A. Xiyimo xa Khabinete eka timhakankulu
1. Ikhonomi
1.1. Afrika-Dzonga: Ndhawu yo Hlawuleka ya Vuvekisi
1.1.1. Khabinete yi anakanyisisile hi matitwelo lamanene ya vavekisi lama humaka eka maendzo ya ntirho ya Phuresidente Cyril Ramaphosa na Xandla xa Phuresidente Paul Mashatile eNew York eUSA na London eUnited Kingdom (UK), hi ku landzelelana.
1.1.2. Nongonoko wa Phuresidente, etlhelo ka Nhlengeletano ya Matiko ya Misava ya vu79 (UNGA), wu katsa mikarhi yo tlakusa Afrika-Dzonga tanihi ndhawu ya vuvekisi yo hlawuleka ku fana na le ka mbulavulo wa yena eka New York Stock Exchange – ku cincana lokukulu ka switoko emisaveni hinkwayo hi ku tirhisiwa ka mali ya makete.
1.1.3. Pfhumba ra vuvekisi ra Xandla xa Phuresidente eUK na Ireland ri tlhele ri katsa mbulavulo eLondon Stock Exchange (LSE) mayelana na xilaveko xo ndlandlamuxa ndhawu ya vona ya vuvekisi eAfrika-Dzonga. LSE a ku ri xitolo xa switoko lexi nga na nkoka swinene eYuropa ku sukela hi 2023.
1.1.4. Havumbirhi Phuresidente Ramaphosa na Xandla xa Phuresidente Mashatile, na vurhumiwa lebyi a byi va heleketile, va boxile swilo swa nkoka swa Mfumo wa Vun’we bya Rixaka, laha ku rhangisiwaka emahlweni swinene ku fikelela ku kula ka ikhonomi loku katsaka hinkwavo na ku tumbuluxiwa ka mitirho, na migingiriko ya nkarhi wun’we leyi yaka emahlweni ku fikelela swikongomelo leswi vekiweke. Va ya emahlweni va veka ntirho lowu nga eku endliweni hi ku tirhisa nongonoko wa ku cinca ka swivumbeko ku tumbuluxa swiyimo leswinene swa vuvekisi. Nongonoko wa ku cinca ka swivumbeko wu hlanganisiwa hi ku tirhisa Operation Vulindlela hi Phuresidente na Nkwama wa Timali wa Rixaka.
1.2. Ntirhisano wa Mabindzu ya Mfumo Xiyenge xa 2
1.2.1. Khabinete yi amukerile ku simekiwa ka Xiyenge xa 2 xa Ntirhisano wa Mabindzu ya Mfumo lowu kongomisiweke eka ku tirhisa ku nghenelela ka nkoka eka tindhawu leti kongomisiweke leti hlawuriweke ku hatlisisa ndlela ya tiko ku ya eka ku kula ka ikhonomi loku katsaka hinkwavo na ku tumbuluxiwa ka mitirho, hi ku engetela vuvekisi na ku tirhisiwa hi xihatla ka mindzulamiso, ku antswisa matitwelo ya rixaka.
1.2.2. Hi ku tirha ku seketela ku nghenelela ka mfumo, ku tlula 130 wa Vafambisinkulu (CEO) va mabindzu lamakulu ya Afrika-Dzonga va hlengeletile switirhisiwa, ku katsa na vutshila byo lulamisa xiphiqo xa mphakelo wa gezi hi ku siyerisana lexi sweswi xi nga nchumu wa nkarhi lowu hundzeke, ku seketela ku tirhisiwa ka Mepe wa Ndlela ya Vutleketli na Nhundzu, Mpfuxeto wa Tivhisa, na ku lwisana na vugevenga na vukungundzwana hi nkarhi wa Xiyenge xa 1.
1.3. Ku Cinca ka Tivhisa Ku Gazetiwile
1.3.1. Khabinete yi amukerile ku gazetiwa ka mfumo lowuntshwa wa tivhisa wa Afrika-Dzonga tanihi goza ra nkoka ro koka rinoko ra vuswikoti bya matiko ya misava na vuvekisi, ku kurisa vupfhumba na ku tumbuluxa mitirho.
1.3.2. Holobye wa Timhaka Xikaya, Dkd Leon Schreiber, u gazete ku cinca loku, loku vumbeke ku humelela kun’wana ehansi ka Operation Vulindlela.
1.4. Ku Sindzisiwa ka Milawu ya Vatirhi
1.4.1. Khabinete yi bumabumerile matshalatshala yo kambela ya nhlanganelo lama tiyisisiweke lama rhangeriweke hi Ndzawulo ya Mitirho na Vatirhi (DEL) ku tiyisisa leswaku vathori va landzelela swilaveko swa ku thola.
1.4.2. Ku sukela ekusunguleni ka Vulawuri bya Vunkombo, DEL yi humesile tihakelo ta ntsengo wo tlula R10 wa timiliyoni eka vathori lava hoxeke endzeni ka bindzu ra vuyeni lava yaka emahlweni va thola vahlapfa lava nga riki na maphepha. Ku kamberiwa loku ku fana na loku endliwaka eka bindzu ra tilori ku tiyisisa leswaku vathori va seketela swiletelo swa Nawu wa Swiyimo swa Masungulo swa Ntirho, wa 1997 (Nawu wa 75 wa 1997).
1.4.3. Ku kamberiwa ku tlhele ku paluxa swiendlakalo swa ku nga landzeleli Milawu ya Vatirhi leswi katsaka ku hakeriwa ka miholo hi ndlela leyi nga riki enawini, ku hungutiwa loku nga riki enawini, na magoza lama nga ringanelangiki ya rihanyo na vuhlayiseki entirhweni.
1.5. Xikimi xa Mpfuneto wa Muthori na Muthoriwa wa Nkarhinyana (TERS)
1.5.1. Khabinete yi amukela ku tlakuka ka mpimanyeto wa TERS kusuka eka R400 wa timiliyoni ku ya eka R2.4 wa tibiliyoni eka lembe ximali ra sweswi.
1.5.2. Ku tlakuka loku i xiphemu xa nhlamulo ya mfumo leyi nga na vuxiyaxiya ku pfuneta ku hlayisa mitirho hi ku pfuna tikhamphani leti ti tikumaka ti ri eka swiphiqo swa timali hikwalaho ka swiyimo swo tika swa ikhonomi naswona hi ndlela yoleyo ti hunguta ku hungutiwa ka vatirhi.
2. Ku Lwisana na Vugevenga na Vukungundzwana
2.1. Vugevenga
2.1.1. Khabinete yi sola ku dlayiwa ka khumenhungu (18) wa vanhu eLusikisiki na tsevu (6) wa vahlayisi va vaaki eQumbu eKapa-Vuxa eka timhangu ta ku duvuriwa ka vanhu vo tala.
2.1.2. Khabinete yi amukerile ku rhumeriwa hi xihatla ka ntlawa wa vaofisiri vo sindzisa nawu va vutshila ku lavisisa timhangu leti ta ku duvula, leti ntirho wa tona se wu tswalaka mihandzu, laha muehleketeleriwa un’we loyi a fambelanaka hi ku kongoma na ku dlayiwa ka vanhu va 18 eLusikisiki se a humeleleke ekhoto.
2.1.3. Khabinete yi amukerile ku humelela ka matirhelo lama kongomisiweke hi vuhlori lama endliweke eka tindhawu ta Verulam na High-Flats eKwaZulu-Natal. Eka ntirho wa Verulam, maphorisa ya langutane na musunguri na un’wana wa vaehleketeleriwa lava lavekaka swinene eka vunyingi bya ku phanga ka Cash-In-Transit eKwaZulu-Natal. Muehleketeleriwa u dlayiwile eka ku duvuriwa endzhaku ka loko a duvule maphorisa. Hilaha ku fanaka, vaehleketeleriwa vambirhi (2) eka ku dlaya vanhu va nkombo (7) eka nandzu wa High-Flats va dlayiwile eka ku duvulana na maphorisa.
2.1.4. Khabinete yi hlohloteriwa hi ku humelela loku yaka emahlweni ka Operation Shanela. Eka vhiki leri nga hundza, ku tlula 10 000 wa vaehleketeleriwa va khomiwile eka milandzu yo hambanahambana yo fana na ku dlaya, ku pfinya, ku va na swibamu leswi nga riki enawini, ku phanga mabindzu na vangungumerisi va swidzidziharisi hikwalaho ko va na khokheyini eka tiphoto ta hina to nghena.
2.1.5. Khabinete yi tlhele yi bumabumela ntirho wo hlanganela eLimpopo lowu nga endla leswaku ku tshuburiwa laboratari ya swidzidziharisi eLebowakgomo, laha ku nga khomiwa swidzidziharisi swa ntsengo wa kwalomu ka R4 wa mamiliyoni na ku khomiwa ka vaehleketeleriwa vanharhu (3).
2.2. Ku Lwisana Na Vukungundzwana
2.2.1. Khabinete yi amukerile ku khomiwa ka vafambisi va tifeme ta vunjhiniyara va tsevu lava hehliwaka hi ku rhangisa Havexerisamatimba wa Ikhonomi ya Vantima na vuxisi bya tithendara bya R400 wa timiliyoni eka Eskom na Sasol.
2.3. Madzolonga lama Sekeriwaka eka Rimbewu na ku Dlayiwa ka Vavasati (GBVF)
2.3.1. Ku gweviwa lokukulu ka mupfinyi wa nxaxamelo loyi a voniweke nandzu Nkosinathi Phakathi ku ringana 42 wa swigwevo swa vutomi hinkwabyo hi khoto ya le henhla ya Gauteng swi rhumela xilemukiso xo tika eka vaendli va GBVF leswaku rixaka ra hina a ri nge khomiwi hi ku kutsula hi swiendlo swa vona swo nyenyetsa.
2.3.2. Khabinete yi kombela MaAfrika-Dzonga hinkwavo ku vika vaendli hinkwavo va vugevenga bya GBVF kumbe muxaka wihi na wihi wa madzolonga eka vanhu lava nga sirhelelekangiki – n’wana, munhu lonkulu kumbe munhu loyi a nga na vulema – eka xitichi xa maphorisa xa ndhawu kumbe ku bela riqingho eka nomboro ya mahala yo yimisa Vugevenga ya: 086 00 10111.
3. Vulawuri
3.1. Ekuhetisiseni ku tinyiketela loku endliweke hi nkarhi wa Mbulavulo wa Vhoti ya Mpimanyeto hi Phuresidente ka ku tirhisana swinene na mimfumo ya swifundzankulu na miganga ku lulamisa mitlhontlho ya mphakelo wa vukorhokeri, Phuresidente Ramaphosa u ta rhangela vurhumiwa bya swirho swa Khabinete ku burisana na Tindhunakulu na Swirho swa Tikomiti ta Vulawuri bya Swifundzankulu.
3.2. iendzo ro sungula ri ta va eLimpopo hi Ravuntlhanu, 1 Hukuri 2024 naswona ri ta landzeriwa hi ku endzela eKwaZulu-Natal hi Ravumune, 7 Hukuri 2024.
4. Nsirhelelo wa Vanhu
4.1. Swiyimo swo Biha swa Maxelo
4.1.1. Khabinete yi hlohlotele MaAfrika-Dzonga ku tshama va xalamukile na ku namarhela switsundzuxo swa maxelo kusuka eka Vukorhokeri bya Maxelo bya Afrika-Dzonga. Tiko ri ya emahlweni ri va na swiyimo swo biha swa maxelo kusukela eka ku na ka gamboko loku nga tolovelekangiki, ndhambi, swidzedze swa mpfula, mimoya leyi onhaka na maxelo yo hisa swinene hikwalaho ka vuyelo bya ku cinca ka maxelo. Switsundzuxo swa maxelo swi hangalasiwile eka tipulatifomo hinkwato ta vuhangalasi bya mahungu, ku katsa na switichi swa swiyanimoya swa vaaki.
4.1.2. Khabinete ku nga ri khale yi ta kuma Kungu leri pfuxetiweke ra Vulawuri bya Makhombo na Nhlamulo leri pfuxetiweke leri nga ta katsa ku hunguta timhangu na ku hlamula, ku katsa na mali yo pfuxelela endzhaku ka timhangu.
4.2. Foramu yo Sungula ya Rixaka ya le Madorobeni ya Afrika-Dzonga eka Ajenda ya Vutshamo bya Misava na Madoroba
4.2.1. Tindzawulo ta Vutshamo bya Vanhu, na Vulawuri bya Ntirhisano na Timhaka ta Ndhavuko, Netiweke ya Madoroba ya Afrika-Dzonga na Nongonoko wa Vutshamo bya Vanhu wa UN (UN-Habitat) va khomile Foramu yo Sungula ya Madoroba ya Rixaka ya Afrika-Dzonga ya masiku manharhu ya Vutshamo bya Misava na Ajenda ya Madoroba, na Pholisi ya Afrika-Dzonga ya le Madorobeni. Foramu yi hlengeletile vatirhisani va nkoka va swa ntshamiseko ku lulamisa mitlhontlho na swivandlanene swo lawula ku tshamiseka ka madoroba hi xihatla eAfrika-Dzonga.
4.2.2. Foramu yi kombisile nkoka wa maqhinga yo lawula ku rhurhela emadorobeni hi xihatla eka xiyimo xo hlamula eka mikhuva yin’wana ya le henhla yo fana na ku cinca ka maxelo, ku fambafamba hi vutlhari na thekinoloji.
4.3. Ku vuyisiwa ka Masalela ya Valweri va Ntshunxeko va Afrika-Dzonga
4.3.1. Khabinete yi amukerile ku vuyisiwa ka masalela ya valweri va hina va ntshuxeko lava lahliweke loko va ri evuhlongeni eZimbabwe na Zambia. Ku vuyiseriwa ka masalela ya vona eAfrika-Dzonga leri ntshunxekeke na xidemokirasi i ku hetiseka ka Rito ro rhanga xa Vumbiwa bya Riphabliki ra Afrika-Dzonga ra 1996, leri hi lerisaka 'ku horisa ku avana ka nkarhi lowu hundzeke na ku simeka rixaka leri simekiweke eka mipimanyeto ya xidemokirasi, vululami bya ntshamisano na timfanelo ta nkoka ta ximunhu.’
4.3.2. Kungu leri i xiphemu xa Phurojeke ya ku Vuyisa eVuhlongeni, leri kongomisaka ku pfumelela tiko na mindyangu ku xixima miehleketo ya lava va lweleke ntshunxeko na vululami, na leswaku mfumo wu xixima no vuyisela ndzhaka ya lava va nyikeleke hi vutomi bya vona eka ntshunxeko wa tiko
4.3.3. Afrika-Dzonga ri tshama ri kolota vun’we bya matiko ya misava bya matiko hinkwawo lawa ya nga nyika valweri va ntshuxeko vutumbelo, nseketelo na tindhawu to hetelela to wisela eka tona.
4.4. Mitlangu
4.4.1. Khabinete yi kombela MaAfrika-Dzonga ku kombisa nseketelo wa vona eka n’watipala wa Mamelodi Sundowns na Bafana Bafana Ronwen Williams, loyi a nga hlawuriwa tanihi un’wana wa van’watipala va khume vo antswa emisaveni eka masagwadi ya Ballon d’Or eka Yachine Trophy, hi ku hoxa tivhoti ta vona eka https://www.lequipe.fr/en/special/selection/ballon-dor-2024/section/the…
4.4.2. Williams i mutlangi wo sungula wa Afrika-Dzonga ku hlawuriwa eka Yachine Trophy eka masagwadi ya Ballon d’Or. Nkandziyiso wa vu68 wa nkhuvo wo nyika masagwadi wu ta va kona hi ti28 Nhlangula 2024. Kufikela kwalaho, hi nga vhotela Williams hi Xinghezi na Xifurwa.
5. Timhaka ta Matiko ya Misava
5.1. Xiboho xa UNGA eka Israel/Palestine.
5.1.1. Khabinete yi amukerile xiboho xa matimu xa UNGA lexi tiviseke leswaku ku tekiwa ka Israele eYerusalema-Vuxa, West Bank na Gaza a swi le nawini, naswona yi lerisile ku tlheriseriwa endzhaku hi ku helela ka vahlampfa na masocha ya Israel.
5.1.2. Xiboho lexi a hi xa nkoka ntsena xa nandzu wa Afrika-Dzonga eka Khoto ya Vululami ya Matiko ya Misava (ICJ) kambe matiko lama hluvukeke yo fana na Spain, Belgium na Japani ya joyinile vunyingi bya matiko ya Dzonga wa misava hinkwayo ku seketela xiboho lexi.
5.2. Riendzo ra Ntirho eka Mfumo wa Lesotho
5.2.1. Khabinete yi xiyile Riendzo ra Ntirho ra Phuresidente Ramaphosa eka Mfumo wa Lesotho hi Ravuntlhanu, 4 Nhlangula 2024, hi ku rhambiwa hi Muchaviseki Hosi Letsie III. Hi nkarhi wa riendzo leri, Phuresidente u nghenelerile eka Siku ra Ntshunxeko ra vu58 ra Lesotho na Nkhuvo wa Malembe ya Madzana mambirhi, naswona u tlhele a nyika marito hi nkarhi wa ku tlangela ku tsundzuka ndzhaka leyi fuweke ya Rixaka ra Basotho.
5.3. Nkwetlembetano lowu Yaka emahlweni eSudan
5.3.1. Khabinete yi xiyile ku tlakuka ka mpfilumpfilu eSudani naswona yi komberile Masudani hinkwawo ku landzelela swiletelo swa AU na Vulawuri bya le Xikarhi ka Mimfumo eka Nhluvukiso ku herisa mpfilumpfilu. Afrika-Dzonga ri yime ri tiyimisele ku nyika vuswikoti bya rona ku pfuna mavandla, vatekaxiave na vakhomaxiave van’wana lava faneleke ku tirha hi vun’we ku kuma ku rhula loku nga heriki eSudani.
B. Swipfuxeto swa Khabinete
1. Xiviko xa ku hetisisiwa ka Tioditi ta Ndlela ya Vutomi bya swirho swa Vukorhokeri bya Vufambisi bya le Henhla (SMS)
1.1. Khabinete yi hlamuseriwile hi antswiso wa ku hetisisiwa ka ku Paluxa ka xielekitironiki hi swirho swa SMS na ku bumabumela antswiso lowu katsaka ku landzelerisa hi ku hetiseka hi 147 eka nhlayo hinkwayo ya 160 wa tindzawulo ta rixaka na ta xifundzankulu, na ku xiya vulavisisi lebyi nga eku endliweni eka swirho leswi nga landzeleriki milawu.
1.2. Khabinete yi komberile Ndzawulo ya Vukorhokeri bya Mfumo na Vufambisi ku languta ku ringeta ku ndlandlamuxiwa ka sisiteme ya ku Paluxa ka xielekitironiki eka timasipala.
2. Xiviko xa ku simekiwa ka Rhijisitara ra le Xikarhi ro Tshinya eka swiyenge swinharhu swa mfumo
2.1. Khabinete yi amukerile mpfuxeto mayelana na nhluvuko hi ku simekiwa ka Rhijisitara ra le Xikarhi ro Tshinya eka swiyenge swinharhu swa mfumo naswona yi seketerile xiringanyeto xo hlanganisa Rhijisitara ra le Xikarhi ro Tshinya na sisiteme ya PERSAL ya mfumo na tisisiteme ta miholo ya mfumo wa miganga, ku va na layini yo languta eka yona ku thoriwa ka vatirhelamfumo lava katsekaka, lava tshikeke ntirho kumbe lava hlongoriweke.
C. Swiboho swa Khabinete
Milawumbisi
1. Mpfampfarhuto wa Nawumbisi wa Khamphani ya Petroliyamu ya Rixaka ya Afrika-Dzonga (SANPC)
1.1. Khabinete yi pasisile ku yisiwa ka Nawumbisi wa SANPC wa 2024 ePalamende. Nawumbisi wu nyika ku simekiwa ka khamphani ya mfumo, ku nyika matimba eka xiboho xa Khabinete xa ti10 Khotavuxika 2020 ku hlanganisa PetroSA, Khamphani ya Nhluvukiso wa Gasi ya Afrika-Dzonga (iGas) na Nhlangano wa Nkwama wa Maqhinga ya Mafurha.
1.2. Vuswikoti byo basisa bya laha kaya eAfrika-Dzonga byi khomiwa ngopfu hi Tikhamphani ta Oyili ta Matiko ya Misava (IOCs), leswi tisaka khombo eka vuhlayiseki bya mafurha ya mati tanihileswi ti-IOC ti pfalaka tindhawu to basisa. Nawumbisi lowu ringanyetiweke wu veka SANPC tanihi nghwazi ya rixaka leyi nga ta khoma timfanelo ta ku lavisisa oyili na gasi hi yoxe na ku khoma swiave hi ku tirhisa ndlela ya Mfumo yo rhwala ya timfanelo leti nga na vulawuri bya phurayivhete.
2. Mpfapfarhuto wa Nawumbisi wa Swikumiwa swa Petroliyamu wa 2024
2.1. Khabinete yi pasisile ku kandziyisiwa ka mpfapfarhuto wa Nawumbisi wa Swikumiwa swa Petroliyamu ku kuma mavonelo ya vaaki. Xikongomelo xa Nawumbisi i ku tiyisisa vuhlayiseki bya swikumiwa swa petroliyamu na nhluvukiso lowu hlelekeke wa sekithara ya swikumiwa swa petroliyamu, ku katsa na ku nghenisiwa ka swikumiwa swa manguvalawa, swo basa na swiphemu leswi pfuxetiwaka leswi nga ta antswisa nkatsakanyo wa eneji.
2.2. Nawumbisi wu ta hoxa xandla eka swilo leswi rhangisiwaka emahlweni swa mfumo eka ku cinca ka ikhonomi na ku tumbuluxiwa ka mitirho eka vulawuri bya sekithara ya swikumiwa swa petroliyamu ya Afrika-Dzonga naswona wu ta tlhela wu lulamisa swivilelo swo hlaya leswi boxiweke mayelana na vufambisi bya Nawu wa Swikumiwa swa Petroliyamu, wa 1977 (Nawu wa 120 wa 1977).
3. Ndzulamiso wa Nawumbisi wa Rihanyo na Vuhlayiseki bya Migodi
3.1. Khabinete yi pasisile ku yisiwa ka mpfapfarhuto wa Ndzulamiso wa Nawumbisi wa Rihanyo na Vuhlayiseki bya Migodi ePalamende
3.2. Mpfapfarhuto wa Nawumbisi wu lava ku lulamisa Nawu wa Rihanyo na Vuhlayiseki bya Migodi, wa 1996 (Nawu wa 29 wa 1996) hi ku olovisa maendlelo ya vufambisi, ku tiyisisa swiletelo swa ku sindzisa, ku tiyisisa milandzu na swigwevo, na ku lulamisa tinhlamuselo to karhi.
3.3. Mpfapfarhuto wa Nawumbisi, exikarhi ka swin’wana, wu ta tiyisisa leswaku swiyimo swa rihanyo na vuhlayiseki swi tirhisiwa hi ndlela leyinene, swi sindzisiwa na ku antswisiwa emigodini, hi ndlela yoleyo ku hungutiwa mafu, ku vaviseka na mavabyi ya le ntirhweni.
D. Ku thola
Matholelo hinkwawo ma fanele ma kambisisa tidyondzo ni ku basisiwa eka manyala.
1. Tat Nkululeko Lwazi Mahlangu tanihi Xandla xa Mulawurinkulu: Vulawuri, Khombo na ku Landzelela eka Ndzawulo ya Mitirho ya Mfumo na Miako.
2. Ku thoriwa ka swirho swa huvo ya Ejensi yo Hlayisa Switirhisiwa swo hlayisa mati swa Limpopo-Olifants:
(a) Qgweta Thato Goodness Moeeng (Mutshamaxitulu);
(b) Tat Nandha Govender (Xandla xa Mutshamaxitulu);
(c) Tat Francois Joubert;
(d) Mnn Phathutshedzo Mudzanani;
(e) Dkd Vhahangwele Bologo Akwinekomi;
(f) Tat Nkhangweni Lawrence Rambau;
(g) Tat Dikgole Timothy Seroka;
(h) Qgweta Reinette Mary Rosey; na
(i) Qgweta Elanie Broekman.
E. Migingiriko leyitaka
1. N’hweti ya Vutleketli
1.1. Lembe leri ri fungha malembe ya 19 ya N’hweti ya Vutleketli ya Nhlangula ehansi ka nhlokomhaka leyi nge: “Ku endla swo tala swin’we”. Migingiriko yi ta kongomisa eka ku kombisa switirhisiwa swa mfumo na ku antswisiwa loku yaka emahlweni ka vukorhokeri bya mfumo hi ku tirhisana na vakhomaxiave hinkwavo.
1.2. Nhluvuko lowukulu wu le ku endliweni eka ndhawu ya vutleketli bya nhundzu kusukela loko ku simekiwile Hofisinkulu ya Transnet, hi matirhelo lama antswisiweke eka matirhelo ya yona ya switimela swa nhundzu na swikepe.
1.3. Mfumo wu ta tlhela wu kombisa tiphurojeke ta nkoka to aka magondzo, ku katsa na ku ndlandlamuxiwa ka N2/N3 eKwaZulu-Natal na Gondzo ra Moloto, leri hlanganisaka swifundzankulu swa Gauteng, Mpumalanga na Limpopo.
1.4. Ejensi ya Switimela swa Vakhandziyi ya Afrika-Dzonga yi tlhele yi endla nhluvuko lowukulu hi ku pfuriwa nakambe ka milayeni ya nkoka ku katsa na Layini ya Germiston-Katlehong-Kwesine, leyi nga eka xiyenge xo kambela, na Layini ya le Xikarhi ya Dorobakulu ra Kapa, leyi kunguhatiweke ku hetiwa ekuheleni ka lembeximali leri.
2. N’hweti ya Nhluvukiso wa Vaaki
2.1. Nhlangula nakambe i N’hweti ya Nhluvukiso wa Vaaki naswona mfumo wu kongomisa ku tumbuluxa vulemukiso bya Photifoliyo ya Vukorhokeri ya Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Vaaki.
2.2. Hi ku famba ka n’hweti, ku ta va na maendzo ya vaaki eka tindhawu to hambana etikweni hinkwaro ku hlanganisa miganga na vukorhokeri bya vaaki, minongonoko yo tlakusa na ku endla mimbulavurisano ya vaaki, minongonoko yo hlengeleta na vuyimeri ku antswisa khwalithi ya vutomi bya miganga leyi khumbekaka.
3. Khoniferense ya Lembe na Lembe ya Matimu ya Nomu ya Rixaka
3.1. Afrika-Dzonga ri rhurhele Khonferense ya Lembe na Lembe ya Matimu ya Nomu ya Rixaka ya 2024 kusukela hi ti7 ku fikela hi ti11 Nhlangula 2024 eUlundi, eKwaZulu-Natal.
3.2. Eka khoniferense ya lembe leri, ku ta nyikiwa nyingiso wo hlawuleka eka swiyenge swa miehleketo ya rixaka leswi nga rhekhodiwangiki, swi hlayisiwaka na ku hlayisiwa eka swihlayiselamatimu swa rixaka na swa xifundzankulu.
4. N’hweti yo Lemukisa Rihanyo ra Miehleketo
4.1. Nhlangula i N’hweti yo Lemukisa Rihanyo ra Miehleketo, leyi kongomisaka ku dyondzisa vaaki hi rihanyo ra miehleketo na ku va khutaza ku hlayisa rihanyo ra vona ra miehleketo. Hi khutaza MaAfrika-Dzonga ku lava mpfuneto na nseketelo, na ku xixima lava nga na mavabyi ya miehleketo.
5. Samiti ya Brazil, Russia, India, China na Afrika-Dzonga (BRICS)
5.1. Phuresidente Ramaphosa u ta nghenela Samiti ya BRICS ya 2024 eKazan, eRussia kusukela hi ti22 kufikela hi ti24 Nhlangula 2024.
5.2. Samiti ya vu16 ehansi ka nhlokomhaka: “Ku Tiyisa Vuxaka bya Matiko yo Tala eka Nhluvukiso wa Misava Hinkwayo na Vuhlayiseki bya Vululami”, yi ta burisana hi timhaka ta mayelana na mabindzu, timhaka ta tipolitiki ta misava hinkwayo na ku yisa emahlweni ntirhisano exikarhi ka matiko ya swirho.
6. Siku ra Ntshunxeko wa Vuhangalasi bya Mahungu
6.1. Hi Mugqivela, 19 Nhlangula 2024, Afrika-Dzonga ri ta tlangela Siku ra Ntshunxeko wa Vuhangalasi bya Mahungu ku fungha migingiriko ya ti19 Nhlangula 1977 (Ravunharhu ra Vantima) leswi nga yirisa 19 wa mihlangano ya Black Consciousness Movement na maphephahungu mambirhi (2). Afrika-Dzonga ra xidemokirasi ri endlile nhluvuko lowukulu ku yisa emahlweni ntshunxeko wa vuhangalasi bya mahungu na ntshunxeko wo vulavula. Mfanelo ya ntshunxeko wo vulavula yi dzime timitsu eka Vumbiwa bya Afrika-Dzonga.
7. Imbizo ya Phuresidente ya Xikombiso xa Nhluvukiso wa Xifundzankulu (DDM)
7.1. Phuresidente Ramaphosa u ta rhangela Imbizo ya Phuresidente ya DDM ku ya eUmgababa eDorobenikulu ra eThekwini eKwaZulu-Natal hi Ravuntlhanu, 8 Hukuri 2024.
7.2. Khabinete yi kombela vaaki va Umgababa na miganga leyi nga ekusuhi ku joyina imbizo na ku nghenisa vayimeri va vona va vaaki eka swintshuxo eka mintlhontlho ya muganga wa vona, na ku kuma tindlela to antswisa mphakelo wa vukorhokeri.
8. Swikambelo swa Xitifikheti xa le Henhla xa Rixaka (NSC)
8.1. Khabinete yi navelela Tlilasi ya 2024 leswinene hi ku sungula ka swikambelo swa yona swa matiriki hi ti21 Nhlangula 2024, naswona yi kombela vatswari na vahlayisi ku seketela vadyondzi eka nkarhi lowu wa nkoka eka riendzo ra vona ra dyondzo.
8.2. NSC yi tshama yi ri ya nkoka swinene, naswona yi pfulela vantshwa va hina tindlela to tala to tsakisa.
G. Mahungu
1. Ku hoyozela
Khabinete yi hundzisa mahungu ya yona mo hoyozela ni ku navelela mikateko eka:
• Xipano xa swa Nawu xa Afrika-Dzonga eka ICJ hi ku nyikiwa Sagwadi ra vu4 ra Steve Biko/Frantz Fanon ra Ntshunxeko wa Miehleketo. Sagwadi leri i ra ntirho wa vona wo seketela Ntwanano wa ku Sivela na ku xupuriwa ka Vugevenga bya ku dlayeteriwa ka rixaka eGaza. Swirho swa ntlawa lowu hi leswi: John Dugard SC; Adila Hassim SC; Tembeka Ngcukaitobi SC; Blinne Ní Ghrálaigh KC, Max du Plessis SC, Vaughan Lowe KC, Tshidiso Ramogale, Sarah Pudifin-Jones na Lerato Zikalala.
• vaphurofesa Salim Abdool Karim na Quarraisha Abdool, hi ku hlula Sagwadi ra ndhuma ra Lasker ra vutirheli bya mfumo hi ku lemuka ndzavisiso wa vona wa HIV lowu ponisaka vutomi lowu pfulekeke.
• Relebogile Maloma, mudyondzi wa xivindzi wa Giredi ya 3 loyi a kumaka vutshunguri bya khemotheraphi na mudyondzisi wa yena, Mnn Nqobile Mbatha, eka ku amukela hi ku hlanganyela Sagwadi ro Hlawuleka ra Holobye #Mudyondzisi wa Mina eka xitori xa vona xo hlohlotela. Hambi leswi a lwisanaka na mfukuzani, Relebogile, hi nseketelo lowu nga tsekatsekiki wa Mnn Mbatha, u swi kotile ku fambisana na ntirho wa yena wa xikolo loko a ha ri exibedlhele. Mnn Mbatha u tiyisisile leswaku Relebogile a nga saleli endzhaku, a n’wi pfuna ku tshama a hlanganisiwile na tidyondzo ta yena na vadyondzi kulobye. Hi matshalatshala lawa yo hlamarisa, Relebogile anga hlayisanga rivilo ntsena kambe u humelerile swinene, a hetelela hi ku va eka khume ra le henhla ra tlilasi ya yena – hinkwaswo kusuka eka mubedo wa yena wa xibedlhele. Mhaka ya vona i vumbhoni bya matimba bya nkucetelo wo hundzula wa dyondzo ya ntwela vusiwana na ku tinyiketela, na ku tiyisela ka moya wa vumunhu.
• Mnn Melisa Carol Du Plessis (Vutshila byo Dyondzisa Giredi ya R);
• Mnn Bonisiwe Happiness Maphumulo (Vutshila byo Dyondzisa Xikolo xa le Hansi);
• Mnn Nthabiseng Mavis Mateba (Vutshila byo Dyondzisa Swikili swa ta Vutomi, Giredi ya 1-6);
• Mnn Koliwe Doris Mbatha (Vutshila bya Vurhangeri bya Swikolo swa le Hansi);
• Tat Thapelo Jacob Mthimkhulu (Vutshila byo Dyondzisa Xikolo xa Sekondari);
• Mnn Rose Martha De Jonker (Vutshila bya Vurhangeri bya Swikolo swa Sekondari);
• Tat Tiisetso Daniel Chaka (Vutshila bya Vudyondzisi bya Swilaveko swo Hlawuleka);
• Mr Mbongiseni Cyril Dlamini (Vutshila bya Vurhangeri bya Swilaveko swo Hlawuleka),
• Tat Itumeleng Esau Jr Komane (Vutshila bya Vudyondzisi na Dyondzo leyi antswisiweke hi Thekinoloji);
• Mnn Maserole Mojela (Vutshila byo Dyondzisa Sayense ya Ntumbuluko);
• Mnn Motlatso Lucia Maake (Vutshila byo Dyondzisa Sayense ya Miri);
• Tat Ethon Alexander Vutshila byo Dyondzisa Tinhlayo, GET);
• Tat Sithembiso Eugene Mahlalela (Vutshila byo Dyondzisa Tinhlayo, FET);
• Tat Derek Swart (Kader Asmal Ku Fikeleleka ka Vutomi Hinkwabyo); na
• Mnn Ntombozuko Mkizwana (Sagwadi ra Rixaka ra Mudyondzisi wo Antswa).
• Springboks, xipano xa hina xa rixaka xa rhagibi, eka ku hlula ka xona loku twalaka loko va hlangana na Argentina na ku va va vekiwe harhi ya vukosi tanihi Tinghwazi ta Rhagibi ta 2024.
• Xipano xa Rixaka xa Bolo ya Milenge xa Vavanuna xa le hansi ka malembe ya 20 xa Afrika-Dzonga, lexi hi ntolovelo xi tiviwaka tanihi Amajita, hi ku va xi nyikiwe harhi ya vukosi tanihi tinhenha ta Khapu ya Matiko ya Afrika ya le hansi ka malembe ya 20 ya TotalEnergies CAF, na ku ringanela mphikizano wa Khapu ya Matiko ya Afrika ya le hansi ka malembe ya 20 ya 2025.
• Motorsport South Africa, hi ku tiyisisa ntlangu wuntshwa wa Vumpfapfarhuti bya Misava bya Rally-Raid (W2RC), lowu sweswi wu nga ta va kona na le Afrika-Dzonga hi 2025.
• Zoalize Jansen van Rensburg, hi ku va a vekeriwe harhi ya vukosi tanihi N’wambhuri wa Misava wa Afrika-Dzonga 2024. Zoalize u na 18 wa malembe hi vukhale naswona u ta yimela tiko eka Mphikizano wa N’wambhuri wa Misava wa vu72 hi Nyenyenyani 2025.
• Vahluri va swiyenge swo hambana swa Masagwadi yo sungula ya SAICA ya Afrika-Dzonga eAustralia. Sagwadi ra CEO ri ye eka Mnn Johnson eka ku kombisa ka yena timfanelo to hambana eka tindhawu to aka vaaki, Ubuntu, nkucetelo wa vaaki na ku nghenelela ka vantshwa
2. Michavelelo
• Khabinete yi kombisile ku chavelela eka Mfumo na vanhu va the Democratic Republic of Congo endzhaku ka mhangu ya vutleketli bya swikepe eTiveni ra Kivu hi Mugqivela, 5 Nhlangula 2024, leyi nga teka vutomi.
Khabinete yi yise michavelelo eka mindyangu ni vanghana va:
• Mufundhisi wa ndhuma Ray McCauley, musunguri wa Kereke ya Bibele ya Rhema na khale ka Mutshamaxitulu wa Huvo ya Rixaka ya Vukhongeri byo Hlangana bya Afrika-Dzonga.
• Khale ka Muavanyisi Willem Heath – loyi a nga va mutshamaxitulu wa Khomixini ya Vulavisisi ya Heath eka vukungundzwana, vuxisi na vufambisi byo biha eKapa-Vuxa, naswona u tlhele a rhangela Yuniti yo Hlawuleka ya Vulavisisi kusukela hi 1997 kufikela hi 2001.
• Nhenha ya Evhangeli Solomon Molokoane, loyi a tivekaka ngopfu hi vito ra xiteji ra ‘Solly Moholo’, loyi a hi nyikeke nhlohlotelo, ku horisa na vuhungasi hi vuyimbeleri bya yena.
• Siphiwe ‘General GTZ’ Sibisi, loyi a ri xirho xo hetelela lexi nga sala eka ntlawa wa Xikwaito Chiskop, lowu nga tlanga xiave xa masungulo eku hluvukiseni ka vuyimbeleri bya Xikwaito etikweni.
3. Xitiviso xa mani na mani
a. Khabinete yi kombela vanhu hinkwavo etikweni ra hina ku tirhisa mati hi vukheta tanihileswi Afrika-Dzonga ri tshamaka ri ri tiko leri kayivelaka mati naswona sweswi hi langutana na ku pfumaleka ka mati. Ngopfungopfu, hi hlohlotela vaaki va Gauteng na KwaZulu-Natal, laha ku tirhisiweke swipimelo swa mati swa levhele yosungula (1) na levhele ya vumbirhi (2), ku landzelela swipimelo leswi vekiweke.
b. Mati i vutomi, ma tirhise hi vutihlamuleri.
Yi rhumeriwile hi: Sisiteme ya Vuxokoxoko bya Vuhlanganisi bya swa Mfumu (GCIS)
Swivutiso: Mnn Nomonde Mnukwa – Muvulavuleri wa Mfumo wo Khomela
Riqingho: 083 653 7485
