A. Xiyimo xa Khabinete eka timhakankulu
1. Vululami, Nsivelo vugevenga na vuhlayiseki
1.1. Khomixini ya vuavanyisi ya madlanga ya vulavisisi
1.1.1. Khabinete yi amukerile ku thoriwa ka khomixini ya vuavanyisi ya Madlanga ya vulavisisi eka vugevenga, ku nghenelela ka tipolitiki na vukungundzwana eka Sisiteme ya vululami bya vugevenga naku peta ka swipimelo swa ntirho..
1.1.2. Ku simekiwa ka khomixini ku tiyisisa ku tinyiketela ka Presidente ku tirhisa maendlelo ya vumbiwa ku lavisisa hi vukheta swihehlo swa ku endla swo biha, ku seketela vutshembeki bya swivandla swa hina, ku aka ku tshemba ka vaaki na ku endla leswaku un’wana na un’wana loyi a tlulaka milawu ya rixaka ra hina hi vutihlamuleri..
1.2. Ku sivela na ku lwisana na ugevenga
1.2.1. Khabinete yi amukerile ku nghenelela ka maphorisa loku tiyisisiweke hi ku tirhisa Operation Shanela 2 leyi voneke ku khomiwa ka vaehleketeleriwa vo tlula 17 000 etikweni hinkwaro exikarhi ka ti 27 Mawuwani na ti 2 Mhawuri 2025. Kwalomu ka 2 911 wa vaehleketeleriwa lava laviwaka va khomiwile hikwalaho ka vugevenga lebyikulu na bya madzolonga, ku fana na ku dlaya, ku ringeta ku dlaya, ku phanga mimovha, ku pfinya, ku phanga tindlwini na mabindzu loko ku ri 1 763 wa vanhu va khomiwile hikwalaho ko hlasela, ku vaviseka swinene emirini (GBH).
1.2.2. Khabinete yi ya emahlweni yi amukela ku khomiwa ka 550 wa vaehleketeleriwa vo cela migodi leyi nga riki enawini kusuka eka xivandla xa mugodi eBarberton, Mpumalanga tanihi xiphemu xa Operation Vala Umgodi naswona yi lemukile leswaku va nyikiwile beyili.
B. Swipfuxeto swa khabinete
1. Ntwanano wa rimba na United States of America
1.1. Khabinete yi amukerile mpfuxeto wa Ntwanano wa Rimba na United States of America (USA), hi ku vona tihakelo ta 30% ku lwisana na Afrika-Dzonga leti languteriweke kusungula ku tirha kusukela hi ti 7 ta Mhawuri 2025; hi mphakelo wa leswaku tihakelo ti ta kamberiwa hi ku hatlisa loko matiko lawa mambirhi (2) ya fikelela ntwanano.
1.2. Khabinete yi tiyisisile ku tinyiketela ka mimfumo ku kuma swintshuxo leswi akaka na leswi nga ta tshama nkarhi wo leha hi ku ya emahlweni na ku tirhisana na United States of America ku katsa na le ka xiyimo xa Presidente.
1.3. Tanihileswi swi nga tivisiwa hi ku tirhisa Hofisi ya Presidente, Presidente Ramaphosa u fikelerile Presidente Trump hi ku tirhisa riqingho tolo nimixo tanihi xiphemu xo tiyisisa matshalatshala ya ku burisana ka Afrika-Dzonga eka mitwanano ya mabindzu.
1.4. Matshalatshala ya mfumo ya tshama ya kongomisiwile eka ku kurisa ikhonomi ku hlayisa na ku tumbuluxa mitirho leyintshwa, ku katsa na ku tiyisisa matshalatshala yo hambanyisa na ku tiyisisa ku hlanganisiwa ka mphakelo wa misava hinkwayo tanihileswi tiko ri tirhaka ku ndlandlamuxa timakete ta rona to rhumela ematikweni mambe eAsia, Yuropa, Middle East, na le Afrika hinkwayo ku ndlandlamuxa ku tiyisela ka ikhonomi ya hina.
1.5. Hi ku kongoma eka tiindasitiri leti khumbekaka hi ku engeteriwa ka tihakelo, mfumo wu kongomisa eka ku nghenelela ka tlhelo ra xilaveko eka tiindasitiri leti khumbekaka na ku nghenelela loku kongomisiweke ku tiyisisa ku tshamiseka ka indasitiri na ku hlayisa mitirho. Leswi swi katsa:
1.5.1. Ku simekiwa ka desika ra nseketelo wa ku rhumela ematikweni mambe, leri nga ta tirha tanihi ndhawu yo kongoma yo tihlanganisa eka tikhamphani leti khumbekaka.
1.5.2. Magoza yo pfuna tikhamphani ku amukela xibalo na ku fambisa ku tiyisela ka nkarhi wo leha na swiphiqo ya ku kula kusirhelela mitirho na vuswikoti byo humelerisa eAfrika-Dzonga.
1.5.3. Nkwama wa nseketelo wa ndhawu (LSF) eka tikhamphani leti khumbekaka ku hoxa xandla eka matshalatshala ya rixaka.
1.5.4. Nongonoko wa nseketelo wa ku rhumela ematikweni mambe na mphikizano (ECSP), lowu nga ta katsa ndhawu ya mali yo tirha na ndhawu ya switirhisiwa na switirhisiwa ku lulamisa swilaveko swa nkarhi wo koma ku ya eka wa le xikarhi eka tiindasitiri hinkwato.
1.5.5. Ku tirha na ndzawulo ya vatirhi na ntirho eka magoza yo hunguta ku lahlekeriwa loku nga vaka kona ka mitirho, hi ku tirhisa switirhisiwa leswi nga kona endzeni ka swiyenge swa yona leswi nga lulamisiwaka ku hlamula eka mitlhontlho ya sweswi.
1.5.6. Endzhaku ka ku burisana na khomixini ya mphikizano, ku ntshunxiwa ka Buloko eka Vaxavisi va le handle ku nghenisiwile ku endlela leswaku ku va na ntirhisano na nhlanganiso hi vaphikizano. Xitshuriwa xa ntshunxeko wa buloko xi ta kandziyisiwa ekuheleni ka vhiki leswaku phurosese yi ta hetisisiwa hi ku hatlisa. Rungula ri ta kumeka eka https://www.thedtic.gov.za
2. Phakeji ya mabindzu na vuvekisi bya Afrika-Dzonga-China ya 2025 – 2029
3.1 Ndzawulo ya mabindzu, vumaki na mphikizano (dtic) hi ku burisana na mihlangano ya indasitiri na tikhansele to rhumela ematikweni mambe yi hlengeletile phakeji ya mabindzu na vuvekisi bya Afrika-Dzonga-China (2025 – 2029) tani hi xisekelo xa ku tirhisana ka ikhonomi na China.
3.2 Phakeji yi katsa mabindzu, vuvekisi, nhluvukiso wa tiindasitiri na nhluvukiso wa vuswikoti. (a) Eka mabindzu: Swilo swa nkoka i ku cincana ka swikumiwa swa 100 swa le henhla, ku simekiwa ka nkombiso wa nkarhi hinkwawo eChina, na ntirhisano ku lulamisa magoza ya milawu. (b) Eka vuvekisi na nhluvukiso wa tiindasitiri: Swilo swa nkoka i swa vuvekisi eka nsimbi, mathayere, mimovha, vumaki bya tibetiri, mirhi na switirhisiwa swa vutshunguri, vumaki bya swiporo na ikhonomi ya xidijitali. (c) Xiphemu xa nhluvukiso wa vuswikoti: Xi kongomisa eka vuswikoti lebyi fambelanaka na tisekithara ta nkoka leti hlawuriweke ku katsa na ku tirhela na ku nyika nhlayiso wa le ndzhaku.
3.3 Phakeji yi avelanile na mfumo wa Riphabliki ra Vanhu ra China (PRC) hi nkarhi wa rendzo ra ntirho ra Xandla xa Presidente Mashatile eChina, leri nga humelela kusukela hi ti 14 kufikela hi ti 18 Mawuwani 2025. Xandla xa Presidente u burisanile na mabindzu ya nkoka ya mfumo wa China na swivandla swa timali, naswona u tlhele a nghenelela eka Foramu ya Vuvekisi bya Afrika-Dzonga-China na Nkombiso wa Mphakelo wa Matiko ya Misava wa China (CISCE), laha hi ximfumo a simekeke Paviliyoni ya rixaka ya Afrika-Dzonga ku veka tiko ra hina tani hi nyangwa wo nghena eAfrika wa Sub-Sahara eka ntirhisano wa mabindzu, vuvekisi na tiindasitiri.
3. Mbulavurisano wa rixaka – nhlengeletano yo sungula ya rixaka
3.1. Khabinete yi amukerile na ku langutisisa xiviko xa nhluvuko lowu endliweke ku fikela sweswi eka ku vitaniwa ka mitwanano yo sungula eka leyimbirhi ya mbulavurisano wa rixaka leyi nga ta va kona eka masiku manharhu ku sukela hi ti 15 kufikela hi ti 17 Mhawuri 2025 eUNISA (Pitori).
3.2. Ntwanano lowu wo sungula wu kongomisiwile eka ku hlengeleta ku twanana eka tindhawu leti kongomisiweke eka mbulavurisano wa rixaka lowu kunguhatiweke kukatsa vanhu va Afrika-Dzonga ku suka eka swiyimo hinkwaswo swa vutomi ku hlangana na ku hlamusela xivono xa tiko ra hina eka malembe ya (30) lama taka. mbulavurisano wa rixaka wu kunguhatiwile ku va kona eka 13 400 wa mivulavurisano ya tiwadi, ku engetela eka 50 000 wa ku nghenelela loku kongomisiweke hi vaaki eka tin’hweti ta 12 leti taka kusukela loko ku vitaniwile ntwanano wo sungula.
3.3. Kungu leri se ri vonile ku tsakela lokukulu, laha ku tlula 737 wa tihlengeletano ku suka eka tisekithara to tlula 30 ti tsariseke ku nghenelela leswi kombisaka ku navela lokukulu exikarhi ka vanhu va Afrika-Dzonga ku vumba vumundzuku bya vona lebyi avelaniwaka.
3.4. Khabinete yi tiyisisile leswaku mbulavurisano wa rixaka a hi pulatifomo ya ku burisana ntsena, kambe i endlelo ra matimba ro teka goza ku veka masungulo ya Afrika-Dzonga leri katsaka hinkwavo na vun’we.
4. Ndlela yo lulamisa ndzilakano wa khaboni (CBAM)
4.1. Khabinete yi tivisiwile hi nhluvuko eka ku kumisisa nkucetelo wa CBAM eka ikhonomi ya Afrika-Dzonga, ku katsa na le ka tisekithara/swihumelerisiwa leswi katsiweke hi tiCBAM. Khabinete yi pasisile ku tekeriwa enhlokweni ka sete ya swiendlo leswi ringaniseriweke na marungula lama kombisaka havumbirhi bya swilaveko swa hina swa nhluvukiso, ku tsakela ka rixaka, switandzhaku swa ku kula ka ikhonomi na ku tinyiketela eka magoza ya maxelo.
Khabinete yi tlhele yi pasisa ku tirhisiwa ka endlelo ra swiyenge swo tala ra mfumo hinkwawo leri nga ta rhangela hi dtic ku katsa na vutirhisani na swidyondzeki, sekithara ya phurayivhete na vatirhi lava hlelekeke ku tirhisa swiphiqo ya kususa khaboni na ku tirhisiwa ka tipulatifomo ta matiko mambirhi, ta matiko yo tala na tin’wana leti nga kona ku hlohlotela na ku endla matshalatshala yo lwisana na CBAM.
5. Swiviko swa matirhelo swa lembe na lembe
5.1. Khabinete yi amukerile na ku langutisisa swiviko swa nhluvukiso swa lembe kambirhi eka ku tirhisiwa ka pulani ya nhluvukiso wa nkarhi wa le Xikarhi (MTDP) ya 2024 – 2029 ku sukela hi Nhlangula 2024 ku ya eka Nyenyankulu 2025.
5.2. MTDP yi andlala swilo swa nkoka leswi amukeriweke hi GNU ku sukela hi 2024 ku ya eka 2029 ku nga: (i) Ku kula loku katsaka hinkwavo na ku tumbuluxiwa ka mitirho, (ii) Ku hunguta vusweti na ku lwisana na ku durha ka le henhla ka vutomi na (iii) Ku aka mfumo lowu nga na vuswikoti na nhluvukiso.
5.3. Holobye wa vupulani, vulawuri na nkambisiso, kun’we na vatshamaxitulu-kulobye va tiklasitara ta Khabinete va ta nyika vuxokoxoko byo enta hi mhaka leyi hi Ravumbirhi 12 Mhawuri 2025.
6. Swipfuxeto swa G20
6.1. Kwalomu ka 80 wa mihlangano ya ximfumo ya 132 leyi kunguhatiweke eka khalendara ya G20 se yi humelerile.
6.2. Mikanerisano ya matsalwa/ switiviso swa mivuyelo ya vaholobye na mivuyelo ya xiyimo xa le henhla leyi fambelanaka na yona yi sungurile.
6.3. Afrika-Dzonga ri nghenise ndzavisiso wa hakelo wa khapitali lowu nga goza ra nkoka ro tumbuluxa sisiteme ya swa timali ya misava hinkwayo leyi lulameke leyi endlaka leswaku matiko lama hluvukaka ku vekisa eka switirhisiwa, nhlayiso wa rihanyo, dyondzo, na ku tiyisela maxelo.
6.4. Mitlawa hinkwayo ya ku Nghenelela ya G20 leyi amukeriweke yi nyikerile minongonoko ya yona ya ntirho na swilo leswi yi rhangisaka emahlweni. US yi kombisile ku tlhelela ka vona eka ku nghenelela hi ku hetiseka eka mihlangano ya G20 hambileswi yi nga eka xiyimo xa Matsalana wa le Hansi.
6.5. Mihlangano leyi landzelaka yi ve kona hi Mawuwani:
6.5.1. Nhlangano wa Vumune wa G20 wa timali na Vayimeri va bangi ya le xikarhi hi ti 14 na ti 15 Mawuwani 2025, lowu a wu kongomisiwile eka: (i) Rimba ra vulawuri na ku vika ra tibangi ta nhluvukiso wa matiko yo tala, (ii) Xikambelwana xo tekelela swa timali ta nhlamulo ya ntungu, na (iii) Ndzulamiso eka nhlengengeletano ya vuburisani hi swikweleti swa mfumo wa misava hinkwayo.
6.5.2. Nhlengeletano ya Vayimeri va Timakete leti Hluvukaka na Ikhonomi leyi Hluvukaka (EMDE) leyi ringanyeteke leswaku Afrika-Dzonga ri fanele ku ya emahlweni ri hlanganisa tihlengeletano ta EMDE tanihi xirho xa G20 Troika lembe leri taka.
6.5.3. Tihlengeletano ta vaholobye va timali ta vunharhu na valawuri va bangi ya le xikarhi hi ti 17 na ti 18 Mawuwani 2025 leti katsaka (i) Vumaki bya swa timali bya matiko ya misava, (ii) Switirhisiwa, (iii) Xibalo xa matiko ya misava, (iv) Swihinga eka ku kula na nhluvukiso eAfrika, (v) Timali leti nga heriki, na (vi) timhaka ta sekithara ya swa timali na kukatsa swa timali.
6.5.4. Nhlangano wa vu 3 wa xithekiniki wa ntlawa wa ntirho wa G20 wa ku havexerisa matimba eka vavasati (EWWG) kusukela hi ti 2– 4 Mawuwani 2025, wu kongomisiwile eka ku yisa emahlweni mbulavurisano wa misava hinkwayo na ntirhisano eka ndzingano wa rimbewu na ku havexerisiwa matimba ka vavasati hi ku kongomisa ko karhi eka ku lemuka, ku hunguta na ku hangalasa nakambe ntirho wa nhlayiso lowu nga hakeriwiki.
6.5.5. Nhlangano wa ntlawa wa ntirho wa dyondzo wa vu 3 lowu khomiweke kusukela hi ti 2 – 3 Mawuwani 2025, wu kongomisiwile eka (i) Xilaveko xa xihatla xo phakela vadyondzisi lava eneleke ku tiyisisa dyondzo ya khwalithi leyi katsaka hinkwavo na ku ringana na ku tlakusa swivandlanene swa dyondzo ya vutomi hinkwabyo eka hinkwavo. Nhlengeletano yi tlhele yi burisana hi mpfampfarhuto wa xitiviso xa vaholobye va dyondzo va G20.
6.5.6. Nhlangano wa Ntlawa wa Ntirho wa Rihanyo wa vu5 kusukela hi ti8 – 9 Mawuwani 2025 lowu a wu kongomisiwile eka ku tiyisisa nsirhelelo wa rihanyo wa misava hinkwayo eka tindhawu to fana na ku tilulamisela na ku hlamula eka ntungu, xikan’we na xilaveko xa timali ta rihanyo leti nga heriki na mfikelelo wo ringana eka thekinoloji leyintshwa yo fana na ntlhavelo wa TB.
6.5.7. Nhlangano wa vunharhu wa ntlawa wa ntirho wo pfuxeta khombo ra timhangu kusukela hi ti 9 – 10 Mawuwani 2025 lowu a wu kongomisiwile eka ku lulamisa mitlhontlho leyi tshikilelaka eka vulawuri bya khombo ra makhombo na vutivi lebyi avelaniwa, swiphiqoswiphiqo, na maendlelo lamanene yo hunguta makhombo ya timhangu.
6.5.8. Nhlangano wa vu 4 wa ntlawa wa ntirho wa 1: Ku kula ka ikhonomi loku katsaka hinkwavo, ku endliwa ka tiindasitiri, mitirho na ku pfuxeta ku ka kunga ringani loku khomiweke kusukela hi ti 9 na ti 10 Mawuwani 2025, wu kongomisiwile eka swiphiqoswiphiqo swo tlakusa kukula ka ikhonomi loku katsaka hinkwavo, ku ndlandlamuxiwa ka tiindasitiri, mitirho na ku hunguta ku ka ku nga ringani.
6.5.9. Nhlangano wa vu 2 wa ntlawa wa ntirho wa vuhlayiseki bya maxelo na mbango kusukela hi ti 14 – 18 Mawuwani 2025 lowu a wu kongomisiwile eka timhaka ta ku hambana ka swilo leswi hanyaka na nhlayiso, ku cinca ka maxelo, ku onhiwa ka misava, dyandza, vulawuri bya tikhemikhali na thyaka, khwalithi ya moya, wa malwandle na ribuwa ra lwandle.
6.5.10. Nhlangano wa vu 4 wa ntlawa wa ntirho wa nhluvukiso kusukela hi ti 21– 23 Mawuwani 2025 lowu a wu kongomisiwile eka ku veka milawu ya xiyimo xa le henhla eka nhundzu ya mfumo ya misava hinkwayo na vuvekisi, ku kuma mali yo tala ya nhluvukiso, na ku tumbuluxa tinete to tiya ta vuhlayiseki bya vaaki eka un’wana na un’wana.
7. Nongonoko wo nghenelela mati ya Giyani (xifundzhatsongo xa Mopani, Limpopo)
7.1. Khabinete yi amukerile mpfuxeto mayelana na nhluvuko wa ku tirhisiwa ka Nongonoko wo Nghenelela wa Mati wa Giyani.
7.2. Phurojeke ya vukorhokeri bya mati ya Giyani leyi katsaka ku akiwa ka 325 kilomitara ya tiphayiphi ta xitalo kusuka eka ti WTW ta Giyani kukatsa swihlovo swa vukorhokeri ku phakela 55 wa miganga eGiyani na swipfuno. Nhluvuko wa phurojeke hinkwayo sweswi wu le ka 90.23 wa tiphesente. Ku kamberiwa ka ntshikelelo na ku khomixina swi endla vunyingi bya 90 tiphesente wa mitirho leyi saleke. Phurojeke leyi yi languteriwile ku hetiwa hi Ndzati 2025.
7.3. Giyani 55 xiyenge xa le makaya xa rikhalikhulexini xa swivumbeko . 1 leyi a yi katsa nhlanganiso na ku hlanganisiwa ka mitara ya le makaya eka 24 wa miganga ya 55. Phurojeke leyi yi na 23 eka 24 wa swimitana leswi hetiweke hi nhlanganiso na vuhlanganisi bya le makaya. Muganga wa Risinga View lowu saleke wu ta hetiwa ekuheleni ka Mawuwani 2025. Xiyenge xa /2a/ lexi katsaka vuhlanganisi bya le makaya bya nhlanganiso na mitara ku ya eka miganga ya 15, xi ta tirhisiwa eka lembeximali ra 2025/26 naswona xiyenge xa /2b/ (16 wa swimitana) xi ta tirhisiwa eka lembe ra le handle ra MTEF.
7.4. Ku ndlandlamuxiwa ka ti WTW ta Giyani kusuka eka 30Ml/d ku ya eka 40Ml/d na nhluvukiso wa masimu yo hlaya ya swihlovo ku tiyisisa mphakelo wa mati lowu eneleke eka miganga ya 55 ya Giyani, swa ha ri eka xiteji xo pulana ku tirhisiwa eka kotara ya vunharhu ya lembeximali ra sweswi loko IRS yi hetisisiwile. Hi tshemba leswaku lowu ku ta va ku nghenelela ko hetelela hi ndzawulo eGiyani ku antswisa mphakelo wa mati eka miganga ya 55 na doroba.
7.5. Nhluvuko lowu wu landzela ku nghenelela ka nkoka ka khale loku katsaka:
7.5.1. Nandoni-Nsami Bulk Pipeline – phayiphi ya mati yo ka yi nga swekiwanga ya 40.5 km kusuka edan’wini ra Nandoni eVhembe, yi khulukela eka mugerho eka Xikukwani naswona ekuheteleleni yi koka eka damu ro ringanisela eGiyani WTWs, leri sunguleke ku tirha hi ti 5 Dzivamisoko 2023 naswona hi ntiyiso ri hetiwile hi N’wendzamhala 2023 naswona sweswi ri phakela Giyani WTWs hi xiringaniso xa 15Ml/d ya mati yoka yanga swekiwanga. Ku fambisana na layini leyi ku na phayiphi leyi tshunguriweke hi 58 leyi helelaka eKwaMsani (Greater Malamulele) ehansi ka masipala wa muganga wa Collins Chabane, leyi hetiweke hi N’wendzamhala 2023 na yona.
7.5.2. Ku pfuxetiwa ka ti WTW ta Giyani ku vuyisela vuswikoti bya yona byo sungula bya vuhumelerisi ku ya eka 30Ml/d leyi a yi ri ekuwiseni ku ya eka 13-17Ml/d, yi hetisiwile hi Khotavuxika 2024.
7.6. Tiphurojeke leti hetiweke ti durhe mali leyi ringanyetiwaka eka R6 wa tibiliyoni, leti seketeriweke hi timali hi Ndzawulo ya Mati na Nkululo (DWS) .
8. Ntirhisano wa Afrika-Dzonga na Nigeria eka sekithara ya oyili na gasi
8.1. Khabinete yi tivisiwile hi mivuyelo ya rendzo ra ntirho ra xithekiniki eNigeria leri tekiweke hi Holobye Gwede Mantashe ku burisana hi ntirhisano eka sekithara ya migodi, oyili na gasi tanihi xiphemu xa khomixini ya matiko mambirhi ya SA-Nigeria (BNC).
8.2. Nigeria ri lava ku hluvukisa sekithara ya rona ya migodi hi ku lavisisa na vuhumelerisi bya switirhisiwa leswikulu swa timinerali na ku tirhisa ntokoto lowukulu wa Afrika-Dzonga eka sekithara ya migodi.
8.3. Afrika-Dzonga ri na ku tsakela kukuma maavelo ya oyili na mphakelo wa gasi ya petroliyamu ya mati (LPG) kusuka eNigeria naswona ri tlhela ri dyondza eka ntokoto lowukulu wa Nigeria eka ku lavisisa na vuhumelerisi bya oyili na gasi.
8.4. Khabinete yi tivisiwile hi ku tinyiketela ka Nigeria ku hetisisa, ekuheleni ka Mhawuri 2025, mipimanyeto ya mabindzu ya ku averiwa ka oyili yo ka yi nga si swekiwa eAfrika-Dzonga leyi nga ta endla leswaku ku va na mfikelelo wo kongoma eka tikhamphani to basisa ta mfumo na ta prayivhete ya Afrika-Dzonga.
9. Ku yisa emahlweni ku tirhisiwa ka mpfuxeto eka sekithara yo rhwala nhundzu na vutleketli
9.1. Khabinete yi pasisile ku rhumeriwa ePalamende eka endlelo ro thoriwa ka Huvo ya Mulawuri leyi xikongomelo xa yona ku nga ku nyika vulawuri eka mulawuri wa ikhonomi ya vutleketli (TER) eka timhaka ta yona ta swiphiqo ku tiyisisa vulawuri lebyinene na vulawuri bya swa timali. Huvo ya TER yi ta tiyisisa ku ringanisiwa ka milawu ya milawu ya ikhonomi eka tindlela hinkwato ta vutleketli ku katsa na swikepe, swiporo, magondzo na swihahampfhuka. Huvo yi ta lwela ku olovisa milawu ekutlakuseni ka nxavo lowu faneleke hi swikongomelo swa nkoka swo sirhelela vatirhisi na ku tlakusa mphikizano. Ku thoriwa ku ta tiyisisa leswaku xileriso xa nawu xi endliwa ku ya eka swiyimo swa le henhla swa mahanyelo na mphakelo wa vukorhokeri.
9.2. Ku thoriwa ka huvo i xilotlelo eka ku simekiwa na ku tirhisiwa ka TER tanihi yin’wana ya timhaka ta nkoka ta mfumo ku seketela ajenda ya mpfuxeto, leyi nga ta “antswisa ku olova ka ku endla bindzu hi ku hlanganisa na ku olovisa maendlelo ya milawu, ku tirhisa mpfumelelo wa otomatiki na swikombelo swin’wana, ku hunguta ntsengo wa ku landzelerisa milawu”, naswona swi ta tumbuluxa ku tiyiseka ka pholisi, leswi nga ta pfuneta ku koka rinoko ra vuvekisi lebyi lavekaka, ngopfungopfu eka sekithara ya vutleketli.
9.3. TER yi ta tiyisisa leswaku milawu ya ntlangu yi lulamile exikarhi ka mfumo na swiyenge swa phurayivhete. Yi ta lwela ku veka mixavo leyi ringaneleke ku pfuneta kusivela ku tlakuka ka tihakelo loku nga fanelangiki eka vutleketli ku tiyisisa leswaku vakhandziyi va kuma nkoka wa mali. Leswi swi ta hunguta swisiwana na ntlawa wa vatirhi, lava vunyingi bya vona va titshegeke hi swo famba swa mani na mani. Leswi swi ta hoxa xandla eka ku hunguta ka vona mali leyi va yi tirhiseke eka vutleketli n’hweti na n’hweti, leswi nga ta hundzuluxela eka muholo lowu tirhisiwaka na ku fikeleleka.
9.4. Huvo ya TER yi ta boheka ku tiyisisa leswaku vafambisi va vanhu va vunharhu lava nga ta amukeriwa eka netiweke ya swiporo ya rixaka leyi nga ya mufambisi wa switirhisiwa swa Transnet va khomiwa hi ndlela leyinene, na ku hlohlotela vun’wini bya switoko leswi fambafambaka leswi nga ta tiyisisa mixavo leyi nga languteriwaka eka vutleketli na ku hundzuluxela hi vuvekisi bya nkarhi wo leha na ku tshemba ka vavekisi. Leswi swi ta pfuneta eka swikongomelo swa swiphiqo swa Mfumo swa nhluvukiso wa ikhonomi na ku tumbuluxiwa ka mitirho hi mitirho yo tala leyi tumbuluxiweke eka sekithara ya vutleketli.
9.5. Ku rhurha kusuka eka patu ro rhwala nhundzu ku ya eka swiporo swi ta fikeleriwa laha tikhamphani ti nga ta cinca nhundzu yo tala ku fana na malahla, tikhontheyina ku ya eka swiporo hikokwalaho ku hunguta ku onhiwa ka mbango, ku hlayisa magondzo ya hina, ku olovisa ku tala ka magondzo na timhangu titsongo emagondzweni. Huvo yi ta tiyisisa ku ringanisela endlelo ra yona ra vulawuri eka tindlela hinkwato ekuhetisiseni ka mitirho ya yona ya vutshembeki.
C. Swiboho swa Khabinete
1. Ku nghenela ntwanano wa ku simekiwa ka Afreximbank
1.1. Khabinete yi pasisile ku nghenela ka Afrika-Dzonga eka ntwanano wa ku simekiwa ka Afreximbank ku fikelela vuxirho lebyi heleleke, ku pfula nxaxamelo lowu heleleke wa switirhisiwa swa mabindzu na vuvekisi bya Afreximbank, switirhisiwa swa timali, na minyikelo ya ntirhisano wa swiphiqo ku seketela swilo swa nkoka swa nhluvukiso wa rixaka na wa tikonkulu.
1.2. Afrika-Dzonga, hi ku tirhisa khoporexini ya ndzindzakhombo wa swikweleti swa ku rhumela eMatikweni mambe (ECIC) yi ta hundzulukela eka vuxavisi bya xiyimo xa A, leswi nga ta nyika tiko xiave xo tiya eka vulawuri bya Afreximbank, ku katsa na nkucetelo eka nkongomiso wa rona wa swiphiqo, xivumbeko na ku thoriwa ka vurhangeri.
1.3. Hi ku nghenela ntwanano wa ku simeka na ku va xirho lexi tifumaka, mfumo wa Afrika-Dzonga wu pfula vuswikoti bya Afreximbank byo dzikisa mpfuneto wa wona wa timali wa ku rhumela ematikweni mambe na vuvekisi hi ku nyika mali, swikumiwa na vukorhokeri eka tikhamphani ta Afrika-Dzonga, tibangi ta mabindzu, xikan’we na mavandla ya mfumo wa Afrika-Dzonga, naswona xisweswo ku seketela ku xaviseriwa matiko mambe na ku pfuxetiwa ka ikhonomi ya Afrika-Dzonga ya vumaki.
1.4. Ku engetela kwalaho, vuxirho bya mfumo byi nyika mfikelelo eka switirhisiwa swa ku nghenelela swa bangi, leswi talaka ku tirhisiwa ku pfuna matiko ya swirho swa Afrika na swivandla swa wona swa phurayivhete nkarhi wun’wana na wun’wana loko ku ri na ku tsandzeka ka makete, swiphiqo swa timali swa misava hinkwayo, ikhonomi na tipolitiki ta misava.
2. Endlelo ra mpimanyeto wa 2026 (misinya ya milawu, swiletelo na khalendara)
2.1. Khabinete yi langutisisile xiringanyeto xa ku cinca ka mpimanyeto lowu kongomisiweke eka ku aka sisiteme ya mpimanyeto leyi seketelaka swikongomelo swa nhluvukiso swa Afrika-Dzonga loko yi ri karhi yi hlayisa ku kondletela ka timali ka nkarhi wo leha naswona yi pasisile milawu ya mpimanyeto ya 2024 – 2029, Swiletelo swa MTEF swa 2026 na khalendara ya maendlelo ya mpimanyeto ya 2026.
2.2. Milawu ya Mpimanyeto wa 2024 – 2029
2.2.1. Mfumo wu fanele ku veka endlelo ro tiya no katsa hinkwavo kufikelela ntwanano wa le mahlweni eka sete leyi pimiweke ya swilo swa nkoka swa mpimanyeto wa swiphiqo:
a. Rimba ra swa timali
b. Ku hakeriwa ka xibalo
c. Ku hakeriwa ka swikweleti
d. Vuvekisi bya nkoka bya switirhisiwa
e. Swilo swa nkoka swa swirhangana eka matirhiselo ya mali na tindhawu to hunguta matirhiselo ya mali, na
f. Magoza yo kurisa ikhonomi.
2.2.2. Swiboho swa mpimanyeto leswi simekiweke eka vumbhoni, leswi kongomisiweke eka mivuyelo na leswi nga na vutivi bya datha:
(a) Endlelo rin'we, leri hlanganisiweke, leri nga erivaleni na leri heleleke ra mpimanyeto ku katsa na le ka nkavelo wa mali lowu nghenaka eka swiyenge hinkwaswo swa mfumo.
(b) Ku seketela xiyenge xa 214 xa Vumbiwa laha endlelo ra mpimanyeto ri faneleke ku languta hi ku hetiseka swileriso na vuswikoti bya swa timali bya swiyenge hinkwaswo swa mfumo.
2.2.3. Ku pulana loku hlanganisiweke, ku rhangisa emahlweni na ku veka mpimanyeto ku katsa na ku ringanisa mikanerisano ya miholo ya vukorhokeri bya mfumo na phurosese ya mpimanyeto.
2.2.4. Swiboho swa mpimanyeto swi fanele ku languta emahlweni na swa nkarhi wa le xikarhi hi ku kongomisa, xisweswo MTEF yi fanele ku va xitirhisiwa xo sungula xo ringanisa swilo swa nkoka swa pholisi na swiphiqo ya swa timali.
2.2.5. Endlelo ra mpimanyeto ri fanele ku vumbiwa, ri bohiwa hi nkarhi na ku seketeriwa hi milawu naswona tanihileswi, Khalendara ya Mpimanyeto yi veka mikarhi leyi nga cinciki eka xiyenge xin’wana na xin’wana xa phurosese, kusuka eka ku veka swilo swa nkoka ku ya eka mpfumelelo wa milawu.
2.2.6. Swiboho swa mpimanyeto swi fanele ku landzelelana no xiximiwa xiximiwa tanihi xiphemu xo hlayisa ku tirha kahle ka phurosese ya mpimanyeto.
2.2.7. Swivumbeko swa ku teka swiboho swa mpimanyeto swi fanele ku va leswi tirhaka, ku nghenelela na ku va hi nkarhi.
2.2.8. Endlelo ra mpimanyeto ri fanele ku tlakusa vukorhokeri bya matirhelo na ku avela ka matirhiselo ya mali ya mfumo.
2.2.9. Endlelo ra mpimanyeto ri fanele ku seketela ku tekiwa ka swiboho leswi hangalasiweke na vutihlamuleri.
2.3 Swiletelo swa MTEF swi tiyisisa ku tinyiketela ka mfumo eka phurosese ya mpimanyeto leyi nga na ndzayo, leyi nga erivaleni na ku fambisana na swiphiqoswiphiqoleyi seketelaka swikongomelo swa timali swa nkarhi wo leha swa Afrika-Dzonga na swilo swa nkoka swa nhluvukiso wa rixaka.
3. xitshuriwa xa vumbirhi xa afrika-dzonga xa ntwanano wa rixaka lowu kunguhatiweke (NDC) eka nhlamulo ya misava hinkwayo eka ku cinca ka maxelo tanihilaha swi lavekaka hakona hi ntwanano wa Paris
3.1. Khabinete yi pasisile ku kandziyisiwa ka Munyikelo lowu Kunguhatiweke wa Rixaka (NDC) ku kuma ku burisana.
3.2. NDC ya vumbirhi yi ringanyeta mpimo wa xikongomelo xa ku humesiwa ka Gasi ya Greenhouse (GHG) ya 320 – 380 mt CO2 eq hi 2035.
3.3. Ku hetisisiwa ka NDC ya vumbirhi swi nyika matimba eka ku tinyiketela na swiboha swa matiko ya misava swa Afrika-Dzonga mayelana na mbuyelo wa misava hinkwayo eka ku cinca ka maxelo na ku tiyisisa ku cinca ka eneji loku lulameke ku ya eka ikhonomi ya khaboni ya le hansi na vaaki. NDC yi ta tlhela yi kumeka eka https://www.dffe.gov.za
3.4. Mfumo wu endlile nxopaxopo wa xithekiniki wa tindlela ta tiko leti nga ha vaka ti humesa GHG kufikela hi 2035, xikan’we na nxopaxopo wa swiboha swa nawu swa Afrika-Dzonga ehansi ka Ntwanano wa Paris na buku ya milawu, vuswikoti lebyi kunguhatiweke bya tiko lebyi pfuxetiwaka bya 2035, kungu ra rixaka ra vukorhokeri bya eneji na kungu ra switirhisiwa leswi hlanganisiweke.
4. Xiviko xa nhlengeletano ya mbhurisano ya vaholobye tidayimani ta ntumbuluko: mitlhontlho na mikarhi (30 Mawuwani 2025)
4.1. Vumaki bya dayimani bya Afrika-Dzonga i xiphemu xa nkoka endzeni ka bindzu ra dayimani na vuhlalu bya misava hinkwayo, naswona yi hoxa xandla swinene eka ikhonomi ya tiko. Hambiswiritano, indasitiri ya dayimani ya misava hinkwayo yi ya emahlweni yi hlangana na mitlhontlho yo tlula mpimo hikwalaho ka swivangelo swa ikhonomi leyikulu naswona hikwalaho ka sweswo, Khabinete yi nyikile mpfumelelo eka ndzawulo ya switirhisiwa swa timinerali na Petiroliyamu ku nghenelela eka mintwanano ya matiko ya misava leyi endlaka leswaku mimfumo leyi humelerisaka dayimani yi va eka xiyimo xo antswa xo tlakusa na ku xavisa tidayimani ta ntumbuluko emisaveni hinkwayo. Leswaku leswi swi hetiseka, khabinete yi ya emahlweni yi pasisa leswaku bindzu ra dayimani ri komberiwa ku hoxa xandla hi phesente yin’we (1) wa mivuyelo ya vona ya lembe na lembe leyi tumbuluxiweke kusuka eka ku xavisiwa ka dayimani leyi nga tshamisekangiki, ku seketela ku xavisiwa ka tidayimani ta xiviri/ya masungulo ta Afrika-Dzonga ku endlela ku kula ka ikhonomi na ku tumbuluxiwa ka mitirho.
5. Ku susiwa ka ku herisiwa ka Nawumbisi wa SAA, SOC Limited eka nongonoko wa milawu ya Palamende
5.1. Khabinete yi pasisile xikombelo xo andlala ku humesiwa ka Nawumbisi wa Swihahampfhuka swa Afrika-Dzonga (SAA) Soc Limited eka nongonoko wa milawu wa Palamende.
5.2. Ntwanano wa ku Xavisa na ku Xava na ku herisiwa ka Nawu wa SAA wa 5 wa 2007, a ku ri xiyimo xa le mahlweni lexi Ndzawulo ya Mabindzu ya Mfumo ya khale a yi fanele ku xi hetisisa leswaku nxaviselano wu fikeleriwa. Nawumbisi lowu wu andlariwile ePalamende hi ti25 Sunguti 2024; hambiswiritano, hi ti14 Nyenyankulu 2024, ku herisiwa ka nxaviselano ku tivisiwile endzhaku ka ku wa ka mikanerisano exikarhi ka mavandla. Hikwalaho, ku herisiwa ka ntwanano ku endle leswaku swiyimo hinkwaswo leswi nga si endliwaka exikarhi ka swin’wana, ku herisiwa ka Nawu wa SAA wa 5 wa 2007 swi nga tirhisiwi, hikokwalaho ka xikombelo xo hoxiwa ka Nawumbisi eka nongonoko wa milawu wa Palamende.
D. Milawumbisi
1. Ndzulamiso wa nawumbisi wa vukorhokeri bya mati
1.1. Khabinete yi pasisile ku yisiwa ka ndzulamiso wa nawumbisi wa vukorhokeri bya mati ePalamende. Nawumbisi wu kongomisa eka ku tiyisisa vulawuri na vufambisi bya vukorhokeri bya mati xikan’we na ku antswisa ku landzelerisa nawu wa vukorhokeri bya Mati, wa1997 (nawu wa 108 wa 1997).
1.2. Milulamiso eka nawu wa vukorhokeri bya mati yi nghenisa ku cinca ku lulamisa ku nga hambanisiwi ka mitirho ya vulawuri bya vukorhokeri bya mati (WSA) na vaphakeri va vukorhokeri bya mati (WSP) hi timasipala, hi ku nyika ku va erivaleni swinene mayelana na mitirho ya yin’wana na yin’wana, ku lulamisa matirhelo yo biha ya tiWSP hi ku nghenisa xilaveko xa nawu xa leswaku ti WSA ti nga ha thola ntsena ti WSP leti nga na layisense yo tirha leyi lavaka mpimo wa le hansi wa vuswikoti lowu humesiweke hi ndzawulo ya mati na nkululo.
1.3. Milulamiso yi ta tlhela yi lulamisa ku tsana loku kumiweke eka sekithara, ku katsa na ku nghenisiwa ka milandzu ya ku nga landzeleli milawu, mipimanyeto na swipimelo swa ku nghenelela na swipimelo swa le hansi swa matirhelo ya vaphakeri va vukorhokeri bya mati, leswi faneleke ku sindzisiwa hi valawuri va vukorhokeri bya mati.
2. Ndzulamiso wa nawumbisi wa mati wa rixaka
2.1. Khabinete yi pasisile ku rhumeriwa ka ndzulamiso wa nawumbisi wa mati wa rixaka ePalamende. Nawumbisi wu cinca nawu wa mati wa rixaka, wa 1998 (nawu wa 36 wa 1998). Milulamiso leyi yi ta antswisa milawu naswona yi ta tiyisisa leswaku switirhisiwa swa mati swa tiko swi lawuriwa kahle, swi sirheleriwa no hlayisiwa. Nawumbisi wu tlhela wu endla swiringanyeto swo herisa ku nga ringani ka nkarhi lowu hundzeke loku fambelanaka na ku averiwa ka mati naswona wu tlhela wu nyika matimba eka xiyenge xa 27 xa vumbiwa bya Riphabliki ya Afrika-Dzonga ya 1996, hi ku endla malunghiselelo yo ndlandlamuxa nsirhelelo wa switirhisiwa swa mati swa tiko.
3. Xitshuriwa xa ndzulamiso wa nawumbisi wa vana
3.1. Khabinete yi pasisile ku kandziyisiwa ka xitshuriwa xa ndzulamiso wa nawumbisi wa Vana ku kuma mavonelo ya vaaki. Nawumbisi wu kongomisa eka ku pfuxeta na ku tiyisisa nawu wa vana lowu nga kona, wa 2005 (nawu wa 38 wa 2005), ku kongomisa eka tindhawu to hlaya ta nkoka to fana na ku tsana na ku pfumaleka eka sisiteme ya nhlayiso wa vana na nsirhelelo eka nxaxamelo wa vukorhokeri kusuka eka nsivelo, ku nghenelela ka ha ri na nkarhi, vukorhokeri bya nawu, vukorhokeri byin’wana, ku hlanganisiwa nakambe na vukorhokeri bya nhlayiso wa le ndzhaku. Nawumbisi wu tlhela wu lava ku tiyisisa tindlela to yisa emahlweni ku sirhelela vana eka madzolonga, ku khomiwa hi ndlela yo biha, ku xanisiwa, ku honisiwa na ku tirhisiwa hi ndlela yo biha.
E. Ku thola
Matholelo hinkwawo ma fanele ma kambisisa tidyondzo ni ku basisiwa eka manyala.
1. Dkd. Cynthia Ntombifuthi Khumalo tanivhi mulawuri-Jenerali wa ndzawulo ya mintlangu, vutshila na ndhavuko.
2. Dkd. Sipho Ngomane tanihi xandla xa mulawuri-jenerali (DDG): Vufambisi bya Nhlangano eka ndzawulo ya vupfhumba.
3. Mnn Yanga Ntombizodidi Tantsi tanihi DDG: tikhoporexini leti hlanganisiweke na nhluvukiso wa mabindzu lamatsongo eka ndzawulo ya nhluvukiso wa mabindzu lamatsongo.
4. Ttn. Vuyisa Africa Dayile tanihi DDG: Pholisi ya sekithara na vulavisisi eka ndzawulo ya nhluvukiso wa mabindzu lamatsongo.
5. Dkd. Nonhlanhla Ignatia Ndlovu tani hi DDG: HIV/AIDS, TB na MCWH eka ndzawulo ya rihanyo.
6. Ku thoriwa ka vahlayisi va mfumo eka huvo ya nkwama wo aka wa tirisano
g. Phrf. Wellington Didibhuku Thwala;
h. Mnn. Allyson Lawless;
i. Dkd. Msizi Reginald Myeza; na
j. Mnn. Zukiswa Kimani.
7. Ku thoriwa ka swirho eka huvo ya khoporexini ya timali ya tindlu ya rixaka
(a) Ttn. Khalid Desmond Golding (Mutshamaxitulu);
(b) Mnn. Balungile Siphumelele Dlungwane;
(c) Ttn. Thulani Siyabonga Mabaso;
(d) Mnn. Jacqueline Ramatsimele Maisela;
(e) Mnn. Ayesha Seedat;
(f) Mnn. Alison Hickey -Tshangana;
(g) Mnn. Nomzamo Babhekile Hlengiwe Khumalo;
(h) Gqweta Mthokozisi Daluxolo Xulu;
(i) Mnn. Tshepiso Florah Kobile;
(j) Ttn. Velile Cecil Dube;
(k) Mnn. Noluthando Khulukazi Mashologu; na
(l) Ttn. Satish Roopa.
8. Ku tatiwa ka swivandla eka huvo ya vukorhokeri bya vuhlayiseki bya swikimi swa vaaki
(a) Mnn Busisiwe Nwabisa Nzo (Mutshamaxitulu);
(b) Mnn Sarah Madinoge Letsie;
(c) Mnn Moganambal Karen Muthen; na
(d) Ttn Mduduzi Orville Sikhumbuzo Zungu.
9. Ku tatiwa ka swivandla eka huvo ya vulawuri bya vulawuri bya vatirhi va nhundzu
(a) Mnn. Mmanare Evylyn Mamabolo;
(b) Mnn. Merriam Mapule G. Mashiteng;
(c) Ttn. Leshabe Samuel Rampedi; na
(d) Ttn. Thomas Khorommbi Sigidi.
10. Ku tatiwa ka xivandla eka huvo ya ejensi ya nhluvukiso wa tindlu
(a) Ttn. Malesela Phineas Sebatjana.
11. Ku thoriwa ka swirho eka huvo ya swihahampfhuka swa Afrika-Dzonga (SAA)
(a) Mnn. Sedzani Faith Mudau (Mutshamaxitulu);
(b) Mnn. Fathima Gany (Xandla xa Mutshamaxitulu);
(c) Ttn. Theunis Potgieter;
(d) Ttn. Mongezi India;
(e) Ttn. Dennis Thokozani Dlomo;
(f) Mnn. Pamela Bulelwa Yako;
(g) Mnn. Bongiwe Pityi;
(h) Dkd. Salome Chiloane-Nwabueze;
(i) Dkd. Prittish Dala;
(j) Ttn. Lisa Mangcu;
(k) Mnn. Bongiwe Mbovu;
(l) Mnn. Siphumelele Dlungwane;
(m) Gqweta Johannes Collen Weapond
(n) Phrf.John Lamola (CEO)
(o) Mnn. Lindsay Olitzky (CFO)
12. Ku thoriwa ka valawuri lava nga riki va vulawuri eka huvo ya mulawuri wa ikhonomi ya vutleketli (TER) (Ku thoriwa ka Huvo ya TER i xiphemu xa ku endla leswaku ku tirhisiwa ku cinca eka sekithara ya swa vutleketli nak u rhwala nhundzu).
(a) Mnn. Ethel Teljeure (Mutshamaxitulu);
(b) Mnn. Balebebetje Zondi;
(c) Mnn. Fathima Bibi Sheik;
(d) Ttn. Lucky Thekisho;
(e) Ttn. Vincent Blennies; na
(f) Ttn. Ravindra Nair.
13. Valawuri lava nga riki va vulawuri eka huvo ya nkarhinyana ya nkwama wa timhangu ta le magondzweni
(a) Ttn. Kenneth Brown (Mutshamaxitulu)
(b) Mnn. Nonhlanhla Mabusela-Aikhuere (Xandla xa Mutshamaxitulu).
(c) Mnn. Ntswaki Kutumela;
(d) Mnn. Innocentia Mmule Pule;
(e) Ttn. Richard Dyantyi;
(f) Ttn. Mpontshane Afred Mkhipheni;
(g) Ttn. Neeshan Balton;
(h) Mnn. Alfredina (Ntina) Themba
F. Migingiriko leyitaka
1. Siku ra vavasati
1.1 Presidente Ramaphosa u ta rhangela tiko ku tsundzuka siku ra vavasati ra rixaka ra 2025 hi ti 9 Mhawuri 2025 exitediyamu xa Nkowankowa, eTzaneen eLimpopo. Xitsundzuxo xa lembe leri xi humelela ehansi ka nhlokomhaka leyikulu: “ku aka ikhonomi yo tiyisela eka hinkwavo”, leyi fambisanaka na Vupresidente bya Afrika-Dzonga bya G20 na ku tinyiketela ka yona eka milawu ya vun’we, ku ringana na ku tiyisela.
1.2 Nongonoko wa lembe leri wu kandziyisa ku yisa emahlweni ku nghenelela ka vavasati eka vurhangeri na vutomi bya ikhonomi, ku tlakusa ku katsa ka swa timali na ku langutana na madzolonga lama simekiweke eka rimbewu na ku dlayiwa ka vavasati tanihi xihinga xa nkoka eka ku havexerisiwa matimba ka vavasati.
1.3 N’hweti ya vavasati a hi ku tlangela ntsena ku xixima ku tiyisela na ku hoxa xandla ka vavasati eka ku hambana ka vona hinkwako, kambe i xirhambo xo teka goza ku tiyisisa ku katsa vavasati hi ku hetiseka na ku ringana ekuvumbekeni ka vumundzuku bya Afrika-Dzonga.
2. Imbizo ya JCPS yo lemukisa na ku sivela ku sunguriwa ka GBVF
2.1 Ntlawa wa Vululami, ku Sivela Vugevenga na Vuhlayiseki (JCPS) wu ta rhurhela imbizo yo lemukisa na ku sivela ku tirhisiwa ka madzolonga na ku dlayiwa ka vavasati leyi simekiweke eka rimbewu hi ti 8 Mhawuri eKgapane, Limpopo.
2.2 Ku tirhisiwa ku ta hlanganisa tindzawulo ta mfumo, varhangeri va ndhavuko va vaaki na vaaki va miganga ku tlakusa vutivi na ku tiyisisa nhlamulo leyi fambisiwaka hi vaaki eka ntungu wa GBVF.
3 Samiti ya vuvekisi bya Afrika
3.1 Khabinete yi nyikile mpfumelelo wa leswaku Afrika-Dzonga yi rhurhela samiti ya vuvekisi bya mati ya nhlangano wa Afrika eKapa kusukela hi ti13 – 15 Mhawuri 2025. Samiti yi ta hlanganisa tinhloko ta matiko na mfumo, vaholobye va mati va Afrika, matiko ya swirho swa G20, vavekisi, sekithara ya phurayivhete, vaendli va tipholisi, swidyondzeki, mihlangano ya matiko ya misava na tisekithara leti fambelanaka na swona ku cincana mavonelo eka mitlhontlho ya mphakelo wa mati na vuvekisi bya mati eka tikonkulu.
3.2 Samiti yi fambelanisiwa na xikongomelo xa G20 xo engetela khwalithi na nhlayo ya ku khuluka ka timali ta maxelo eka matiko lama hluvukaka hi ku hlengeleta vuvekisi bya vuhlayiseki bya mati na ku tiyisela, xikan’we na vuhlayiseki lebyi nga heriki. Yin’wana ya mivuyelo ya samiti yi ta va ku kuma swiendlo swa vulawuri, timali, datha na vuswikoti eka sekithara ya mati, ngopfungopfu ku hlengeleta vuvekisi byo pfala xivandla xa timali lexi hlawuriweke hi ku tirhisa Nongonoko wa Vuvekisi bya Mati wa Afrika, lowu tlhelaka wu tiviwa tanihi “tekela vangwa enhlokweni, vekisa eka pfhumba ra mati”. ku tlula kwalaho, samiti yi ta kombisa tiphurojeke ta tiphayiphi leti lunghekeleke vavekisi eka vavekisi lava nga ta va kona.
4. Ku sunguriwa ka xitichi xa rand water’s zuikerbosch xa mitirho yo hlantswa mati
4.1. Presidente Cyril Ramaphosa, u ta simeka xitichi xa Rand Water’s Zuikerbosch xa mitirho yo hlantswa mati ekusuhi na le Vereeniging hi siku ra vu 8 ra Mhawuri 2025. I xitichi lexikulu xa xiyimo xa le henhla xa ku Hlantswa Mati eAfrika naswona xi kongomisa ku engetela vuswikoti bya sweswi bya mphakelo wa mati ya Rand Water na ku hoxa xandla eka nsirhelelo wa mati ya Gauteng.
5. Mahungu
5.1. Michavelelo
Khabinete yi yise michavelelo eka mindyangu ni vanghana va
- Mfumo wa Nigeria na vanhu va wona endzhaku ka ku hundza emisaveni ka khale ka Presidente wa tiko, Muhammadu Buhari. Vurhangeri bya Presidente Buhari byi tisile matiko ya hina mambirhi ekusuhi na ku hoxa xandla eka ku kula na nhluvukiso wa nhlanganelo wa Afrika.
- Mnn. Tracy Brown, muchuchisi wa khoto ya xifundzha, loyi a namarheleke Khoto ya majistarata ya New Brighton eGqeberha loyi a dlayiweke hi tihanyi emahlweni ka yindlu ya yena. Ku dlayiwa ka yena i ku hlasela ku fuma ka nawu na matshalatshala ya hina yo ka ya nga karhali yo endla leswaku swigevenga swi tihlamulela.
- Mutsari wa mahungu wa ndhuma na Muhlerikulu wa phephahungu ra Sowetan, Pearl Sebolao loyi ntirho wa yena wa vun’wamahungu wu tekeke ku tlula makumembirhi ya malembe.
- Mutlangi wa khale na n’wamafenya, Meme Ditshego, loyi ntirho wa yena wa ndhuma wu katsa thelevhixini, mutlangu wa mitlangu na tifilimi.
- N’wamabindzu wa ndhuma, muendli wa swifaniso na musungurikulobye wa lebulu ya fexeni ya Sun Goddess leyi nga na masagwadi yo tala ya Vanya Mangaliso loyi a endleke leswaku swiambalo swa ndhavuko swa Afrika-Dzonga swi va fexeni
• Mfumo wa Ghana, hikwalaho ka mhangu ya xihahampfhukaphatsa lexi rhwaleke vatirhelamfumo vo hlaya
1. Ku hoyozela
Khabinete yi hundzisile mahungu ya yona yo hoyozela ni ku navelela mikateko eka:
- Muavanyisi Presidente Dunstan Mlambo, loyi a thoriweke tanihi Xandla xa Muavanyisinkulu wa Riphabliki ra Afrika-Dzonga. Muavanyisi Mlambo, khale a tirha tanihi Muavanyisi Presidente wa xiyenge xa Gauteng xa Khoto ya le Henhla naswona u tshame a kombisa ku tinyiketela loku tiyeke eka ku tiyimela ka vuavanyisi, ku fikelela vululami, na ku cinca ka mafambiselo ya nawu.
- Dkd. Mafu Rakometsi, CEO wa huvo ya Umalusi eka ku thoriwa ka yena tanihi Presidente wa Nhlangano wa Matiko ya misava wa nkambisiso wa dyondzo
- Xipano xa Afrika-Dzonga eka matirhelo yo hlamarisa eka mitlangu ya yunivhesiti ya misava ya FISU ya 2025, eJarimani. Xipano xa SA xi hete mitlangu hi nhlayo ya 19 wa timendlele, leti katsaka 6 wa nsuku, 5 wa silivhere na 8 wa buronze:
a. Bayanda Walaza, u kumile nsuku eka 100m na 200m.
b. Xipano xa Afrika-Dzonga xa vavanuna xa 4x100m xo tsutsuma hi ku siyerisana (Bayanda Walaza, Retshidisitswe Mlenga, Kyle Zinn, Mthi Mthimkulu) xi kumile silivhere.
c. Lythe Pillay, u kumile nsuku eka 400m ya vavanuna
d. Aiden Smith, u kumile nsuku eka ku hoxa xotiphuti ya vavanuna, hi ku tlula rivala hi ku ringeta ka yena ka vutsevu na ko hetelela.
e. Pieter Coetze, u teke timendlele timbirhi ta nsuku eka mphikizano wa vavanuna wa 50m na 100m wa bekesitiroki. U tlhele a wina timendlele ta nsuku ni timbirhi ta silivhere eka mphikizano wa misava hinkwayo wa le matini eSingapore.
- Xipano xa Afrika-Dzonga eka matirhelo ya xona ya tinyeleti eka mphikizano wa 2025 wa Afrika wa U18 na U20 ekaVunghwazi bya Van’wamatsambu, lowu khomeriweke eAbeokuta, Nigeria. Xipano xa SA xi winile timendlele ta nsuku, silivhere na buronze eka swiyenge swo hambana.
- Zakithi Nene, hi ku kuma buronze eka 400m eka London Diamond League.
- Retshidisitswe Mlenga, hi ku fikelela xiyimo xa vunghwazi bya misava bya 100m eAustria.
- Xipano xa Afrika-Dzonga xa U20 (Junior Springboks) hi ku hlula eka vunghwazi bya misava bya rhagibi bya U20, eRovigo, Italy.
- Aldrich Potgieter hi ku kuma xidlodlo xa yena xo sungula xa PGA Tour a ri na malembe ya 20 ntsena, hi ku hlula eka 2025 Rocket Classic eDetroit Golf Club eUSA.
- Tinhenha ta Khirikhete ta Afrika-Dzonga hi ku hlula eka mahelo ya vhiki ya vunghwazi bya misava bya tinhenha eBirmingham, eNghilandhi.
- Xikolo xa Redhill xo endla matimu hi ku va xikolo xo sungula xa Afrika-Dzonga ku hlula eka U 17 khapu ya Netball ya swikolo swa misava.Vukorhokeri bya mahungu bya SABC hi ku fungha malembe ya 75 ya vukorhokeri eka rixaka.
- Afrika-Dzonga hi ku tiyisisiwa tanihi ndhawu ya ximfumo ya mphikizano wa Golf wa LIV wa 2026, ntlangu lowukulu wa matiko ya misava lowu nga ta tlangiwa eGauteng, eAfrika-Dzonga ro sungula hi Mudyaxihi 2026.
Swivutiso:
Mnn. Nomonde Mnukwa – Muvulavuleri wa Mfumo wo Khomela
Riqingho: 083 653 7485
