A. Mafhungo a Zwino kha Shango
1. Ikonomi
1.1 Tsumbo dzavhuḓi dza zwa Ikonomi
1.1.1 Khabinethe yo ṱanganedza tsumbo dzavhuḓi dza zwa ikonomi sa zwe zwa sumbedziswa kha mbalombalo dze dza bviswa nga vha tshiimiswa tsha zwa Mbalombalo tsha Afrika Tshipembe (StatsSA).
1.1.2 Nga ḽa 3 Khubvumedzi 2024, tshiimiswa tsha StatsSA tsho ḓivhadza nyengedzedzo ya 0.4% kha Zwibveledzwaguṱe Zwapo (GDP) kha kotara ya vhuvhili ya ṅwaha wa 2024. Nyengedzedzo iyi yo ṱuṱuwedzwa nga u khwinifhadzea he ha vha hone kha sekhithara ya zwa vhumagi nga nyaluwo ya 1.7% ya ṅwaha nga ṅwaha.
1.1.3 Khwinifhadzo idzi dza kha sekhithara dza zwa vhumagi dzo kona u bveledziswa nga khethekanyo ṱhanu (5) kha dza fumi (10) dza zwa vhumagi dzine dza vha, zwiḽiwa na zwinwiwa, tsimbi na mutale wa mutheo, zwibveledzwa zwa mutale une wa si vhe tsimbi na tshitili, zwibveledzwa zwa mutale na kha sekhithara dza zwa mitshini dze dza rekhoda nyengedzedzo khulwane kha zwa vhubveledzi.
1.1.4 Zwa u vusuluswa ha sekhithara ya zwa vhumagi ndi zwithu zwine zwa vha mvelaphanḓa ya ndeme vhukuma kha zwa u vhuedzedza ngonani nḓowetshumo hafhu ya shango ḽa Afrika Tshipembe.
U ḓadzisa kha zwenezwo, Indekisi ya Mitengo ya Vharengi (CPI) ya Nṱha kha vhupo hoṱhe ha dziḓoroboni, yo sumbedzisa uri tshanduko ya mitengo kha ṅwedzi wa Ṱhangule 2024 yo vha i 4.4%, zwine zwa amba uri yo tsela fhasi u bva kha 4.6% nga ṅwedzi wa Fulwana 2024, nahone musi zwo ralo, tshikalo tsha tshanduko ya mitengo ya tshumelo tsho vha tshi 4.5%, zwine zwa vha u tsela fhasi u bva kha 4.7% nga ṅwedzi wa Fulwana 2024. Ho vha na u dzulela u khwinifhadzea ha CPI u tou bva nga ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe 2024.
1.2 Mvusuluso ya Khamphani dza Muvhuso (dziSOC)
1.2.1 Khabinethe yo ṱanganedza mvelaphanḓa ine ya vha kati ine ya khou itwa kha zwa u vusuluswa ha dziSOC nahone khwinifhadzo kha zwa mashumele a SOC dzi ḓo shela mulenzhe nga nḓila yavhuḓi kha fulo ḽa u bveledza nḓowetshumo kha shango ḽa Afrika Tshipembe.
1.2.2 Kha fhungo ḽeneḽi, ndi zwa ndeme u dzhiela nṱha uri Denel yo sumbedzisa mbuelo ya masheleni a swikaho R390 miḽioni hu sa khou vhalwa nzwalelo na mithelo ya kha ṅwaha wa muvhalelano wa 2023/2024, hune zwa kushumisele kwa masheleni nga nḓila i songo teaho zwa vha zwi tshi khou tsela fhasi nga 98%. PRASA na yone i khou ita mvelaphanḓa khulwane vhukuma kha zwa u vhuedzedzwa ha zwidimela zwa u hwala vhathu zwiporoni lune zwazwino ho no vha na nḓila dza zwiporo dza 31 kha dza 40 dzine dza khou shuma ngeno Pulane ya Mbuedzedzo ya vha ha Eskom i tshi khou bvela phanḓa na u vha na mvelelo dzavhuḓi, hune maitele a u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana a vha uri zwazwino a tshe o imiswa lwa tshifhinga tshi swikaho maḓuvha a 175 u swika zwino nga ḽa 18 Khubvumedzi 2024.
2. U lwa na Zwiito zwa Vhugevhenga na Vhuaḓa
2.1 Fulo ḽa Operation Shanela
2.1.1 Khabinethe yo ṱanganedza mvelaphanḓa ine ya khou itwa kha zwa u lwa na zwiito zwa vhugevhenga nga kha fulo ḽa Operation Shanela. U bva nga ḽa 2 u swika ḽa 8 Khubvumedzi 2024, mazhendedzi a zwa u tevhedzwa ha milayo o fara vhahumbulelwa vha swikaho 13 691 kha milandu ya zwa vhugevhenga vhu shushaho vhu ngaho mabulayo, u tshipiwa ha vhafumakadzi, u vha na zwiṱhavhane zwi siho mulayoni hu tshi katelwa na vhufhura ha zwa mabindu. U tou bva tshe ḽa rwelwa ṱari nga ṅwedzi wa Shundunthule 2023, fulo iḽi ḽa Operation Shanela ḽo ita uri hu vhe na u farwa ha vhahumbulelwa vha swikaho 850 375, khathihi na u thubwa ha zwiṱhavhane zwi siho mulayoni zwa 824 hu tshi katelwa na gulu dzi swikaho 17 282. U ḓadzisa kha izwi, ho dovha hafhu ha thubwa zwidzidzivhadzi zwa mutengo u swikaho R13 miḽioni fhaḽa Vhukavhamabufho ha Dzitshaka ha OR Tambo kha tshifhinga tsha miṅwedzi mivhili yo fhelaho, hu tshi katelwa na koporo ya mutengo u fhiraho R20 miḽioni ye ya wanala kha tshikerepuyadi tshi re fhaḽa tsini na ḓorobo ya Durban he ha farwa muhumbulelwa muthihi.
2.1.2 Nga kha mafulo o dzudzanywaho zwavhuḓi a masia manzhi nahone o rangwaho phanḓa nga maitele a zwa vhusevhi, mazhendedzi a zwa u tevhedza milayo o lavhelesa kha zwa u fhelisa tshoṱhe zwigwada zwa zwiito zwa u badelisa vhathu masheleni nga khani u mona na shango. Kha tshifhinga tsha vhege mbili dzo fhelaho, ho farwa vhathu vha zwiito zwa u badelisa vhathu masheleni nga khani vha swikaho 14 u bva kha mavunḓu o fhambanaho.
2.2 U vhuedzedza Tshirunzi tsha Vhaofisiri vha zwa u Tevhedzwa ha Milayo
2.2.1. Nga kha tshumisano ya masia manzhi, mazhendedzi a zwa u tevhedzwa ha milayo o fara vhahumbulelwa vha 14 fhaḽa vunḓuni ḽa Mpumalanga vhane vha khou ṱumanywa na milandu ya vhufhura na zwiito zwa vhuaḓa nge vha wanala vha tshi khou ṋetshedza ḽaisentsi dzi siho mulayoni dza u reila na dza vhugudi ha u reila mimoḓoro nahone ho dovha hafhu ha farwa vhaofisiri vha zwa vhuendi vha 11 nga murahu ha musi vho wanala vha tshi khou lingedza u wana masheleni a tshanḓanguvhoni u bva kha vhoramimoḓoro kha gondo ḽa firiiweyi ḽa N1 vunḓuni ḽa Limpopo.
2.2.2 Ho farwa vhaofisiri vha mapholisa vhararau vhe vha vha vhe si mushumoni khathihi na mudzulapo muthihi fhaḽa ḓoroboni ya Durban, vunḓuni ḽa KZN nge vha vha vha tshi khou ḓiṱoḓela masheleni a tshanḓanguvhoni a swikaho R100 000 u bva kha ramabindu u itela uri vha kone u vhofholola thundu dzawe dze vha vha vho mu dzhiela dzone nahone vhaṅwe vhaofisiri vhaṋa vho swika he vha ḓiṋetshedza kha vha SAPS kha wonoyo mulandu muthihi.
2.2.3 Ho dovha hafhu ha farwa vhaṅwe vhahumbulelwa vha malo nge vha wanala vha tshi khou ḓidzhenisa kha vhufhura ha zwa dzithendara khathihi na zwiito zwa vhuaḓa zwa masheleni a swikaho R850 miḽioni kha Masipala wa Ḓorobo ya Kapa, kha vunḓu ḽa Kapa Vhukovhela.
3. Pfunzo
3.1 Khabinethe yo ita khuwelelo kha vhagudi vhoṱhe vho teaho vhane ha vha hu hone vha tshi khou thoma pfunzo dzavho dza nṱha hu tshi katelwa na avho vho no thomaho uri vha ite khumbelo ya bazari na masheleni a khadzimiso kha Tshikimu tsha Thuso ya zwa Masheleni a Matshudeni tsha Lushaka (NSFAS) musi tshi tshi vula nḓila dzatsho dza u ita khumbelo nga inthanethe nga Ḽavhuṱanu, ḽa 20 Khubvumedzi 2024 hu tshi itelwa ṅwaha wa zwa vhugudi wa 2025.
U itela u ita khumbelo, avho vhane vha khou ḓo vha matshudeni vhaswa na vhane vha khou tou vhuya hafhu, vha tea u dalela my.nsfas.org.za.
3.2 Mulayo wa Khwiniso ya Milayo ya Pfunzo dza Mutheo (BELA)
3.2.1 Khabinethe yo ṱanganedza zwa u sainwa ha Mulayotibe wa BELA uri u vhe mulayo nga Phresidennde Vho Ramaphosa, zwine hezwi zwa vha ḽiga ḽihulwane vhukuma ḽo livhiswaho kha u shandukisa na u khwaṱhisa sisṱeme yashu ya zwa pfunzo ya mutheo. Hoyu mulayo une wa tou vha ḽiga ḽihulwane ngaurali, u lavhelela uri khoro dza ndangulo ya zwikolo dzi dzhiele nzhele ṱhoḓea dza zwa nyambo dza zwitshavha nga u angaredza u itela uri hu vhe na u katelwa ha vhoṱhe kha zwa pfunzo.
3.2.2 Sa nḓila ya u lingedza u khwaṱhisa pfunzo ya vhana vhaṱuku, Mulayo wa BELA u kombetshedza uri Gireidi R i vhe yone gireidi ya u thoma ine ṅwana muṅwe na muṅwe o lugelaho u dzhena tshikolo a tea u thoma tshikolo khayo nga khombekhombe. U dovha hafhu wa hwesa vhabebi vhuḓifhinduleli nga u ita uri u kundelwa u vhona uri vhana vhau vha khou dzhena tshikolo zwi dzhiiwe sa mulandu wa vhugevhenga.
3.2.3 Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza tsheo nga Phresidennde Vho Ramaphosa ya u tendela miṅwedzi miraru ya u ambedzana nga ha zwiteṅwa zwivhili zwi kwamaho zwa u ṱanganedzwa ha vhagudi zwikoloni na luambo, sa tshipiḓa tsha u ita uri hu vhe na u vhumbana ha lushaka.
4. Mutakalo
4.1 Dwadze ḽa MPOX
4.1.1 U fhungudza u phaḓalala ha dwadze ḽa Mpox, vhathu vhoṱhe vha ḽa Afrika Tshipembe vha khou ṱuṱuwedzwa uri vha shumise maga ane a si vhe a zwa mishonga. Maga aya ndi ane a katela u dzulela u ṱamba zwanḓa nga maḓi na tshisibe kana nga u shumisa sanithaiza ya zwanḓa ine ya vha na aḽikhohoḽi.
4.1.2 Naho hu na uri khombo ya u pfukiselwa ha dwadze ḽa Mpox fhano shangoni i kha ḓi vha fhasi, ho dovha hafhu ha khwaṱhisedzwa tshiṅwe tshiwo tsha Mpox lwe zwa vho ita uri tshivhalo tsha zwiwo fhano kha ḽa Afrika Tshipembe tshi vhe henefha kha 25 u tou bva tshe tshiwo tsha dwadze iḽi tsha ṱaha nga ṅwedzi wa Shundunthule 2024.
4.2 Tshiwo tsha dwadze ḽa Tshifunga kha Tshiṱiriki tsha Mopani, vunḓuni ḽa Limpopo
4.2.1 Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha tshiwo tsha dwadze ḽa Tshifunga kha Masipala wa Greater Tzaneen u re fhaḽa kha tshiṱiriki tsha Mopani, vunḓuni ḽa Limpopo he vhagudi vha swikaho 150 vha wanala vho kavhiwa nga dwadze ḽa Tshifunga.
4.2.2 Ho vhumbwa Tshigwada tsha u Shuma tsha Vunḓu nga muvhuso wa Vunḓu ḽa Limpopo nahone mushumo u kati wa u lingedza u langa dwadze iḽi ḽine ḽa wanala maḓini nga u lwa na tshiwo itshi khathihi na u sengulusa vhunzani ha maḓi kha vhupo ho kwameaho.
4.2.3 Dwadze iḽi ḽa Tshifunga ḽi u fara musi wo kwamana na maḓi o tshikafhalaho. Khabinethe i khou ṱuṱuwedza vhadzulapo uri vha vhone uri vhana vhavho a vha khou bambela kana u tambela maḓini o tshikafhalaho.
4.2.4 Vhabebi na vhaunḓi vha tea u takutshedza nga u ṱavhanya vha ise vhana vhane vha khou humbulelwa uri vha nga vha vho kavhiwa nga dwadze iḽi kha tshiimiswa tsha zwa mutakalo tshi re tsinisa navho uri vha wane dzilafho.
4.3 Tshiwo tsha Vhulwadze ha Khwanḓa na Mulomo fhaḽa kha vhupo ha Sarah Baartman, vunḓuni ḽa Kapa Vhubvaḓuvha
4.3.1 Khabinethe i khou ita khuwelelo kha vhafuwi vhoṱhe vha zwifuwo ya uri vha fhungudze u enda ha zwifuwo nga murahu ha tshiwo tsha u ṱaha ha vhulwadze ha Khwanḓa na Mulomo fhaḽa kha masipala wa Kouga na wa Koukamma kha Tshiṱiriki tsha Sarah Baartman, vunḓuni ḽa Kapa Vhubvaḓuvha.
4.3.2 Zwa u enda ha zwifuwo zwi tshi bva na u dzhena ngomu ha dzingu ḽo kwameaho zwi khou bvela phanḓa na u lavheleswa hu tshi itelwa u thivhela u phaḓalala ha vhulwadze uvhu u ya na kha vhuṅwe vhupo vhu songo kwameaho hu tshi tevhedzwa milayo ya Vhupo ha Ndangulo ya Malwadze.
4.3.3 Khabinethe yo tsivhudza vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe uri zwa u endedzwa ha zwifuwo u bva kha vhuṅwe vhupo u ya kha vhuṅwe zwi tea u thoma zwa wanelwa Phumethe ya zwa Vhuendi u bva kha ofisi ya zwa vhulafhazwifuwo ya muvhuso ya henefho kha vhupo honoho.
5. Ndangulo ya Muvhuso wa Lushaka wa Mohoro o Ṱanganelanoho (GNU)
5.1 Khabinethe yo ṱanganedza tsheo ya Phresidennde Vho Ramaphosa ya u thoma maitele a u lugisa zwithu kha muvhuso zwa nga ha mafhungo ane mahoro ane a vha tshipiḓa tsha GNU a vhona zwi zwithu zwine khazwo ha vha na u sa anḓana.
B. Tsheo dza Khabinethe
(I) Khanḓiso ya Mvetamveto ya Mbekanyamaitele ya nga ha u fheliswa ha nomboro dza shishi dza 10177, 10111 na 107 hu tshi itelwa vhukwamani na vhadzulapo
(a) Khabinethe yo ṱanganedza u ganḓiswa ha Mvetamveto ya Mbekanyamaitele ya nga ha u fheliswa ha nomboro dza shishi dza 10177, 10111 na 107 hu tshi itelwa vhukwamani na vhadzulapo.
(b) Khabinethe yo dzhiela nzhele maga ane a khou dzudzanywa hu tshi itelwa u tshanduko ya Afrika Tshipembe ya u shandukela kha zwa u shumisa khoudu pfufhi ya nomboro nthihi ya shishi ine ya vha 112. Hezwi zwi ḓo ita uri vhathu vhane vha vha nga fhasi ha mutsiko vha sa vhe na thaidzo ya u tea u ṱwa vha tshi humbula nomboro nnzhinnzhi musi vha tshi khou ṱoḓa tshumelo dza shishi kana musi ṱhingo dzavho dzi tshi fhiriselwa phanḓa nga nḓila i songo teaho.
(ii) Nḓivhadzamulayotibe ya nga ha Mveledziso na Khunguwedzo ya Vhuendelamashango kha ḽa Afrika Tshipembe
(a) Khabinethe yo ṱanganedza Nḓivhadzamulayotibe ya nga ha Mveledziso ya Vhuendelamashango kha ḽa Afrika Tshipembe hu tshi itelwa vhupfiwa ha nnyi na nnyi. Mbekanyamaitele iyi ndi ine ya khou lingedza u engedza zwa u shela mulenzhe ha sekhithara ya zwa vhuendelamashango kha ikonomi ya shango ḽa Afrika Tshipembe nga u angaredza nga kha tshivhalo tsho engedzeaho tsha vhaeni.
(b) Nga ṅwaha wa 2023, Khabinethe yo ṱanganedza zwa u anḓadzwa ha Mulayombisi wa nga ha Mveledziso ya Vhuendelamashango kha ḽa Afrika Tshipembe nahone vhupfiwa vhu bvaho kha vhoṱhe vha kwameaho nahone ho dzheniswa kha yeneyo mbekanyamaitele. Heyi Nḓivhadzamulayotibe ndi ine zwazwino ya vho ṋetshedza muhanga wa mbekanyamushumo dzo tendelaniwaho khadzo khathihi na tsumbamaitele dza zwa mveledziso na khunguwedzo ya vhuendelamashango fhano kha ḽa Afrika Tshipembe.
(c) Heyi mbekanyamaitele i ḓo ṱuṱuwedza zwa mabindu kha sekhithara ya zwa vhuendelamashango khathihi na u vhona uri sekhithara i khou shela mulenzhe nga nḓila yo khwaṱhaho kha zwa u sika mishumo. Makumedzwa a mbekanyamaitele na one o dovha hafhu a lavhelesa kha u ita uri mbekanyamaitele ya zwa vhuendelamashango i tshimbilelane na mihanga ya mbekanyamaitele dza muvhuso dza zwino hu tshi katelwa na u khwaṱhisa zwa u konḓelela ha sekhithara khathihi na vhukoni ha u kona u fhindula musi hu na thaidzo khulwane.
(iii) Mabindu Maṱukusa, Maṱuku na a Vhukati (dziMSME) na Mbekanyamaitele ya u Ṋetshedza Masheleni kha Dzikoporasi
(a) Khabinethe yo ṱanganedza dziMSME na Mbekanyamaitele ya Ṋetshedzo ya Masheleni kha Dzikoporasi ya u fhedzisela hu tshi itelwa uri i thome u shumiswa. Mbekanyamaitele iyi ndi ine ya khou lavhelela u fhelisa zwikhukhulisi zwine zwa thivhela dziMSME na dzikoporasi u wana thikhedzo ya zwa masheleni. Haya maga a ḓo dovha hafhu a ita uri hu vhe na tshanduko yo leluwaho ya u bva kha mabindu a songo dzudzanyeaho u ya kha o dzudzanyeaho khathihi na u bva kha mabindu maṱuku u ya kha mahulwane.
(b) Mbekanyamaitele iyi i dovha hafhu ya ṋetshedza tshikhala tsha u bveledzwa ha nyimele ya u ṋetshedzwa ha masheleni kha zwigwada zwo teaho u wana thikhedzo iyi u fana na vhaswa, vhafumakadzi khathihi na vhathu vhane vha vha na vhuholefhali. Heyi mbekanyamaitele i vhumba tshipiḓa tsha maṅwe maga a u tikedza mabindu maṱuku, hu tshi katelwa na Muhanga wa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku wo Ṱanganelaho wa Lushaka we wa ṱanganedzwa nga Khabinethe nga ṅwaha wa 2022.
(c) Muvhuso wo dzhiela nṱha u thoma thikhedzo ya dziMSME na dzikoporasi nga mulandu wa uri haya ndi one mabindu ane a sika mishumo minzhi khathihi na u ṋetshedza vhunzhi ha zwikhala kha vhathu uri vha kone u wana masheleni a u ḓitshidza ngao.
(d) U thoma u shumiswa ha mbekanyamaitele iyi hu ḓo thusa u fhungudza tshikhala tsha zwikolodo tshine tsha vha hone kha sia ḽa dziMSME khathihi na u ita uri hu kone u vha na nyaluwo ya ikonomi, zwine hezwi zwa vha tshipikwa tsha muvhuso.
(iv) Maano a zwa Vhuendelamashango ha Ḓivhaṋaledzi a Lushaka na Pulane ya u thoma u Shumiswa a 2023-2033
(a) Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha Maano a zwa Vhuendelamashango ha Ḓivhaṋaledzi a Lushaka na Pulane ya u thoma u Shumiswa hu tshi itelwa vhupfiwa ha vhadzulapo.
(b) Maano aya o livhiswa kha u vhea shango ḽa Afrika Tshipembe sa fhethu havhuḓi ḽifhasini ha zwa vhuendelamashango ha ḓivhaṋaledzi nahone hezwi zwi ḓo thusa kha mveledziso ya ikonomi khathihi na u sika mishumo kha sekhithara ya zwa vhuendelamashango. Shango ḽa Afrika Tshipembe ndi shango ḽa u tou thoma kha dzhango ḽa Afrika u bveledza Maano a zwa Vhuendelamashango ha Ḓivhaṋaledzi nahone hezwi zwi ḓo thusa kha u alusa vhuendelamashango ho fhambanaho ha shango ḽashu.
(c) Maano aya o lavhelesesa kha thikho dzo fhambanaho, dzine dza vha mveledziso ya themamveledziso, u shumisa nga nḓila yo fhelelaho zwikhala zwa vhuendelamashango ha ḓivhaṋaledzi, vhushumisani ha vhukati ha muvhuso na sekhithara ya phuraivethe, vhuendelamashango vhu katelaho vhathu vhoṱhe na maitele a tshandukiso.
(d) Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi na zwivhuya zwinzhi zwo fhambanaho zwo khetheaho zwine zwa ita uri ḽi vhe fhethu ha khwine ha zwa vhuendelamashango a ḓivhaṋaledzi. Hezwi zwi katela lutombo lu songo tshikafhalaho lu vhonalaho lwo nakelela vhusiku nga nḓila dzo fhambanaho khathihi na nyimele dzavhuḓi dza mutsho.
(e) Muhasho wa zwa Vhuendelamashango, nga tshumisano na Muhasho wa Saintsi na Vhutumbuli, u ḓo rwela ṱari Maano a zwa Vhuendelamashango ha Ḓivhaṋaledzi a Lushaka nga tshifhinga tsha vhuṱambo ha u pembelela Ḓuvha ḽa zwa Vhuendelamashango ḽa Lushaka ngei kha vunḓu ḽa Kapa Devhula nga ḽa 27 Khubvumedzi 2024, fhaḽa hune thandela ya Square Kilometer Array ya vha hone.
(v) Pulane ya Tshandukiso ya Mashumele a ha Masipala
(a) Khabinethe yo ṱanganedza Mudzulatshidulo, miraḓo na zwiteṅwa zwo engedzwaho zwine zwa tea u lavheleswa zwa Komiti ya Vhukati ha Dziminisṱa (IMC) zwa nga ha u thoma u shumiswa ha maga a u tandulula thaidzo dza u sa shuma zwavhuḓi ha muvhuso wapo.
(b) Tshipikwa tshihulwane tsha IMC ndi u vhona uri hu khou thoma u tevhedzwa zwiteṅwa zwo fhambanaho hu tshi itelwa u tandulula thaidzo dza u sa shuma zwavhuḓi ha muvhuso wapo nga u shumisa maga o fhambanaho kha masia o khetheaho a tevhelaho:
i. U ita uri mashumele a muvhuso wapo a vhe a phurofeshenaḽa;
ii. Vhuḓifhinduleli, vhulavhelesi na ndangulo ya mvelelo;
iii. Mavhusele, vhudziki ha zwa polotiki na ndangulo;
iv. Ndangulo ya masheleni na mvelelo dza mivhigo ya muvhalelano dzo khwinifhadzeaho;
v. Nḓisedzo ya tshumelo na ṱhogomelo ya themamveledziso;
vi. Mveledziso ya ikonomi yapo na vhupulani ha fhethu; na
vii. Vhushaka ha ngomu ha mihasho na ha vhukati ha mihasho.
(c) IMC i ḓo dzhiela nṱha maga aya nga maanḓa kha mimasipala ine ya khou kundelwa tshoṱhe.
(d) Khabinethe yo dovha hafhu ya ṋea ndaela mihasho ya muvhuso na zwiimiswa zwa muvhuso ya uri zwi tea uri nga tshihaḓu zwi badele zwikolodo zwazwo zwine zwa khou koloda mimasipala nahone Muhasho wa Vhufaragwama ha Lushaka wo ṋewa vhuḓifhinduleli ha u vhona uri hezwi zwi khou itwa.
(vi) Zwikolodo zwa mimasipala kha vha bodo dza maḓi zwi sa athu badelwaho
(a) Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha zwikolodo zwa mimasipala zwine zwa khou endelela nahone zwine zwi nga si kone u bvela phanḓa zwine mimasipala ya khou koloda vha bodo dza maḓi, zwine zwazwino zwa vho ḓisa mishushedzo kha u nga kona u bvela phanḓa na u shuma ha Vaal Central Water Board ine ya khou kolodwa masheleni a swikaho R9.9 biḽioni na Magalies Water ine ya khou kolodwa masheleni a swikaho R930 miḽioni u swika mafheloni a ṅwedzi wa Fulwana 2024 hu na khonadzeo ya u nga wa tshoṱhe ha idzi bodo vhuvhili hadzo.
(b) Masheleni ane a khou kolodwa bodo dza maḓi a na khonadzeo ya u nga ḓisa mishushedzo kha zwa nḓisedzo ya maḓi na kha mimasipala ine ya khou badela zwikolodo zwayo zwa maḓi.
(d) Khabinethe yo ṱanganedza zwauri hu vhumbiwe IMC u itela u lavhelesana na mushumo wa u shandukisa mimasipala. Heyi IMC i ḓo dzhiele nzhele maga a u tandulula thaidzo dza u badelwa ha zwikolodo zwa mimasipala kha bodo dza zwa maḓi, nga maanḓa idzo dzo livhanaho na thaidzo ya u nga wa lwa tshoṱhe.
C. Mulayotibe
1. Mulayotibe wa Vhurangaphanḓa ha Sialala ha Lushaka lwa Khoi-San wa ṅwaha wa 2024
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha Mulayotibe wa Vhurangaphanḓa ha Sialala ha Khoi-San wa ṅwaha wa 2024 ngei Phalamenndeni. Mulayotibe uyu ndi une wa khou fhindula tsheo ya Khothe ya Ndayotewa ye ya ṋea ndaela ya uri Mulayo wa Vhurangaphanḓa ha Sialala ha Khoi-San, wa ṅwaha wa 2019 (Mulayo 3 wa 2019) u dzhiwe sa une wa si vhe mulayoni nga mulandu wa uri a ho ngo vha na u ṋetshedzwa ha tshikhala tsho teaho tsha u shela mulenzhe ha vhadzulapo nga Phalamennde.
1.2. Mulayotibe uyu u ḓo ṋea Phalamennde tshikhala tsha uri i tevhedze ndaela ya Khothe ya Ndayotewa. Mulayo wa Vhurangaphanḓa ha Sialala ha Khoi-San, wa ṅwaha wa 2019 wo ima vhuimoni ha Mulayo wa Muhanga wa zwa Mavhusele na Vhurangaphanḓa ha Sialala, wa ṅwaha wa 2003 (Mulayo 41 wa 2003)
D. Maswa kha Khabinethe
1. Mvelelo dza Madalo a Muvhuso kha shango ḽa China khathihi na u shela mulenzhe kha Foramu ya Tshumisano Vhukati ha shango ḽa China na Mashango a Afrika (FOCAC)
1.1. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha mvelelo dza Madalo a Muvhuso a zwenezwino e a tshimbila zwavhuḓi fhaḽa kha Riphabuḽiki ya Vhathu ya shango ḽa China khathihi na muṱangano wa FOCAC we wa farelwa fhaḽa ḓoroboni ya Beijing, kha ḽa China u bva nga ḽa 2 u swika 6 Khubvumedzi 2024. Khabinethe yo dovha hafhu ya dzhiela nzhele mvelelo dza ndeme dzi tevhelaho hu tshi itelwa shango ḽa Afrika Tshipembe:
1.1.1. Thendelano dza u shandukisa tshivhumbeo tsha zwa mbambadzo uri zwi vhe zwibveledzwa zwo magwaho nga nḓila ine zwa vho ḓo vha na ndeme khulwane, nga maanḓa, thendelano dza u kovhana mutevhe wa zwibveledzwa zwa 100 zwo shandukiswaho hu tshi khou engedzwa ndeme yazwo u bva kha shango ḽa Afrika Tshipembe zwine shango ḽa China ḽa ḓo tea u zwi ṱunḓa.
1.1.2. U ḓadzisa kha zwenezwo, shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo swikela thendelano ya tshumisano na shango ḽa China kha zwithu zwiraru zwa ndeme zwine zwa elana na u fhungudza muhasaladzo wa khaboni, u shandukela kha didzhithaḽa, vhuendi na vhuendedzathundu. Heyi tshumisano i ḓo vula nḓila ya u ṱuṱuwedza vhubindudzi vhuhulwane kha u bveledza zwiendedzi zwi shumisaho muḓagasi, u magwa ha dzibeṱiri, mbulungelo ya fulufulu ḽi vusuluseaho hu tshi katelwa na u ta fhethu hune ha ḓo vha hone Fhethu ha Ikonomi yo Khetheaho khathihi na Fhethu ha Mveledziso ya Nḓowetshumo.
1.1.3. Vhabindudzi vhahulwane vha shango ḽa China vha fhaḽa ḓoroboni ya Shenzhen na ya Beijing vho sumbedzisa dzangalelo ḽa u engedza vhubindudzi havho kana u ita vhubindudzi kha vhupo ha mahayani fhano kha ḽa Afrika Tshipembe.
1.1.4. Ho sainwa Memorandamu ya Thendelano (MoUs) nga tshifhinga tsha aya madalo a muvhuso ye ya vha yo livhiswa kha u ṱuṱuwedza tshumisano vhukati ha shango ḽa China na ḽa Afrika Tshipembe.
1.1.5 Vhukati ha idzi MoUs ndi hune ha katelwa na MoU wa ndeme vhukuma wa nga ha Vhulwadze ha Khwanḓa na Mulomo (FMD) une wa ita uri nyiledzo dza u rengiselwa nnḓa ha ṋama ya kholomo dzi tou itwa fhedzi kha tshiṱiriki tshenetsho tsho kwameaho nga vhulwadze ha FMD madzuloni a shango ḽoṱhe nga u angaredza. Mushumo u elanaho na heyi MoU wo thoma nga tshifhinga tsha Ndangulo ya Muvhuso ya vhurathi.
2. Muvhigo wa mvelaphanḓa yo no swikelwaho kha zwa u vhuiswa fhano hayani ha masalela a vhalwelambofholowo u bva kha shango ḽa Zambia na ḽa Zimbabwe
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza maswamaswa nga ha ndugiselo dza u vhuisa fhano hayani masalela a vhalwelambofholowo vha ḽa Afrika Tshipembe vhe vha vhulungelwa shangoni ḽa Zimbabwe na ḽa Zambia. Maṅwe a masalela a vhalwelambofholowo ane a ḓo vhuiswa murahu ndi a vhahali vha ngaho Muambeli Vho Duma Nokwe, Vho Florence Mophosho na Vho Basil February.
2.2. Uyu mushumo wa u vhuiswa ha masalela aya u bva kha shango ḽa Zambia na ḽa Zimbabwe u vhumba tshipiḓa tsha Thandela ya Nḓila ya Vhufa ha NNdwa na Mbofholowo (RLHR). Heyi RLHR ndi thandela ya zwa tshihumbudzi tsha lushaka yo livhiswaho kha u humbula, u pembelela, u funza, u bveledza, u vhulunga, u tsireledza na u ṋetshedza vhuṱanzi ho khwaṱhaho ha nḓila ya mbofholowo ya shango ḽa Afrika Tshipembe.
2.4. Vhuṱambo ha u Vhuiswa Hayani vhu ḓo farelwa fhaḽa gammbani ya Mmbi ya Maswole a Muyani ya Waterkloof nga ḽa 27 Khubvumedzi 2024 musi masalela aya a tshi swika fhano kha ḽa Afrika Tshipembe.
3. U thoma u itwa ha mushumo wa mbuedzedzo ya mavu nga tshihaḓu
3.1. Khabinethe yo ṱanganedza na u dzhiela nzhele muvhigo wa mvelaphanḓa ya nga ha u thoma u itwa ha mushumo wa mbuedzedzo ya mavu nga tshihaḓu fhano shangoni. Mbekanyamushumo ya Mbuedzedzo ya Mavu nga Tshihaḓu ndi yone ine ya tikedza themendelo dza Phanele ya Vhueletshedzi ha Phresidennde kha zwa Mbuedzedzo ya Mavu na Vhulimi ye ya ṋetshedza muvhigo wayo na themendelo kha Khabinethe nga ṅwaha wa 2019.
3.2. Mbekanyamushumo dza mbuedzedzo ya mavu nga tshihaḓu dzo fhambanaho dzi khou bvela phanḓa na u itwa nahone ho vhigwa mvelaphanḓa yo no swikelwaho kha Khabinethe nga nḓila i tevheaho:
i. Nga kha Mulayo wa Tshandukiso ya Vhuṅwe Vhupo ha Mahayani, wa ṅwaha wa 1998 (Mulayo 94 wa 1998), ho ṋetshedzwa hekhithara dzi swikaho 630 000;
ii. Dziṅwe hekhithara dzi swikaho 659, 602 dza mavu a muvhuso a zwa vhulimi dzo swika he dza bviswa dza fhedza nga u ṋetshedzwa;
iii. Nga ḽa 31 Ṱhafamuhwe 2024, mbilo dza mavu dzi swikaho 83 205 dzo swika he dza khunyeledzwa;
iv. Ho swika he ha wanala hekhithara dza mavu dzi swikaho 2, 895, 935 nga mutengo wa R26.4 biḽioni.
v. Ho ṋetshedzwa ndiliso ya masheleni a swikaho R26 biḽioni kha vhathu vho teaho u vhuelwa.
vi. Miṱa i swikaho 2, 376, 976 yo vhuelwa u bva kha mbekanyamushumo ya mbuedzedzo ya mavu.
vii. Khomishini ya Mbuedzedzo ya Pfanelo dza Mavu yo dzudzanya u khunyeledza mbilo dza mavu dzi swikaho 339 nga ṅwaha wa muvhalelano wa 2024/2025.
4. U valwa ha Thaneḽe ya Lesotho-Highlands hu tshi itelwa mushumo wa u lugisa wo dzudzanywaho
4.1. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha u valwa ha thaneḽe ya Lesotho Highlands Water Project hu tshi itelwa mushumo wa u lugisa wo dzudzanyelwaho u bva nga ḽa 1 Tshimedzi 2024 u swika ḽa 31 Ṱhafamuhwe 2025.
4.2. Mushumo wa u lugisa wo tou dzudzanyelwaho ndi wa ndeme kha u tsireledza themamveledziso lwa tshifhinga tshi swikaho miṅwaha ya vhukati ha 20-30 i ḓaho nahone u kundelwa u ita mushumo uyu zwi nga ita uri hu vhe na thaidzo kha nḓisedzo ya maḓi u ya kha Sisṱeme yo Ṱanganelaho ya Mulambo wa Vaal (IVRS), ine ya vha yone i ṋetshedzaho maḓi ane a bva kha vha ha Rand Water u ya kha vharengi vhavho hu tshi katelwa na mimasipala yoṱhe kha ḽa Gauteng.
4.3. Ho itwa ṱhoḓisiso dzo fhelelaho dza u sengulusa thaidzo dzine dza nga vha hone kha mashumele a IVRS yo vhumbwaho nga madamu a 14 ane a vha na vhuṱumani nga vha Muhasho wa Maḓi na Vhuthathazwitzhili (DWS). Ṱhoḓisiso idzo dzo khwaṱhisedza zwauri masiandaitwa a u valwa ha thaneḽe iyi kha IVRS yoṱhe nga u angaredza a ḓo vha fhasisa sa izwi vhunzhi ha madamu kha IVRS zwazwino o ḓala nga mulomo.
4.4. Khabinethe yo dzhiela nzhele thaidzo dza u thithisea ha nḓisedzo ya maḓi dzine dza vha hone zwazwino kha vunḓu ḽa Gauteng na kha zwiṅwe zwipiḓa zwa mimasipala i re kha vunḓu ḽa Free State dzine dza sa vhe na vhuṱumani na uhu u valwa ha thaneḽe nahone yo dovha hafhu ya dzhiela nzhele uri DWS yo tikedza mimasipala uri i ambedzane na vhoṱhe vha kwameaho musi zwi tshi ḓa kha fhungo ḽa u valwa ha Thaneḽe ya Lesotho Highlands.
4.5. Khabinethe yo dovha hafhu ya dzhiela nzhele zwauri kha vunḓu ḽa Gauteng, nyaluwo ya tshivhalo tsha vhadzulapo ya tshihaḓu, u shayea ha mushumo wa u ṱhogomela themamveledziso, u sa tevhedzwa ha milayo yapo khathihi na tshilengo tsha u thoma u shumiswa ha Luṱa 2 lwa thandela ya Lesotho Highlands, ndi zwone zwo shelaho mulenzhe vhukuma kha nyimele ine ya vha hone zwazwino ya u thithisea ha nḓisedzo ya maḓi. Fhedziha, u khunyeledzwa ha Luṱa 2 lwa thandela ya Lesotho Highlands zwi ḓo ita uri hu vhe na u ṱhaḓulea vhukuma arali zwi tshi nga engedzwa nga maga o teaho a ndangulo ya ṱhoḓea ya maḓi, u shumiswa ha thekhinoḽodzhi ntswa ya u vhulunga maḓi khathihi na ṱhogomelo yo teaho ya themamveledziso.
4.6. Khabinethe yo dzhiela nzhele zwauri DWS yo fara miṱangano ya u sumbedza u ḓilugisela u tou bva nga ṅwedzi wa Luhuhi 2022 na mimasipala ya vunḓu ḽa Free State ine ya wana maḓi u bva kha Liebenbergsvlei River hu tshi itelwa u fhungudza khonadzeo ya thaidzo ya u thithisea ha tshumelo nga tshifhinga tsha musi hu tshi khou itwa mushumo wa u ṱhogomela thaneḽe. Fhedziha, tshilengo nga mimasipala kha mushumo wa u khwinifhadzwa na u vusuluswa ha themamveledziso dzavho zwi kha ḓi vha khaedu khulwane. Khabinethe yo dzhiela nṱha zwauri DWS i ḓo lavhelesa khathihi na uri afho hune zwa wanala zwo tea, ya dovha hafhu ya dzhenelela hu tshi itelwa u tikedza mimasipala iyi.
5. Nyiledzo dza maḓi kha vunḓu ḽa Gauteng
5.1. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha u thoma u shumiswa ha nyiledzo dza maḓi dza Ḽeveḽe 1 kha vunḓu ḽa Gauteng. Hezwi zwi khou itiswa nge vha ha Rand Water vha swikela tshikalo tshavho tsha nṱhesa tsha zwa maḓi kha IVRS.
5.2. Ṱhoḓea ya maḓi kha vunḓu ḽa Gauteng i khou bvela phanḓa na u engedzea nga mulandu wa u engedzea ha tshivhalo tsha vhadzulapo, u engedzea ha maḓi ane a sa vhuise mbuelo kha sisṱeme dza ha masipala hune kha zwenezwo ha katelwa vhuṱumanyi ha phaiphi dza maḓi vhu siho mulayoni kana vhu sa koni u rumelwa tsumbamilandu khathihi na u shayea ha mushumo wa u ṱhogomela zwine zwa ita uri hu vhe na u bvuḓa ha maḓi manzhi hune ha vha kha tshikalo tsha 33% nga u angaredza kha mimasipala u mona na vunḓu ḽoṱhe ḽa Gauteng.
5.3. Zwazwino, ṱhoḓea ya nṱhesa ya maḓi u bva kha mimasipala ine ya vha vharengi ha Rand Water i tsini na u swika kana u fhirisa tshikalo tsha nḓisedzo ya maḓi kha ane a vha hone u bva kha zwiṱitshi zwavho zwa u kunakisa na madamu a u vhulunga maḓi.
5.4. U itela u tinya nyiledzo dzo kalulaho, mimasipala ya ḽa Gauteng i tea u dzhiela nṱha zwa u fhungudza u bvuḓa ha maḓi kha sisṱeme dzavho dza u ṋetshedza maḓi khathihi na u kombetshedza u tevhedzwa ha milayo ya nyiledzo dza kushumisele kwa maḓi.
5.5. Vha ha DWS, Rand Water na mimasipala ya vunḓu ḽa Gauteng zwazwino vha khou vhumba vhushaka ha tshumisano na vha Tshigwada tsha Zwiko zwa Maḓi tsha Bannga ya Ḽifhasi tsha 2020 u itela u thoma u shumisa mafulo a u tsivhudza vhathu nga vhunzhi na vhudavhidzano nga ha kushumisele kwa maḓi nga nḓila yavhuḓi, nga tshumisano na vhadzulapo khathihi na vharangaphanḓa vha zwa mabindu.
E. U tholwa
U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa musi ho ranga u khwaṱhisedzwa ndalukano khathihi na u ṱanzwa madzina ho teaho.
(a) Vho Captain Rufus Lekala sa Muofisiri Mutshimbidzi Muhulwane (CEO) wa Maanḓalanga a zwa Tsireledzo ya Lwanzheni a Afrika Tshipembe lwa tshifhinga tsha miṅwaha miṱanu.
(b) Vho Luvuyo Xola Ntoyi sa CEO ya Vaal Central Water Board lwa tshifhinga tsha miṅwaha miṱanu.
(c) Vho Gift Zowa sa CEO ya Broadband Infraco lwa tshifhinga tsha miṅwaha miṱanu.
F. Vhuṱambo vhune ha khou ḓa
1. Ḓuvha ḽa Vhufa
1.1. Muthusaphresidennde Vho Mashatile vha ḓo ṋetshedza mulaedza wavho wa ndeme nga tshifhinga tsha musi shango ḽi tshi khou pembelela Ḓuvha ḽa Vhufa nga Ḽavhuvhili, ḽa 24 Khubvumedzi 2024 fhaḽa Tshitediamu tsha Meqheleng, Ficksburg vunḓuni ḽa Free State, nga fhasi ha thero ine ya ri: “U pembelela matshilo a vhahali vhashu vhe vha lovha vha tshi itela mbofholowo yashu.”
1.2. Musi hu tshi khou pembelelwa Ḓuvha ḽa Vhufa, ri fhululedza vhahali vhashu vhe vha lovha vha tshi lwela mbofholowo yashu, nga maanḓa avho vhalwelambofholowo vhe vha kombetshedzea u fhalalela kha mashango a nnḓa nga tshifhinga tsha muvhuso wa tshiṱalula vha fhedza nga u lovhela henefho kha mashango ayo a nnḓa.
1.3. Hu ḓo vha na Vhuṱambo ha u Vhuiswa Hayani nga ḽa 27 Khubvumedzi 2024 hune khaho ha ḓo vhuiswa murahu fhano shangoni masalela a Vhalwelambofholowo vho fhambanaho u bva kha shango ḽa Zambia na ḽa Zimbabwe u vhuya fhano hayani kha ḽa Afrika Tshipembe sa tshipiḓa tsha Thandela ya U vhuiselwa Murahu Hayani ha Vhafhalali.
1.4 Sa tshipiḓa tsha vhuṱambo ha u pembelela Ṅwedzi wa Vhufa, muvhuso u ḓo dzudzanya Vhuṱambo ha Mitambo ya Sialala vhukati ha ḓuvha ḽa 24 na 29 Khubvumedzi 2024 fhaḽa vunḓuni ḽa Free State u itela u sumbedza mitambo ya sialala, muzika, mitshino, zwiḽiwa na zwilukwa.
2. Ṅwedzi wa Tshumelo dza Muvhuso (PSM)
2.1. Musi ri tshi khou bvela phanḓa na u fhululedza PSM, he muvhuso wa lavhelesesa hone heino vhege ndi u dzhiela nzhele vhashumi vhane vho tou livhana nazwo vhane vha shumela lushaka lwashu nga u ḓihudza nahone nga nḓila ya maimo a nṱha. Kha yeneyo vhege, ri dovha hafhu ra bvisela khagala Senthara dza Tshumelo dza Thusong, dzine dza vha dzone dzi itaho uri hu kone u vha na tswikelo ya mafhungo khathihi na tshumelo u ya kha vhathu vhashu.
3. Vhege ya Tsivhudzo nga ha Vhathu vho Dzingaho Nḓevhe
3.1. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi ḓo pembelela vhege ya Vhathu vho Dzingaho Nḓevhe ya dzitshaka khathihi na zwiṅwe zwitshavha zwa ḽifhasi nga u angaredza u bva nga ḽa 23 u swika 29 Khubvumedzi 2024 nga fhasi ha thero ine ya ri: “Ḓiṅwaliseleni zwa Pfanelo dza Luambo lwa Tswayo”.
4. Muṱangano wa Mashango a Brazil, Russia, India, China na Afrika Tshipembe (BRICS)
4.1. Musi hu tshi khou itwa ndugiselo dza Muṱangano wa BRICS wa ṅwaha wa 2024 une wa khou ḓo farwa u bva nga ḽa 22 u swika 24 Tshimedzi 2024 fhaḽa kha shango ḽa Russia, shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi khou shela mulenzhe kha miṱangano yo fhambanaho ya ndugiselo u itela uri na ḽone ḽi kone u ṋetshedza vhupfiwa haḽo kha mafhungo a ndeme khathihi na u ṱuṱuwedza zwipikwa zwi fanaho kha tshigwada itshi tsha mashango aya.
5. Muṱangano wa Dzitshaka wa nga ha Theori na Mashumisele a Vhukuma a Mavhusele a Eḽekhiṱhironiki
5.1. Muhasho wa Tshumelo dza Muvhuso na Ndangulo, nga tshumisano na vha Tshikolo tsha zwa Mavhusele tsha Yunivesithi ya Witwatersrand, u ḓo fara Muṱangano wa Dzitshaka wa nga ha Theori na Mashumisele a Vhukuma a Mavhusele a Eḽekhiṱhironiki (ICEGOV) wa vhu17 u bva nga ḽa 1 u swika ḽa 4 Tshimedzi 2024 nga fhasi ha thero ine ya ri: “Fulufhelo na Mavhusele a Mikhwa yavhuḓi hu tshi itelwa Ḽifhasi ḽine ra ḽi Ṱoḓa”.
G. Milaedza
1. U fhululedza
Khabinethe yo livhisa maipfi ayo a u fhululedza na u tamela Mashudu kha:
• Thimu ya Afrika Tshipembe kha mashumele avho avhuḓi kha mitambo ya Dzipharaḽimpiki dza Vhaholefhali yo farelwaho fhaḽa ḓoroboni ya Paris uno ṅwaha wa 2024 he vha wina mendele ya rathi.
• Simoné Kruger nge a wina mendele wa musuku kha mutambo wa u posa discus ya F38 kha Mitambo ya Pharaḽimpiki.
• Mureili wa baisigira Nicolas Pieter du Preez nge a wina mendele wa buronzo kha mutambo wa Men’s H1 Individual Time Trial nga tshifhinga tsha Mitambo ya Pharaḽimpiki ya fhaḽa ḓoroboni ya Paris.
• Donald Ramphadi na Lucas Sithole nge vha wina mendele wa buronzo kha mutambo wa wheelchair tennis Quad doubles nga tshifhinga tsha Mitambo ya Pharaḽimpiki ya fhaḽa ḓoroboni ya Paris.
• Ngweṋa dza ḽifhasi, Springboks nge vha wina davhulu musi vha tshi kunda shango ḽa New Zealand kha mitambo ya Vhugweṋa ha Ragibii. Thimu ya Springboks yo bvela phanḓa na rekodo yayo ya u sa kundwa kha mitambo ya Vhugweṋa ha Ragibii nahone i ḓo tamba na shango ḽa Argentina kha mitambo yavho i ḓaho.
• Ramuzika wa Afrika Tshipembe, Tyla we a ita ḓivhazwakale nga u vha mudzulapo wa ḽa Afrika Tshipembe wa u thoma u wina pfufho ya MTV Video Music Award.
• Thimu ya ḽa Afrika Tshipembe kha muṱaṱisano wa WorldSkills Conference 2024 we wa farelwa fhaḽa kha shango ḽa Fura nge vha sumbedzisa zwikili na vhukoni ha khwinesa ha lushaka lwashu.
• Khabinethe yo fhululedza The Douglas Weir, ḽine ḽa vha damu ḽi re fhaḽa kha vunḓu ḽa Kapa Devhula nge ḽa ṱanganedzwa sa Tshiimiswa tsha zwa Tsheledzo tsha Vhufa ha Ḽifhasi nga vha Khomishini ya Dzitshaka ya nga ha Tsheledzo na Muelelo. Hezwi zwo vha lwa u tou thoma musi tshiimiswa tsha zwa tsheledzo tsha shango ḽa Afrika Tshipembe tshi tshi wana pfufho iyi. Damu iḽi ḽa miṅwaha ya 130 ḽi ṱhogomelwa nga vha Muhasho wa Maḓi na Vhuthathazwitzhili nahone ḽi vhumba tshipiḓa tsha themamveledziso ya vhukati ya Lower Orange Vaal Water User Association, hune ḽa ṋetshedza maḓi kha vhupo ha tsheledzo ha muelo wa hekhithara dza 8,1113.
• Khabinethe khathihi na Phresidennde Vho Ramaphosa vho fhululedza MuhuliseiPhresidennde Vho Abdelmadjid Tebboune nga murahu ha musi vho dovha vha khethwa hafhu sa Phresidennde wa shango ḽa Demokirasi ya Vhathu ya Riphabuḽiki ya Algeria. Khabinethe i khou lavhelela u vha na nyambedzano na Muvhuso khathihi na vhathu vha shango ḽa Algeria u itela u khwaṱhisa vhushaka ha vhukati ha mashango aya mavhili.
2. Ndiliso
Khabinethe yo livhisa maipfi ayo a ndiliso kha vha muṱa na dzikhonani dza:
• Vho Pravin Gordhan, vhe vha ima phanḓa vha tshi lwa na zwiito zwa u dzhenelela ha vhathu vha nnḓa kha zwa ndangulo ya muvhuso, vha dovha hafhu vha shuma vha sa neti vha tshi itela uri hu tevhedzwe mulayo na mavhusele avhuḓi. Nga tshifhinga tsha mushumo wavho we wa dzhia tshifhinga tshilapfu ngaurali, vho shuma kha mihasho minzhi yo fhambanaho sa Minisṱa na Mukhomishainari wa tshiimiswa tsha Tshumelo dza Mbuelo dza zwa Muthelo tsha Afrika Tshipembe. Mushumo we vha u ita wo vha wa ndeme kha mveledziso ya ikonomi ya shango ḽa Afrika Tshipembe, vho vha vha tshi ṱuṱuwedza u ita zwithu nga nḓila ine ya vha khagala, vhuḓifhinduleli na u fhelisa zwiitio zwa vhuaḓa. Vho vha vhe mulwelambofholowo we a kumedzela vhutshilo hawe kha zwa mbofholowo ya lushaka lwashu.
• Mufumakadzi Vho Regina Brookes, mulwelambofholowo we a lwa na muvhuso wa tshiṱalula musi vha tshi hanedzana na mulayo wa Immorality Act nga miṅwaha ya 1950 vha dovha vha tambudzwa nga wonoyo muvhuso wa tshiṱalula nge vha vha vha tshi khou dzula na vhathu Vharema ngeno vhone vhe mufumakadzi wa Mutshena. Nga ṅwaha wa 1955, vho humbela uri vha khethululwe sa Mukhaḽadi u itela uri vha kone u dzula naVharema.
• Muṅwali, murendi na mulwelambofholowo a ḓivheaho, Vho James Matthews, vhe vha vha vhe Muraḓo a Ṱhonifheaho wa National Order of Ikamanga. Vho ṱanganedza khuliso yavho nga ṅwaha wa 2004 kha mishumo yavho yavhuḓi ya zwa maṅwalwa, u shela mulenzhe kha zwa vhoramafhungo hu tshi katelwa na vhuḓiimiseli havho he ha vha ṱhuṱhuwedzo khulwane vhukuma kha zwa nndwa ya u lwela u bveledza shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi sa sedzi muvhala.
• Ḽizhakanḓila ḽa muzika wa Kwaito, Vho Sandile Ngwenya, vhe vha vha vha tshi ḓivhea sa Mapaputsi, vhe vha shela mulenzhe vhukuma kha tshanduko ya muzika wa kwaito.
• Vhatambi vha matambwa Vho Darlington Michaels, Vho Sello Motloung na Vho Paul Lückhoff, vhe nga kha mishumo yavho, vha kona u bveledza nḓowetshumo yapo ya zwa matambwa na vhuḓimvumvusi.
• Ḽizhakanḓila ḽa ramiswaswo a ḓivheaho, Vho Philani Mabanga, vhe vha vha vha tshi ḓivheswa sa ‘Mfundisi Ntshebe’, vhe vha ita uri ri dzule ri tshi khou sea khathihi na u mvumvusea nga kha muzika zwavho wa khomiki.
Mbudziso:
Mufumakadzi Vho Nomonde Mnukwa
Muambeli wa Muvhuso vho tou Farelaho
Luṱingothendeleki: 083 653 7485
Tsho bviswa nga vha: Sisṱeme ya Mafhungo na Vhudavhidzano ha Muvhuso (GCIS)
