokufuyela kiyo, ngamabhizinisi abafuna ukuwaraga, ngezinto nemikhiqizo abafuna ukuyikhiqiza, ngamakghonofundwa abafuna ukuwafunda.
Bakhulumile ngetjisakalo yabo yokuhlala ngokuphepha emizini nemakhaya abahlala kiwo, eentradeni abahlala kizo, emadrobheni abahlala kiwo, emathresdeni wemakhabo kunye nemaplasinabo.
Abantu balitjho baliqinisa elithi bafuna uphele umukghwa wokwetjiwa kweemali zomphakathi embusweni, kuphele nokuthunjwa kombuso.
Ngaphezu kwakho koke, abantu beSewula Afrika bakhulume bagandelela ukuthi sebakholekile kuwunawunana ngepolitiki nangokukhombana ngemino isiphelani hlangana kwabosopolitiki neenqhema zepolitiki.
Bafuna siqalelele iindingo nezinto abatjhiseka ngazo ntanzi begodu bafuna sisebenzisane ngokusizana kobanyana kuzosizakala ilizwe lekhethu.
Namhlanje ngijame phambi kwenu nje njengomsebenzi ozithobileko, ozokuthi kini sinizwile.
NjengoMengameli weRiphabhligi, ngizokusebenzisana nomuntu woke kobanyana ngizokukghona ukusebenzisana nazo zoke iinqhema zepolitiki nawo woke amakoro afisa ukufaka isandla ekusonjululweni kweentjhijilo ilizwe lekhethu eliqalene nazo, njengoba seyamela etjhuminiminyaka elitjha lekululeko nje.
Idlulile iminyaka ema-30 salifulathela ihlelo lebandlululo lobuzwe esasibuswa ngalo ngesihluku sabolizwi aliphikiswa, njengoba sesamukela ihlelo lomphakathi lentando yenengi nje.
Sesikhambe amaqha amahle ekwakheni umphakathi omutjha osekelwe ngeenjamiso zentando yenengi ezinamandla nekululeko zombelele.
Sakhe ikoro yabasebenzi bembusweni etjhugulukileko, iphiko lezobulungiswa elizijameleko, ihlelo lezekhetho elilungileko, ihlelo lomnotho elisezingeni eliphezulu, ihlelo leembikiindaba ezimajadu nezikhululekileko, nehlelo lezakhamuzi eliqinileko.
Nokho-ke nanyana siyilimile nje lendima, kodwana umphakathi wekhethu solo usatjhiyana khulu ngendima yomnotho, begodu usese maqalanga khulu. Kusese namagazuka amambi kunye nokuqalangana komphakathi okusikhokhobelako, okungasifaka lula ebujameni obuqokamileko.
Ukwahlukana kwethu okumlando, ukwahlukana hlangana kwabanzima nabamhlophe, hlangana kwabaduna nabasikazi, hlangana kweendawo zokuhlala zemadrobheni namalokitjhini, hlangana kwamadrobha neendawo zemakhaya, hlangana kwabanothileko nabachakileko, solo kusasele kulitshayo elizweni lekhethu.
Kezinye iindawo kungenzeka ukuthi ukuqalanganokhu sekuthanda ukufiphala, kodwana akukatjhabalali.
Sizizakhamuzi zelizwe linye kodwana sihlala emaphasini ahlukeneko, ahlukaniswe mithangala ephakemeko namabanga amade.
Sihlukaniswe ngokuthi abanye bayasebenza abanye abasebenzi; sihlukaniswe ngokuthi abanye banamandla wokwakha bahlale kamnandi bezwe ubumnandi bepilo nalabo abanganamandla wokwakha.
Ngalokhokho-ke namhlanje akusililanga elifana namanye.
Sikhathi esiqakatheke khulu lesi epilweni yesitjhaba selizwe lekhethu.
Sikhathi sokobanyana sikhethe ukukhambisana soke sitjhinge phambili ndawonye namkha sidele ukulahlekelwa ngikho koke ebesele sikwakhile.
Kilesisikhathi esikiso njenganje kufuze bona sikhethe ukukhamba soke sitjhinge phambili ndawonye; ukuze sizokuvala ukutjhiyana ngendima yomnotho hlangana kwamaSewula Afrika besakhe umphakathi olingana ngcono; sizokutjhugulula isithembiso somThethosisekelo wethu nenembombono yomTlolosivumelwano weKululeko ube zizinto ezenzeka mbala epilweni yabo boke.
Lesisikhathi esikiso sifuna isibindi namandla woburholi obungakavami.
Sifuna umnqopho ongowethu soke ukwelusa ibumbano lesitjhaba selizwe, ukuthula, ukusimelela, ukuhluma komnotho okuqalelela umuntu woke, ukungabandlululani ngobuzwe nangobulili.
Ngamavowudi wabo, abantu beSewula Afrika bakwenze kwavela ebaleni kwakhanya lokho abalindele ukuthi kwenzeke; lokho kukuthi abarholi belizwe lekhethu kumele basebenzisane.
Balayele abajameli babo ukuthi bawubekele ngeqadi ummoya wokuzondana nokungavumelani, bazibekele ngeqadi iinrhuluphelo ezincazana, balandelele ndawonye kwaphela lokho okwakha nokubuyisela isitjhaba sekhethu.
Sibarholi, siziinqhema zepolitiki, abantu basikhombela bona sisebenzisane ngokubambisana ukuhlumisa umnotho, ukwakha imisebenzi engcono, ukuphephisa umphakathi kunye norhulumende osebenzela abantu bakhe.
Ekundleni yepolitiki yoke, iinqhema zisiphendulile lesisibawo.
Ngokulimuka ukuthi akunasiqhema esingabusa sisodwa sibethe imithetho sisodwa, iinqhemezi zivumelene ngokusebenzisana, amakghono wazo ziwasebenzisele ubuhle belizwe nokuthuthukiswa kwabantu balo.
Ndawonye leziinqhema zivumelene ngokwakha urhulumende webumbano kobanyana zizokusebenzela ihlelo elifanako lamatjhuguluko aqakathekileko nabambelelako.
Ukuhlanganiswa nokwakhiwa kukarhulumende webumbano kusikhathi esiqakatheke khulu khulu. Kukuthoma kwesigaba sesikhathi esitjha.
Njengoba abarholi belizweli bahlangana kurhulumende webumbano ema-30 weminyaka edlulileko kobanyana bakhisane ingomuso elihlanganyelweko bakhe nesizwe esibumbeneko, iinqhema kurhulumende webumbano wanamhlanje zivumelene ngokusebenzisana ukurarulula iintjhijilo ezitjhisa khulu phambi kwesitjhaba selizwe lekhethu.
Iinqhemezi zamukele isiTatimende semiNqopho lapho zizibophelele khona ukusebenzela ukuhluma komnotho msinyana, kube mnotho oqalelela umuntu woke nobambelelako; ukwakha umphakathi olunge ngcono ngokulwa nobuchaka ukuphephisa amalungelo wabasebenzi; ukusimelelisa urhulumende nokwakha amandla wombuso.
Iinqhemezi zenze isibopho sokufaka isandla sokuphakamisa abantu beSewula Afrika ngefundo eyikhwalithi ehle nangetjhejo lekhwalithi ehle kezepilo; isibopho sokulwa nobulelesi nobukhohlakali; isibopho sokuqinisa ukuzwana komphakathi nokwakha isizwe esibumbeneko; kunye nesibopho sokusebenzela umthethokambiso wezangaphandle osekelwe malungelo wobuntu, izwelano nokuthula.
Thina njengamaSewula Afrika, omunye nomunye wethu kumele enze akghona ukukwenza ukuphumelelisa lomsebenzi.
Sizokumema zoke iinqhema, izakhamuzi zomphakathi, iinhlangano zabasebenzi, amabhizinisi nezinye iinjamiso eKulumiswaneni yeliZwe ngeentjhijilo eziqakathekileko eziqalene nelizwe lekhethweli.
Sizokufuna ukwakha isivumelwano sokusebenzisana nomphakathi kobanyana kuzokuphumelela iHlelo lokuThuthukiswa kweliZwe, njengoba sikhe senza eenkhathini ezinengi eziqakathekileko emlandweni welizwe lekhethu.
Sibabantu ngamunye ngamunye, simindeni, simphakathi begodu siziinjamiso ezinengi esingizo, asisebenzise woke amandlethu ukuphumelelisa ibhudango lethu leSewula Afrika engcono.
Ngitjho nanyana sibumbene ngokwahluka kwethu nje, sibabantu bekolo etjhingako nebambelelako.
Sithandazela isizwe sekhethu, sithandazela ukuthi ummoya wethu uthokoze, iinhlanhla nomnotho wethu kubuye.
Lomsebenzi ohloniphekileko kumele sibe nesibindi ngawo.
Kumele siqunge isibindi ngamandla.
Lesi sigaba esitjha esiza netuthuko, ukuhlela ngobutjha kunye netjhuguluko elikhulu.
Lesisigaba esitjha esisikimako sisiqale ngokukholwa nangethemba.
Kumele siyirarhe yoke imizamo elinga ukusiqalanganisa namkha ukusiphambukisa, nelinga ukusifakela ummoya wokuzaza nokungathembi, nelinga ukusiraranisa.
Labo abafuna ukusiliya endleleni yethu, labo abafuna ukubaselela amalangabi wokungezwani angeze baphumelele, ngoba amaSewula Afrika ajame asimelele entweni ayifunako.
Labo abafuna ukunyefisa iinjamiso zethu bazokubhalelwa, ngoba ihlelo lethu lentando yenengi lihlezi eenhliziyweni zabantu bekhethu begodu angeze likhwamulwe lilitho.
Akunalitho elizasiphambukisa emnqopheni wethu wokusebenzela abantu nokuphumelelisa iinrhuluphelo zabo.
Nje sikhathi sokutjhinga phambili. Sindawonye sizakwenza okunengi nangcono.
Lesi sikhathi sokuhlanganisa woke amakghono wethu ngokusebenzisa woke amandlethu ukuphendula isibawo sabantu beSewula Afrika.
Angeze sithome siriyade, angeze sithome siphumule bekube mhlazana sizabe sibavulele imisebenzi labo abayidingileko; bekube mhlazana kuba nokugoma okwaneleko kelinye nelinye ikhaya; bekube mhlazana omunye nomunye umuntu kelinye nelinye idrobha, kelinye nelinye ithresde, kenye nenye iplasi azabe selathole khona izenzelwa ekuphilwa ngazo ezifunekako umuntu nakazakuphila ipilo ehle.
Angeze sithome siphumule bekube mhlazana abomma beSewula Afrika batjhaphulukako emitjeni yomphakathi, yamasiko neyomnotho ababotjhwe ngayo, ebakhandela ukuthi bangathuthuki.
Angeze saphumula bekube kumhlana izephulamthetho ziphela eentradeni zethu neendakamizwa zitjhabalele emphakathini weendawo ngeendawo; bekube kumhlana abantu abaduna bakhawula ukuphilisa abantu abasikazi nabantwana ngenturhu; bekube kumhlana amasela ebela abantu abotjhwa agwetjwe ngokufaneleko.
Angeze saphumula abantu bekhethu basatlhagiswa ziinkhukhula, imililo nesomiso.
Ngokusebenzisana, sizakuqalana nengozi eza nomtjhiso wephasi oya ngokurhagala ngokukhamba kwesikhathi.
Sizasivuma isibopho sethu sokusikimela ukutjhugulukatjhuguluka kwetlayimethi ngendlela ephikeleleko, nelungileko, neqalelela woke umuntu.
Lokhu sikwenzela lesisizukulwana sanje, nazo zoke ezinye iinzukulwana ezilandelako.
Sizakwakha urhulumende okghonako nothembekako.
Ndawonye sizakusebenzela ukukhuthaza ukuhlanganyela eendabeni zombuso kobanyana kuzokwakhisanwa iphasi elilungileko, elinobungcono bokulingana, nelinobungcono bobulungiswa, nelinobungcono bezwelo, elisekelwe ngokuzwelana nangamalungelo wobuntu woke.
Sizakuqhawulana nabafowethu nabodadwethu kilo loke ilizwekazi le-Afrika sifunisane ukuthula, sifunisane ukusimelela, sikhuthaze ituthuko.
NgesiPhande sokuRhwebelana ngeKululeko eliZwekazini le-Afrika (i-AfCFTA), ngokwakhiwa kweendlela, nesiporo seentimela, namafemu namaphawa, i-Afrika izokungena esikhathini esitjha somkhiqizo nokurhwebelana.
Namhlanje ngithatha isifungo sokuba nguMengameli wawo woke amaSewula Afrika;
ukuvikela umThethosisekelo welizwe lekhethu nokuvikela ihlelo lethu lentando yenengi; ukusebenza nabo boke labo esinebhudango linye lepilo engcono labo boke abantu; ukutjheja abanganalitho nabacaphazeka lula, nokusekela boke abadingileko nokwenza ilizwe lekhethu libe namandla, likghone ukubambelela ngcono, abantu balo balingane bebabumbane ngcono.
Leli-ke libhudango imbongi uSandile Dikeni alihlathulula emtlolweni wakhe othi ‘Love Poem for my Country’:
My country is for health and wealth
See the blue of the sea
And beneath the jewels of fish
Deep under the bowels of soil
Hear the golden voice of a miner’s praise for my country
My country is for unity
Feel the millions
See their passion
Their hands are joined together
And there is hope in their eyes.
Namhlanjesi-ke izandla zethu zibambene, ziyaqhawulana. Sibumbene. Siphuphuma ithemba.
Kwanga uZimu angabusisa iSewula Afrika abe avikele nabantu bayo.
Nkosi Sikelel’ i-Afrika.
Morena boloka setjhaba sa heso.
God seën Suid-Afrika.
Mudzimu fhatutshedza Afrika.
Hosi katekisa Afrika.
Ngiyathokoza.