A. Xiyimo xa Khabinete eka timhakankulu
1. Ikhonomi
1.1. Xitatimente xa Pholisi ya Mpimanyeto wa le Xikarhi ka Theme (MTBPS) xa 2025 xi tiyisisa ku tiyimisela eka ku kula ka ikhonomi
1.1.1. Khabinete yi amukerile Xitatimente xa Pholisi ya Mpimanyeto wa le xikarhi ka Theme (MTBPS) xa 2025 tanihi xiphemu xa matshalatshala ya mfumo lama yaka emahlweni yo susumeta ku kula ka ikhonomi, ku tumbuluxa mitirho na ku lulamisa ku durha ka vutomi.
1.1.2. MTBPS yi tivisile ku cinca kusuka eka mpimo wa xikongomiso xa ntlakuko wa mixavo ku ya eka xikongomiso xa ntlakuko wa mixavo xa 3%. Ku vuyerisa ka xikongomiso xa le hansi xa ntlakuko wa mixavo eka levhele ya xibalo xa munhu swi katsa ku sivela ku ya ehenhla ka ku durha ka vutomi, ku tlakusa ntshamiseko wa mixavo leswi sirhelelaka mali yo xava, ku seketela ku hangalaka ka miholo yo ringana, na ku sirhelela ku hlayisa mali. Eka levhele ya ikhonominkulu, xikongomelo i ku seketela ku vekisa eka nhundzu hinkwayo na ku antswisa ntshamiseko wa kharensi leswi nga na nkoka wa ku tisa ku tshemba ka vuvekisi na ku kula ka ikhonomi. Ntlawa wa vativi va matirhelo va Vutameri bya Mali ya Tiko/Bangikulu lava nga nyika swibumabumelo swa ku cinca loku eka xiyimo xa Pholisi ya Timali, va tekele enhlokweni swiphiqo swa ku cinca loku kambe hi ku ringanisa swilo Khabinete yi tsundzuxiwe leswaku leri hi rona endlelo ro ntswa ra tiko eka nkarhi lowu.
1.1.3. MTBPS yi tlhele yi tiyisisa ku tiyimisela ka mfumo ko antswisa ku nyikiwa ka vukorhokeri bya nkoka byo fana na rihanyo, dyondzo, na ku sirhelela swisiwana hi ku nyika mali ya mpfuneto loko ku ri karhi ku susumetiwa vuvekisi eka switirhisiwa swa mfumo swo fana na eneji, mati na vutleketli.
1.2. Swiviko swa Nkambisiso wa Kotara Yin’wana na Yin’wana wa Vanhu lava Tirhaka swi vikile leswaku ku na mitirho ya 248 000 leyi tumbuluxiweke eka Kotara ya vu3 ya 2025
1.2.1. Khabinete yi amukerile leswaku Nkambisiso wa Kotara Yin’wana na Yin’wana wa Vanhu lava Tirhaka wa Tinhlayohlayo ta Afrika-Dzonga wu vikile 248 000 wa mitirho leyi nga tumbuluxiwa eka Kotara ya vu3 ya 2025, leswi nga tlakusa nhlayo ya vanhu lava tirhaka ku ya eka 17.1 wa timiliyoni naswona mpimo wa ximfumo wa lava nga tirhiki wu ye ehansi hi 1.3 wa tiphesente ku ya eka 31.9% eka kotara yoleyo.
1.2.2. Mitirho yo tala yi rhekhodiwile eka ku aka, vukorhokeri bya miganga na vaaki, na le ka sekitara ya mabindzu, Khabinete yi tsakisiwa hi ku kula ka ku tumbuluxiwa ka mitirho eka tindhawu ta nkoka ta ikhonomi. Mitirho yo tala eka sekitara yo aka yi fambisana na ku va mfumo wu rhangisa emahlweni nhluvukiso wa switirhisiwa lowu ringanisiwaka na mpimanyeto wa switirhisiwa wa thiriliyoni yin’we ya Tirhandi tanihilaha swi nga tivisiwa hakona hi nkarhi wa Mpimanyeto wa 2025 na ku tiyisisiwa eka MTBPS ya 2025.
1.3. 7.6 wa timiliyoni ta Vapfhumba va Fikile exikarhi ka Sunguti na Ndzati 2025
1.3.1. Khabinete yi amukerile kufika ka 7 634 261 wa timiliyoni ta vapfhumba kusuka ematikweni ya tinxaka leswi rhekhodiweke exikarhi ka Sunguti na Ndzati 2025, leswi nga mfungho wa ku tlakuka ka 1 108 222 wa vaendzi loko ku pimanisiwa na nkarhi lowu fanaka hi 2024 na ku tiyisisa Afrika-Dzonga tanihi ndhawu ya vupfhumba bya misava hinkwayo bya xiyimo xa le henhla.
1.3.2. Timakete leti nga va na ku kula ka le henhla leswi nga hoxa xandla eka ku kula i Middle East leyi nga 58%, Yuropo yi kule hi 29%, timakete letikulu eAfrika ti kule hi 28%, North America hi 22%, Asia hi 11%.
1.4. Biovac ya Afrika-Dzonga yi endla nsawutiso wa Kholera – nsawutiso wo sungula wa matimu lowu nga endliwa eAfrika-Dzonga
1.4.1. Khabinete yi hoyozerile Biovac na Ndzawulo ya Rihanyo na Sayense, Thekinoloji na Vutumbuluxi ku va va kumile nsawutiso wo sungula ku endliwa laha Afrika-Dzonga, eka matimu ya tiko leri.
1.4.2. Vuswikoti bya Biovac byo endla nsawutiso wa kholera eAfrika-Dzonga swi kombisa ku humelela ka Afrika-Dzonga eka swa mirhi, sayense na thekinoloji na ku fungha ku tlakuka kusuka eka ku pakiwa ka murhi wa nsawutiso ku fana na le ka nsawutiso wa BNG ku ya eka vuswikoti byo endla nsawutiso. Vutirhisani exikarhi ka Biovac na Huvo ya Ndzavisiso wa Sayense ya Vanhu na CSIR swi kombisa ku tirhisiwa ka vuswikoti bya mfumo byo ololoxa mitlhontlho ya tiko leri.
1.4.3. Khabinete yi na ku tshemba eka vuswikoti bya Biovac, na vatirhisani va yona, byo hoxa xandla ka nkarhi lowutaka ku herisa mavabyi eAfrika-Dzonga na Afrika hi ku endla misawutiso leyi kongomisiweke eka phurofayili ya mavabyi ya tikonkulu ra hina.
2. G20
2.1. Kaye wa masiku lama nga sala na ku Lulamela Nhlengeletano ya G20
2.1.1. Eka nkarhi wa masiku ya kaye (9) ku ya eka Nhlengeletano ya Varhangeri va G20 hi ti22 na ti23 Hukuri 2025, eNASREC eJoni, Khabinete yi na ku tshemba eka ku lulamela ka Afrika-Dzonga ko rhurhela Nhelengeletano ya G20 yo sungula eka tikonkulu ra Afrika.
2.1.2. Mfumo wu tlhele wu lulamela ku va eka masiku ya ntlhanu (5), wu rhurhela Nhlengeletano ya Ntshamiseko ya G20 kusukela hi ti18 kufika ti20 Hukuri 2025 eBirchwood Hotel na le OR Tambo Conference Centre, eEkurhuleni.
2.1.3. Kusukela loko yi teke vurhangeri bya Vupresidente bya G20, Afrika-Dzonga ri rhurhele tihlengeletano to lulamisela ta 130 leti nga vangiki na timhangu naswona ri tirhisile nkarhi wolowo ku kombisa ku hambanahambana ka Swifundzankulu swa hina tanihi tindhawu ta vupfhumba. Swifundzankulu hinkwaswo swi rhurhele ntirho wo lulamisela.
2.1.4. Makungu ya vuhlayiseki na vusirheleri lama twisisekaka ya nhlengeletano ya Varhangeri na nhlengeletano ya Ntshamiseko ya le ku fambisiweni no lulamisiwa hi swiyenge swa vusirheleri leswi faneleke. Presidente u ta tinyika nkarhi wo Rhendzeleka eka Ndhawu ya NASREC hi Ravuntlhanu, 14 Hukuri 2025.
2.1.5. Nkarhi wo tivisa vateki va mahungu hi Xiyimo xa ku Lulamela ka G20 wu ta va kona hi Sonto, 16 Hukuri 2025 ku komba vaakatiko na vatekaxiave va misava hinkwayo ku titshemba ka tiko, ku katsa na swendleko swa nkoka leswi nga fikeleriwa kusukela loko Afrika-Dzonga ri teke Vupresidente bya G20 hi Hukuri 2024.
3. Eneji
3.1. Khabinete yi amukerile xitiviso xa Eskom xa leswaku Vulawuri bya Nyutliya bya Rixaka byi pasisile ku engeteleriwa ka layisense ya Koeberg Unit 2 hi malembe ya 20, leswi nga ta endla leswaku yi tirha kufikela ti9 Hukuri 2045. Lexi i xendleko xa nkoka lexi tiyisaka nsirhelelo wa nkarhi wo leha wa Eneji ya Afrika–Dzonga na ku komba ku tiyimisela ka Eskom eka mipimo ya le henhla ya nhlayiso wa nyutliliya
3.2. Khabinete yi tlhela yi amukela xitiviso xa Vulawuri bya Eneji bya Rixaka bya Afrika-Dzonga (Nersa) xa ku tsarisiwa ka 181 wa tindhawu letintswha ta vutumbuluxi hi nkarhi wa kotara ya vumbirhi ya lembeximali ra 2025/26.
3.3. Tindhawu leti ti yimela vuswikoti lebyi nga katsana bya 1 401 MW na nkumbetelo wa nkoka wa vuvekisi bya R30.78 wa tibiliyoni.
4. Matiko ya Misava
4.1. Afrika-Dznga ri Thorile Mutshamaxitulu wa Nkarhinyana wa SADC eka Nhlengeletano yo Hlawuleka ya Varhangeri va Matiko ya SADC.
4.1.1. Khabinete yi nyikiwile mahungu yo pfuxeta mayelana na mbuyelo wa Nhlengeletano yo Hlawuleka ya Varhangeri va Matiko ya SADC na Mfumo leyi nga khomiwa hi ti7 Hukuri 2025 na ku hlawuriwa ka Afrika-Dzonga tanihi Mutshamaxitulu wa Nkarhinyana wa SADC kufikela Mhawuri 2026 eka Nhlengeletano yoleyo.
4.1.2. Vutshamaxitulu bya Nkarhinyana bya Afrika-Dzonga bya SADC i bya kufikela Mhawuri 2026 naswona byi ta ya emahlweni na ajenda ya Madagascar tanihilaha swi amukeriweke hi SADC ya “Ku endliwa ka indhasitiri, Ku cinca eka vurimi, na ku Cinca eka Eneji ka SADC leyi nga tiyelela”.
4.1.3. Afrika-Dzonga ri va Mutshamaxitulu wa Nkarhinyana ku landzela ku yima ka Madagascar ku va mutshamaxitulu hi ku lava ku kongomisa eka ku kuma ntshamiseko wa tiko leriya endzhaku ka ku kombisa ku vilela ka vaaki loku ka ha ku vaka kona.
4.1.4. SADC yi hoyozele Muchaviseki Phrf. Arthur Peter Mutharika, Presidente wa Rhiphabliki ra Malawi; Muchaviseki Dkd Patrick Herminie, Presidente wa Rhiphabliki ra Seychelles; Muchaviseki Dkd Samia Suluhu Hassan, Presidente wa United Republic of Tanzania, eka mihlawulo leyi ya ha ku vaka kona ematikweni ya vona.
4.1.5. SADC yi hundzisela marito ya yona yo chavelela eka mindyangu leyi nga lahlekeriwa hi varhandziwa va vona hi nkarhi wo kombisa ku vilela lo ku nga va kona eRhiphabliki ra Madagascar hi Ndzati, na loku ka ha ku vaka kona sweswinyana eka United Republic of Tanzania.
4.2. Ku rhumeriwa ka vanhu endzhaku etikweni leri va hehliwaka eka rona hi vugevenga: Ku Nyika Vululami eAfrika-Dzonga
4.2.1. Khabinete yi tivisiwile hi ku humelela eka swikombelo swa Afrika-Dzonga swo rhumeriwa ka vanhu endzhaku etikweni leri va hehliwaka eka rona hi vugevenga eka: Botswana na Malawi.
4.2.2. Khabinete yi tiyisisile nsinya wa leswaku vanhu hinkwavo lava hehliwaka hi vugevenga va fanele ku langutana na vululami eAfrika-Dzonga naswona va fanele ku byarhisiwa vutihlamuleri hi ku ya hi nawu naswona Ndzawulo ya Vululami na Nhluvukiso wa Vumbiwa yi tiyimiserile ku aphila xiboho xa khoto ya Malawi hi mayelana na Ttn Bushiri.
B. Swiboho swa Khabinete
1. Ku cinciwa ka Pholisi ya Vuyimeri bya Nawu ya Mfumo
1.1. Khabinete yi pasisile ku cinciwa ka Pholisi ya Vuyimeri bya Nawu ya Mfumo. Xikongomelo xa ku cinca i ku pfumelela ku nyikiwa ka vuyimeri bya nawu eka Vatirhi va mfumo, ku katsa na khale ka vatirhi va mfumo, swirho swa vuavanyisi na swirho swa vulawuri, endzhaku ko endla mitirho ya vona eka swiyimo swoleswo.
1.2. Ku cinca ku ta katsa Vatirhi va mfumo, swirho swa vuavanyisi, swirho swa vulawuri loko swi vitaniwa ku ya pfuna Tikhomixini ta Vulavisisi, endzhaku ko endla mitirho ya vona tanihi vatirhi va mfumo, swirho swa vuavanyisi na swirho swa vulawuri.
2. Afrika-Dzonga ri sungula xikongomelo xa rona xo Bidela Mitlangu ya Tiolimpiki ya 2036 kumbe 2040
2.1. Khabinete yi pasisile ku va Afrika-Dzonga ri nghena eka Mbulavurisano lowu yaka emahlweni na IOC tanihi xiphemu xa xikongomelo xa rona xo bidela Mitlangu ya Tiolimpiki ya 2036 kumbe 2040. Mbulavurisano lowu yaka emahlweni na OIC i ku tihlanganisa ko sungula no hlamusela loku lavekaka ku yisa emahlweni xikongomelo xa Afrika-Dzonga xo bidela timfanelo to rhurhela Mitlangu ya Tiolimpiki na Tipharalimpiki hi 2036 kumbe 2040.
2.2. Khabinete yina ku tshemba eka ku lulamela ka Afrika-Dzonga ko rhurhela Tiolimpiki ku ya hi switirhisiwa leswi nga kona.
3. Nongonoko wa Ntirho wa Ku Tirha ka Vana wa Vuntlhanu (CLPA) wa Afrika-Dzonga wa 2025 – 2029
3.1. Khabinete yi pasisile CLPA ya Vuntlhanu, leyi tirhaka tanihi rimba ra tiko ra rixaka ro herisa ku tirha ka vana. CLPA i goza leri rhangeriwaka hi mfumo leri lavaka ku tiyisa nawu na ku landzeleriwa ka wona, ku lemukisa vaaki na matshalatshala yo hlanganisa na mihlangano ya vaaki ku seketela vana lava khumbekaka hi ku tirha ka vana. Ku aka eka tidyondzo to suka eka swiyenge leswi nga hundza, xiyenge xa vuntlhanu xi lava ku antswisa ku nghenelela lo ku hlanganisweke no kongomiwa, hi ku tshikelela ku swi kuma ka ha ri na nkarhi na nseketelo wo twisiseka wa vana lava nga eka nxungeto na lava khumbekaka.
4. Ku yimisiwa ka xiyimo xa nhlayiso wa vuhlayiseki bya Pebble Bed Modular Reactor (PBMR)
4.1. Khabinete yi pfumelerile ku yimisiwa xa xiyimo xa nhlayiso wa vuhlayiseki bya Pebble Bed Modular Reactor ku endlela leswaku Afrika-Dzonga ri ya emahlweni ri hluvukisa thekinoloji ya PBMR.
4.2. Xiboho lexi xi ta antswisa ku navela ka Afrika-Dzonga ko nghenelela eka ndzhendzheleko wa swipfurhisi swa nyutliliya na ku yisa tiko eka ku va na ntirho eka nhluvukiso wa Small Modular Reactor Technology.
4.3. Khabinete yi tlhele yi pasisa ku hundziseriwa ka khamphani ya Pebble Bed Modular Reactor kusuka eka Eskom ku ya eka NECSA.
C. Milawumbisi
1. Nawumbisi wa Vurhangeri bya Ndhavuko bya Makhoi-San
1.1. Khabinete yi pasisile ku yisiwa ka Nawumbisi wa Vurhangeri bya Ndhavuko bya Makhoi-San, 2025 ePalamende. Nawumbisi wu hlamula xiboho xa Khoto ya Vumbiwa lexi nga vula leswaku Nawu wa Vurhangeri bya Ndhavuko na bya Makhoi-San wa 2019 a wu tirhi, hikwalaho ka leswi a ku nga ri na nhlayo yo ringanela ya vaaki lava nga nghenelela hi nkahi wa ku fambisiwa ka wona ePalamende.
1.2. Hi 2024, Khabinete yi pasisile ku kandziyisiwa ka Nawumbisi wa Vurhangeri bya Ndhavuko na bya Makhoi-San lowu pfuxetiweke, 2024 ku kuma swibumabumelo swa vaaki. Nawumbisi lowu pfuxetiweke wu ta nyika Palamende nkarhi wo landzelela xileriso xa Khoto ya Vumbiwa Nawu wa Vurhangeri bya Ndhavuko na bya Makhoi-San wa 2019 wu sivile Nawu wa Vurhangri bya Ndhavuko na Rimba ra Mafumele wa 2003.
D. Ku thoriwa
Matholelo hinkwawo ma ya hi ku tiyisisiwa ka tidyondzo na ku kambisisiwa ka mbhasiso wa vusirheleri lowu faneleke
1. Ttn Mashwahle Joseph Diphofa tanihi Mulawurinkulu (DG) eka Ndzawulo ya Timhaka ta Ndhavuko (ku pfuxetiwa ka kontiraka).
2. Ku thoriwa ka swirho swa Eneji ya Rixaka ya Afrika-Dzonga
3. Ku thoriwa ka Valawuri lava nga riki va Huvonkulu eka Bangi ya Misava
i. Ttn Basil Mpumelelo Maseko; na
ii. Mnn Siphumelele Balungile Dlungwane.
4. Ku thoriwa nakambe ka Varhangeri lava nga riki va Huvonkulu vambirhi eka Bodo ya Bangi ya Nhluvukiso ya le Dzongeni wa Afrika
iii. Ttn Kenneth Willy Brown; na
iv. Mnn Dinao Modirwadi Lerutle.
5. Ku thoriwa ka swirho swa Vandla ra Nhluvukiso wa Eneji ya Afrika-Dzonga ya Rixaka (SANEDI)
i. Ttn Sicelo Goodwill Xulu (mutshamaxitulu)
ii. Mnn Nonkosi Koranteng (xandla xa mutshamaxitulu)
iii. Phrf. Anastassios Pouris, na
iv. Mnn Octavia Matshidiso Matloa
E. Mahungu yo pfuxeta eka Khabinete
1. Nkwama wa Nkambisiso wa Migodi eka Tikhamphani Letintsongo (JMEF)
1.1. Khabinete yi kumile mahungu yo pfuxeta mayelana na ntirho wa JMEF, ku katsa na ku humelela loku veke kona eka tihakelo na makungu yo cinca JMEF yi va nkwama lowu tiyimeleke. Khabinete yi pasisile JMEF hi 2022 ku seketela mabindzu lamatsongo ya migodi lama fikelelaka ku endla migingiriko yo kambisisa. Hi nkarhi wa kona, nkwama a wu vekile xikongomiso xo kuma kwalomu ka 5% xo tirhisa timali to kambisisa ka misava hinkwayo eAfrikaDzonga.
1.2. Kusukela loko wu ve kona, nkwama wu simekile mavandla ya mafumele na ku simeka Window 1 leyi kongomisiweke eka timinerali ta nkoka to fana na koporo, nikhele, grafayiti, lithiyamu na tielemente leti nga tolovelekangiki. Hi nkarhi lowu, ku amukeriwile swikombelo swa 119 leswi ringanaka R3.7 wa tibiliyoni ya tihakelo. Eka leswi, swikombelo swa 46 swi kumiwile ku va swi fikelela, leswi kombaka ku tsakela lokukulu ko vekisa na ku koteka ka vuvekisi ka nkoka.
2. Ku humelela eka ku tirhisiwa ka ndlela yin’wana yo hakelela ku endla giridi ya rixaka yi va ya manguvalawa na ku yi ndlandlamuxa
2.1. Khabinete yi kumile mahungu mayelana na ku humelela eka ku tirhisiwa ka tindlela tin’wana to hakelela ku endla giridi yi va ya manguvalawa na ku ndlandlamuxa giridi yo fambisa ya rixaka, ku katsa na ku simekiwa ka Hofisi ya Phurojeke yo Fambisa leyi Tiyimeleke (ITPO) eHofisini ya Vahumelerisi va Gezi Lava Tiyimeleke. Hi N’wendzamhala 2023, Khabinete yi seketerile Nongonoko wa ITP ku pfumelela ku nghenelela ka sekitara yo ka yi nga ri ya mfumo eka nhluvukiso, ku hakelela, ku aka, na ku tirhisa switrhisiwa swo fambisa ehansi ka rimba ra vulawuri leri nga erivaleni.
2.2. Ku ve na ku humelela lokukulu ekutirhiseni tindlela tin’wana to hakelela ku ndlandlamuxa ku fambisa, ngopfungopfu hi mayelana na ku tumbuluxa ndhawu leyi endlaka leswaku Tiphurojeke to Fambisa ka lava Tiyimeleke ti kota ku tirha.
2.3. Xiyenge xa 1 xa Nongonoko wa ITP xi languteriwa ku pfula 1.164km wa tilayeni letintswha to fambisa na vuswikoti byo engetela bya switichintsongo. Ku vulavurisana ka mfumo na vavekisi swi tiyisisile ku navela lokukulu ko nghenelela eka ku ndlandlamuxiwa na ku andlala ku fambisa eAfrika-Dzonga ku va ka manguvalawa. Ku gazetiwa ka swinawana swa ku fambisiwa ka gezi swa mpfapfarhuto na ku Tiyimisela ka Holobye i xiphemu xa ku humelela loku.
3. Xiviko xa mivuyelo ya matiko mambirhi ya Nhlangano wa Vahumelerisi va Tidayimani ta Afrika (ADPA) na riendzo ra ximfumo eRiphabliki ra Botswana .
3.1. Khabinete yi amukerile xiviko xa mivuyelo ya rendzo ra ntirho ro ya eBotswana hi xikongomelo xo khutaza Botswana ku va xirho xa Nhlangano wa Vahumelerisi va Dayimani eAfrika (ADPA).
3.2. ADPA yi simekiwile ku tlakusa ntirhisano exikarhi ka tinxaka ta Afrika leti humelerisaka dayimani, ku hlanganisa marimba ya nawu, ku tiyisa nkucetelo wa vona lowu hlanganeriweke eka indhasitiri ya dayimani ya misava hinkwayo. Hambileswi ri nga rin’wana ra vahumelerisi lavakulu va dayimani eAfrika, Botswana ri hlawule ku va ehandle ka ADPA kusukela loko yi vumbiwile hi 2006.
3.3. Ku landzela Renzo ra Holobye Mantashe, Botswana, ri pfumerile handle ko tiboha ku joyina ADPA na ku kombela leswaku Afrika-Dzonga ri vulavula na Hofisi ya Matsalana wa ADPA ku va yi nghenelela tanihi loyi a langutaka ntsena. Rendzo ri tiyisisile nakambe xinakulobye xa qhingha exikarhi ka Afrika-Dzonga na Botswana, na ndlela leyi tiko rin’wana ri nga vuyeriwaka hakona kusuka eka lerin’wana eka migodi na nhluvukiso wa tikonkulu.
4. Xinakulobye xa Mitwanano ya Ejensi yo Hangalasa (DDA) na Eskom
4.1. Khabinete yi tivisiwile hi DDA na ku seketela ku tirhisiwa ka yona. DDA i kontiraka laha Eskom yi tirhaka tanihi muyimeri ku teka mitirho ya masipala yo hangalasa gezi, ku katsa ku hlayisa, ku lunghisa na ku hlengeleta mali leyi nghenaka.
4.2. Leswi swi endleriwa ku lulamisa timhaka to fana na xikweleti xa masipala na mphakelo wa le hansi wa vukorhokeri, xikongomelo ku ri ku lava ku antswisa ku tshembeka na ku pfuna timasipala ku lawula tindzawulo ta tona ta gezi
4.3. Mitwanano leyi i swirho swa nkoka swo vuyisela ku tirhisiwa kahle ka timali, ku antswisa ku kumiwa ka mali leyi nghenaka na ku tshamisekisa mphakelo wa gezi eka timasipala tanihi xiphemu xa matimba lama nyikiweke Ndzawulo ya Eneji na Gezi ku tiyisisa ku tshembeka, ku va erivaleni na indhasitiri yo hangalasa gezi leyi kotaka ku ya emahlweni nkarhi wo leha.
F. Migingiriko Leyitaka
1.1 N’hweti yo Lemukisa hi Timfanelo ta Vutsoniwa
1.1.1 Tiko ri tlangela N’hweti yo Lemukisa Timfanelo ta Vutsoniwa (DRAM) kusukela hi ti3 Hukuri kufika ti3 N’wendzamhala ehansi ka nhlokomhaka ley nge: “Ku Tumbuluxiwa ka Vutirhisani bya Maqhingha lebyi Katsaka Swiyenge swotala swa Rixaka leri Katsaka Vulema.” N’hweti yi ta hela hi Siku ra Matiko ya Misava na ra Rixaka ra Vatsoniwa hi ti3 N’wendzamhala —Khabinete yi joyina MaAfrika-Dzonga hinkwawo ekutlakuseni ku lemukisa, ku katsa na ku ringana.
1.1.2 Mfumo wu ya emahlweni wu rhangisa emahlweni ku tirhisiwa ka Mpfapfarhuto waTimfanelo ta Vatsoniwa, ku tiyisisa ku tinyiketela ka wona ko aka rixaka leri katsaka hinkwavo laha vatsoniwa hinkwavo va tiphinaka hi timfanelo to fana, ndzhuti, na ku nghenelela ko twisiseka.
1.1.3 Hambileswi ku nga va na ku humelela lokukulu eka ku yisa emahlweni timfanelo ta vatsoniwa, Khabinete yi rhamba swiyenge hinkwaswo swa vaaki ku endla xiphemu xa vona ekususeni swihinga leswa ha riki kona na ku tiyisisa ku fikeleriwa ko ringana ka vatsoniwa.
2. Letsema! Afrika-Dzonga ri Hlangana ku Herisa Madzolonga Ehenhla ka Vavasati na Vana
2.1 Loko hi ri karhi hi tshinela eka Masiku ya 16 ya Nghingiriko wa Pfhumba ra ku Pfumaleka ka Madzolonga Ehenhla ka Vavasati na Vana leri nga ta va kona kusukela hi ti25 Hukuri kufikela ti10 N’wendzamhala 2025 ehansi ka nhlokomhaka leyi nge: “Letsema: Vavanuna, Vavasati, Vafana na Vanhwanyana va tirhsana ku herisa Madzolonga lama Simekiweke eka Rimbewu na ku Dlayiwa ka Vavasati (GBVF)”. Khabinete ya vilela swinene leswaku hambileswi ku nga na matshalatshala ya mfumo yo tiya, mihlangano ya vaaki, mabindzu na miganga yo lwisana na ntungu lowu, Afrika-Dzonga ri ya emahlweni ri langutana na tinhlayo ta le henhla ta GBVF.
2.2 Ku hlamula eka tilevhele ta le henhla ta GBVF, mfumo, hi Dzivamusoko lembe leri wu simekile Nongonoko wo Hatlisisa Masiku ya 90 ya Madzolonga lama Simekiweke eka Rimbewu na ku Dlayiwa ka Vavasati (GBVF) ku tiyisisa xendlo xa xihatla no hlanganisiwa ehenhla ka GBVF na ku hatlisisa ku tirhisiwa ka Kungu ra Qhingha ra Rixaka ra GBVF.
2.3 Nongonoko wa masiku ya 90 lowu a wu rhangeriwa hi Xiyenge xa JCPS wu tirhanile na ku nghenelela ka xihatla loku nga va na nkucetelo wo cinca ku ya ehenhla ka GBVF laha tikweni. Leswi swi katsa ku tumbuluxiwa nakambe ka Komiti ya le Xikarhi ka Vaholobye (IMC) ku tiyisisa ntirhisano ekutirhiseni Kungu ra Qhingha ra Rixaka ra GBVF.
3. Nhlengeletano yo Aka ya Rixaka
3.1 Nhlengeletano yo Aka ya Rixaka yi ta khomiwa hi ti13 na ti14 Hukuri 2025 eGauteng, yi rhurheriwa hi Ndzawulo ya Mitirho ya Mfumo na Switirhisiwa (DPWI) hi ku tirhisana na Bodo ya Indhasitiri yo Aka (CIDB).
3.2 Nhlengeletano yi ta kongomisa eka switshunxo swo khomeka swo hatlisisa tiphurojeke to aka, ku katsa na ku tiyisisa vusirheleri bya le ka ndhawu ya ntirho, ku yelanisa tisisiteme ta maxavelo, ku antswisa tindlela ta mavikelo, na ku tiyisisa ntirhisano exikarhi ka swiyenge swa mfumo na swo ka swi nga ri swa mfumo.
G. Mahungu
1. Michavelelo
Khabinete yi yise michavelelo eka vanghana na mindyangu ya
- Mnn Ntombazana Botha, mulweri wa ntshuxeko na khale ka Xandla xa Holobye wa Vutshila na Mfuwo.
2. Ku hoyozela
Khabinete yi hudzisile ku hoyozela ka yona na ku navelela leswinene eka:
- Mnn Joyce Pitso, Ttn Mosotho Moepya lava nga ta tirha tanihi swirho swa nkarhi hinkwawo na Muavanyisi Dhaya Pillay loyi a nga ta tirha tanihi xirho xo ka xi nga ri xa nkarhi hinkwawo xa vakhomixinara va Khomixini ya Nhlawulo ya Afrika-Dzonga. Yi hoyozerile Ttn Mosotho Moepya eka ku hlawuriwa ka yena tanihi mutshamaxitulu wa Khomixini.
- Ttn Botseetse Kgaphola, ku va a havaxerisiwe xidlodlo xa N’wambhuri wa Vulema wa Afrika-Dzonga.
- • Xipano xa Rixaka xa Bolo ya Milenge xa le Hansi ka Malembe ya 17 Amajimbos, lava nga va xipano xo sungula xa Afrika-Dzonga eka malembe ya xona ku hundzela eka xiteji xa mitlawa eka Khapu ya Misava ya Fifa ya U-17.
- Springboks ku va xi winile ntlangu wa xona wa vumbirhi eka Quilter Nations Series hi ku hlula France hi 32 – 17.
- Kaputeni wa Springboks Siya Kolisi, eka kepisi ya yena ya vu100 ya Xikambelo. U va mutlangi wa vukaye eka matimu ya Springbok ku kuma tikepisi ta 100 ta Xikambelo. Rendzo ra yena leri nga na nhlohlotelo i vumbhoni bya ku tiyisela na ku tiyimisela.
- Vaviki va mahungu ya Nhlangano wa Vuhaxi wa Afrika-Dzonga va Matiko ya le handle, Sherwin Bryce-Pease na muteki wa vhidiyo Aaron Berbrick, loko va vuriwe ku va vawini va nsuku va Ricardo Ortega Memorial Prize hi Nhlangano wa Vaviki va Mahungu va Nhlangano wa Tinxaka.
- Ttn Dan Marokane, Group Chief Executive wa Eskom, loko a vuriwe ku va Murhangeri wa Bindzu wa Sunday Times wa Lembe ra 2025 eka Masagwadi ya Sunday Times ya Tikhamphani ta 100 ta le Henhla.
- Nigeria loko ri humile eka nxaxamelo wa ku vekiwa ehansi ka vulawuri byo tika bya ikhonomi hi Ntlawa wa Ntirho wa swa Timali (FATF) ku landzela endzhaku ka ku huma ka Afrika-Dzonga. Leswi i nhuvukiso wa kahle eka tikonkulu ra Afrika tanihileswi swi tisaka ku tshembeka ka Afrika eka timakete ta timali ta misava hinkwayo, swi yisa ehansi ku durha ko xaviselana na ku tlakusa ku tshemba ka vavekisi.
Swivutiso:
Ttn Sandile Nene – Muvulavuleri wa Mfumo wo Khomela
Riqingho: 083 712 2316
