A. Mafhungo a Zwino kha Shango
1. Vhushaka ha Dzitshaka
1.1. Vhuiimo ha ḽa Afrika Tshipembe ha u vha Phresidennde wa Tshigwa tsha Mashango a 20 (G20)
1.1.1. Vhuimo ha ḽa Afrika Tshipembe ha u vha Phresidennde wa Tshigwa tsha Mashango a 20 (G20) nga fhasi ha thero ine ya ri: Vhuthihi, Ndingano na U ita zwithu nga nḓila yo dzikaho”, zwazwino ḽo thoma u vhu dzhia lwa tshoṱhe nga murahu ha u tshimbidza zwavhuḓi muṱangano wa Thangeli wa G20 wa vhukati ha Dziminsṱa dza Mafhungo a Nnḓa we wa farelwa fhaḽa ḓoroboni ya Johannesburg u tou bva nga ḽa 20 u swika ḽa 21 Luhuhi 2025, ngeno muṱangano wa Thangeli wa G20 wa Dzimisṱa dza Gwama hu tshui katelwa na Vhaluvhisi vha Bannga dza Vhukati, zwazwino u kati fhaḽa ḓoroboni ya Kapa u tou bva nga ḽa 26 u swika ḽa 27 Luhuhi.
1.1.2. Muṱangano wa G20 wa Dziminisṱa dza Mafhungo a Nnḓa wo vha tshikhala tsha uri Dziminisṱa dza Mafhungo a Nnḓa dza G20 dzi kone u lavhelesa kha khaedu dza zwa polotiki dza ḽifhasi khathihi na u amba nga ha nḓila dzine mashango a G20 a nga shela ngayo mulenzhe kha u lingedza u wana thandululo ya thaidzo idzi. Muṱangano wo tikedza maitele a shango ḽa Afrika Tshipembe a u lingedza u langa mafhungo a zwa polotiki ya ḽifhasi, zwipikwa zwaḽo zwenezwi musi ḽi Phresidennde wa G20 khathihi na mvelelo dza maimo a nṱha hu tshi katelwa na u khwaṱhisedza hafhu vhuḓifhinduleli ha mashango a G20 sa yone foramu khulwane ya tshumisano ya dzitshaka kha zwa ikonomi.
1.1.3. U ḓadzisa kha zwenezwo, shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo zwi kona zwavhuḓi u fara miṱangano ya Zwigwada zwa u Shuma i tevhelaho:
1.1.3.1. Tshigwada tsha u Shuma tsha u Thoma tsha zwa Pfunzo (u bva nga ḽa 12 u swika 13 Luhuhi 2025, wo farwa nga vidio). Tshipikwa tsha muṱangano ho vha u kovhana khathihi na u swikela swikela thendelano kha zwipikwa zwiraru zwa Tshigwada tsha u Shuma, zwine zwa vha: (a) Tshipikwa tsha 1: Vhugudi ha Mutheo ha Maimo a Nṱha: vhuḓifhinduleli ha Ṱhogomelo ya Vhana vha tshee Vhaṱuku na Pfunzo u itela u khwinisa vhuḓi ha vhugudi ha mutheo; (b) Tshipikwa tsha 2: U dzhielwa Nṱha ha Ndalukano hu Fanaho kha Ḽifhasi; ngeno Tshipikwa tsha 3 tshi: Mveledziso ya Pfunzo ya kha ḽifhasi ḽine ḽa khou shanduka Phurofeshenaḽa.
1.1.3.2. Tshigwada tsha u Shuma tsha u Thoma tsha zwa u Maanḓafhadza Vhafumakadzi (u bva nga ḽa 17 u swika 18 Luhuhi 2025, wo farwa nga vidio). Avho vhe vha shela mulenzhe kha itshi Tshigwada tsha u Shuma vho tikedza zwipikwa zwa ḽa Afrika Tshipembe zwine na zwone zwa elana na zwipikwa zwavho zwa lushaka zwa nga ha pfanelo dza vhafumakadzi, vha konaha u bvela phanḓa vho ḓitika nga maga na zwipikwa zwa vhuimo ha Vhuphresidennde ha shango ḽa Brazil.
1.1.3.3. Tshigwada tsha u Shuma tsha u Thoma tsha zwa Ikonomi ya Didzhithaḽa (u bva nga ḽa 17u swika 19 Luhuhi 2025, wo farwa nga vidio). Muṱangano uyu wo vha tshikhala tsha uri shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi kone u kovhana khathihi na u swikela thendelano nga ha zwipikwa zwa Tshigwada tsha u Shuma. Zwipikwa zwiṋa zwa ndeme ndi: (a) Vhuṱumani vhu itelwaho mveledziso ya didzhithaḽa i katelaho vhoṱhe; (b) Themamveledziso ya didzhithala ya tshitshavha na tshandukiso; (c) Netiweke dza Khwinifhadzo ya didzhithaḽa:u bvukulula vhukoni ha mashumele avhuḓi ha mabindu maṱukuṱuku, maṱuku na a vhukati; na (d) vhuṱali ha mitshini ho teaho, vhu katelaho nahone ho linganelaho.
1.1.3.4. Muṱangano wa Tshigwada tsha u Shuma tsha u Thoma tsha zwa Mishumo wa mashango a G20 (u bva nga ḽa 18 u swika 21 Luhuhi 2025 fhaḽa Gqeberha). Kha muṱangano wa itshi Tshigwa tsha u Shuma ho ambiwa nga ha nyaluwo i katelaho, u maanḓafhadza vhaswa, ndinganelo ya mbeu, ndinganelo ya mbuelo khathihi na masiandaitwa a didzhithaḽa kha vhumatshelo ha mishumo.
1.1.3.5. Tshigwada tsha u Shuma tsha u Thoma tsha zwa Mvelele (u bva nga ḽa 20 u swika 21 Luhuhi 2025, wo farwa nga vidio). Zwipikwa zwa itshi Tshigwada tsha u Shuma zwe zwa tikedzwa nga vhashelamulenzhe vhoṱhe ndi: (a) Tshipikwa tsha 1: Tsireledzo na Tsheo ya Vhufa ha zwa Mvelele u itela u tsireledza Pfanelo dza Vhuthu; (b) Tshipikwa tsha 2: U ṱanganya Mbekanyamaitele dza zwa Mvelele kha maano a zwa ikonomi na matshilusano hu tshi itelwa uri hu vhe na mveledziso yo ḓitikaho nga Pfanelo kha vhathu vhoṱhe; (c) Tshipikwa tsha 3: U shumisa Thekhinoḽodzhi kha zwa Tsireledzo na Ṱhuṱhuwedzo ya Mvelele na Ikonomi dzo Khwaṱhaho; na (d) Tshipikwa tsha 4: Ṱhanganyo ya Mvelele na Tshanduko ya Kilima: U Bveledza Maga a Ḽifhasi.
1.1.4. Hu ḓo farwa miṱangano ya zwigwada zwa u Shuma na Yunithi dza Mushumo dza G20 i tevhelaho u bva ṋamusi u swikela nga ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe 2025:
1.1.4.1. Muṱangano wa u Thoma wa Tshigwada tsha u Shuma tsha Tshandukiso ya zwa Fulufulu: u bva nga ḽa 27 u swika 28 Luhuhi 2025 – u ḓo farwa nga vidio.
1.1.4.2. Muṱangano wa u Thoma wa Tshigwada tsha u Shuma tsha zwa Vhulimi: u bva nga ḽa 3 u swika 4 Ṱhafamuhwe 2025 –u ḓo farwa nga vidio.
1.1.4.3. Muṱangano wa u Thoma wa Tshigwada tsha u Shuma tsha U lwa na Zwiito zwa Vhuaḓa: u bva nga ḽa 3 u swika 5 Ṱhafamuhwe 2025 – Ḓoroboni ya Kapa.
1.1.4.4. Muṱangano wa u Thoma wa Tshigwada tsha u Shuma tsha zwa Vhuendelamashango: 5 Ṱhafamuhwe 2025 – u ḓo farwa nga vidio.
1.1.4.5. Muṱangano wa u Thoma wa Tshigwada tsha u Shuma tsha nga ha u Fhungudzwa ha Zwiwo zwa Khohakhombo: 5 Ṱhafamuhwe 2025 – u ḓo farwa nga vidio.
1.1.4.6. Muṱangano wa u Thoma wa Yunithi ya Mushumo:Vhubveledzi ha Zwiḽiwa: 5 Ṱhafamuhwe 2025 –u ḓo farwa nga vidio.
1.1.4.7. Muṱangano wa u Thoma wa Tshigwada tsha u Shuma tsha nga ha Mbambadzo na Vhubindudzi: u bva nga ḽa 18 u swika 20 Ṱhafamuhwe 2025 – u ḓo farwa nga vidio.
1.1.4.8. Muṱangano wa u Thoma wa Yunithi ya Mushumo: Nyaluwo ya Ikonomi i Katelaho, Nḓowetshumo, Mishumo na u Fhungudza Tshayandingano: nga ḽa 17 Ṱhafamuhwe 2025 – u ḓo farwa nga vidio.
1.1.4.9. Tshigwada tsha u Shuma tsha nga ha Mutakalo Vhuvhili: u bva nga ḽa 26 u swika 28 Ṱhafamuhwe 2025 – fhaḽa ḓoroboni ya Durban.
1.1.4.10. Muṱangano wa u Thoma wa Tshigwada tsha u Shuma tsha nga ha Kilima na U vhavhalela Mupo: u bva nga ḽa 25 u swika 28 Ṱhafamuhwe 2025 – u ḓo farwa nga vidio.
1.1.5. Zwidodombedzwa zwa nga ha u farwa ha miṱangano yo fhambanaho ya G20 nga shango ḽa Afrika Tshipembe khathihi na mawanwa a hone zwi nga swikelwa kha www.g20.org KANA www.g20.org.za
1.2. Nyambedzano dza zwa Polotiki vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na Mbumbano ya Yuropa (EU)
1.2.1. Khabinethe yo ṱanganedza thikhedzo ya EU kha vhuimo ha shango ḽa Afrika Tshipembe kha zwa mafhungo a polotiki ya ḽifhasi khathihi na zwipikwa zwa vhuimo hashu ha u vha Phresidennde wa G20 nga murahu ha Nyambedzano dza zwa Polotiki dza vhukati ha Dziminisṱa dza vhu16 dzo tshimbila zwavhuḓi vhukuma vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na EU dze dza farwa nga ḽa 19 Luhuhi 2025 fhaḽa ḓoroboni ya Kapa.
1.2.2. Nyambedzano dzo ṋetshedza tshikhala EU na shango ḽa Afrika Tshipembe tsha u dovha hafhu vha ombedzela vhuḓikumedzeli havho kha zwa dzitshaka, maitele a dzitshaka o ḓitikaho nga Milayo khathihi na dzhiela nzhele Thendelanomviswa ya Dzangano ḽa Vhuthihi ha Dzitshaka (UN). Mahoro aya mavhili, o dovha hafhu a tendelana nga ha ṱhoḓea ya u shandukisa Khoro ya zwa Vhutsireledzi ya UN (UNSC), u pfesesa ṱhoḓea ya tshihaḓu ya u ita uri i vhe na vhuimeleli ho teaho, u katela, u vha khagala, u shuma zwavhuḓi, u vha na demokirasi khathihi na u dzhia vhuḓifhinduleli.
1.2.3. EU na shango ḽa Afrika Tshipembe vho dovha hafhu vha ambedzana nga ha tshumisano yavho kha miṱangano ya dzitshaka na ya madzingu, ho lavheleswa nga maanḓa, kha ndingedzo dzavho vhuvhili havho dza u ṱuṱuwedza pfanelo dza vhuthu khathihi na mveledziso yo khwaṱhaho khathihi na u tandulula khaedu dza tshanduko ya kilima. Mashango aya o dovha hafhu a sengulusa khonadzeo dza u engedza zwikhala zwa tshumisano kha zwa u renga thundu na tshumelo nga nḓila yavhuḓi, hu tshi katelwa na zwishumiswa zwa ndeme zwa vhubveledzisi muhumbulo u wa u engedza phikhisano yazwo nga u fhambana hazwo, vhutsireledzi ha ikonomi khathihi na ndingedzo dza u fhungudza muhasaladzo wa khaboni.
1.2.4. Muṱangano wo dovha hafhu wa shuma sa nḓila ya u ita ndugiselo dza Muṱangano wa vhukati ha mashango a EU na ḽa Afrika Tshipembe une wa khou ḓo farwa nga ḽa 13 Ṱhafamuhwe 2025 kha ḽa Afrika Tshipembe. Muṱangano u ḓo amba nga ha u khwinifhadza vhushaka ha zwa ikonomi, tshandukiso ya fulufulu nga nḓila i pfalaho, vhutsireledzi na vhupileli, maitele o khwaṱhaho a u renga thundu na tshumelo khathihi na tshumisano ya dzitshaka. Mashango a EU ndi one tshiko tshihulwane tsha vhubindudzi vhu bvaho nnḓa kha dzingu ḽa Tshipembe ha Soga ḽa Sahara.
1.2.5. Muṱangano wo dovha hafhu wa sumbedzisa ndeme ya u fara Muṱangano wa vhukati ha Dziminisṱa wa vhukati ha EU na Mbumbano ya Afrika (AU) nga ṅwaha wa 2025.
1.3. Khoro ya zwa Mulalo na Vhutsireledzi (PSU) ya AU khathihi na Tsheo dza UNSC dza nga ha tshiimo tshi re fhaḽa vhubvaḓuvha ha Riphabuḽiki ya Demokirasi ya shango ḽa Congo (DRC)
1.3.1. Khabinethe yo ṱanganedza khathihi na u tikedza PSC dza AU PSC hu tshi katelwa na Tsheo dza UNSC dza nga nyimele ine ya vha hone fhaḽa vhubvaḓuvha ha shango ḽa DRC.
1.3.2. Hedzi PSC dza AU dzi khwaṱhisedza tsheo dza muṱangano wo Ṱanganelaho wa vhukati ha Mashango a Tshitshavha tsha Vhubvaḓuvha ha Afrika na Mashango a Tshitshavha tsha Mveledziso ya Tshipembe ha Afrika (SADC) dzine khadzo ha khou itwa khuwelelo ya u fhelisa nndwa nga u ṱavhanya, u vulwa ha nḓila dza u endedza tshomedzo dza thusedzo ya zwa vhuthu nga nḓila yo vhofholowaho nahone hu si na u thivhelwa, u bviswa ha mmbi dzoṱhe dza maswole dzi songo rambiwaho u vha hone afho kha tshipiḓa tsha vhubvaḓuvha ha shango ḽa DRC, u ṱhonifha pfanelo dza shango ḽa DRC dza u tsireledza mikaṋo yaḽo khathihi na u shela mulenzhe ha vhoṱhe vha kwameaho u bva kha mivhuso na kha zwiimiswa zwine zwa si vhe muvhuso kha nyambedzano dza zwa polotiki nga fhasi ha maga o Ṱanganelaho a Luanda-Nairobi.
1.3.3. Tsheo dza UNSC ndi dzine dza ṱuṱuwedza zwigwada zwoṱhe zwine zwa khou shela mulenzhe ( zwa mivhuso na zwine zwa si vhe mivhuso) fhaḽa kha tshipiḓa tsha vhubvaḓuvha ha shango ḽa DRC uri zwi swikele thandululo ya tshihaḓu ya u fhelisa nndwa hu si na milayolayo yo vhewaho, u ya nga khumbelo ya vharangaphanḓa vha EAC na SADC.
1.3.4. Tsheo iyi i dovha hafhu ya ombedzela uri tshigwada tsha maravhele tsha M23 tshi ḓibvise kha vhupo he tsha vhu thuba fhaḽa kha tshipiḓa tsha vhubvaḓuvha ha shango ḽa DRC khathihi na u ita khuwelelo kha vha Mmbi ya Vhupileli ya Rwanda ya uri vha litshe zwa u tikedza zwigwada zwa maravhele khathihi na u bva kha vhupo ha shango ḽa Congo “hu songo ranga u vha na milayo yo vhewaho”.
1.3.5. Khabinethe yo ṱahisa maipfi ayo a u tamela mashudu a u fhola nga u ṱavhanya ha maswole oṱhe a fumi vho huvhalaho vhane zwino vho vhuya fhano hayani nahone vha khou wana dzilafho fhano kha ḽa Afrika Tshipembe, hune ha vha hayani havho.
1.4. Thendelano dza AU dza nga ha u Fhelisa Khakhathi dzi itelwaho Vhafumakadzi na vhana vha Vhasidzana (AU-CEVAWG)
1.4.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u Ṱanganedzwa ha AU-CEVAWG nga dzangano ḽa AU, ine ya vha tshishumiswa tsha zwa milayo tsha u thivhela na u fhelisa khakhathi dzi itelwaho vhafumakadzi na vhana vha vhasidzana kha ḽa Afrika.
1.4.2. Uhu u bveledzwa ha AU-CEVAWG ho ṱuṱuwedzwa nga tsheo ya kale yo dzhiiwaho nga Vharangaphanḓa vha Mashango ane a vha miraḓo ya AU nga ṅwedzi wa Luhuhi 2023 nga tshifhinga tsha Muṱangano wa AU.
1.4.3. Thendelano iyi yo livhiswa kha u ṋetshedza muhanga wo fhelelaho nahone une wa vha mbofho ya zwa milayo ya u thivhela na u fhelisa tshaka dzoṱhe dza khakhathi dzi itelwaho vhafumakadzi na vhana vha vhasidzana kha dzhango ḽoṱhe ḽa Afrika nga u angaredza. Hezwi zwi ḓo khunyeledzwa nga u lingedza u tandulula thaidzo dza zwivhangi na zwiitisi zwa khakhathi dzo raloho, u khwaṱhisa maitele a milayo na a zwiimiswa khathihi na u ṱuṱuwedza maitele a u ṱhonifha pfanelo dza vhuthu, ndinganelo ya mbeu na ṱhonifho ya vhathu vha vhafumakadzi na vhana vha vhasidzana.
1.4.4. I ḓo dovha hafhu ya ita uri Mashango ane a vha miraḓo a kone u khwaṱhisa zwa u shumiswa ha maitele a fanaho a u fhelisa khatkhathi dzi itelwaho vhafumakadzi na vhana vha vhasidzana.
2. Ikonomi
2.1. U fhiriselwa phanḓa ha mushumo wa u ṋetshedzwa ha Mugaganyagwama wa Lushaka
2.1.1. Khabinethe i khou tama u ombedzela hafhu fhungo ḽa u fhiriselwa phanḓa ha mushumo wa u ṋetshedzwa ha Mugaganyagwama wa Lushaka nga ḽa 19 Luhuhi 2025 u swika 12 Ṱhafamuhwe 2025 ḽo ṱuṱuwedzwa nga ndingedzo dza Khabinethe dza u lingedza u tandulula khaedu dza shango ḽashu dza u kuvhanganya masheleni kha tshino tshifhinga tshine ngatsho ha vha na vhukonḓi vhuhulwane vhukuma kha zwa masheleni.
2.1.2. Khabinethe yo fhulufhedzisa vhadzulapo vha shango ḽa Afrika Tshipembe uri nyambedzano dzine dza vha vhukati ha Khabinethe dza nga ha Mugaganyagwama wa Lushaka wa ṅwaha wa 2025 dzi khou bvela phanḓa u itela u wana nḓila dza khwinesa dza u kuvhangaya masheleni ane a ḓo shumiswa kha zwipikwa zwashu zwa lushaka khathihi na u vhona uri mugaganyagwana u khu sumbedza ndavhelelo na zwipikwa zwa vhadzulapo vhoṱhe vha shango ḽa Afrika Thsipembe.
2.1.3. Uhu u fhiriselwa phanḓa ha mushumo wa u ṋetshedza mugaganyagwama naho hu tshi khou itea lwa u tou thoma kha ḓivhazwakale ya shango ḽa Afrika Tshipembe, naho hu sa tou vha zwithu zwi songo ḓowelelaho na kha dziṅwe ndangulo, hu kha ḓi vha nga fhasi ha mbetshelwa dza Mulayo wa Ndangulo ya zwa Masheleni a Muvhuso, wa ṅwaha wa 1999 (Mulayo 1 wa 1999).
2.2. Ṱhoḓisiso dza zwa Vhashumi dza Kotara
2.2.1. Khabinethe yo ṱanganedza u engedzea ha tshivhalo tsha u sikwa ha mishumo nga murahu ha u tsela fhasi ha vhuvhili nga u tevhekana ha tshikalo tsha u shayea ha mishumo, zwine hezwi zwa sumbedza tshikalo tsha fhasisa u tou bva nga tshifhinga tsha kotara ya vhuraru ya ṅwaha wa 2023.
2.2.2. Tshikalo tsha u shayea ha mishumo fhano shangoni tsho tsela fhasi u swika kha 31.9% kha tshifhinga tsha kotara ya vhuṋa ya ṅwaha wa 2024 u tou bva kha 32.1% kha tshifhinga tsha kotara yo fhelaho. Tshivhalo tsha vhathu vha shumaho tsho engedzea nga 132 000 lwe tsha vho swika 17.1 miḽioni ngeno tshivhalo tsha vhathu vha sa shumi tsho tsela fhasi nga 20 000 lwe tsha vho fhedza tsho no vha 8 miḽioni nga tshifhinga tsha yeneyi kotara nthihi.
2.2.3. Tshivhalo tsha mishumo kha yeneyo kotara tsho engedzea kha nḓowetshumo nṋa kha dza fumi dze ha ḓo itwa ṱhoḓisiso khadzo nga vha tshiimiswa tsha zwa Mbalombalo tsha Afrika Tshipembe, dzine khadzo ha katelwa nḓowetshumo ya zwa masheleni (232 000), ha tevhela nḓowetshumo ya zwa vhumagi (41 000), miṱa (18 000) na ya vhuendi (17 000).
2.2.4. Khabinethe yo khwaṱhisedza vhuḓiimisela ha muvhuso ha u sika mishumo nga maanḓa ho lavheleswa kha u bveledza mbekanyamushumo dza mishumo ya vhaswa. Nga kha Mbekanyamushumo ya Ṱhuṱhuwedzo ya zwa Mishumo ya Phresidennde, ho no sikwa zwikhala zwa mishumo zwi swikaho 2.2 miḽḽioni hu tshi itelwa vhathu vhaswa.
2.3. Mbambadzo na Vhubindudzi vhukati ha shango ḽa China na ḽa Afrika Tshipembe
2.3.1. Khabinethe yo ṱanganedza nyambedzano dzo tshimbilaho zwavhuḓi vhukati ha Mudzulatshidulo wa Khoro ya Ṱhuṱhuwedzo ya zwa Mbambadzo ya Dzitshaka ya China (CCPIT), Vho Ren Hongbin na Muthusaphresidennde Vho Paul Mashatile dza nga ha u ṱuṱuwedza mbambadzo ya khwine khathihi na tshumisano ya zwa vhubindudzi vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa China.
2.3.2. Madalo aya a khou vha hone nga murahu ha Madalo a Muvhuso a vhuvhili a Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa e a tshimbila zwavhuḓi vhukuma nga ṅwedzi wa Khubvumedzi 2024. Madalo aya, zwine zwa vha zwa ndeme, o vha madalo a u bvela phanḓa u bva kha mvelelo dze dza vha hone nga murahu ha nyambedzano dza zwa mabindu nga Phresidennde, hu tshi katelwa na Miṱangano ya zwa Mabindu ya Phresidennde ya ndeme ye ya vha vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa China, miṱangano ya nyambedzano dzo valeaho vhukati ha Phresidennde na Vhurangaphanḓa ha vhabindudzi vha swikaho 20 vha shango ḽa China khathihi na Mbekanyamushumo ya zwa Mabindu ya Phresidennde fhaḽa Shenzhen ye ya lavhelesesa nga maanḓa kha vhabindudzi vhahulwane kha zwa thekhinoḽodzhi dza maimo a nṱha dza shango ḽa China khathihi na tshidziki tsha zwa khwinifhadzo.
2.3.3. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo ṱuṱuwedza vhoramabindu vha ḽa China uri vha dzhenele miṱangano yo fhambanaho ya G20 fhano shangoni uno ṅwaha ngeno CCPIT yo ramba shango ḽa Afrika Tshipembe uri ḽi dzhenele Ṱano ḽa China ḽa zwa Vhubveledzi na Thengiso ya Zwibveledzwa zwa Dzitshaka ḽa vhuraru fhaḽa Beijing nga ṅwedzi wa Fulwana 2025.
2.3.4. Vhushaka vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa China ho dovha hafhu ha khwaṱhisedzwa nga u swika ha tshigwada tsha u thoma tsha vhaendelamashango vha bvaho kha ḽa China nga kha Tshikimu tsha Vhadzudzanyi vha Madalo vha Fulufhedzeaho (TTOS). Hedzi TTOS dzi ṋetshedza tshikhala vhadzudzanyi vha madalo vho ṱolwaho tsha uri vha rumele khumbelo dza tshigwada dza zwigwada zwa madalo zwi bvaho kha shango ḽa China na ḽa India hu tshi shumiswa nḓila dzo tsireledzeaho dza didzhithaḽa khathihi na u ṱanganedza mvelelo dzavho nga nḓila ya didzhithaḽa nga murahu ha tshifhinga tsha awara dzi si gathi.
3. Mutakalo
3.1. Vhulwadze ha Tshanḓa, Khwanḓa na Mulomo (HFMD)
3.1.1. Khabinethe yo ṱanganedza maga a u dzhenelela nga tshihaḓu nga vha maanḓalanga nga murahu ha tshiwo tsha zwenezwino tsha vhulwadze ha HFMD fhaḽa vunḓuni ḽa KwaZulu-Natal na ḽa Kapa Vhubvaḓuvha vhune ha vha na tsumbadwadze dzine dza fana na vhulwadze ha mukhushwane sa zwilonda zwi vhavhaho na zwanḓa zwo zwimbaho. Vhulwadze uvhu a vhu fani na vhulwadze ha khwanḓa na mulomo vhu wanalaho kha phukha nahone a vhu khombo.
3.1.2. Ho wanala zwiwo zwinzhi zwa u kavhiwa nga vairasi iyi i pfukelaho nga luvhilo kha zwikolo zwo fhambanaho zwa phuraimari na kha senthara dza ṱhogomelo ya vhana kha mavunḓu aya mavhili.
3.1.3. Ṱhoho dza zwikolo vha khou ṱuṱuwedzwa uri vha ite tsenguluso zwikoloni zwavho ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe u itela u wanulusa na u vhiga zwiwo zwa HFMD.
3.2. Malwadze a Wanalaho kha Zwiḽiwa
3.2.1. Ḓuvha ḽa u fhedzisela u redzhisiṱara mavhengele oṱhe a zwiphaza khathihi na zwiṅwe zwifhaṱo zwoṱhe zwi shumaho nga zwiḽiwa kha mimasipala yapo, ndi Ḽavhuṱanu, ḽa 28 Luhuhi 2025. Mavhengele a zwiphaza ane ha ngo redzhisiṱariwa nahone ane a sa swikele ṱhoḓea dzoṱhe na zwilinganyi zwa mutakalo a ḓo valwa.
3.2.2. Muvhuso wo bveledza maga aya nga ṅwedzi wa Lara 2024 sa tshipiḓa tsha ndingedzo dza u langa mavhengele a zwiphaza khathihi na u thivhela u lovha ha vhana zwi songo teaho nga mulandu wa malwadze a wanalaho kha zwiḽiwa o vhangwaho nga zwiḽiwa zwi tshikafhalaho zwe zwa rengwa u bva kha mavhengele o raloho. Zwigwada zwa vhuṱoli zwo ṱanganelaho zwa masia manzhi zwi khou bvela phanḓa na u ita vhuṱoli ha u tevhedza milayo u mona na shango u itela u vhona uri vharengisi vhoṱhe vha zwiḽiwa vha khou shuma nga nḓila i re mulayoni nahone vha khou tevhedza zwilinganyi zwoṱhe zwa mutakalo na tsireledzo.
3.2.3. Khabinethe yo ita khuwelelo kha vharengi vhoṱhe, vhabebi na vhaṱhogomeli vha vhana ya uri vha renge fhedzi zwiḽiwa fhethu ho tendelwaho u rengisa zwiḽiwa khathihi na u tevhedza milayo ya tsireledzo ya zwiḽiwa. Miraḓo ya tshitshavha vha khou ṱuṱuwedzwa u tevhedza maga a fhasisa a tsireledzo ya zwiḽiwa a fanaho na u ṱamba zwanḓa zwavho nga vhuronwane nga maḓi na tshisibe phanḓa ha musi vha fara kana u ḽa zwiḽiwa.
4. Ndodndolo ya zwa matshilisano
4.1. Zhendedzi ḽa Tsireledzo ya zwa Matshilisano ḽa Afrika Tshipembe (SASSA)
4.2. Ḓuvha ḽa u fhedzisela ḽa vhathu vho teaho u vhuelwa nga magavhelo a SASSA ḽa u tshentsha garaṱa dzavho dza SASSA Gold Card u ya kha Postbank Black Card ḽo engedzwa u vhuya u swikela nga ḽa 20 Ṱhafamuhwe 2025.
4.3. Vhathu vha teaho u vhuelwa vha fhiraho 716 900 u swika zwino vho no tshintsha u ya kha Postbank black cards nahone fhethu hune ha ḓo ṋetshedza hone garaṱa idzi ho engedzwa u mona na shango ḽoṱhe u itela u fhungudza miduba hu tshi itelwa uri muthu muṅwe na muṅwe ane a tea u vhuelwa a kone u wana garaṱa iyi ntswa henefho tsini na hune vha dzula hone. Postbank na yone yo engedza tshivhalo tsha vhathusi afho fhethu hune ha tshetshiwa hone garaṱa idzi u bva kha vhathusi vhavhili u ya kha vhaṱanu zwi tshi ya nga mushumo wa fhethu henefho.
4.4. Vhathu vhane vha tea u vhuelwa vha khou ṱuṱuwedzwa uri vha dalele mavhengele avho a tsinisa a fanaho na vhengele ḽa Checkers, Shoprite, Pick n Pay, Usave, kana Boxer u itela u ṱanganedza Postbank Black Card dzavho ntswa. Hu ḓo ṱoḓea ḽiṅwalo ḽavho ḽa vhuṋe ḽo teaho ḽa Afrika Tshipembe (ID) kana ID ya tshifhinganyana. Hu ḓo dovha hafhu ha vha na ofisi thendeleki kha vhupo ha mahayani u itela u thusa vhathu vha teaho u vhuelwa. U ḓadzisa kha zwenezwo, Postbank yo vhumba vhushaka ha tshumisano na vha mavhengele a Spar Group, vhune vhushaka uvhu ha ḓo ita uri hu vhe na mavhengele a swikaho 200 ane a ḓo shuma sa fhethu ha tshumelo iyi u mona na shango ḽoṱhe.
4.5. Khabinethe yo dovha hafhu ya tsivhudza vhathu vhoṱhe vho teahio u vhuelwa uri garaṱa yavho ya kale ya SASSA Gold Card i ḓo guma u shuma nga ḽa 20 Ṱhafamuhwe 2025 nahone vhathu vho teaho u vhuelwa vhane vha ḓo vha vha sa athu u tshentsha garaṱa dzavho nga ḽeneḽo ḓuvha, vha ḓo tea u dalela davhi ḽa Post Office ine ya vha tsinisa navho u itela u kona u wana masheleni avho.
5. Nndwa ya u lwa na Zwiito zwa Vhugevhenga
5.1. Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo wa Mbalombalo dza zwa Vhugevhenga dzine dza sumbedza u tsela fhasi ha zwiito izwi kha zwigwada zwinzhi zwo fhambanaho zwa vhugevhenga u ya nga mbalombalo dza zwa vhugevhenga dza zwenezwino fhano shangoni. Kotara ya vhuraru ya ṅwaha wa muvhalelano wa 2024/25, dzo sumbedza u tsela fhasi ha vhugevhenga ha mabulayo nga 9.8%, u fhungudzea ha vhugevhenga ha u tshipa vhafumakadzi nga 3.3% na u tsela fhasi ha vhugevhenga ha ndingedzo dza u ita vhutshinyi ha zwa vhudzekani nga a 3.2%. Ho dovha hafhu ha vhonala hu tshi khou vha na u fhungudzea ha vhugevhenga ha u dzhiiwa ha mimoḓoro nga khani khathihi na vhugevhenga ha u homboka vhathu.
5.2. Naho tshikalo tsha zwiito zwoṱhe zwa vhugevhenga nga u angaredza tshi tshi khou bvela phanḓa na u wanala tshi nṱha vhukuma nga nḓila i sa ṱanganedzei, uhu u tsela fhasi hu khou sumbedza uri maga aya a u lingedza u tandulula thaidzo iyi nga vha Tshumelo dza Mapholisa a Afrika Tshipembe a u ita uri Afrika Tshipembe hu vhe fhethu ho tsireledzeaho, a khou ḓisa tshanduko i vhonalaho.
5.3. U lwa na zwiito zwa vhugevhenga ndi vhuḓifhinduleli hashu roṱhe, mapholisa, zwitshavha na sekhithara ya zwa mabindu. Khabinethe yo ita khuwelelo kha vhadzulapo vha shango ḽa Afrika Tshipembe ya uri na vhone vha shele mulenzhe kha nndwa ya u lwa na zwiito zwa vhugevhenga nga u vhiga zwiito zwiṅwe na zwiṅwe zwa vhugevhenga kha tshiṱitshi tshavho tsha mapholisa tsha tsinisa kana nga u tou founela kha nomboro ya u Fhelisa Vhugevhenga ine ya vha:08600 10111.
6. Pfufho dza zwa Nyanḓadzamafhungo dza SADC
6.1. Khabinethe i khou ita khuwelelo kha vhoramafhungo vha ḽa Afrika Tshioembe ya uri vha rumele zwidodombedzwa zwavho zwa u dzhenela vhuṱambo ha Pfufho dza zwa Nyanḓadzamafhungo dza SADC dza ṅwaha wa 2025.
6.2. Vhoramafhungo vhane vha tama u dzhenela muṱaṱisano vha nga wana zwidodombedzwa zwinzhi nga ha uyu muṱaṱisano www.gcis.gov.za. Muthu ane a ḓo thuba pfufho ya u thoma kha tshigwada tshiṅwe na tshiṅwe, u ḓo wana masheleni a doḽara dza Amerika dzi swikaho US$2500 ngeno ane a mu tevhela ene a tshi ḓo wana masheleni a doḽara dza Amerika dzi swikaho US$1000. Avho vhane vha ḓo thuba pfufho ya u thoma, vha ḓo wana pfufho dzavho na ṱhanziela nga tshifhinga tsha Muṱangano wa Vharangaphanḓa vha Mivhuso na Mashango wa SADC une wa ḓo farwa nga ṅwedzi wa Ṱhangule 2025.
B. Mafhungo maswa kha Khabinethe
1. Maga a u Fhelisa Maitele a u Khaulwa ha Muḓagasi nga Sielisana
1.1. Khabinethe yo ṋetshedzwa khathihi na u ṱanganedza mafhungo maswa nga ha ndingedzo dza u vhuedzedza muḓagasi nga vha ha Eskom vha tshi itela u ḓisa vhudziki kha nḓisedzo ya muḓagasi ya lushaka nga murahu ha zwiwo zwe zwa vha zwi songo lavhelelwa kha zwiṱitshi zwo fhambanaho zwa muḓagasi zwe zwa ita uri hu vhe na u thoma u shumiswa ha maitele a u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana u itela u tsireledza giridi ya lushaka.
1.2. Zwiwo izwi zwi songo ḓoweleaho ngaurali nahone zwine zwa si vhe na vhuṱumani zwe zwa vha hone nga ḽa 22 Luhuhi 2025, zwo itisa uri hu vhe na u fhela ha muḓagasi we wa vha wo vhetshelwa thungo. Zwiwo izwi ndi zwine khazwo ha katelwa thaidzo ya u sa shuma zwavhuḓi ha sisteme ya muḓagasi fhaḽa kha Tshiṱitshi tsha Muḓagasi tsha Majuba, u tshinyala ha bommbo dza maḓi a u rothodza mitshini fhaḽa kha Tshiṱitshi tsha Muḓagasi tsha Camden.
1.3. Khabinethe yo ṱanganedza maga a tshihaḓu e a dzhiiwa nga vha tshigwada tsha thekhiniki tsha vha ha Eskom u itela u vhuisa murahu 4 800 megawatts (MW) dza muḓagasi kha yunithi nṋa kha ṱhanu dze dza vha dzo wa fhaḽa khathihi na dziṅwe mbili kha nṋa dze dza vha dzo wa dze dza kona u vhuiswa murahu fhaḽa Camden nga awara ya 8 nga madekwana nga ḽa 23 Luhuhi 2025.
1.4. Musi tshi tshi khou thoma u shumisa pulane yatsho ya mvusuluso, tshiimiswa itshi tsha zwa muḓagasi tshi khou lavhelela uri hu ḓo vha na tsitselwa fhasi ha nṱha dza maitele a u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana. Zwazwino ho sedzwa kha u kuvhanganya hafhu zwishumiswa zwine zwa shumiswa nga tshifhinga tsha shishi, nga maanḓa dizili, u itela u dzikisa mashumele kha maḓuvha a ḓaho.
1.5. Naho ho ḓi vha na thaidzo dze dza vha hone zwenezwino, hu khou ḓi vha na mvelaphanḓa yo no itwaho nga zwiṱuku kha u khwinifhadza mashumele a vhubveledzi ha muḓagasi khathihi na u ita uri hu dzule hu na nḓisedzo ya muḓagasi i fulufhedzeaho. U tou bva nga ḽa 1 Lambamai 2024 u swika 20 Luhuhi 2025, maitele a u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana o vha o imiswa lwa tshifhinga tsha maḓuvha a 323, musi zwi tshi vhambedzwa na maḓuvha a 32 nga tshenetshi tshifhinga tshithihi ṅwaha wo fhelaho. Nḓisedzo ya muḓagasi yo vha I tshi khou wanala lwa tshikalo tsha tshifhinga tsha 99% musi zwi tshi vhambedzwa na tshikalo tsha 9.8% fhedzi ṅwaha wo fhelaho.
1.6. Khabinethe yo dzhiela nzhele huṅwe u engedzwa ha 1 600 MW ya muḓagasi hune ha khou ḓo vha hone nga u vhuedzedzwa ha Yunithi 6 ya fhaḽa Kusile hune ha khou lavhelelwa u ḓo itwa nga ḽa 9 Ṱhafamuhwe 2025 na Yunithi 4 ya fhaḽa Medupi mafheloni a ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe 2025 zwine zwoṱhe hezwi zwa ḓo dovha hafhu zwa enegedza nḓisedzo ya fulufulu ḽa lushaka lwashu.
C. Tsheo dza Khabinethe
1. Pulane ya Mveledziso ya Tshifhinga tsha Vhukati ha Ṅwaha (MTDP) 2024-2029
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza MTDP ya tshifhinga tsha miṅwaha ya 2024-2029, ine ya bvisela khagala zwipikwa zwa ndeme zwa Ndangulo ya Muvhuso ya Vhusumbe. Iyi MTDP i khou bvela phanḓa na u vhumbwa yo ḓitika nga Pulane ya Mveledziso ya Lushaka, Tshitatamennde tsha Zwipikwa zwa Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka (GNU), khathihi na thendelano dzo swikelwaho nga tshifhinga tsha Muṱangano wa Khabinethe we wa farwa u bva nga ḽa 29 u swika ḽa 30 Phando 2025.
1.2. U ḓadzisa afho hafhu, MTDP i ṱanganya zwipikwa zwiraru zwa ndeme zwe zwa bviselwa khagala nga Phresidennde Vho Ramaphosa nga tshifhinga tsha Mulaedza wavho wa u Vulwa ha Phalamennde nga ḽa 18 Fulwi 2024. Pulane iyi ndi yone ine ya tikedza maga a muvhuso a u bveledza shango ḽine ḽa katela vhoṱhe nahone ḽine ḽa shuma nga nḓila ine ya tevhedza vhuḓikumedzeli ha GNU. Zwiṅwe zwe ya ḓiimisela khazwo, ndi u vhona uri hu khou vha na nyaluwo ya ikonomi i katelaho vhoṱhe, u fhungudza u shayea ha mishumo, vhushai na u engedza ha mitengo ya zwirengwa zwa ḓuvha na ḓuvha hu tshi katelwa na u vhona uri hu khou vha na shango ḽi shumaho zwavhuḓi, ḽi bvelaho phanḓa nahone ḽa mikhwa yavhuḓi.
2. Muhanga wa Maano a Vhudavhidzani ha Lushaka (NCSF) 2024-2029
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza NCSF uri i thome u shumiswa kha masia oṱhe a muvhuso. NCSF iyi i vhumba tshipiḓa tsha mushumo une wa khou bvela phanḓa wa u ṱanganya na u khwaṱhisa sisṱeme ya zwa vhudavhidzani ha muvhuso nga u angaredza, hu tshi itelwa u tikedza zwa u thoma u shumiswa ha MTDP ya ṅwaha wa 2024-2029 sa zwe zwa lavhelelwa kha Mbekanyamaitele ya zwa Vhudavhidzani ha Muvhuso, ye ya ṱanganedzwa nga Khabinethe nga ṅwaha wa 2018, ine zwazwino ya vha kati na u senguluswa.
2.2. Heyi NCSF ndi ine ya ṋea phindulo kha ndavhelelo ine ya vha ya uri vhudavhidzani ha muvhuso vhu tea u vha khagala, ha khwinifhadza u fulufhedzea kha vhadzulapo khathihi na fulufhelo ḽa vhabindudzi, u ṱuṱuwedza vhuthihi na vhupfumedzani ha vhadzulapo khathihi na u ṱuṱuwedza u shela mulenzhe ha vhadzulapo sa maga ane a dzulela u itwa u itela u ṱuṱuwedza vhadzulapo vha shango ḽa Afrika Tshipembe uri vha shumise mafhungo ayo kha u khwinifhadza matshilo avho khathihi na u shumisa zwikhala zwa matshilisano na ikonomi kha u shela mulenzhe kha mveledziso ya shango ḽashu.
3. U tendelwa ha Vhupo ha zwa Mbambadzo yo Vhofholowaho ya Dzhango ḽa Afrika (AfCFTA) Milayo ya nga ha Vhafumakadzi na Vhaswa vha re kha zwa Mbambadzo
3.1. Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha Milayo ya AfCFTA ya nga ha Vhafumakadzi na Vhaswa vha re kha zwa Mbambadzo.
3.2. Milayo iyi yo livhiswa kha u khwaṱhisa zwa u shela mulenzhe ha vhafumakadzi na vhaswa kha mbambadzo nga fhasi ha AfCFTA, nahone i bvisela khagala zwipikwa zwo teaho u fana na u thusa vhavhambadzi vha vhafumakadzi na vhaswa u itela u khwaṱhisa u shela havho mulenzhe kha zwa maraga. I dovha hafhu ya lingedza u ṱuṱuwedza zwa u engedza mbuelo na khwinifhadzo hu tshi itelwa nyengedzedzo ya zwiṱunḓwa na zwivhambadzelwannḓa nga vhafumakadzi na vhaswa hu tshi katelwa na u dzheniswa havho kha maitele a u bveledza na u rengisa thundu a dzingu na a dzhango nga u angaredza.
3.3. Milayo iyi i dovha hafhu ya ṱuṱuwedza maga a u fhelisa khethululo, u ṱuṱuwedza ndinganelo na u katela vhathu vhoṱhe hu tshi itelwa uri vhafumakadzi na vhaswa vha khou vhuelwa nga zwikhala zwa mbambadzo. Dziṅwe mbetshelwa dza ndeme dza milayo iyi ndi dzine dza katela u fheliswa ha zwikhukhulisi zwine zwa si vhe zwa mithelo zwi kwamaho vhafumakadzi na vhaswa vhane vha vha kha zwa mbambadzo, hu tshi ṱuṱuwedzwa zwa u shela havho mulenzhe kha u bveledzwa ha mbekanyamaitele khathihi na u khwinifhadza tswikelo yavho kha zwa masheleni.
3.4. Milayo iyi i khou lavhelelwa u tikedza vhafumakadzi na vhaswa vha re kha zwa mbambadzo uri vha shumise tshikhala itshi tsho ṋetshedzwaho nga AfCFTA khathihi na u khwaṱhisa zwa u shela havho mulenzhe nga nḓila yo fhelelaho kha mbambadzo ya vhukati ha mashango a Afrika.
4. U tendelwa ha Milayo ya Mbekanyamaitele ya Phikhisano nga fhasi ha AfCFTA
4.1. Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha Milayo ya nga ha Mbekanyamaitele ya Phikhisano nga fhasi ha AfCFTA ngei Phalamenndeni u tela uri hu vhe na u tendelwa hayo. Milayo iyi ndi thendelano nga mashango ane a vha miraḓo ya AU u itela u vhona uri phikhisano kha dzhango ḽa Afrika dzi khou shela mulenzhe kha mbambadzo, nyaluwo i katelaho vhoṱhe, vhubveledzanḓowetshumo khathihi na mveledziso ya ikonomi yo khwaṱhaho.
4.2. Milayo iyi yo livhiswa kha u thivhela maitela a u lwa na zwa phikhisano nga u ṋetshedza muhanga wa u amba nga ha vhupo ha maraga, u shumiswa ha maanḓa nga nḓila yo kalulaho khathihi na maṅwe mafhungo ane a elana na phikhisano.
4.3. Dzangano ḽa AU ḽi dzhiela nṱha zwauri u sa vha hone ha mvelelo dza mbekanyamaitele dza phikhisano zwi itisa uri hu vhe na maitele a thivhelaho phikhisano u fana na zwigwada khathihi na zwiimiswa zwi shumaho zwi zwoṱhe hu si na u pikiswa nga nḓila ine zwa tshimbidza maimo azwo kha maraga nḓila i si yone.
4.4. Milayo iyi i ḓo shuma hafhu na kha mishumo yoṱhe ya zwa ikonomi ine ya vha ngomu kha maraga ya AfCFTA nahone i ḓo livhiswa nga maanḓa kha maitele ane a sa ṱuṱuwedze phikhisano hu tshi katelwa na zwigwada zwa mabindu zwa dzitshaka na zwa vhukati ha mashango zwine zwa sa khou langwa nga nḓila yavhuḓi, khathihi na maitele a zwa phikhisano o thomiwaho nga vha mabindu mahulwane ane a khou shuma nga nnḓa ha dzhango.
5. Mvelelo dza u shela mulenzhe ha shango ḽa Afrika Tshipembe kha Nyambedzano dza Nnyi na Nnyi dza Dzulo ḽa vhu79 ḽa Guvhangano ḽa Nnyi na Nnyi ḽa Dzangano ḽa UN (UNGA 79)
5.1. Khabinethe yo dzhiela nzhele na u ṱanganedza muvhigo wa nga ha mawanwa a UNGA 79 nga fhasi ha thero ine ya ri: “A huna ane a tea u sala murahu: u shuma roṱhe ri tshi itela u bveledza mulalo, mveledziso yo khwaṱhaho na tshirunzi tsha vhuthu hu tshi itelwa mirafho ya zwino na ya tshifhinga tshi ḓaho”.
5.2. U shela mulenzhe ha shango ḽa Afrika Tshipembe kha Muṱangano wa UN wa tshifhinga tshi ḓaho zwo livhiswa kha tshikhala tsha u ṱuṱuwedza thendelano dza ḽifhasi khathihi na u ita uri hu vhe na mvelaphanḓa kha zwipikwa zwi fanaho na Zwipikwa zwa Mveledziso yo Khwaṱhaho khathihi na kha mashango a Afrika, u itela uri Muṱangano uyu u lavhelesa nga maanḓa kha mishumo ya ḽifhasi hu tshi tikedzwa adzhenda ya mveledziso ya dzhango, Adzhenda 2063.
D. U tholwa
U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa nga murahu ha u khwaṱhisedzwa ha ndalukano kahthihi na u ṱanzwa madzina ho teaho.
1. Prof Vho John Lamola vho tholwa sa Muofisiri Mulanguli Muhulwane wa Tshumelo ya zwa Mabufho ya Afrika Tshipembe lwa tshifhinga tsha miṅwaha mivhili.
2. Prof Vho Busani Ngcaweni sa Mulangi Muhulu (DG) kha Muhasho wa Tshikolo tsha Muvhuso tsha Lushaka (u engedzwa ha khonṱhiraka ya u tholwa lwa miṅwaha miṱanu).
3. Vho Lindelwa Simphiwe Hamilton sa DG kha Muhasho wa zwa Mambadzo, Nḓowetshumo na Phikhisano.
4. Vho Tebogo Seokolo sa Muthusa Mulangi Muhulu (DDG): Africa kha Muhasho wa Vhushaka ha Dzitshaka na Tshumisano.
5. Mufumakadzi Vho Angela Sizakele Magangoe sa DDG: Tshumelo dza Ndondolo kha Muhasho wa Mveledziso ya Matshilisano (DSD).
6. Mufumakadzi Vho Thandeka Gloria Ngcobo sa Muofisiri Muhulwane wa zwa Masheleni kha DSD.
7. Vhalangi vhane vha si vhe miraḓo ya khorotshitumbe kha Bodo ya tshifhinganyana ya Zhendedzi ḽa Thekhinoḽodzhi ya zwa Mafhungo a Muvhuso
(i) Mufumakadzi Vho Sedzani Mudau (Mudzulatshidulo);
(ii) Vho Willie Vukela (Muimeli wa Muhasho wa Tshumelo dza Muvhuso na Ndangulo);
(iii) Vho Willie Mathebula (Muimeli wa Vhufaragwama ha Lushaka);
(iv) Muambeli Vho Johannes Collen Weapond; na
(v) Vho Omega Shelembe (Muhasho wa Vhudavhidzani na Thekhinoḽodzhi dza Didzhithaḽa).
E. Vhuṱambo vhune ha khou ḓa
1. Ṅwedzi wa Pfanelo dza Vhuthu
1.1. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi ḓo fhululedza Ṅwedzi wa Pfanelo dza Vhuthu nga ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe nga fhasi ha thero ine ya ri: “U engedza ndingedzo dzo livhiswaho kha vhulamukanyi ha zwa matshilisano”. Ḓivhazwakale ya Ṅwedzi wa Pfanelo dza Vhuthu yo ḓitika kha Mabulayo a fhaḽa Sharpeville e a vha hone nga ḽa 21 Ṱhafamuhwe 1960, he mapholisa vha muvhuso wa tshiṱalula vha thuntsha na u vhulaha vhathu vha swikaho 69 nga tshifhinga tsha musi vha tshi khou ita migwalabo ya mulalo.
1.2. Iyi ḓivhazwakale i vhavhaho ngaurali yo vhangwaho nga mulandu wa mbekanyamaitele dzo shandeaho dza muvhuso wa tshiṱalula i khou bvela phanḓa na u shandukisa matshilo ashu a vhukuma a ḓuvha na ḓuvha nahone yo ita uri vhathu vhanzhi vha ḓiwane vho hahedzea vhukati ha dandetande ḽa vhutshilo ha vhushai na u shayea ha mishumo. Ndayotewa ya shango ḽa Afrika Tshipembe ya ṅwaha wa 1996, ine ya vha yone i ṋetshedzaho mutheo wa tshitshavha tsho vhofholowaho nahone tsha demokirasi, i tikedza ndingedzo dza u ṱuṱuwedza vhulamukanyi ha zwa matshilisano nga kha maitele a u khakhulula maitele ane a si vhe avhuḓi a tshifhingani tsha kale.
1.3. Mulayo wa u Dzhiulula Mavu une wa kha ḓi tou bva u phasiswa zwenezwino, wa ṅwah wa 2024 (Mulayo 13 wa 2024)u bvisela khagala maitele a mulayo a tikedzwaho nga ndayotewa ane a tendela muvhuso u tshi khakhulula ḓivhazwakale i vhavhaho ya u dzhielwa mavu na vhushai nga u thusedza uri hu vhe na ndinganelo hu tshi itelwa uri vhunzhi ha vhadzulapo vha kone u vha na tswikelo kha zwikhala zwa ikonomi, tshumelo dza ndeme na mavu.
1.4. Vhuṱambo hashu ha u pembelela Ḓuvha ḽa Pfanelo dza Vhuthu nga ḽa 21 Ṱhafamuhwe 2025 vhu ḓo farelwa fhaḽa Constitution Hill kha ḽa Johannesburg, vhupo vhune ha vha hone hu wanalaho Khothe ya Ndayotewa ya shango ḽa Afrika Tshipembe.
2. Indaba ya zwa Fulufulu ya Afrika, ya ṅwaha wa 2025
2.1. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi ḓo fara vhuṱambo ha Indaba ya zwa Fulufulu ya Afrika ya ṅwaha wa 2025 u bva nga ḽa 4 u swika 6 Ṱhafamuhwe 2025 fhaḽa Sentharani ya Khuvhangano dza Dzitshaka ya Cape Town. Iyi Indaba ndi vhuṱambo ha maimo a nṱha kha dzhango sa izwi i tshi ṱanganya vharangaphanḓa vha nḓowetshumo khathihi na u sumbedzisa thandululo ntswa dza musalauno kha sekhithara.
2.2. Khonfarentsi iyi i khou vha hone nga tshifhinga tshine ngatsho sekhithara ya zwa fulufulu ya shango ḽa Afrika Tshipembe ya khou aluwa ngatsho nga nḓila khulwane vhukuma sa izwi shango ḽi tshi khou shuma ḽo livha kha u wana nḓisedzo yaḽo ya fulufulu ya tshifhinga tshi ḓaho. Ṅwaha wo fheelaho, muvhuso wo phasisa Mulayo wa Khwiniso ya zwa Muḓagasi, wa ṅwah wa 2024 (Mulayo 38 wa 2024) wo livhiswaho kha u bveledza sekhithara ya muḓagasi i shumaho zwavhuḓi nahone yo khwaṱhaho ine ya ḓo kona u swikela ṱhoḓea dza fulufulu dza shango ḽashu dzine dza khou dzulela u engedzea.
2.3. Hu tshi itelwa uri ri kone u vha na nḓisedzo ya muḓagasi yo teaho ya tshifhinga tshi ḓaho, hu khou lavhelwa uri hu ḓo fhaṱwa thandela dza zwa fulufulu dza vhuhulwane ha 11 gigawatts dza fulufulu kha tshifhinga tsha miṅwaha miraru i ḓaho. Nga ṅwedzi wa Nyendavhusiku 2024, ho ḓivhadzwa vhadzheneli vha khwevhophikhisano vha swikaho malo vhane vha khou takalelwa kha Luṱa lwa 7 lwa Mbekanyamushumo ya U renga Muḓagasi u bva kha Vhabveledzi vha Fulufulu ḽi Vusuluseaho vho Ḓiimisaho nga Vhoṱhe vhane musi vho ṱangana vha vha na vhukoni ha u bveledza muḓagasi u swikaho 1 760 megawatts.
F. Milaedza
1. U fhululedza
Khabinethe yo rumela milaedza yayo ya u fhululedza na u tamela mashudu kha:
• Minisṱa Vho Nomakhosazana Meth kha u nangwa havho sa Mudzulatshidulo wa Senthara ya Ndangulo ya zwa Vhashumi ya Dzingu ḽa Afrika.
• Mufumakadzi Vho Lerato Mataboge kha u ita havho ḓivhazwakale nge vha nangwa kha vhuimo ha u vha Mukhomishinari wa Themamveledziso na Fulufulu wa AU.
• Mufumakadzi Vho Tyla Laura Seethal, vhane vha ḓivhiwa nga maanḓa sa Tyla, muimbi wa shango ḽa Afrika Tshipembe ane a vha ene muimbi wa u thoma a imbaho e eṱhe we luimbo lwawe lune lwa pfi “Water” lwa thetsheleswa kha Spotify lwa tshivhalo tshi fhiraho biḽioni nthihi.
• Vho Wouter Kellerman, mulidzi wa fuḽuthi wa ḽa Afrika Tshipembe we musi e na Mufumakadzi Vho Eru Matsumoto khathihi na Mufumakadzi Vho Chandrika Tandon, vha wina Grammy Award nga aḽibamu yavho, Triveni.
2. Ndiliso
Khabinethe yo ṱahisa maiofi ayo a ndiliso kha dzikhonani na vha muṱa wa:
• Mufumakadzi Vho Suthukazi Arosi (64), muimbi ane a vha muthubi wa pfufho nnzhi, musiki wa muzika na mutambi wa matambwa. Vho vha vha tshi ḓivhea vhukuma nga u vha muṅwe wa vhaimbi vha bvumo kha ḽa Afrika khathihi na u vha mutambi makone wa matambwa we a tamba kha matambwa o fhambanaho a fhano kha ḽa Afrika Tshipembe.
Mbudziso: Mufumakadzi Vho Nomonde Mnukwa – Muambeli wa Muvhuso o tou Farelaho
Luṱingothendeleki: 083 653 7485
Tsho bviswa nga vha: Sistme ya Mafhungo na Vhudavhidzani ha Muvhuso (GCIS)
Datumu: Ḽavhuṋa, 27 Luhuhi 2025
www.gcis.gov.za; www.gov.za
