A. Xiyimo xa Khabinete eka timhakankulu
1. Vuxaka bya Matiko ya Misava
1.1. Vupresidente bya Afrika-Dzonga bya Ntlawa wa Makhumembirhi (G20)
1.1.1. Vupresidente bya Afrika-Dzonga bya G20 ehansi ka nhlokomhaka leyi nge: “Nhlanganelo, ku Ringana na ku Tiyisela”, byi sungurile hi ku tiyimisela hi ku hela loku humelelaka ka nhlengeletano yo Sungula ya Vaholobye va Matiko ya le Handle va G20 eJoni kusukela hi ti20 kufikela hi ti21 Nyenyenyana 2025, na nhlengeletano yo Sungula ya Vaholobye va Timali na Valawuri va Tibangi ta le Xikarhi ya G20 yo Sungula leyi yaka emahlweni sweswi eKapa kusukela hi ti26 ku ya eka ti27 Nyenyenyana.
1.1.2. Nhlangano wo Sungula wa Vaholobye va Matiko ya le Handle va G20 a ku ri nkarhi eka Vaholobye va Matiko ya le Handle va G20 ku anakanyisisa hi mitlhontlho ya tipolitiki ta misava na ku burisana hi tindlela leti G20 yi nga hoxaka xandla ha tona ku kuma swintshuxo eka leswi. Nhlengeletano yi seketerile endlelo ra Afrika-Dzonga ro lawula timhaka ta tipolitiki ta misava, swilo leswi rhangisaka emahlweni swa yona swa Vupresidente bya G20 na swihumelerisiwa swa xiyimo xa le henhla, naswona yi tiyisisile ntirho wa G20 tanihi foramu ya le henhla ya ntirhisano wa ikhonomi ya matiko ya misava.
1.1.3. Ku engetela kwalaho, Afrika-Dzonga ri rhurherile hi ku humelela mihlangano ya Mitlawa ya Ntirho leyi landzelaka:
1.1.3.1. Dyondzo yo Sungula leyi Tirhaka (12-13 Nyenyenyana 2025, hi xiviri). Xikongomelo xa nhlengeletano a ku ri ku avelana na ku lava ku twanana eka swilo swinharhu swa nkoka swa Ntlawa wa Ntirho, ku nga: (a) Nkoka wa 1: Dyondzo ya Masungulo ya Khwalithi: ntirho wa Nhlayiso wa Tindzumulo na Dyondzo ku antswisa khwalithi ya dyondzo ya masungulo; (b) Nkoka wa 2: Ku Amukeriwa ka Swikili eka Xiyimo xa Misava Hinkwayo; na Nkoka wa 3: Nhluvukiso wa Dyondzo ya Xiphurofexinali eka misava leyi cincaka.
1.1.3.2. Ntlawa wo Sungula wa Ntirho wa ku Nyikiwa Matimba ka Vavasati (17-18 Nyenyenyana 2025, hi xiviri). Vatekaxiave va Ntlawa wa Ntirho va seketerile swilo swa nkoka swa Afrika-Dzonga leswi tlhelaka swi fambelanisiwa na swilo swa vona swa nkoka swa rixaka eka timfanelo ta vavasati, naswona swi aka ehenhla ka migingiriko na swilo swa nkoka swa Vupresidente bya Brazil.
1.1.3.3. Ntlawa wo Sungula wa Ntirho wa Ikhonomi ya Dijitali (17-19 Nyenyenyana 2025, hi xiviri). Nhlengeletano leyi a ku ri pulatifomo ya Afrika-Dzonga ku avelana na ku lava ku twanana eka swilo leswi rhangisaka emahlweni swa Ntlawa wa Ntirho. Swilo swa mune leswi rhangisiwaka emahlweni i: (a) Vuhlanganisi bya nhluvukiso wa xidijitali lowu katsaka hinkwavo; (b) Switirhisiwa swa mfumo swa xidijitali na ku cinca; (c) Tiikhosisiteme ta vutumbuluxi bya xidijitali: ku humesa vuswikoti bya mabindzu lamatsongo na ya le xikarhi; na (d) Vutlhari byo endliwa lebyi ringanaka, lebyi katsaka hinkwavo na lebyi lulameke.
1.1.3.4. Nhlangano wo sungula wa Ntlawa wa Mitirho wa Ntirho wa G20 (18-21 Nyenyenyana 2025 eGqeberha). Nhlangano lowu wa Ntlawa wa Ntirho wu burisanile hi ku kula loku katsaka hinkwavo, ku thoriwa ka vantshwa, ndzingano wa rimbewu, ku nga ringani ka miholo na vuyelo bya ku tirhisiwa ka xidijitali eka vumundzuku bya ntirho.
1.1.3.5. Ntlawa wo Sungula wa Ntirho wa Ndhavuko (20-21 Nyenyenyana 2025, hi xiviri). Swilo swa nkoka swa Ntlawa wa Ntirho leswi seketeriweke hi vatekaxiave hinkwavo i: (a) Nkoka wa 1: Ku hlayisa na ku lulamisiwa ka Ndzhaka ya Ndhavuko ku sirhelela Timfanelo ta Ximunhu; (b) Nkoka wa 2: Ku hlanganisa Tipholisi ta Ndhavuko eka maqhinga ya ntivontshamisano wa ikhonomi ku tiyisisa na ku katsa nhluvukiso lowu simekiweke eka Timfanelo; (c) Nkoka wa 3: Ku tirhisa Tithekinoloji ta Dijitali eka Nsirhelelo na ku Tlakusa Ndhavuko na Ikhonomi leyi nga ta tshama nkarhi wo leha; na (d) Nkoka wa 4: Ku hlangana ka Ndhavuko na ku Cinca ka Maxelo: Ku Vumba Nhlamulo ya Misava Hinkwayo.
1.1.4. Mihlangano leyi landzelaka ya Mitlawa ya Ntirho na Mavuthu ya Ntirho ya G20 yi ta khomiwa kusukela namuntlha kufikela ekuheleni ka Nyenyankulu 2025:
1.1.4.1. Nhlangano wo Sungula wa Ntlawa wa Ntirho wa ku Cinca ka Eneji: 27-28 Nyenyenyana 2025 – hi vhichuwali.
1.1.4.2. Nhlangano wo Sungula wa Ntlawa wa Ntirho wa Vurimi: 3-4 Nyenyankulu 2025 – hi vhichuwali.
1.1.4.3. Nhlangano wo Sungula wa Ntlawa wa Ntirho wo Lwisana na vukungundzwana: 3-5 Nyenyankulu 2025 – eKapa.
1.1.4.4. Nhlangano wo Sungula wa Ntlawa wa Ntirho wa Vupfhumba: 5 Nyenyankulu 2025 – hi vhichuwali.
1.1.4.5. Nhlangano wo Sungula wa Ntlawa wa Ntirho wo Pfuxeta Khombo ra Timhangu: 5 Nyenyankulu 2025 – hi vhichuwali.
1.1.4.6. Nhlangano wo Sungula wa Ntlawa wa Ntirho: Nsirhelelo wa Swakudya: 5 Nyenyankulu 2025 – hi vhichuwali.
1.1.4.7. Nhlangano wo Sungula wa Ntlawa wa Ntirho wa Mabindzu na Vuvekisi: 18-20 Nyenyankulu 2025 – hi vhichuwali.
1.1.4.8. Nhlangano wo Sungula wa Ntlawa wa Ntirho: Ku Kula ka Ikhonomi yo Katsa Hinkwavo, Ku Endliwa ka Tiindasitiri, Mitirho, na ku Pfuxeta ku nga Ringani: 17 Nyenyankulu 2025 – hi vhichuwali.
1.1.4.9. Ntlawa wa Vumbirhi wa Ntirho wa Rihanyo: 26-28 Nyenyankulu 2025 – eDurban.
1.1.4.10. Nhlangano wo Sungula wa Ntlawa wa Ntirho wa Vuhlayiseki bya Maxelo na Ntivombango: 25-28 Nyenyankulu 2025 – hi vhichuwali.
1.1.5. Vuxokoxoko bya ku rhurhela ka Afrika-Dzonga mihlangano yo hambana ya G20 na mimbuyelo ya yona ya nga kumiwa eka www.g20.org KUMBE www.g20.org.za
1.2. Mbhurisano wa Tipolitiki wa Afrika-Dzonga na Nhlangano wa Yuropa (EU)
1.2.1. Khabinete yi amukerile nseketelo wa EU eka swiyimo swa Afrika-Dzonga swa tipolitiki ta misava hinkwayo na swilo swa nkoka swa Presidente wa hina wa G20 endzhaku ka Ntwanano wa Tipolitiki wa Vaholobye wa vu16 lowu humeleleke exikarhi ka Afrika-Dzonga na EU lowu khomeriweke hi ti19 Nyenyenyana 2025 eKapa.
1.2.2. Mbhurisano wu nyikile nkarhi eka EU na Afrika-Dzonga ku vuyelela ku tinyiketela ka vona loku fanaka eka vumaki bya matiko yo tala, ku hleleka ka matiko ya misava loku sekeriweke eka Milawu, na ku va exikarhi ka Tsalwa ra Nhlangano wa Matiko (UN). Mavandla ya tlhele ya pfumelelana hi xilaveko xo pfuxeta Huvo ya Vuhlayiseki ya Nhlangano wa Matiko (UNSC), hi ku lemuka xilaveko xa xihatla xo endla leswaku yi va na vuyimeri, yi katsa hinkwavo, yi va erivaleni, yi tirha kahle, yi va na xidemokirasi na vutihlamuleri.
1.2.3. EU na Afrika-Dzonga va tlhele va burisana hi ntirhisano wa vona eka tiforamu ta matiko yo tala na miganga, va kongomisa, ngopfungopfu, eka matshalatshala ya vona yo hlanganela ku tlakusa timfanelo ta ximunhu na nhluvukiso lowu nga heriki na ku lulamisa ku cinca ka maxelo. Va tlhele va kambisisa mikarhi yo ndlandlamuxa ntirhisano eka swiyenge swa nkoka leswi nga ta tshama nkarhi wo leha, ku katsa na switirhisiwa swa nkoka leswi nga tirhisiwangiki hi xikongomelo xo yisa emahlweni mphikizano wa swona hi ku hambana ka swona, vuhlayiseki bya ikhonomi na matshalatshala ya ku susa khaboni.
1.2.4. Nhlangano lowu wu tlhele wu tirha tanihi pulatifomo yo lulamisela Samiti leyi taka ya EU-Afrika-Dzonga leyi nga ta khomiwa hi ti13 Nyenyankulu 2025 eAfrika-Dzonga. Samiti yi ta burisana hi ku antswisa vuxaka bya ikhonomi, ku cinca ka eneji leyi nga ringanela, vuhlayiseki na vusirheleri, tikheteni ta nkoka leti nga heriki na ntirhisano wa matiko yo tala. EU i xihlovo xa le henhla xa Afrika-Dzonga xa vuvekisi byo kongoma bya le handle naswona Afrika-Dzonga i mutirhisani lonkulu wa mabindzu wa EU eAfrika ra le Dzongeni wa Sahara.
1.2.5. Nhlangano lowu wu tlhele wu kandziyisa nkoka wo khoma Nhlangano wa Vaholobye wa EU- Nhlangano wa Matiko ya Afrika (AU) na Samiti hi 2025.
1.3. Huvo ya ku Rhula na Vuhlayiseki ya AU (PSC) na Swiboho swa UNSC eka xiyimo xa le vuxeni bya Riphabliki ra Xidemokirasi ra Congo (DRC)
1.3.1. Khabinete yi amukerile no seketela hinkwavo AU PSC na Swiboho swa UNSC eka xiyimo xa le vuxeni bya DRC.
1.3.2. AU PSC yi seketerile swiboho swa nhlengeletano ya Nhlangano wa Nhlanganelo wa Nhlangano wa Afrika Vuxa (EAC) na Nhlangano wa Nhluvukiso wa Dzonga wa Afrika (SADC) leswi a swi lava ku yimisiwa ka nyimpi hi xihatla, ku fambisiwa ka tindlela ta vukorhokeri bya vanhu leti hlayisekeke na leti nga kavanyetiwiki, ku hoxiwa ka mavuthu hinkwawo lama nga rhambiwangiki kusuka evuxeni bya DRC, ku xiximiwa ka vutshembeki bya ndhawu ya DRC na ku nghenelela ka vatekaxiave hinkwavo va mfumo na lava nga riki va mfumo eka mbulavurisano wa tipolitiki ehansi ka phurosese ya Nhlanganelo ya Luanda-Nairobi.
1.3.3. Xiboho xa UNSC xi komberile mavandla hinkwawo (vatekaxiave va mfumo na lava nga riki va mfumo) evuxeni bya DRC ku hetisisa ku yimisiwa ka nyimpi hi xihatla na loku nga riki na swipimelo, tanihilaha swi komberiweke hakona hi varhangeri va EAC na SADC.
1.3.4. Xiboho xi ya emahlweni xi lava leswaku mintlawa ya marhavela ya M23 yi huma eka tindhawu leti yi ti tekeke evuxeni bya DRC naswona yi kombele Vuthu ra Vusirheleri ra Rwanda ku tshika ku seketela ntlawa lowu hlomeke naswona ri hatlisa ri huma eka ndhawu ya Congo “handle ka swipimelo swa le mahlweni”.
1.3.5. Khabinete yi kombisile ku navela ka yona lokunene eka ku hola hi xihatla eka masocha hinkwawo (10) lama vavisekeke lama vuyeke lawa sweswi ya kumaka vutshunguri eAfrika-Dzonga, eka misava ya le kaya.
1.4. Ntwanano wa AU wa ku Herisa Madzolonga eka Vavasati na Vanhwanyana (AU-CEVAWG)
1.4.1. Khabinete yi amukerile ku amukeriwa ka AU-CEVAWG, ku nga xitirhisiwa xa nawu xo sivela na ku herisa madzolonga eka vavasati na vanhwanyana eAfrika.
1.4.2. Nhluvukiso wa AU-CEVAWG wu tivisiwa hi xiboho xa matimu hi Tinhloko ta Mifumo ta AU hi Nhlangula 2023 hi nkarhi wa Samiti ya AU.
1.4.3. Ntwanano lowu wu kongomisa ku nyika rimba leri heleleke na leri bohaka hi nawu ra ku sivela na ku herisa tinxaka hinkwato ta madzolonga eka vavasati na vanhwanyana eAfrika hinkwaro. Leswi swi ta hetisisiwa hi ku lulamisa swivangelo swa rimitsu na swihlohloteri swa madzolonga yo tano, ku tiyisisa tindlela ta nawu na ta nhlangano, na ku tlakusa ndhavuko wa ku xixima timfanelo ta ximunhu, ndzingano wa rimbewu na xindzhuti xa vavasati na vanhwanyana.
1.4.4. Swi ta tlhela swi tiyisisa leswaku Matiko lama nga na Xiave ya tiyisisa endlelo leri fanaka ro herisa madzolonga eka vavasati na vanhwanyana.
2. Ikhonomi
2.1. Ku tlheriseriwa endzhaku ka ku vikiwa ka Mpimanyeto wa Rixaka
2.1.1. Khabinete yi navela ku tlhela yi vula leswaku ku tlheriseriwa endzhaku ka ku vikiwa ka Mpimanyeto wa Rixaka kusukela hi ti19 Nyenyenyana 2025 kufika hi ti12 Nyenyankulu 2025 i mbuyelo wa matshalatshala ya Khabinete ku lulamisa hi ku hlanganyela mitlhontlho ya swa timali ya rixaka ra hina endzeni ka xiyimo xa timali lexi nga na swipimelo.
2.1.2. Khabinete yi tiyisisa MaAfrika-Dzonga leswaku mimbulavurisano endzeni ka Khabinete eka Mpimanyeto wa Rixaka wa 2025 yi ya emahlweni yi kumisisa tindlela letinene to seketela hi timali swilo swa nkoka swa rixaka ra hina na ku tiyisisa leswaku mpimanyeto wu kombisa ku navela ka MaAfrika-Dzonga hinkwawo.
2.1.3. Ku tlheriseriwa endzhaku hambileswi ku nga ro sungula ematin’wini ya Afrika-Dzonga, kambe ku nga ri ehandle ka ntolovelo eka swifundzankulu swin’wana, swa ha ri endzeni ka swipimelo swa Nawu wa Vulawuri bya Timali ta Mfumo, wa1999 (Nawu wa 1 wa 1999).
2.2. Ndzavisiso wa Matimba ya Vatirhi wa Kotara
2.2.1. Khabinete yi amukerile ndlela yo ya ehenhla eka ku tumbuluxiwa ka mitirho endzhaku ka ku wa ka vumbirhi hi ku landzelelana ka mpimo wa ku pfumaleka ka mitirho, lowu funghaka mpimo wa le hansi swinene kusukela eka kotara ya vunharhu ya 2023.
2.2.2. Mpimo wa ku pfumaleka ka mitirho etikweni wu yile ehansi ku ya eka 31.9% eka kotara ya vumune ya 2024 kusuka eka 32.1% eka kotara leyi hundzeke. Nhlayo ya vanhu lava thoriweke yi tlakuke hi 132 000 ku ya eka 17.1 wa timiliyoni kasi nhlayo ya vanhu lava nga tirhiki yi hungutekile hi 20 000 ku ya eka nhungu (8) wa timiliyoni eka kotara leyi fanaka.
2.2.3. Mitirho eka kotara yi tlakukile eka mune wa tiindasitiri ta khume leti kamberiweke hi Tinhlayohlayo ta Afrika-Dzonga, ku katsa na swa timali (232 000), ku landzela vumaki (41 000), mindyangu ya phurayivhete (18 000) na vutleketli (17 000).
2.2.4. Khabinete yi tiyisisile ku tinyiketela ka mfumo ku tumbuluxa mitirho hi ku kongomisa ngopfu eka minongonoko yo thola vantshwa. Hi ku tirhisa Nongonoko wa Presidente wa Nhlohlotelo wa Ntirho, kwalomu ka 2.2 wa timiliyoni ta swivandlanene swa ntirho swi tumbuluxeriwile vantshwa.
2.3. Mabindzu na Vuvekisi bya Afrika-Dzonga-China
2.3.1. Khabinete yi amukela ku nghenelela loku humelelaka exikarhi ka Mutshamaxitulu wa Huvo ya China yo Tlakusa Mabindzu ya Matiko ya Misava (CCPIT) Ren Hongbin na Xandla xa Presidente Paul Mashatile eka ku kurisa ntirhisano wo antswa wa mabindzu na vuvekisi exikarhi ka Afrika-Dzonga na China.
2.3.2. Riendzo leri ri landzela Riendzo ra Mfumo ra vumbirhi leri humeleleke eChina hi Presidente Cyril Ramaphosa hi Ndzati 2024. Ngopfungopfu, ri aka eka mimbuyelo ya ku nghenelela ka mabindzu ya Presidente, ku katsa na Foramu ya Mabindzu ya Presidente ya Afrika-Dzonga na China ya nkoka, mbulavurisano wa le tafuleni lowu pfalekeke exikarhi ka Presidente na Vurhangeri bya 20 wa vavekisi va xiyimo xa le henhla va China, na Nongonoko wa Mabindzu ya Presidente eShenzhen lowu kongomisiweke eka vavekisi va nkoka eka ndhawu ya thekinoloji na vutumbuluxi leyi rhangelaka hi China.
2.3.3. Afrika-Dzonga ri hlengeletile van’wamabindzu va China ku nghenela mihlangano yo hambana ya mabindzu ya G20 etikweni lembe leri loko CCPIT yi rhambile Afrika-Dzonga ku nghenela Nkombiso wa vu3 wa Mphakelo wa Matiko ya Misava eChina eBeijing hi Mawuwani 2025.
2.3.4. Vuxaka exikarhi ka Afrika-Dzonga na China byi tlhele byi antswisiwa hi ku fika ka ntlawa wo sungula wa vapfhumba lava humaka eChina hi ku tirhisa Xikimi lexintshwa xa Mufambisi wa Vaendzi lexi Tshembiwaka (TTOS) xa tiko. TTOS xi pfumelela vafambisi va maendzo lava kamberiweke ku yisa swikombelo swa ntlawa eka mitlawa ya maendzo kusuka eChina na India hi ku tirhisa pulatifomo ya xidijitali leyi sirhelelekeke na ku kuma mimbuyelo ya vona hi xidijitali ku nga si hela tiawara tingaritingani.
3. Rihanyo
3.1. Vuvabyi bya Mavoko, Milenge na Nomu (HFMD)
3.1.1. Khabinete yi amukerile ku nghenelela ka xihatla hi valawuri endzhaku ka ku tumbuluka ka HFMD sweswinyana eKwaZulu-Natal na le Kapa-Vuxa, leswi vangaka swikombiso swo fana na mukhuhlwana swo fana na swirhumbana swo vava na ku pfimba ka mavoko. Leswi aswi fani na vuvabyi bya swindomundomu lebyi vangiwaka hi swiharhi naswona a byi dlayi.
3.1.2. Timhangu to hlaya ta ku tluleriwa hi xitsongwatsongwana lexi tlulelaka swinene ti kumiwile eswikolweni swo hlayanyana swa le hansi na tisenthara ta nhlayiso wa vana eka swifundzha leswimbirhi.
3.1.3. Tinhloko ta swikolo ti hlohloteriwa ku endla swikambelo swa siku na siku eswikolweni swa tona ku kuma na ku vika timhangu ta HFMD.
3.2. Mavabyi lama Tluletiwaka hi Swakudya
3.2.1. Siku ro hetelela ro tsarisa eka mavhengele hinkwawo ya swiphaza na tindhawu tin’wana to khoma swakudya na masipala wa muganga wa vona i Ravuntlhanu, 28 Nyenyenyana 2025. Mavhengele ya swiphaza lama nga tsarisiwangiki naswona ma nga fikeleriki swipimelo hinkwaswo swa rihanyo na swilaveko swi ta pfariwa.
3.2.2. Mfumo wu sungurile magoza lawa hi Hukuri 2024 tanihi xiphemu xa matshalatshala yo lawula mavhengele ya swiphaza na ku sivela mafu lama nga lavekiki ya vana hikwalaho ka mavabyi lama tluletiwaka hi swakudya lama vangiwaka hi swakudya leswi thyakeke leswi xaviweke eka mavhengele yo tano. Swipano swo kambela swa swiyenge swo hambana leswi hlanganisiweke swi ya emahlweni swi endla vukamberi bya ku landzelela etikweni hinkwaro ku tiyisisa leswaku vaxavisi hinkwavo va swakudya va tirha hi nawu na ku landzelela swipimelo swa rihanyo na vuhlayiseki.
3.2.3. Khabinete yi kombela vatirhisi, vatswari na vahlayisi ku xava swakudya ntsena eka tindhawu leti nga na layisense yo xavisa swakudya na ku landzelela milawu ya vuhlayiseki bya swakudya. Swirho swa vaaki swi tlhela swi khutaziwa ku titoloveta magoza ya nkoka ya vuhlayiseki bya swakudya ku fana na ku hlamba mavoko ya swona kahle hi xisibi na mati loko swi nga si khoma kumbe ku dya swakudya.
4. Vuhlayiseki bya vaaki
4.1. Ejensi ya Nsirhelelo wa Vanhu ya Afrika-Dzonga (SASSA)
4.2. Siku ro hetelela ra leswaku vavuyeriwa va SASSA va cinca Khadi ra vona ra Nsuku ra SASSA hi Khadi ra Ntima ra Postbank ri engeteriwile kufikela hi ti20 Nyenyankulu 2025.
4.3. Ku tlula 716 900 wa vavuyeriwa va cincerile eka makhadi ya ntima ya Postbank naswona tindhawu to hangalasa makhadi ti engeteriwile etikweni hinkwaro ku hunguta tilayeni leswaku muvuyeriwa un’wana na un’wana a kuma khadi lerintshwa ekusuhi na laha a tshamaka kona. Postbank yi tlhele yi engetela nhlayo ya vabamuchini eka tindhawu to cinca makhadi kusuka eka 2 wa vabamuchini ku ya eka 5 wa vabamuchini ku ya hi bindzu ra ndhawu yoleyo.
4.4. Vavuyeriwa va khutaziwa ku endzela xitolo xa vona xa le kusuhi xa Checkers, Shoprite, Pick n Pay, Usave, kumbe Boxer ku teka Khadi ra vona lerintshwa ra ntima ra Postbank. Tsalwa ra vutitivisi ra Afrika-Dzonga leri tirhaka (ID) kumbe ID ya nkarhinyana ya laveka. Tihofisi leti fambafambaka ti ta tlhela ti kumeka etindhawini ta le makaya ku pfuna vavuyeriwa. Ku engetela kwalaho, Postbank yi tirhisanile na Ntlawa wa Spar, lowu nga ta hlawula 200 wa switolo swa wona tanihi tindhawu ta vukorhokeri etikweni hinkwaro.
4.5. Khabinete yi tsundzuxa vavuyeriwa leswaku Khadi ra Nsuku ra khale ra SASSA ri ta tshika ku tirha hi ti20 Nyenyenyana 2025 naswona vavuyeriwa lava nga si cincanaka makhadi ya vona hi nkarhi wolowo va ta lava ku endzela rhavi ra Poso ra le kusuhi ku kuma mali ya vona.
5. Ku Lwisana na Vugevenga
5.1. Khabinete yi amukerile xiviko xa Tinhlayohlayo ta Vugevenga lexi kombiseke ku hunguteka eka swiyenge swo tala swa vugevenga eka tinhlayo ta vugevenga ta sweswinyana ta tiko. Kotara ya vunharhu ya lembe ximali ra 2024/25, yi kombisile ku hunguteka ka 9.8% ka ku dlaya, ku hunguteka ka 3.3% ka ku pfinyiwa, na ku hunguteka ka 3.2% eka ku ringeta milandzu ya swa masangu. Nakambe ku ve ni ku hunguteka loku xiyekaka ka ku tlhakisiwa ka timovha ni ku phanga.
5.2. Loko swiyimo hi ku angarhela swa vugevenga swi ya emahlweni swi tshama swi ri ehenhla hi ndlela leyi nga amukelekiki, ku hunguteka ku kombisa leswaku ku nghenelela ka Vukorhokeri bya Maphorisa bya Afrika-Dzonga ku endla leswaku Afrika-Dzonga ri hlayiseka swi endla ku hambana.
5.3. Ku lwisana na vugevenga i vutihlamuleri lebyi avelaniwa exikarhi ka maphorisa, vaaki na sekithara ya mabindzu. Khabinete yi kombela MaAfrika-Dzonga ku tlanga xiphemu xa vona eku lwisaneni na vugevenga hi ku vika ntirho wihi na wihi wa vugevenga eka xitichi xa maphorisa xa le kusuhi na vona kumbe ku bela riqingho eka nomboro ya Crime Stop: 08600 10111.
6. Masagwadi ya Vuhangalasi bya Mahungu ya SADC
6.1. Khabinete yi kombela van’wamahungu va Afrika-Dzonga ku yisa swikombelo swa vona eka Masagwadi ya Vuhangalasi bya Mahungu ya SADC ya 2025. Ku nghenela mphikizano lowu ku pfala hi Ravuntlhanu, 28 Nyenyanyana 2025.
6.2. Van’wamahungu lava lavaka ku nghenela va nga kuma vuxokoxoko byo tala mayelana na mphikizano kusuka eka www.gcis.gov.za. Muhluri wo sungula eka xiyenge xin’wana na xin’wana u kuma US$2500 kasi loyi a nga ta va wa vumbirhi u kuma US$1000. Vahluri va masagwadi yo sungula va ta kuma masagwadi na switifikheti swa vona ematlhelo ka Samiti ya Tinhloko ta Mimfumo na Mfumo wa SADC leyi nga ta va kona hi Mhawuri 2025.
B. Swipfuxeto swa Khabinete
1. Magoza yo Mpfuxeto wa Mphakelo wa Gezi hi ku Siyerisana
1.1. Khabinete yi amukerile no amukela mpfuxeto wa matshalatshala ya mpfuxeto hi Eskom ku tiyisisa mphakelo wa gezi ra rixaka endzhaku ka nxaxamelo wa timhangu leti nga languteriwangiki eka switichi swo tala swa gezi leswi nga endla leswaku ku tirhisiwa mphakelo wa gezi hi ku siyerisana ku sirhelela giridi ya rixaka.
1.2. Swiendlakalo leswi swi nga tolovelekangiki swinene na leswi nga fambelaniki hi ti22 Nyenyenyana 2025 swi endle leswaku ku va na ku hela hi xihatla ka majini ya vuhlayiselo. Swi katsa ku onhaka ka gezi eXitichini xa Gezi xa Majuba, ku lahlekeriwa hi tipompo to horisa mati eXitichini xa Gezi xa Camden na ku lahlekeriwa hi tiyuniti eXitichini xa Gezi xa Medupi.
1.3. Khabinete yi amukerile nhlamulo ya xihatla hi ntlawa wa xithekiniki wa Eskom ku vuyisa 4 800 wa timegawatsi (MW) laha mune wa tiyuniti ta ntlhanu leti nga tshoveka eMajuba ti vuyeke na tiyuniti timbirhi eka mune leti nga tshoveka ti vuyile eCamden hi awara ya 8 nimadyambu hi ti23 Nyenyenyana 2025.
1.4. Ekutirhiseni ka pulani ya yona yo vuyisa, vukorhokeri bya gezi byi langutele goza ro ya ehansi eka switeji swa mphakelo wa gezi hi ku siyerisana. Matshalatshala ya kongomisiwile eka ku tata vuhlayiselo bya xihatla, ngopfungopfu switoko swa dizele, ku tiyisisa matirhelo eka masiku lama taka.
1.5. Hambi leswi ku nga na ku tlhelela endzhaku ka sweswi, nhluvuko lowu tiyeke wu endliwile ekuantswiseni ka vuswikoti byo tumbuluxa na ku hlayisa mphakelo wa gezi lowu tshembekaka. Kusukela hi ti1 Dzivamisoko 2024 kufikela hi ti20 Nyenyenyana 2025, mphakelo wa gezi hi ku siyerisana wu yimisiwile ku ringana masiku ya 323, loko ku pimanisiwa na masiku ya 32 eka nkarhi lowu fanaka lembe leri nga hundza. Mphakelo wa gezi a wu kumeka hi 99% wa nkarhi loko ku pimanisiwa na 9.8% ntsena lembe leri nga hundza.
1.6. Khabinete yi xiyile leswaku ku engeteriwa loku taka ka 1 600 MW na ku hlanganisiwa ka Yuniti ya Kusile 6 leyi hleriweke hi ti9 Nyenyankulu 2025 na Yuniti ya Medupi ya 4 ekuheleni ka Nyenyankulu 2025 swi ta ya emahlweni swi tiyisa mphakelo wa eneji wa rixaka ra hina.
C. Swiboho swa Khabinete
1. Pulani ya Nhluvukiso wa Nkarhi wa le Xikarhi (MTDP) 2024-2029
1.1. Khabinete yi pasisile MTDP ya nkarhi wa 2024-2029, leyi hlamuselaka swilo swa nkoka swa swirhangana eka Vulawuri bya Vukombo. MTDP yi aka eka Kungu ra Nhluvukiso wa Rixaka, Xitatimende xa Xikongomelo xa Mfumo wa Vun’we bya Rixaka (GNU), na ku twanana loku fikeleleriweke hi nkarhi wa Khabinete Lekgotla leyi khomiweke kusukela hi ti29 ku fika ti30 Sunguti 2025.
1.2. Ku engetela kwalaho, MTDP yi katsa swilo swinharhu swa nkoka swa maqhinga leswi hlamuseriweke hi Presidente Ramaphosa eka Mbulavulo wa yena wo Pfula Palamende hi ti18 Mawuwani 2024. Pulani yi kongomisa migingiriko ya mfumo ku tumbuluxa tiko leri katsaka hinkwavo leri hanyaka hi ku landza ku tinyiketela ka GNU. Yi kongomisa, exikarhi ka swin’wana, ku tiyisisa ku kula ka ikhonomi loku katsaka hinkwavo, ku hunguta ku pfumaleka ka mitirho, vusweti, na ku tlakuka ka ntsengo wa vutomi xikan’we na ku tiyisisa xiyimo lexi nga na vuswikoti, xa nhluvukiso na mahanyelo.
2. Rimba ra Maqhinga ya Vuhlanganisi bya Rixaka (NCSF) 2024-2029
2.1. Khabinete yi pasisile NCSF ku tirhisiwa eka swiyenge hinkwaswo swa mfumo. NCSF yi vumba xiphemu xa ntirho lowu yaka emahlweni ku hlanganisa na ku ndlandlamuxa sisiteme ya vuhlanganisi bya mfumo hinkwawo, ku seketela ku tirhisiwa ka MTDP 2024-2029 tanihilaha swi languteriweke hakona eka Pholisi ya Vuhlanganisi bya Mfumo, leyi amukeriweke hi Khabinete hi 2018. leyi sweswi yi nga ekukambisisiweni.
2.2. NCSF yi hlamula eka ku langutela ka leswaku vuhlanganisi bya mfumo byi fanele ku va lebyi hlanganeke, byi antswisa ku tshemba ka vaaki na ku tshemba ka vavekisi, ku kurisa vun’we na ku hlangana ka vaaki na ku hlengeleta ku nghenelela ka vaaki tanihi matshalatshala lama yaka emahlweni ku hlohlotela MaAfrika-Dzonga ku tirhisa mahungu ku antswisa vutomi bya vona na ku tirhisa swivandlanene swa ikhonomi ya vaaki ku hoxa xandla eka nhluvukiso wa tiko ra hina.
3. Ku tiyisisiwa ka Phurotokholo ya Ndhawu ya Mabindzu ya Ntshunxeko ya Tikontinente ta Afrika (AfCFTA) eka Vavasati na Vantshwa eka Mabindzu
3.1. Khabinete yi pasisile ku rhumeriwa ka Phurotokholo ya AfCFTA eka Vavasati na Vantshwa eka Mabindzu ePalamende leswaku yi tiyisisiwa.
3.2. Phurotokholo yi kongomisa ku ndlandlamuxa ku nghenelela ka vavasati na vantshwa eka mabindzu ehansi ka AfCFTA, naswona yi andlala swikongomelo swo karhi swo fana na ku pfuna vavasati na vaxavisi va vantshwa ku nghenelela hi ndlela leyinene eka makete. Yi tlhela yi lwela ku kurisa ku engeteriwa ka nkoka na vutumbuluxi eka ku engeteleriwa ka ku nghenisiwa na ku rhumeriwa ehandle hi vavasati na vantshwa, xikan’we na ku katsa ka vona eka swiyenge swa nkoka swa miganga na swa tikonkulu.
3.3. Phurotokholo yi tlhela yi seketela magoza yo herisa xihlawuhlawu, ku tlakusa ndzingano na ku katsa hinkwavo ku tiyisisa leswaku vavasati na vantshwa va vuyeriwa eka swivandlanene swa mabindzu. Swipimelo swin’wana swa nkoka swa phurotokholo swi katsa ku herisa swihinga leswi nga riki swa tihakelo leswi khumbaka vavasati na vantshwa eka mabindzu, ku tlakusa ku nghenelela ka vona eka ku tumbuluxiwa ka pholisi, na ku antswisa mfikelelo wa vona eka timali.
3.4. Phurotokholo yi languteriwile ku seketela vavasati na vantshwa eka mabindzu ku tirhisa mikarhi leyi nyikiweke hi AfCFTA na ku ndlandlamuxa ku nghenelela ka vona loku katsaka hinkwavo eka mabindzu ya le ndzeni ka Afrika.
4. Ku tiyisisiwa ka Phurotokholo ya Pholisi ya Mphikizano ehansi ka AfCFTA
4.1. Khabinete yi pasisile ku rhumeriwa ka Phurotokholo ya Pholisi ya Mphikizano ehansi ka AfCFTA ePalamende leswaku yi tiyisisiwa. Phurotokholo i ntwanano wa matiko ya swirho swa AU ku tiyisisa leswaku mphikizano eka tikonkulu wu hoxa xandla eka mabindzu, ku kula loku katsaka hinkwavo, vumaki bya tiindasitiri na nhluvukiso wa ikhonomi lowu nga heriki.
4.2. Phurotokholo yi kongomisa eka ku sivela maendlelo yo lwisana na mphikizano hi ku nyika rimba ro lulamisa ku hlengeletiwa ka makete, ku tirhisiwa ka matimba hi ndlela yo biha na timhaka tin’wana leti fambelanaka na mphikizano.
4.3. AU yi pfumela leswaku ku pfumaleka ka tipholisi ta mphikizano wa tikonkulu swi endla leswaku ku va na maendlelo yo lwisana na mphikizano yo fana na mitwanano na ku tshemba loku tirhisaka xiyimo xa tona xa makete hi ndlela yo biha.
4.4. Phurotokholo yi ta tirha eka migingiriko hinkwayo ya ikhonomi endzeni ka makete wa AfCFTA naswona yi ta kongomisa eka maendlelo yo lwisana na mphikizano ku katsa na mitwanano ya matiko ya misava na yo tsemakanya mindzilekano leyi nga lawuriwiki hi ndlela leyinene, xikan’we na maendlelo ya mphikizano lama sunguriweke hi mabindzu lamakulu lama tirhaka ehandle ka tikonkulu.
5. Mimbuyelo kusuka eka ku nghenelela ka Afrika-Dzonga eka Njhekanjhekisano wo Angarhela wa Nhlengeletano ya vu79 ya Nhlengeletano ya Mani na Mani ya Nhlangano wa Matiko (UNGA 79)
5.1. Khabinete yi langutisisile no pasisa xiviko xa mimbuyelo ya UNGA 79 ehansi ka nhlokomhaka leyi nge: “Ku nga siyi munhu endzhaku: ku tirha swin’we ku yisa emahlweni ku rhula, nhluvukiso lowu nga heriki na xindzhuti xa vumunhu eka tixaka ta sweswi na ta nkarhi lowu taka”.
5.2. Ku nghenelela ka Afrika-Dzonga eka Samiti ya UN ya nkarhi lowu taka ku kongomisiwile eka nkarhi wo vumba ntwanano wa misava hinkwayo na ku endla nhluvuko eka swilo swa nkoka swo fana na Swikongomelo swa Nhluvukiso lowu Yaka emahlweni na le ka matiko ya Afrika, leswaku Samiti yi fanele ku kongomisa eka magoza ya misava hinkwayo ku seketela ajenda ya nhluvukiso wa tikonkulu, Ajenda 2063.
D. Ku thola
Matholelo hinkwawo ma fanele ma kambisisa tidyondzo ni ku basisiwa eka manyala.
1. Phurof John Lamola u thoriwile tanihi Muofisirinkulu wa Vufambisi bya Swihahampfhuka swa Afrika-Dzonga ku ringana malembe mambirhi.
2. Phurof Busani Ngcaweni tanihi Mufambisinkulu (DG) eka Ndzawulo ya Xikolo xa Rixaka xa Mfumo (ku engeteriwa ka kontiraka ya ntirho ku ringana malembe ya ntlhanu).
3. Tat Lindelwa Simphiwe Hamilton tanihi DG eka Ndzawulo ya Mabindzu, Vumaki na Mphikizano.
4. Tat Tebogo Seokolo tanihi Xandla xa DG (DDG): Afrika eka Ndzawulo ya Vuxaka bya Matiko ya Misava na Ntirhisano.
5. Mnn Angela Sizakele Magangoe tanihi DDG: Vukorhokeri bya Vuhlayiseki eka Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Vaaki (DSD).
6. Mnn Thandeka Gloria Ngcobo tanihi Muofisirinkulu wa swa Timali eka DSD.
7. Vafambisi lava nga riki va Vulawuri eka Huvo ya nkarhinyana ya Ejensi ya Thekinoloji ya Mahungu ya Mfumo
(i) Mnn Sedzani Mudau (Mutshamaxitulu);
(ii) Tat Willie Vukela (Muyimeri wa Ndzawulo ya Vukorhokeri bya Mfumo na Vufambisi);
(iii) Tat Willie Mathebula (Muyimeri wa Nkwama wa Timali wa Rixaka);
(iv) Gqweta Johannes Collen Weapond; na
(v) Tat Omega Shelembe (Ndzawulo ya Vuhlanganisi na Thekinoloji ya Dijitali).
E. Migingiriko leyitaka
1. N’hweti ya Timfanelo ta Ximunhu
1.1. Afrika-Dzonga hi Nyenyankulu ri ta tsundzuka N’hweti ya Timfanelo ta Ximunhu ehansi ka nhlokomhaka leyi nge: “Ku hatlisisa matshalatshala yo ya eka vululami bya vaaki lebyi simekiweke eka timfanelo ta ximunhu”. Matimu ya Nhweti ya Timfanelo ta Ximunhu ya sekeriwe eka ku Dlayeteriwa ka Vanhu eSharpeville hi ti21 Nyenyankulu 1960, laha maphorisa ya xihlawuhlawu ya duvuleke no dlaya vanhu va 69 hi nkarhi wa ku kombisa ku vilela hi ku rhula.
1.2. Ndzhaka yo vava kusuka eka tipholisi ta xihlawuhlawu leti hoxeke yi ya emahlweni yi vumba ntiyiso wa hina wa sweswi naswona yi endle leswaku vanhu vo tala va pfaleriwa eka ndzhendzeleko wa vusweti na ku pfumaleka ka mitirho. Vumbiwa bya Riphabliki ra Afrika-Dzonga ra 1996, leri vekaka masungulo ya rixaka leri ntshunxekeke na xidemokirasi, ri seketela matshalatshala yo yisa emahlweni vululami bya vaaki hi ku lulamisa ku pfumaleka ka vululami ka nkarhi lowu hundzeke.
1.3. Nawu wa ku Tekiwa ka misava lowu nga pfumeleriwa sweswinyana, wa 2024 (Nawu wa 13 wa 2024) wu veka endlelo ra nawu leri lerisiweke hi vumbiwa leri pfumelelaka mfumo ku lulamisa ndzhaka yo vava ya ku tekeriwa misava na vusweti hi ku pfuneta ku ringanisa ndhawu yo tlangela eka yona leswaku vaaki vo tala va ta kota ku fikelela swivandlanene swa ikhonomi, vukorhokeri bya nkoka na misava.
1.4. Nkhuvo wa hina wa rixaka wa Siku ra Timfanelo ta Ximunhu hi ti21 Nyenyankulu 2025 wu ta va kona eConstitution Hill eJoni, xifundzankulu lexi ku nga xitulu xa Khoto ya Vumbiwa ya Afrika-Dzonga.
2. Afrika Eneji Indaba2025
2.1. Afrika-Dzonga ri ta rhurhela Afrika Eneji Indaba 2025 kusukela hi ti4 kufikela hi ti6 Nyenyankulu 2025 eCape Town International Convention Centre. Indaba i xiendlakalo xa nkoka eka tikonkulu tanihileswi xi hlanganisaka varhangeri va tiindasitiri na ku kombisa swintshuxo leswintshwa swa xiyimo xa le henhla eka sekithara.
2.2. Khonferense leyi yi ta hi nkarhi lowu sekithara ya eneji ya Afrika-Dzonga yi kulaka hi ku hatlisa tanihileswi tiko ri tirhaka ku tiyisisa mphakelo wa rona wa eneji wa nkarhi lowu taka. Lembe leri nga hundza mfumo wu humesile Nawu wa Ndzulamiso wa Vulawuri bya Gezi, wa 2024 (Nawu wa 38 wa 2024) ku kongomisa eka ku tumbuluxa sekithara ya eneji leyi phikizanaka na ku ya emahlweni leyi nga fikelelaka swilaveko swa eneji leswi kulaka swa rixaka ra hina.
2.3. Ekutiyisiseni mphakelo wa hina wa eneji wa nkarhi lowu taka, 11 wa tigigawatsi ta tiphurojeke ta eneji ti hleriwile ku akiwa eka malembe manharhu lama taka. Hi N’wendzamhala 2024, vaxavisi va nhungu lava tsakeriwaka va Fasitere ra Tibhidi ra 7 ra Nongonoko wa ku Xava wa Muhumelerisi wa Gezi wo Tiyimela hi Eneji leyi Pfuxetiwaka lowu nga na vuswikoti lebyi hlanganisiweke bya kontiraka bya 1 760 wa timegawatsi va tivisiwile.
F. Mahungu
1. Ku hoyozela
Khabinete yi hundzisile mahungu ya yona mo hoyozela ni ku navelela mikateko eka:
• Holobye Nomakhosazana Meth eka ku hlawuriwa ka yena tanihi Mutshamaxitulu wa Senthara ya Vulawuri bya Vatirhi ya Xifundzankulu xa Afrika.
• Mnn Lerato Mataboge eka ku hlawuriwa ka yena ka matimu eka xiyimo xa Khomixinara wa Switirhisiwa na Eneji wa AU.
• Mnn Tyla Laura Seethal, loyi a tiviwaka ngopfu tanihi Tyla, muyimbeleri wa Afrika-Dzonga loyi a nga muyimbeleri wo sungula wa Afrika a ri yexe loyi risimu ra yena ra “Water” ri nga tlula biliyoni yin’we ya ku yingiseriwa eka Spotify.
• Tat Wouter Kellerman, muchayi wa xitiringo xikan’we na Mnn Eru Matsumoto na Mnn Chandrika Tandon, vahluri va Sagwadi ra Grammy eka alibamu ya vona, Triveni.
2. Michavelelo
Khabinete yi yise michavelelo eka mindyangu ni vanghana va:
• Mnn Suthukazi Arosi (64), xiyimbeleri, muqambhi na mutlangi loyi a nga wina masagwadi. A a tiveka swinene hi ku va un’wana wa marito lama rhangelaka eAfrika naswona a ri mutlangi loyi a nga na vutshila loyi a tlangeke eka vuhumelerisi byo tala bya Afrika-Dzonga
Swivutiso: Mnn Nomonde Mnukwa – Muvulavuleri wa Mfumo wo Khomela
Riqingho: 083 653 7485
Yi rhumeriwile hi: Sisiteme ya Vuxokoxoko bya Vuhlanganisi bya swa Mfumu (GCIS)
Siku: Ravumune, 27 Nyenyenyana 2025
www.gcis.gov.za; www.gov.za
