XItatimende xa Nhlengeletano ya Khabinete ya Ravunharhu, 07 Mhawuri 2024
Nhlengeletano yo sungula ya ntolovelo ya Khabinete ya vulawuri bya vu 7 yi ve kona eUnion Buildings, ePitori, masiku mambirhi loko tiko ri nga se tlangela Siku ra Vavasati ra Rixaka. Loko hi ri karhi fungha ku tlangela malembe ya 68 ya Machi ya Vavasati na malembe ya 70 ku sukela loko ku amukeriwile Tsalwa ra Vavasati, xitiviso xa xikongomelo hi Nhlangano wa Vavasati va Afrika-Dzonga, lowu hlamuseleke kahle timfanelo na swifundzho eka vavasati hi vavasati va Afrika-Dzonga.
Lembe leri hi tlangela N’hweti ya Vavasati, loko hi ri karhi hi tlangela ku thoriwa ka Justice Mandisa Maya eka ku thoriwa ka yena ka mabulandhlela tanihi Muavanyisinkulu wa Afrika-Dzonga wo sungula wa xisati. U tirhile eka nkarhi lowu ng hundza hi ndlela yo hlawuleka tanihi Presidente wa Khotonkulu ya Aphili ku sukela hi 2017 naswona a ri wansati wo sungula ku va eka xiyimo xexo.
Noka wa ku thoriwa ka yena wu nga twisisiwa ku antswa eka xiyimo lexi nga laha hansi. Ku ya hi Nhlangano wa Matiko ya Misava wa Vaavanyisi va Vavasati: “Hi 1994, a ku ri na vaavanyisi va kwalomu 165, lava 160 wa vona a va ri vavanuna va valungu, vanharhu a va ri vavanuna va vantima, vambirhi a va ri vavasati va valungu; a ku ri hava vavasati vavantima lava a ri vaavanyisi hi nkarhi wolowo. Ku sukela hi Nyenyanyana 2023, ku na vaavanyisi va 253 wa vaavanyisi lava 113 wa vona ku nga vavasati, va lava aviwaka hi ndlela leyi, 32% wa vavasati va vantima ku katsa na 13% wa vavasati va valungu leswi endlaka ntsengo wa 45% wa vuyimeri bya vavasati.Ku engetela kwalaho, vaavanyisi lava nga sala va vavanuna va 140 va vumbiwa hi 39% ta vavanuna va vantima na 17% ta vavanuna va valungu.”
A. Timhaka leti nga eka Mbango
1. Tiolimpiki ta le Parisa ta 2024: Ntlawa wa Afrika-Dzonga
1.1. Khabinete yi hoyozerile Ntlawa wa Afrika-Dzonga ku va wu yimele tiko hi ku tinyungubyisa eka Tiolimpiki ta le Paris na ku hahisela mujeko wa rixaka ehenhla laha tiko ri nga eka matiko ya 30 ya le henhla eka nhlayo hinkwayo ya timendlele leti amukeriweke.
1.2. Khabinet yi tlhela yi hoyozela:
1.2.1. Muhlamberi wa matimba, Tatjana Smith ku va a winile mendlele ya nsuku eka ku hlambela ko tirhisa Xifuva Ntsena ka Vavasati ka 100m na ya silivhere eka ku hambela ko tirhisa Xifuva Ntsena ka 200m.
1.2.2. TiBlitzboks ku va va winile mendlele wa eka Men’s Rugby Sevens
1.2.3. Mukhandziyi wa xikanyakanya etintshaveni Alan Hatherly ku va a winile mendlele wa bronze hi nkarhi wa Men’s Cross-country Cycling Mountain Bike.
1.2.4. Akani Simbine loyi a nga seta rhekhodo yintshwa ya rixaka loko a fikelela xiyimo xa vumune eka mphikizano wo hetelela wa 100m wa vavanuna wa lowu a wu tika swinene. Afrika-Dzonga yi hlayiwa exikarhi ka matiko lama nga na vavanuna va rivilo swinene.
1.3. Maafrika-Dzonga va komberiwa ku ya emahlweni va seketela Ntlawa wa Afrika-Dzonga lowu nga ta nghenela mphikizano wa Mitlangu ya Tiolimpiki ta Vatsoniwa leyi nga ta va kona ku sukela hi ti 28 ta Mhawuri ku fikela hi ti 8 Ndzati 2024.
2. Ikhonmi
2.1. Switirhisiwa swa Swiporo
2.1.1. Khabinete yi amukerile ku sunguriwa ka switimela leswintshwa swa thekinoloji ya le henhla eka Central Line eka Doroba ra Kapa hi Ejensi ya Swiporo swa Vakhandziyi ya Afrika-Dzonga (PRASA), leyi nga ejensi ya Ndzawulo ya Vutleketli (DoT).
2.1.2. Vukorhokeri byi ndlandlamuxiwile ku suka eNyanga ku ya exiticini xa Mandalay. Switimela swi tirhisa sisiteme ya manguva lawa ya swikoweto ku suka eLanga ku ya eka Mutual Line, ku antswisa vuhlayiseki na ku tshembeka ka vukorhokeri bya swiporo.
2.1.3. Swilo swa manguva lawa swa thekinoloji ya le henhla leswi nga eswitimeleni leswi swi katsa minyangwa ya otomatiki, naswona ti-CCTV ta torokisi rin’wana na rin’wana i ta vuhlayiseki lebyi antswisiweke bya vakhandziyi.
2.1.4. Khabinete yi tlhele yi ndhundhuzela ku vuyiseriwa ka tindlela totala ta swiporo tanihi xiphemu leswi rhangisiwaka emahlweni swa mfumo swo nyika vutleketli bya mani na mani lebyi hlayisekeke, byo tshembheka byo ka byi nga durhi.
3. Tindhawu ta Ndzhaka ya Misava ta UNESCO
3.1 Khabinete yi amukerile ku engeteleriwa ka sweswinyana ka tindhawu ta timfanelo ta ximunhu na ku lwela ntshuxeko ta Afrika-Dzonga eka nxaxamelo wa ndhuma wa Tindhawu ta Ndzhaka ya Misava ta UNESCO.
3.2 Tindhawu leti vuriwaka timfanelo ta Ximunhu, Ntshunxeko na ku Rivalelana: Tindhawu ta Ndzhaka ya Nelson Mandela, a ti pfuni ku hlayisa ndzhaka ya hina yo hlawuleka ntsena, kambe ti tlakusa tiko ra hina ri tiveka tanihi ndhawu leyi kokaka rinoko ra vaendzi eka Tindhawu ta Ndzhaka ta Misava, hi ndlela yoleyo swi tlakusa vupfhumba na ikhonomi.
3.3 Ti katsa Union Buildings, Constitution Hill, purasi ra Liliesleaf, xitsundzuxo xa Sharpeville, Walter Sisulu Square, 16 Khotavuxika 1976: Switarata swa Orlando West, Univhesiti ya Fort Hare na ZK Mathews House, Mqhekezweni, Waaihoek na Ohlange.
3.4 Komiti ya Ndzhaka ya Misava ya UNESCO yi tsala tindhawu tinharhu ta Middle Stone Age ku lemuka ku hoxa xandla ka nkoka ka Afrika-Dzonga eka ku twisisa laha mahanyelo ya vanhu ya manguva lawa ya sukelaka kona. Tona i Diepkloof Rock Shelter ekusuhi na Elands Bay eKapa-Vupeladyambu, Pinnacle Point Site Complex eMossel Bay na yona yi le Kapa-Vupladyambu na Sibhudu Cave eKwaDukuza, eKwaZulu-Natal.
4. Mipimanyeto ya Nhlayo ya Vanhu ya le xikarhi ka Lembe
4.1. Khabinete yi amukerile Mipimanyeto ya Nhlayo ya Vanhu ya le Xikarhi ka Lembe (MYPE) ya 2024 leyi nga komba leswaku Maafrika-Dzonga va hanya nkarhi wo leha.
4.2. Malembe lama ku languteriwaka ku hanya wona ya tlakukile ku ya eka 66,5 wa malembe ku suka eka 53,6 wa malembe hi 2005 hikwalaho ka mbuyelo wa ku nghenelela ko hlaya ka mfumo loku katsaka ku ndlandlamuxiwa ka ku hangalasiwa ka vutshunguri bya antiretroviral - lebyi nga wun’wana wa minongonoko leyikulu ya vutshunguri bya antiretroviral emisaveni hinkwayo, ku nykiwa ka mitlhavelo na ku hunguteka ka mpimo wa ku fa ka tincece ku suka eka mafu lama ringanyetiwaka ya 57 wa tincece eka 1,000 wa leti nga velekiwa ti ri karhi ti hanya hi 2002 ku ya eka 22,9 eka 1,000 wa leti nga velekiwa ti ri karhi ti hanya hi 2024.
4.3. Tinhlayo ta vanhu va Afrika-Dzonga sweswi ti hundza 63 wa timiliyoni, ku tlakuka ka 1,33 wa tiphesente kusukela hi Mawuwana 2023 ku fikela hi Mawuwana 2024.
4.4. Ku kula nhlayo ya vanhu loku pfuxetiweke ku ta pfuna mfumo eka mapulanelo ya wona na maavelo ya swipfuno loko hi ya emahlweni hi antswisa vutomi bya Maafrika-Dzonga hinkwawo.
5. Vuhlayiseki & Vusirheleri
5.1. Ku lwisana na Vugevenga
5.1.1. Khabinete yi amukerile ku humelela loku yaka emahlweni ka tiejensi to hlayisa nawu hi ku khomiwa ka swirho swa mitlawa ya vugevenga lebyi kunguhatiweke hi vukheta na ti genge tanihi xiphemu xa ku lwisana na vugevenga loku yaka emahlweni.
5.1.2. Operation Shanela ya Vukorhokeri bya Maphorisa ya Afrika-Dzonga na yona yi tiyisise ku khomiwa ka 766 237 wa vaehleketeleriwa va vugevenga byo hambanahabana, naswona 161 752 wa vona a ku ri vaehleketeleriwa lava a va laveriwa vugevenga lebyi rhangisiwaka emahlweni, ku katsa ku dlaya, ku phangiwa ka mali leyi nga eku fambisiweni, ku phanga va hlomile, ku pfinya, ku tekeriwa mimovha exikarhi ka byin’wana.
5.1.3. Khabinete yi amukerile ku pfariwa ka kampa ya vuleteri bya masocha leyi nga riki enawini eWhite River, eMpumalanga leswi nga landzelaa matirhelo ya swiyenge swo hambanahambana swa vahlayisi va nawu lama veke kona hikwalahoka mitirho ya vunhlorhi leswi nga endla leswaku ku khomiwa 95 wa vaakatiko va Libya.
5.1.4. Khabinete yi vuyelerile xikombelo eka Maafrika-Dzonga hinkwawo xo tirhisana na tiejensi to hlayisa nawu ku lwisana na vugevenga handle ko veka nawu emavokweni ya vona.
5.1.5. Khabinete yi alelana na swendlo swa varhangeri van’wana va miganga leswi fanaka na ku xungeta vadyondzi na vadyondzisi exikolweni xa vona. Ndzawulo ya Dyondzo ya Masungulo yi ta ya emahlweni yi tirhisana na SAPS ku tiyisisa leswaku swikolo swi tshama swi ri tindhawu leti hlayisekeke to dyondza na ku dyondzisa.
5.2. Vuxisi na Vukungundzwana
5.2.1. Khabinete yi tsakisiwe hi ku voniwa nandzu na ku gweviwa, hi Khoto yo Hlawuleka ya Vugevenga bya Mabindzu ya le Durban, ka khale ka vatirhi va Ndzawulo ya Timhaka ta Xikaya na vaakatiko va matiko mambe lava nga voniwa nandzu wo endla vuxisi na vukungundzwana eka sisiteme ya vuhlapfa. Ku voniwa nandzu ku tiyisisa matshalatshala ya mfumo yo aka mfumo wa nhluvukiso lowu nga na matirhelo lamanene, wa xiphurofexinali, no va na vuswikoti.
B. Leswi Tivisiweke Khabinete
1.1. Ku va Kona ka Mati
1.1.1. Khabinete yi tivisiwile hi mayelana na matshalatshala lama nga ku endliweni yo tiyisisa ku va kona ka mati etikweni tanihileswi ku nga na ku tlakuka ka ku laveka ka mati leswi vangiwaka hi ku kula ka rixaka na ikhonomi, na mhaka ya leswaku 75% ta swipfuno swa mati lama kumekaka ehenhla ka misava eAfrika-Dzonga swi tekiwile.
1.1.2. Sweswi, ku na 14 wa tiphurojeke letikulu ta rixaka ta swipfuno swa mati lamakumekaka ehenhla ka misava ta ntsengo wo tlula R100 wa tibiliyoni eka switeji swo hambana swa nhluvukiso
1.1.3. Ndzawulo ya Mati na Mbhasiso yi simekile Hofisi ya Ntirhisano wa Mati na SALGA na DBSA lowu kongomisiweke eka ku pfuna timasipala ku fambisa matshalatshala yo hambanyisa na ku hluvukisa swipfuno swin’wana swa mati ku tiyisisa ku va kona ka mati eka nkarhi lowu taka.
1.1.4. Khabinete yi tlhele yi tivisiwa hi mayelana na ku ya emahlweni no tiyisisa mphakelo wa mati eka vaaki va le Giyani na va le Hammanskraal na ku ololoxa ku halaka ka thyaka ra nkululo eka Masipala wa Emfuleni.
1.1.5. Khabinete yi tivisiwa leswaku mati se ma kona eka switandi swa nkaye (9) ehansi ka Masipala wa Greater Giyani na leswaku switandi swo engetela swa 15 swi ta kuma mati hi ku hela ka Mhawuri 2024.
1.1.6. Masipala wa Xifundza xa Mopani wu kumile nyiko ya mali yo pfuxeta no engetela vuswikoti bya Water Treatment Works.
1.1.7. Ndzawulo, hi ku tirhisana na City of Tshwane na Magalies Water yi le ku kunguhateni ka projeke ya Magalies Water ku nyika xihlovo xin’wana xa mati yo tenga eHammanskraal eka City of Tshwane hi October 2024, loko City of Tshwane yi ya emahlweni yi lunghisa na ku pfuxeta Rooiwal Wastewater Treatment Works.
1.1.8. Hi ku vona mitlhontlho leyi yaka emahlweni ya mphakelo wa mati etikweni, DWS yi ta nyika switiviso mavhiki mambirhi man’wana na man’wana hi ku humelela ko ololoxa ku pfumaleka ka mati na magoza lawa miganga yi faneleke ku ma teka ku tiyisisa ku va kona ka mati etikweni ra hina leri kayivelaka mati.
1.2. Gezi
1.2.1 Mphakelo wa gezi wa nkarhi hinkwawo sweswi wu le kusuhi swinene hikwalaho ka ku tirhisiwa loku tiyeke ka Pulani ya Matirhelo ya Eneji (EAP) leyi tivisiweke hi Presidente Cyril Ramaphosa hi Mawuwana 2022. Ku kongomisa ka nkarhi hinkwawo ka EAP eka nhlayiso lowu kunguhatiweke na ku tirha ku fikelela ku va kona ka eneji hi ku tisa vuswikoti bya vutumbuluxi lebyintshwa swi hoxe xandla swinene eka mphakelo wa gezi wa nkarhi hinkwawo na ku ka ku nga vi na ku timiwa ka gezi hi ku siyerisana ku ringana tin’hweti to hlayanyana. Leswi i swa nkoka leswi tisaka ku kula ka ikhonomi naswona swi na nkucetelo lowunene eka nkoka wa vutomi leswi pfumelelaka vaaki ku ya emahlweni na migingiriko ya vona ya siku na siku va nga kavanyetiwi hi nchumu.
1.2.2 Eskom yi rhekhodile Swivangelo swa ku Lahlekeriwa lo ku nga Kunguhatiwangiki ka Vuswikoti (UCLF) ka 8 321 MW eku heleni ka Mawuwana 2024, leswi kombisaka xendleko xa matimu eka ku antswisiwa ka vutumbuluxi bya gezi eka switichi swa yona swa gezi.
1.2.3 Khabinete yi hoyozele Eskom hi leswi yi nga fikelela xendleko lexi xa nkoka na ku hlohlotela Maafrika-Dzonga ku ya emahlweni va tekelela vutomi byo hlayisa eneji ku sirhelela giridi ya hina ya rixaka. Hi ku endla tano hinkwerhu hi endla xiphemu xa ntirho wa hina wo pfuna ku hlayisa mavoni ya voninga, leswi nga swa nkoka eka mabindzu, indasitiri na ikhonomi.
2. Mabindzu
2.1 21st Foramu ya AGOA
2.1.1. Khabinete yi kamberiwile hi ku nghenelela loku hetisekeke ka vurhumiwa bya Afrika-Dzonga eka Foramu ya Nawu wa ku Kula ka Afrika na Nkateko (AGOA) ya vu 21 eUnited States tanihi ku tiyisisa ka kahle ka vuxaka bya matiko mambirhi exikarhi ka tiko ra hina na USA,
2.1.2. Afrika-Dzonga ra ha yisa emahlweni mhaka ya ku pfuxetiwa ka Nawu wa ku Kula ka Afrika na Nkateko, lowu nga ta fika emakumu endzhaku ka tinhweti ta 14, naswona ri seketela swikombelo swa Vaholobye va Mabindzu va Afrika eka mfumo wa Amerika ku herisa ku kambisisiwa ka AGOA ka lembe na lembe.
2.2. Mikwetlembetano ya SA – EU ya malamula eka WTO
2.2.1. Khabinete yi tlhele yi tivisiwa hi nkwetlembetano wa ximfumo lowu tiko ri wu sunguleke na Nhlangano wa Mabindzu ya Misava ehenhla ka swilaveko swo tika leswi nga lavekiki swa rihanyo ra swimilani swa Nhlangano wa Yuropa (EU) hi mayelana na swinawana swa Citrus Black Spot (CBS) na False Codling Moth (FMC) mayelana na ku rhumeriwa ka swikumiwa swa Afrika-Dzonga swa malamula ku ya eka EU
2.2.2. Afrika-Dzonga i tiko ra vumbirhi hi vukulu leri xaviselaka matiko yale handle malamula naswona 33% ta malamula ya SA lama xaviseriwka matiko ya le handle ya kongomisiwa eka makete wa EU. Indasitiri ya Afrika-Dzonga yi nyika mitirho yo kongoma eka vanhu vo tlula 140, 000 ematiko-xikaya ya Afrika-Dzonga hi ndlela yoleyo yi seketela vanhu vo tlula 1.5 wa timiliyoni.
2.2.3. Magoza lama vekiweke hi EU, hambi leswi ya nga ri ku yirisiwa, ya endla leswaku ku va na ku durheriwa lokukulu eka indasitiri ya SA ya malamula, leyi ringanyetiwaka eka R2 billion (US$110 million) hi lembe. EU yi tekile xiboho xo veka magoza yo tika eka Afrika-Dzonga kambe leswi a yi swi koxi eka matiko lama nga na swiyimo leswi fanaka tanihi Israel.
2.3. Vuxaka bya Matiko ya Misava
2.3.1. Khabinete yi amukerile Mavonelo ya Vutsundzuxi ya ICJ mayelana na Switandzhaku swa Nawu leswi sukaka eka Tipholisi na Mitolovelo ya Israel eka Tindhawu ta Palestina leti Tekiweke leswi tiyisiseke hi ku pfumelelana leswaku vukona bya Israel lebyi yaka emahlweni eka Tindhawu ta Palestina leti Tekiweke a byi le nawini ehansi ka nawu wa matiko ya misava.
2.3.2. Vuavanyisi byi nyika vutihlamuleri byo engetela bya nawu eka matiko hinkwawo ku herisa ku seketela swendlo swa Israel leswi nga riki enawini na ku teka goza ro tiyisisa ku xiximiwa ka nawu wa matiko ya misava.
2.3.3. Afrika-Dzonga a ri ri rin’wana ra matiko ya 49 lama nga swirho swa matiko ya UN lama nga yisa xitatimende hi mayelana na mhaka leyi eka ICJ hi Nyenyenyana 2024.
2.4. Ku Pfumaleka ka Ntshamiseko eKenya na le Nigeria
2.4.1. Khabinete yi kombisile ku vilerisiwa hi ku pfumaleka ka ntshamiseko loku yaka emahlweni eKenya na le Nigeria naswona yi khutaze mavandla hinkwawo ku kuma swintshuxo swa xihatla swa xiyimo xo tika xa vaaki xa ku durha ka swilo, lexi Afrika-Dzonga na yona yi hlanganaka na xona.
2.5. Nhlawulo wa Mani na Mani wa le United Kingdom
2.5.1. Khabinete yo hoyozela nakambe Prime Minister Sir Keir Starmer wa le United Kingdom na Labour Party eka ku hlula ka vona eka nhlawulo wa mani na mani lowa ha ku vaka kona. Afrika-Dzonga yi tshama yi tilulamiserile ku tirhisana na mfumo wa United Kingdom ku engetela mabindzu na ntirhisano.
2.5.2. Mfumo wu ta ya emahlweni wu veka tihlo eka leswi nga ta endlaka eka matiko man’wana lama nga ta va na mihlawulo lembe leri.
2.6. Vuyimelakulangwa bya Afrika-Dzonga eka tihuvo ta matikonyingi
2.6.1. Khabinete yi seketeile vuyimelakulangwa bya Afrika-Dzonga eka tihuvo ta matikonyingi:
2.6.1.1. Vuyimelaulangwa bya Manana Swazi Bajabulile Tshabalala eka Hofisi ya Presdiente wa Bangi ya Nhluvukiso wa Afrika (AfDB) eka theme ya 2025-2023, eka nhlawulo lowu nga ta va kona hi Mhawuri 2024.
2.6.1.2. Vuyimelakulangwa bya Manana Yvette van der Merwe bya Presidente wa Nhlangano wa Mirhi ya Vhinya na Vhinyo (OIV) eka hlhawulo lowu nga ta khomeriwa eFrance hi Nhlangula 2024. Afrika-Dzonga yi bidela ku hlawuriwa nakambe eka Huvo ya Timfanelo ta Ximunhu ya 2026-2028.
2.6.1.3. Afrika-Dzonga yi lava ku hlawuriwa nakambe ka vayimelakulangwa va yona, Professor Frans Jacobus Viljoen eka Komiti ya UN yo Tsundzuxa ya Timfanelo ta Ximunhu ya 2025-2027, eka nhlawulo lowu nga khomiwa hi Nhlangula 2024 eNew York, eUSA.
2.6.1.4. Afrika-Dzonga yi tlhela yi lava titheme eka Khomixini ya UN ya Xiyimo xa Vavasati (CSW) hi 2025 na Khomixini ya Nhluvukiso wa Vanhu hi 2025. Mihlawulo ya mihlangano leyimbirhi yi ta va kona hi Dzivamusoko 2025.
2.6.1.5. Afrika-Dzonga yi ta tlhela yi lava ku hlawuriwa eka Huvo ya Vusirheleri ya UN ka theme ya malembe mambirhi ya 2031-2032, loko ku ta va ku ri nkarhi wa Tikonkulu ra Afrika.
2.7. Ku lulamisela Vupresidente bya Afrika-Dzonga bya G20
2.7.1. Afrika-Dzonga yi ta teka xiyimo xa Vupresidente bya G20 kusukela hi ti 1 ta N’wendzamhala 2024
2.7.2. Khabinete yi kumile xitiviso mayelana na ku lulamisela Vupresidente bya Afrika-Dzonga bya G20 na ku rhurhela Nhlengeletano ya G20 hi 2025.
2.7.3. Komiti ya Vaholobye yi nyikiwile vutihlamuleri byo lulamisela ntirho lowu hi ku yimela mfumo na Maafrika-Dzonga.
2.7.4. Afrika-Dzonga yi ta ya emahlweni yi tirhisa mikateko leyi ku rhangela na ku rhurhela tifaramu ta matiko ya misava to fana na G20 ku kokela rinoko ra misava hinkwayo eka mitlhontlho ya nhluvukiso leyi afrika yi langutaneke ya yona na matiko lamakulu swinene ya le edzongeni wa Afrika (China, India, Indonesia, Brazil na Pakistan.
C. Mitirho leyi Taka
1 N’hweti ya Vavasati
1.1 Tiko ri ta tlangela Siku ra Vasasati ra Rixaka ra 2024 hi ti 9 Mhawuri 2024 eDennis Nel Stadium, Poffader eKapa-Nwalungu ehansi ka mongo wa: “Ku tlangela 30 wa malembe ya xidemokirasi xo kongomisa eka Nhluvukiso wa Vavasati”.
1.2 Ku tlangela ka lembe leri ka N’hweti ya Vavasati ku ta languta endzhaku eka ku humelela loku veke kona mayelana na ku nyika matimba ya ikhonomi eka vavasati kusukela loko ku ve na xidemokirasi na ku fikelerwa ka swikongomelo swa Tsalwa ra Vavasati.
1.3 Rixaka ra hina ri tsundzuka vavasati vo hundza 20 000 lava nga machela eUnion Buildings hi ti 9 Mhawuri 1956, va alelana na ku hundziseriwa ka Milawu ya Mapasi ek vavasati.
1.4 Khabinete yi rhamba vaakatiko ku va xiphemu xa mitirho ya n’hweti leyi nga ta katsa na nkombiso wa mabindzu, mivulavurisano yo nyiketana na ku kombisa mikateko leyi nga kona ka vavasati eka tisekitara to hambanahambana leti nga na nkoka eka ku hunguta ku hamabana ka rimbewu.
2 Nhlengeletano ya Mani na Mani ya Nhlangano wa Matiko ya Misava wa Vutivi bya Tinyeleti (IAU) ya vu 32
2.1 Afrika-Dzonga ri rhurhela nhlengeletano leyikulu ya tinyeleti emisaveni hinkwayo, Nhlengeletano ya Mani na Mani ya Nhlangano wa Tinyeleti wa Matiko ya Misava (IAU), ya vu 32 eKapa,
2.2 Nhlengeletano leyi yi yi ta khomiwa mavhiki mambirhi ku sukela hi ti 6 Mhawuri 2024 naswona i ro sungula nhlengeletano ya vanhu va swa tinyeleti va matiko ya misava yi va kona eka tikonkulu ra Afrika.
2.3 Ku vulavurisana loku ku na xiave xa nkoka eku pfuneni ka Afrika-Dzonga ku suka eka ikhonomi leyi simekiweke eka swipfuno ku ya eka ikhonomi leyi simekiweke eka vutivi. Afrika-Dzonga eka malembe lama nga hundza yi ve na ku nghenelela eka nhluvukiso wa tinyeleti na migingiriko leyi fambelanaka na tinyeleti, yi tivisa tiphurojeke letikulu ta sayense to fana na SKA na MeerKAT
3 Vhiki ro Hlayisa Mali ra Afrika-Dzonga
3.1 Vhiki ro Hlayisa Mali ra Afrika-Dzongara (MSWSA) ri ta sungula hi ti 26 Mhawuri 2024 ku fikela 1 Ndzati 2024 ri katsa minongonoko na magoza yo dyondzisa hi timali lama kongomisiweke eka vaxavi.
3.2 MSWSA i goza ra Komiti ya Dyondzo ya Timali ya Vaxavi ya Rixaka (NCFEC) ro hlohlotela, ku nyika matimba na ku dyondzisa Maafrika-Dzonga na ku hoxa xandla eka vaakatiko lava nga na vutivi bya swa timali.
3.3 Migingiriko ya nkarhi wa pfhumba yi ta katsa miletalavutivi ya mahala, ku andlala, miphikizano na mitlangu no kombiswa ka tiburende, mikombiso na tiwebina.
C. Mahungu
1. Ku hoyozela
Khabinete yi hundzisela ku hoyozela na ku navelela leswinene eka:
• Manana Kholeka Gcaleka, musirheleri wa vaaki wa Afrika-Dzonga, leswi a nga hlawuriwa ku va Presidente wa Xifundza wa Vandla ra Vahlayisi va Timfanelo ta Vanhu ra Matiko ya Misava
• Dr Mugwena Maluleke, Matsalanankulu wa Nhlanganao wa Vadyondzisi wa Afrika-Dzonga (SADTU), eka ku thoriwa ka yena tanihi Presidente wa Dyondzo ya Matiko ya Misava eka Nhlengeletano ya Misava ya vu khume.
• Dr John Kani, mutlangi wa ntokoto wa malembe yotala, mulawuri na mutsari wa mitlangu, ku va a xiximiwile hi Oda yo hlonipheka ya British Empire hi Muchaviseki Hosi Charles III.
2. Michavelelo
Khabinete yi hundzisele ku chavelela eka vanghana na ndyangu wa:
• Vadyondzi va ntlhanu va le Morneg Combined School lava lahlekeriweke hi vutomi bya vona loko bazi leri a va famba hi rona ri tlumbane na xitimela eka R104 Road kusuhi na le Mafube Village, exikarhi ka Wonderfontein na Arnot.
• Mutlangi wa ntokoto wa malembe yotala Connie Chiume (72) loyi a tivekaka ngopfu hi ku va mutlangi wa ximunuhatwankulu eka xitori xa laha kaya xa Rhythm City. U tlhele a tlangeriwa swinene hi ku tlanga ka yena eka Marvel film Black Panther.
• Mfumo na vanhu va Rhiphabliki ra Xidemokirasi ra Federali ra Ethiopia endzhaku ka ku mbundzumuka ka misava loku ka ha ku humelelaka e Gofa, eDzongavupeladyambu bya Ethiopia, loku khombo ra kona ku nga teka vutomi bya bya vanhu va kwalomu ka 250.
• Vanhu va mune lava nga lova eka nghozi ya ku tlumbana ka baki na xitimela xo rhwala nhundzu ekusuhi na le Postmasburg eKapaN’walungu
• Tatana Robbie Venter (64), khale ka CEO wa Altron loyi a nga tirha eka swiyimo swo hlaya eka ntlawa wa ICT kusukela hi 1997.
• Tatana John Sidipa Mphosi (71), Mutshamaxitulu wa Global Oil, nxaxamelo wa tindhawu to mafurha.
Mimoya ya vona a yi etlele hi ku hula.
