President Cyril Ramaphosa se toespraak by die Uniegebou, Tshwane oor die dood van kinders weens voedseloordraagbare siektes
Mede-Suid-Afrikaners,
Ek spreek u vanaand toe oor 'n saak wat ons nasie diep hartseer en bekommerd gemaak het.
Daar was onlangs regoor die land 'n toename in aangemelde gevalle van voedseloordraagbare siektes en sterftes.
Baie mense het ernstig siek geword en selfs gesterf nadat hulle besmette kos geëet het.
Daar is gevind dat sommige van die voedselitems by spaza-winkels en straatverkopers gekoop is.
Sedert die begin van September 2024 is daar altesaam 890 aangemelde voorvalle van voedseloordraagbare siektes in alle provinsies.
Gauteng en KwaZulu-Natal is die meeste geraak, maar Limpopo, die Vrystaat en Mpumalanga het ook tientalle voorvalle aangeteken.
Oor die afgelope paar weke alleen het voedseloordraagbare siektes die lewens van minstens 22 kinders in ons land geëis.
Verlede maand was daar 'n ernstige voorval waarin ses kinders in Naledi, Soweto gesterf het as gevolg van voedseloordraagbare siektes.
Die jongste onder hulle was net ses jaar oud.
Woorde is nie voldoende om ons hartseer en ons pyn as 'n nasie oor te dra nie.
Ons gedagtes en gebede is by hul gesinne wat pyn en hartseer ervaar omdat hulle hul kinders verloor het.
Om 'n kind aan die dood af te staan is iets wat geen ouer ooit hoef te verduur nie.
Die jong kinders wat gesterf het, was nie net hul eie gesinne se kinders nie; hulle was ons almal se kinders.
Ons mense het die volste reg om ontsteld te wees en kwaad te wees oor sulke tragedies.
In 'n tyd soos hierdie moet ons as 'n land verenig en saam werk om hierdie sterftes te beëindig.
Ons moet doen wat nodig is om seker te maak dat sulke tragedies nooit weer gebeur nie.
Sodra die sterftes plaasgevind het, is multidissiplinêre spanne in die regering geaktiveer om die voorvalle te ondersoek.
Hierdie spanne het speurders van die Suid-Afrikaanse Polisiediens, gesondheidsamptenare, omgewingsinspekteurs, amptenare van die Departement van Landbou en amptenare van die Nasionale Verbruikerskommissie ingesluit.
Die Kabinet het by drie geleenthede vergader om verslae van hierdie departemente oor die onlangse voorvalle te bespreek.
Dit is wat ons nou weet.
Die Nasionale Instituut vir Oordraagbare Siektes is versoek om wetenskaplike toetse uit te voer en het vasgestel dat die dood van die ses kinders in Naledi, Soweto, direk toegeskryf kan word aan 'n hoogs gevaarlike chemiese stof bekend as Terbufos, wat as 'n plaagdoder gebruik word.
Terbufos hou ernstige gevolge vir die mens se gesondheid in, selfs by lae blootstellingsvlakke.
Terbufos is 'n organofosfaat-chemiese stof wat in Suid-Afrika vir landbougebruik geregistreer is.
Dit mag nie vir algemene huishoudelike gebruik verkoop word nie.
Terbufos word egter informeel in townships en informele nedersettings vir huishoudelike gebruik verkoop as 'n sogenaamde 'straatplaagdoder' om rotte te beheer.
Voorbeelde is uit 84 spaza-winkels in die Naledi-omgewing geneem, waarvan drie bewyse van Terbufos bevat het.
Ná streng toetsing het 'n skyfiepakkie wat by een van die kinders wat gesterf het gevind is, spore van Terbufos aan die binne- en buitekant van die pakkie getoon.
As deel van die ondersoek na die Naledi-sterftes het inspekteurs beslag gelê op 'n aantal onwettige plaagdoders by spaza-winkels.
In sommige gevalle het hulle gevind dat voedsel saam met plaagdoders en skoonmaakmiddels gestoor is.
Daar is ook bevind dat dié spaza-winkels nie veilige voedselbergingsplekke of hand- en skottelgoedwasgeriewe het nie, wat die waarskynlikheid van voedselbesmetting verhoog.
Terwyl ons ondersoeke steeds aan die gang is, is dit van kritieke belang om te verstaan dat dit nie 'n probleem is wat beperk is tot spaza-winkels en ander informele handelaars nie.
Die ongereguleerde gebruik van plaagdoders wat in gemeenskappe beperk word, het 'n toenemende probleem geword, met verwoestende gevolge.
In baie townships word 'n ander chemiese stof, Aldicarb, en 'n organofosfaat bekend as Galephirimi algemeen deur straatverkopers en smouse verkoop om rotbesmettings te beheer.
Aldicarb is sedert 2016 verbied vir gebruik in Suid-Afrika.
Verlede jaar is drie kinders in Ekurhuleni en drie kinders in Soweto dood nadat hulle aan Aldikarb blootgestel is.
In reaksie op hierdie tragedies moet ons die oorsaak van die uitdaging in ons gemeenskappe verstaan.
Een van die redes waarom mense plaagdoders gebruik, is om rotbesmetting te beheer.
Die probleem van rotbesmetting is deels te wyte aan swak afvalbestuur.
Vullis word nie gereeld verwyder nie en strate word nie skoongemaak nie, wat toestande skep vir rotte en ander plae om te floreer.
Dikwels word die armste gemeenskappe die ergste geraak, en dikwels is die goedkoopste middels wat gebruik word hoogs gevaarlike stowwe soos Terbufos en Aldicarb.
Nog 'n uitdaging is dat die verantwoordelikheid wat vir omgewingsgesondheid in ons gemeenskappe geneem behoort te word, die verantwoordelikheid van plaaslike regerings is.
Baie munisipaliteite het nie die kapasiteit en hulpbronne om besigheidspersele te inspekteer en regulasies af te dwing nie.
Ons reaksie op die probleem moet dus al die faktore wat tot die probleem bydra uit die weg ruim.
Ons moet ook die verspreiding van verkeerde inligting voorkom.
Die ondersoeke wat reeds voltooi is, dui nie op 'n doelbewuste veldtog om kinders in ons land te vergiftig nie.
Daar is ook geen bewyse dat die probleem slegs beperk is tot spaza-winkels wat deur buitelandse burgers besit word nie.
Hierdie produkte word net so waarskynlik in winkels verkoop wat deur Suid-Afrikaners besit word.
Ons het almal 'n plig – die staat, die samelewing, ouers en gesinne – om diegene onder ons wat die kwesbaarste is te beskerm.
Na aanleiding van die Kabinet se spesiale vergadering, het ons besluit om die volgende ingrypings te maak:
Die eerste ingryping is om gevaarlike plaagdoders van die straat af te kry.
Die tweede kritieke ingryping is om kinders te beskerm teen blootstelling aan hierdie stowwe.
Die derde kritieke ingryping is om toekomstige uitbrake te voorkom.
Die volgende maatreëls sal met onmiddellike effek geïmplementeer word.
Om gevaarlike plaagdoders van die straat af te kry:
Die spaza-winkels wat by die dood van kinders betrokke is, sal met onmiddellike effek gesluit word.
Alle spaza-winkels en ander voedselhanteringsfasiliteite moet binne 21 dae vanaf vandag geregistreer wees in die munisipaliteite waarin hulle bedrywig is. Enige winkel wat nie binne 21 dae geregistreer is nie en nie aan alle gesondheidstandaarde en vereistes voldoen nie, sal gesluit word.
Daar sal van die Suid-Afrikaanse Polisiediens en ander wetstoepassingsagentskappe verwag word om oortreders te ondersoek, in hegtenis te neem en te vervolg. Dit sal noue samewerking met alle geregistreerde vervaardigers en verskaffers behels.
Geïntegreerde multidissiplinêre inspeksiespanne sal nakomingsinspeksies van voedselhanteringsfasiliteite, vervaardigers, verspreiders, groothandelaars en kleinhandelaars onderneem. Dit sal spaza-winkels en algemene handelaars insluit.
Besighede en winkels wat nie aan die maatreëls voldoen nie en wat gekoppel kan word aan enige vergiftigingsvoorvalle, of wat gevaarlike chemikalieë onwettig in voorraad het, sal gesluit word.
'n Massiewe deur-tot-deur-inspeksieveldtog van alle spaza-winkels, snoepwinkels en ander informele handelaars sal onderneem word. Dit sal in Gauteng en KwaZulu-Natal begin.
Dit sal gedoen word deur interdissiplinêre inspeksiespanne, insluitend lede van die Suid-Afrikaanse Militêre Gesondheidsdienste, omgewingsgesondheidspraktisyns, die Suid-Afrikaanse Polisiediens, die Nasionale Verbruikersraad, arbeidsinspekteurs en ander.
Die aanvanklike fase van inspeksies moet binne 'n maand voltooi word.
Alle geregistreerde vervaardigers van Terbufos sal geïnspekteer word om te verseker dat geen produkte na die nie-landboumark herlei word nie. Die voorsieningskettingproses vir die verspreiding en verkoop van Terbufos sal ondersoek word om te verseker dat beheermaatreëls nagekom word en dat besighede aanspreeklik gehou word vir aan wie hulle verkoop.
Regulasies en protokolle oor die naspeurbaarheid, herverpakking, vernietiging en verkoop van plaagdoders, insekdoders en voedsel sal versterk word.
Die tweede tussenkomste gaan oor die beskerming van kinders teen blootstelling aan skadelike stowwe:
Die Departement van Basiese Onderwys sal onmiddellik 'n omsendbrief aan provinsiale onderwysdepartemente en alle skole stuur oor beste praktykprotokolle vir die voorkoming en bestuur van voedseloordraagbare siektes in skole.
Teen die begin van die nuwe skooljaar sal die Departement van Basiese Onderwys en skoolbeheerliggame, in samewerking met die Departement van Gesondheid, die riglyne vir skole oor die bestuur van voedselverskaffers aan openbare skole hersien en bywerk. Dit sal snoepwinkels, wat by hierdie skole bedryf word, insluit.
'n Openbare opvoedingsveldtog oor voedselveiligheid en die identifisering, hantering en berging van gevaarlike chemikalieë, sal van stapel gestuur word. Die veldtog sal op kinders, ouers, versorgers en die breër gemeenskap gemik word. GCIS, staatsdepartemente en -agentskappe, bedryfsorganisasies en burgerlike samelewingsgroepe sal by die toepassing van die veldtog betrek word.
Dit sal aangevul word deur 'n openbare opvoedingsveldtog wat gemik is op gemeenskappe, spaza-winkels, snoepwinkels, informele handelaars en ander kleinhandelaars oor gesondheids-, veiligheids- en higiëneregulasies, die identifisering van gevaarlike produkte, regulasies wat op gevaarlike produkte van toepassing is en regsgevolge.
Die ministers van Basiese Onderwys en van Gesondheid asook ander staatsdepartemente sal sekere plaagdoders en insekdoders wat nie vir tuisgebruik geskik is nie, as "gevaarlike voorwerpe" wat nie na skoolterreine gebring of gebruik mag word nie, klassifiseer. Dit sal ingevolge die Regulasies oor Veiligheidsmaatreëls vir Openbare Skole onderneem word.
Die derde intervensie sal daarop gemik wees om toekomstige uitbrekings te voorkom:
Ek het opdrag gegee dat gesamentlike operasionele en intelligensiestrukture op nasionale en provinsiale vlak gevestig moet word om hierdie krisis te hanteer.
Daar sal van ons plaaslike munisipaliteite verwag word om dringend op te tree om die probleem van rotbesmettings die hoof te bied deur stede en dorpe skoon te maak en afval te verwyder. Versuim om daaraan te voldoen, sal lei tot streng sanksies wat voorskrifte, nakomingskennisgewings en kriminele toepassing insluit.
'n Ministeriële Gesondheidsadvieskomitee word saamgestel om medium- en langtermynvoorkomingsmaatreëls te ontwikkel. Die komitee sal bestaan uit kundiges soos toksikoloë, pediaters, chemiese patoloë, epidemioloë, forensiese patoloë en ander.
Alle sterftes van pasiënte 12 jaar en jonger sal aanmeldbaar gemaak word in die aanmeldbare mediese toestand-toesigstelsel.
'n Elektroniese mediese sertifiseringstelsel sal gevestig word om die Nasionale Departement van Gesondheid in staat te stel om onmiddellik nadat 'n sterfte gesertifiseer is toegang tot inligting oor die oorsaak van die dood te kry.
Die werk van die Biosekuriteitshub sal versterk word om die aankoms van produkte, organismes en skadelike biologiese produkte by hawens van binnekoms beter te beheer.
Die Departement van Landbou is besig om alle toepaslike wetgewing ten opsigte van die regulering en magtiging van landbouplaagdoders vir gebruik in Suid-Afrika, te hersien en by te werk.
'n Gesamentlike fonds van R500 miljoen sal deur die Departemente van Handel, Nywerheid en Mededinging asook Kleinsakeontwikkeling gestig word om township- en landelike besighede, insluitend gemeenskapsgeriefswinkels, te ondersteun. Die befondsing sal gerig wees op die opknapping van besighede en nie-finansiële ondersteuning in terme van tegniese vaardighede, regulatoriese nakoming en kapasiteitsbou.
Terwyl ons hierdie tussenkomste en maatreëls onderneem, is daar ook baie wat ons as ouers kan doen om ons kinders te beskerm.
Wanneer ons as verbruikers en ouers kos koop of ons kinders stuur om kos te koop, moet dit slegs by plekke wees wat gelisensieer is om voedsel te verkoop en wat voedselveiligheidsregulasies nakom.
Ons moet seker maak dat kos in 'n skoon en higiëniese omgewing voorberei word.
Ons moet seker maak dat voedsel wat verkoop word, duidelike handelsmerke en etikette het, en dat die vervaldatum nie oorskry is nie.
Ons moet ons kinders opvoed oor voedselveiligheid en hulle leer om self na voedseletikette te kyk en dit te verstaan.
Enigiemand wat sien dat vervalsde en vervalde voedsel in ons gemeenskappe verkoop word, moet dit by die Nasionale Verbruikerskommissie aanmeld.
Die nommer vir die Nasionale Verbruikerskommissie is 012 065 1940.
Ons moet versigtiger wees met die berging en gebruik van plaagdoders en gevaarlike chemikalieë.
Ons moet slegs plaagdoders koop wat in hul oorspronklike houers is en wat duidelik gemerk is vir huishoudelike gebruik.
Alle gevaarlike chemikalieë moet buite die bereik van kinders gehou word.
Spaza-winkels en straatverkopers het 'n spesiale verantwoordelikheid vir die gesondheid en veiligheid van hul kliënte.
Hulle moet verantwoordelik en ingevolge die wet funksioneer.
Hulle moet sekere basiese praktyke nakom.
Hulle mag byvoorbeeld nie dieselfde houers of werktuie wat vir chemiese stowwe gebruik word, vir voedsel gebruik nie.
Slegs plaagdoders en chemikalieë wat vir huishoudelike gebruik geregistreer is, mag verkoop word.
Dit moet duidelik gemerk en in die oorspronklike verpakking wees.
Ondernemings wat in besit is van plaagdoders wat beperk of verbied is, sal regsstappe in die gesig staar.
Suid-Afrikaners word weereens versoek om saam te werk om 'n groot probleem te oorkom.
Maar ons is ver van hulpeloos. Daar is baie wat ons kan doen.
Elkeen van ons moet beter ingelig wees oor die risiko's van plaagdoders en ander gevaarlike produkte.
Elkeen van ons moet verantwoordelikheid neem vir die veiligheid en welstand van diegene rondom ons, veral die kinders van ons nasie.
As ons saamwerk, die wet toepas, waaksaam is en verantwoordelik optree, sal ons 'n einde aan hierdie tragediese gebeure kan maak.
Ek bedank julle.
