A. Timhaka leti nga eka Mbango
Nhlakarhelo no Kula ka Ikhonomi
1. Nkambisiso wa Vatirhi wa Kotara (QLFS)
1.1. Khabinete yi amukela mivuyelo wa QLFS wa 2023, wa kotara ya vunharhu wa ha ku humesiwaka hi Nhlangano wa Tinhlayohlayo wa Afrika-Dzonga lowu kombisaka swiyimo wa mitirho leswaku ya hundzile tilevhele ta mitirho eka masungula ya COVID-19.
1.2. Khabinete yi tsakisiwa hi swifundzankulu hinkwaswo kambe ku na xin’we lexi pfuneteke eka 399 000 wa tlakuko wa nomboro ya vanhu lava thoriweke yi ya eka 16,7 million wa vanhu lava thoriweke hi kotara ya vunharhu, loko ku pimanisiwa na 16,3 miliyoni eka kotara ya vumbirhi. Nghelenelo wukulu eka ku engetela mitirho eKwazulu Natala (wu tlakukile hi 152 000), Limpopo (wu tlakukile hi 70 000), North West (wu tlakukile hi 61 000) na Mpumalanga, swi kombisa ku nonoka kambe swi humelerisa xivono xo Kungu ra ku Aka hi Vuntshwa na Nhlakarhelo wa Ikhonomi ro aka ku antswa, ku tiya no angarhela.
1.3. Khabinete yi tsakela ku ya emahlweni no hoxa xandla ko tiya eka tiseketara na tiindasitiri leti landzelaka:
13.1 Sekitara ya mitirho ya ximfumo yi tlakukile hi 287 000 loko yo ka yi nga ri ya ximfumo yi tlakukile hi 29 000 wa mitirho;
1.3.2 Ya Timali (leyi katsaka vukorhokeri bya mabindzu) yi tlakukile 237 000 wa mitirho;
1.3.3 Miganga na vukorhokeri bya vaaki yi tlakuka hi 119 000 wa mitirho na vurimi hi 61 000 wa mitirho.
1.4. Khabinete yi tlhele yi vona vubihi lebyi gezi na nkayivelo wa lojisitiki swi ya ka emahlweni ku va na byona eka vumaki, mayini, swifambo na switirhisiwa. Khabinete yi na ntshembo lowu vonakaka wa leswaku phurogirese yi ta vonaka ku nga ri khale eka ku hinguta ku tirhisiwa ka gezi hi ku siyerisana na swiphiqo eka vufambisi bya tinhundzu na indasitiri ya lojisitiki.
1.5. Khabinete yi tlhele yi tsakisiwa hi leswaku hambi ku ri na swirhalanganyi leswi saleke, mpfumaleko wa mitirho eka vatshwa wu ya ehansi hi switsongotsongo (ku chika hi 1.9% kusuka eka kotara leyi hundzeke), na a 237 000 ka tlakuko eka nomboro ya vantshwa lava lava thoriweke, swi fika eka nhlayo ya 6 miliyoni yo thoriwa ka vantshwa.
2. Vuvekisi
2.1 Loko ka ha kongomiwi ko nhlakarhelisiwa no kurisiwa ikhonomi, Khabinete yi amukerile ku engeteriwa ka R5 biliyoni ya vuvekisi hi Khapani ya Mimovha ya Ford eka movha wa yona lowuntshwa Ford Ranger wo tirhisa gezi lowu nga … ta yisiwa Yuropo, New Zealand na Australia. Khapani sweswi yi thorile 5 200 wa vanhu eAfika-Dzonga.
2.2 Khabinete yi tlherile yi amukela vuvekisi bya Procter & Gamble (P&G) eka ndhawu yo tumbuluxa vutshila ya yona ya Pampers Premium Care, Ekurhuleni, Gauteng. Vuvekisi bya P&G kusukela byi kwalomu ka R900 miliyona kusuka hi 2018 naswona sweswi yi thorile ku tlula 4000 wa mitirho yo kongoma no yo nga yi nga kongomi eka tindhawu ta yona to tirhela.
2.3 Ku simeliwa ka tiphurojeke ta Khapani ya Mimovha ya Ford and P&G i vumbhoni bya nkoka byo nghenisa vuvekisi bya Purisidente Cyril Ramaphosa hi ku endla Tinhlengeletano ta Vuvekisi eAfrika-Dzonga, no tiyisisa Afrika-Dzonga tanihi ndhawu ya vuvekisi byo tihlawulela.
3 Nyama yo tshwuka ya le Afrika-Dzonga ya kumeka eKingdom ya Saudi Arabia
3.1 Khabinete yi amukela ku sayiniwa ka ntwanano wa nyma yo tshwuka na Kingdom ya Saudi-Arabia, hi nkarhi wa Samiti ya Vuvekisi ya Saudi-African. Ntwanano lowu wu kombisa xitepe xa kahle eku tiyisiseni leswaku switirhisiwa swa nyama yo tshwuka ya Afrika-Dzonga yi kota ku nghena eka timakete ta nkoka, no yisa emahlweni ku tiyisa ku hoxa xandla ka sekitara ya vurimi eka ku kurisa no tumbuluxa mitirho.
3.2 Khabinete yi hoyozela Holobye Thoko Didiza na Ebrahim Patel eka ntirho lowu va wu endlaka ku vona leswaku ku pfuleka makete lowu wa switirhisiwa swa nyama yo tshwuka ya Afrika-Dzonga.
4 Ku cinca hi xikongomelo swilavelo swa ku Nyika matimba ya Ikhonomi eka Vantima (BEE) mafambiswa ya swa vurimi.
4.1 Khabinete yi alana na ku cinciwa hi xikongomelo ka swin’wana swa swiyenge swa vuhaxi swa swilaveko swa Agri-BEE eka mafambiswa ya swa vurimi ku vanga ku kwatisana hi nhlonge, naswona yi tsundzuxa vuhangalasi bya mahungu leswaku ntshuxeko wa yona wu ta ni vutihlamuleri.
4.2 Khabinete yi kombisile ku tsakela eka indasitiri ya vurimi, ngopfungopfu the SA Wine na Agricultural Chamber of Business, leyi tivekaka hi Agbiz, ku va swi alanile no ringeta ku wisa tiko na sekitara hi xiphiqo xa hlonghe hi ku basisa ku cinca loko hi xihatla ku nga se yisiwa evanhwini. Maendlelo ya n’wina eka leswi, ya komba swinene leswaku mi amukerile moya wo lava mavonelo eka vanhu hi ntshembo wa Springboks wa Nkoka wa Ntirhisano.
5 Vupfhumba
5.1 Khabinete yi vonile vuthirhisano lebyi tumbuluxiweke exikarhi ka Ndzawulo ya Vupfhumba na Google byi tisile ku cinca loko ku nga ta pfunete ku tlukusa Afrika-Dzonga tanihi ndhawu yo saseka ya vupfhumba.
5.2 Vutirhisano byi kongomisiwa, exikarhi ka swin’wana, ku langutisa ku tirhisiwa switirhisiwa swa dijithali ku tlakusa ntokoto wa vupfhumba no fikelela swilaveko, ku katsa ku tiyimisela ku Mepe wa Gogulu wu ta tirhisa tekinojoji ku papalata tindhawu ta khombo ta vugevenga.
Ku Lwisana na Vugevenga na Vukungudwana.
6 Ku Tiyisisa Ku Lwa na Vugevenga.
6.1 Khabinete yi amukela ku thoriwa ka 3 300 wa timembara ta Vuthu ra Vusirheleri ra Afrika-Dzonga ra Rixaka (SANDF), kusuka 28 2023 ku fika 28 Nhlangula 2023, ku seketela Vukorhokeri bya Maphorisa ya Afrika Dzonga (SAPS) na swiyenge swin’wana swa nawu ku tirhana na ku ceriwa ka timayini swi nga ri nawini etikweni.
6.2 Ku thoriwa ku tiyisisa ku tiyimisela ka mfumo ko herisa ku ceriwa ka timayini swi nga ri nawini no endla xiyimo lexi katsaka ku kula no cinca ikhonomi.
6.3 Vaholobye va Vululani, Lwisana na Vugevenga na Tlilasitara ya Vuhlayiseki va nyikile mayimelo ya ntirho lowu nga ku endliweni ku lwisana na vugevenga, naswona Holobye wa Maporisa vhiki leri hundzeke u nyikile xitiviso eka tinhlayohlayo ta kotara ta vugevenga.
7 Mbhurisano wa Khasele ya Rixaka yo Tsundzuxa ku lwa na Vukungundwana (NACAC)
7.1 Khabinete yi amukele ku humelela ka ku khomiwa ka Mbhurisano wa Rixaka wa NACAC, lowu a wu langutile hi vurhon’wana phurogirese yo endla Maendlelo ya Rixaka yo lwa na Vukungundwana na Swikoxo swa Khomixini ya Huvo ya maveriveri ya ku Lawuriwa ka Mfumo leyi nga ePalamende sweswi.
7.2 Phurogirese yi katsa nhungu (8) eka 16 wa swilaveko swa ku ciciwa ka milawu ku hlamula swikoxo swa Khomixini ya ku Lawuriwa ka Mfumo. Minawumbisi leyi yi katsa ku maxavelo ya swilo hi mfumo, ku cinca mafambiselo, matikhomelo ya vatirhela mfumo, ku cinca vukorhokeri bya valavisisi, ku yiviwa ka mali no cinca mahlawulelo.
7.3 Yunuti yo Teka Tinhundzu yi nyikiwile mipfumelelo yo yimisa kwalomu ka R14 biliyoni yo lawuriwa ka mfumo mayelana na minandzu naswona yi vuyisile R5.4 biliyoni leyi a yi yiviwile. Hi ku engetela, Vurhangeri bya Vulavisisi byi tekile 34 wa lawula mfumo na minandzu ya vukungundwana ku ya khoto, yi katsaka 205 wa va ehleketeleriwa.
8 Ku Lwisana na Madzolonga ya ku ya hi Rimbewu na ku Dlayiwa ka Vavasati hi vavanuna.
8.1 Khabinete yi alana swinene na ku tlhaviwa ka mudyondzi wa xisati eCape Peninsula University of Technology, hi nuna wa yena.
8.2 Khabinete yi kombela vaaki ku tirhisana na mfumo ku hunguta Madzolonga ya ku ya hi Rimbewu loko swiyenge swa nawu swi ya emahlweni no khoma vadyohi vo biha timbilu eka vululami.
9 Rifu ra swihlangi hinkwalaho ka mpfumaleko wa swakudya swo ringanela.
9.1 Khabinete yi tekerile nhlokweni hi ku vilela ka swiviko swa mafu ya swihlangi hinkokwalaho ka mpfumaleko wa swakudya swo ringanela tanihiloko swi vikiwile hi Khomixini ya Timfanelo ta Ximunhu ya Afrika-Dzonga.
9.2 Khabinete yi navelela ku tsundzuxa swirho swa miganga hi tiphurogireme ta mfumo to hlayisa ku fana na mali ya Mali ya Mpfuno wa Vana leyi kongomisiweke eka ku pfuna midyangu ku fikelela swilaveko swa vana. Leswi swi engetela ka Phurogireme leyikulu yo Pfuna Vaaki leyi mfumo wu nyikaka swakudya swa rihanyo eka midyangu leyi sweleke hi Phurogireme ya Rixaka ya Mphakelo wa Swakudya eSwikolweni na Mphakelo wa Swakudya Migangeni na tisentara ta nhluvukiso.
10 Ku titsarisela ku vhota
10.1 Khabinete yi byerile vanhu lava ringaneleke ku vhota leswaku va tsarisa ku vhota eswitichini swa le kusuhi na vona swo vhotela, ku katsa ku nyika vuxokoxoko bya vona byitshwa hi Mahelo ya Vhiki yo Tsarisa ku Vhota ya ti 18 na 19 Hukuri 2023.
10.2 Ku pfuna vavhoti lava lavaka ku teka mapasi lava ma apulayeleke kumbe ku apulaya Xitifikheti xa Nkarhinyana xa Pasi, Ndzawulo ya Xikaya yi fambelanisile tiawara to tirha na ta IEC hi nkarhi wa vhiki ro titsarisela ku vhota.
10.3 Khabinete yi tsundzuxile vaakatiko ku va nga tirhisa inthanete ku titsarisela ku vhota. (https://registertovote.elections.org.za/Welcome) leyi nga ku tirherheni kusukela hi Nyenyanyani 2023, ku tsarisa kumbe ku nyika vuxokoxoko bya vona lebyi ciceke.
Antswiso wa Swimakiwa
11 Eneji
11.1 Holobye ofisini ya Puresidente leyi langutaka Gezi yi nyikile mbulavulo wo koma no twisiseka hi xiyimo na leswi endliwaka ku tiyisisa hlayiseko wa gezi.
12 Nhlayiso wa Mati
12.1 Khabinete yi tsakiwile hi swiviko swa leswaku swiphiqo leswi endleke ku va na ku nonoka eka ku sungula phurojeke ya Mzimvubu Dam swi lulamisile naswona ndhawu yo tirheka ka yona yi sunguriwile emasunguleni ya Hukuri, loko ku mburisana na tihosi hi leswi khumbaka vaaki swi ya emahlweni.
12.2 Khabinete yi tivisiwile leswaku ku tlakusiwa ka khumbi ra Damu ra Clanwilliam ku engetela ndahwu yo chela mati ku ya 344 wa timiliyoni ta timitara ku vuyerisa vanhu va le Masipala wa West Coast District, Masipala wa Cederberg na Masipala wa Matzikama Local swi ya emahlweni.
12.3 Khabinete yi byeriwile leswaku ku akiwa ka Damu ra Tzaneen swi sungurile nakambe hi Khotavuxika 2023, ku ehleketiwa leswaku ri ta hela hi Dzivamusoko 2025.
12.4 Khabinete yi vurile leswaku nhlangano wa mitlawa ya timasipalakulu (Ekurhuleni, Joburg and Tshwane) na Rand Water swi ya emahlweni no mburisana masiku hinkwawo ku fikelela ku kuma xiphiqo lexi vangaka swirhalanganyi wa mati. Leswi endlaka kayivelo wa mati eGauteng i ku halaka ka mati loku vangiwaka hi swimakiwa swa khale swa masipala no pfumaleka ka xopaxopo wa ku pfuta ka mati no lunghisiwa hi nkarhi.
13 Feyisi ya Vumbirhi ya Phurogireme ya Vutihlanganisi ya Afrika-Dzonga
13.1 Khabinete yi amukerile no tekela enhlokweni xiviko xo hetelela mayelana no sunguriwa ka phurojeke ya Feyisi ya Vumbirhi ya Phurogireme ya Vutihlanganisi ya Afrika-Dzonga. Phurogireme ya Vutihlanganisi ya Afrika-Dzonga i ya mfumo leyi lavaka ku pfala nkayivelo wa vutihlanganisi bya dijithala hi ku hlanganisa mindyangu na tindzawulo ta mfumo no nyika kumeko wa Wi-Fi emigangeni ya tiko hinkwaro.
13.2 Hi mafambelo ya Feyisi ya Vumbirhi ya Phurojeke, Khabinete yi tsakisiwile hi 1 000 ya mindyangu yi na Burodibende naswona 1 000 ya tindhawu leti ku nga ta kumekeka Wi-Fi emigangeni ti kunguhatiwile ku vekeriwa hi N'wedzamhala 2023.
13.3 Hi ku engetela, phurejeke yi simekile switirhisiwa swa inthanete leswi pfumelelaka mindyangu ku kuma inthanete hi nxavo wa le hansi. Hi R249 hi n’hweti, ndyangu lowu titsariseleke u na inthanete leyi nga pimiwangiki ya matimba, hi nxavo wa data wa le hansi wa R5 ya gigi yin’we hi siku.
13.4 Swi mpimanyetiwile leswaku phurojeke yi ta tlhela yi hoxa xandla eka ntirhelo ra ikhonomi hi nyika swivandlanene swa mitirho ya 4 505 ya lava ntokoteke switsongo na 169 ya lava ntokoteke swinene, no seketela kwalomu ko tlula 75 tikhaphani letitsongo.
13.5 Hi ku engetela, laveko wa le henhla wa vutihlanganisi wu ta yisiwa eka ku tlula 18 000 wa swikolo, 943 wa tilabulari, 5 731 ya tindhawu ta rihanyo na 8 241 ya tindhawu ta vuhosi eka tin’hweti leti taka hi ku tirhisana ka kahle na tikhapani ta vutihlanganisi bya tiqingho.
13.6 Ku ehleketeleriwa leswaku phurojeke yi ta nyika vutihlanganisi ku tlula kwalomu ka 5 miliyoni ya mindyangu na 32 000 wa tindhawu ta Wi-Fi emigangeni tiko hinkwaro eka tin’hweti ta 36 leti taka.
14 Ku Cinca ka Vuhaxi bya dijithala
14.1 Khabinete yi lemukile endlelo leri tiko ri ri endlaka ro cinca ku suka eka vuhaxi bya analogo ku yiwa eka vuhaxi bya dijithala. Kusuka 23 Mawuwani 2023, 123 wa tithirasimita ta tianalogo hinkwato ta 694 Megaheze ti timiwile eka swifundzakulu leswi a swi sele swa; Kapa-Vuxa, KwaZulu-Natal, Kapa-Vupeladyambu na Gauteng. Leswi swi ta endla nkumeko lowu lavekeka wa burodibende ya tiqingho, na vuxokoxoko byin’wani na vutihlanganisi bya thekinoloji lebyi yelanaka.
14.2 Khabinete yi byeriwile leswaku Holobye wa Vutihlanganisi na Thekinoloji ya Dijithala u vekile N’wedzamhala 2024 tani hi siku ro hetelela ro tima vukorhokeri bya vuhaxi bya tianalogo, naswona swilo swi famba kahle ku fikelela siku leri vekiweke.
15 Phurogireme ya Masipala ya Basiso na Nhlayiso wa Mbango
16 Khabinete yi khutaza MaAfrika-Dzonga ku tinghenisa eka phurogireme ku endlela leswaku tiko ra hina ri tshama ri basile no pfumaleke ku cukumetiwa ka swilo hi ku va xiave xa migingiriko ya masipala ya basiso na nhlayiso wa mbango leyi nga ku humeleni tiko hinkwaro. Phurogireme leyi nga tumbuluxa ku tlula wa 37 000 swivandlanene swa mitirho yi kongomisiwile eka ku basisa 7 251 wa tindhawu leti ku cukumetiwaka thyaka swi nga ri nawini emigangeni tiko hinkwaro.
16.1 Leswi swi katsa ku basisa switarata masiku hinkwawo, ku basisa tindhawu leti ku cukumetiwaka thyaka swi nga ri nawini, ku basisa mabiribiri no pfuxeta tiphaka.
Vuswikoti bya Mfumo
17 Ku Antswa ka Mbuyelo wa Oditi ya Rixaka na Swifundzankulu (Lembe ximali ra 2022/23)
17.1 Khabinete yi byeriwile hi Oditara-Jenerala wa Afrika-Dzonga (AGSA) mayelana na mimbuyelo ya lembe ximali ra 2022/23 ya Rixaka na Swifundzankulu.
17.2 AGSA yi kombisile ku khutaza maendlelo lama ya ka emahlweni yo antswisa matirhelo lama kombisaka ku antswa eka vutihlamuleri, ntiyiso, vuswikoti na vulawuri byo ringanela.
17.3 Tindzawulo na tindhawu ta mfumo leti nga fikelela tioditi to basa ku nga ri na leswi kumiweke (Oditi yo basa) ti tlakukile kusuka ka 94 hi 2018/2019 ku ya ka 147 hi 2022/2023, ku tivisiwa ku antswa ka lembe na lembe.
17.4 Tindzawulo na tindhawu ta mfumo leti nga fikelela tioditi to basa ku ri na leswi kumiweke i 162, naswona leswi swi vula 39% ya tindhawu leti oditiweke.
17.5 Tindhawu ta mfumo na tindzawulo leti nga na swilaveko swo pfumala vutihlamuleri yi ehlile kusuka ka 25 hi nkarhi wo vika hi 2018/2019 ti ya ka 5 hi nkarhi wo vika hi 2022/2023 naswona leswi swi vula 1% ya tindhawu leti oditiweke.
17.6 Hambiswiritano, Oditara-Jenerala u vikile mpimanyeto wa R14 biliyoni lowu lahlekeke, swipimelo leswi langutaka matirhiselo yo biha swi komba ku antswa.
17.7 Hambiswiritano swirhalanganyi swa ha ri kona, mimbuyelo ya 2022/23 ya tioditi ta mfumo wa rixaka na swifundzankulu yi bakanya swikoxo swa leswaku vuswikoti bya mfumo byi le kuweni hi ku hetiseka, …… yo fana na AGSA yi kombisaka ku tiya swinene no ya mahlweni no antswa hi ndlela.
18 Vuxaka bya Matiko– Vuendzi bya Ximfumo eQatar
18.1 Vhiki leri hundzeke, Puresidente Cyril Ramaphosa u gimetile riendzo ra ximfumo eQatar eka ku rhambiwa hi His Highness Sheikh Tamim bin Hamad Al Thani, Amir wa mfumo wa Qatar. Riendzo ri tiyisisa vukaka bya matiko bya 30 wa malembe.
18.2 Puresidente a fambile na vahlawuriwa va mabindzu va ke henhla naswona va mburisanile mabindzu ya ke Qatar eka tisekitara to hambanahambana hi xikongomelo xo antswisa vuxaka byo xaviselana.
18.3 Puresident Ramaphosa na Amir va twananile ku endla ntlawa wo tirha lowu nga ta languta ku engetela vuvekisi bya Qatar eAfrika-Dzonga ku ringanisa vuenti bya vukaka bya matiko.
19 Timhaka ta Tipolotiki ta Misava
19.1 Khabinete yi vurile nakambe xikombelo lexi endliweke hi varhangeri va Afrika xo herisa nyimpi eGaza, hi nkarhi wa Samiti ya African-Saudi eRiyadh leyi a yi khomiwe hi Crown Prince Mohammed Bin Salman. Samiti yi alana na ku hlaseriwa ka vaaki na ku tshoviwa ka milawu ya matiko hi mfumo wa Isirayele.
19.2 Khabinete yi emahlweni yi vilerisiwa hi tihanyi ta Mfumo wa Isirayele eka vanhu va le Palesitina, ku katsa nhlaselo wa mavomu eka Xikolo xa United Nations (UN) eGaza no dlaya hi tihanyi madzana ya vana lava a va tumberile va vahlampfa exikolweni, hi ku engetela nhlaselo eka vatirhi va le swibendhlele, vavabyi na miako ya swibendhlele.
19.3 Hikwalaho ka ku ya emahlweni ka tihanyi leti nga ku endliweni na ni xupulo hi Mfumo wa Isirayele hi ku seketeriwa no sirheleriwa hi matiko ya matimba, hi ti 17 Hukuri 2023, Afrika-Dzonga- xikan’we na Comoros, Djibouti, Bolivia na Bangladesh – hi ku katsana ya yisa xiyimo lexi xi nga ePalesitina na Isirayele eka Khoto ya Vugevenga bya Matiko ya Misava (ICC).
19.4 Loko Nawu wa Mapelestina wu komberile ICC ku lavisisa nandzu ehansi ka Khoto ya Ndzilikani hi 2018, Afrika-Dzonga ri tshemba ku tihanyi ta sweswi ngopfungopfu eGaza, ti lava ku langutisiwa hi vuntshwa hi ku pfuniwa hi mavandla ya mfumo. Murhumiwa wa hina eHague u yisile leswi nga rhumiwa hi yexe, leswi kombeleke ICC ku lavisisa khomixini ya vugevenga bya nyimpi, vugevenga evanhwini na ku dlaya vanhu va rixaka rin’wana ku ri nkarhi langutiwa ku khomiwa ka vanhu lava khumbekaka. Hi ku vona ku matiko ya misava yi langutile khomixini leyi ya vukhamba hi nkarhi wa kahle, ku katsa switatimende swo dlaya hi xikongomelo hi varhangeri va Isirayele vo tala, hi languterile leswaku ku va na pfumelelo wo khoma varhangeri lava, ku katsa Holobyenkulu, Netanyahu, xi ta humesiwa hi xihatla.
19.5 ICC yi kotile ku lavisisa xiyimo xa le Palestina kusuka 2021 loko mhaka ya mindzilikano ya ndhawu yi tshamiseka. Hambiritano, hi vonile leswaku ofisi ya muchuchisi yi yile emahlweni no koka milenge hambi xiyimo xi vonaka xi tika. Tihanyi ta sweswi inge ti nga endlekaka loko vulavisisi lebyi a byi lo endliwa hi xihatla loko Vanawu va Palesitina va endlile xikombelo.
19.6 Hi languterile leswaku mavandla yan’wana ya mfumo yi engeterile marito yo herisa xupulo hi Isirayele, naswona xiyimo xa tikelo wa vumbhoni wu kona, leswaku xikombelo xa matiko xo nyika pfumelelo wo khoma xi ta humesiwa hi nkarhi wa Nhlengeletano ya Mavandla exikarhi ka N’wedzamhala eNew York. Ku tsandzeka ku endla leswi swi ta kombisa ku ala ku teka goza hi ICC naswona ku tava xikombiso xo tsandzeka hi ku hetiseka ya sisitimi ya misava ya mafambiselo ya kahle no komba xilaveko xo tumbuluxa sisitimi yin’wana.
19.7 Vana vo tala va dlayiwile n’hweti leyi hundzeke ku tlula lava dlayiwaka hi lembe eka mintlhontlho hinkwayo yi hlanganile eka malembe manharhu lama hundzeke. Swirho wa UN swo tala swi dlayiwile eGaza kusukela loko United Nation yi tumbuluxiwile. Nomboro ya vateki va mahungu lava dlayiweke ya hlamarisa. Lava i vanhu lava dlayiweke hikwalaho ka migingiriko ya mfumo wa Isirayele, ku nga ri ku tisirhelela, kambe, ku ri xileriso swa switatimente swa varhangeri va vona xo basisa Gaza hinkwayo ya Mapalestina no tlhela va yi teka.
19.8 Misava yi nge yimi no tlhela yi languta ntsena, matiko ya misava ya fanele ku tlakuka ya yimisa ku dlayiwa ka vanhu votala sweswi.
B. Swiboho swa Khabinete– Ku katsa swa Khabinete yo Hlawuleka, 9 Hukuri 2023
1. Ku tlangela Siku ra Afrika na 20 wa Malembe ya Endlelo ro Kambisisa Tintangha ra Afrika (APRM)
1.1. Khabinete yi tekela nhlokweni no seketela xikombelo xa Afrika-Dzonga xo khoma ku tlangela ka 20th wa Malembe ka APRM kusuka 23 ku fika 30 Hukuri 2023. Afrika-Dzonga ri seketela xikongomelo xa APRM xo tlakusa African Union’s (AU) mikoka ya mafambiselo xa xidimokirasi na hluvukiso wo angarhela eka khothinete.
1.2. Ku tlangela 20th wa Malembe swi ta katsa ku nghenelela ka tinhloko ta mimfumo ta sweswi na leti nga hundza na mfumo na Khomixini ya AU.
2. Ku tirhisiwa ka Mali kusuka eka Nkwama wa Nhlakarhelo wa Switirhisiwa swa Vugevenga (CARA)
2.1. Khabinete yi pasisile ku tirhisiwa ka mali eka CARA ku lwisana na ku ceriwa ka migodi swi nga ri nawini na vugevenga byin’wana.
2.2. R2 172 359 yi humesiwile ku lwisa ku ceriwa ka migodi swi nga ri nawini, leswi ya ka emahlweni swi xungeta ikhonomi ya Afrika-Dzoga. Mali yi averiwile SAPS, SANDF, Ndzawulo ya Xikaya, Border Management Agency. SAPS yi ta tirhisa mali ku xava mimovha, swihahampfuka, Tilorhi no thola ku tlula 4 000 Vaofisiri tin’hweti ta 18.
2.3. Ku ceriwa ka migodi swi nga ri nawini na vugevenga byin’wana byo kunguhatiwa byi lahlekerisa Afrika-Dzonga tibiliyoni lembe na lembe no kavanyeta xiyimo xa hina xo va ndhawu ya vuvekisi.
3. Kungu ro Endla ku Cinca ka Eneji (JET-IP)
3.1. Khabinete yi amukerile JET-IP, leyi nga ta letela ku cinca ka Afrika-Dzonga ku ya ka ikhonomi ya le hansi ya khabono hi ku tlakusa kumekelo ra eneji yo pfuxetiwa.
3.2. JET-IP yi endlile ku nghenelela ko tala loku Afrika-Dzonga yi ku lavaka na vuvekisi lebyi lavekaka ku tiko ri cinca ku ya ka khabono ya le hansi na ikhonomi yo tiyiseka ku cinca ka maxelo hi ku fambisana na National Determined Contributions loku andlariweke hi UN. Khabinete yi na mavonelo ya leswaku JET-IP yi kombisa ku tinyiketela ka Afrika-Dzonga eka ku cinca loku fambelanaka na laveko wa eneji wa tiko.
3.3. JET-IP yi ta lawuriwa hi ku hlangana ka ku cinca eka sekitara ya eneji, ku katsa Mpumalanga Just Transition, New Energy Vehicles and Green Hydrogen, na tin’wana. Kungu ri ya emahlweni ri hlamula ku tiyimisela ka Afrika-Dzonga ehansi ka Paris Agreement na UN Framework Convention eka ku cinca ka maxelo na ku tiyimisela ka Kungu ra Rixaka ra Nhluvukiso (NDP). JET-IP yi ta pfumelela Afrika-Dzonga ku fikelela ku tiyimisela hi switsongotsongo ku hunguta thyakiso wa moya loko hi nkarhi wun’we, yi tiyisisa ku kurisa ikhonomi hi ku angarhela, nhlayiso wa eneji na mitirho.
4. Mpfapfarhuto wa Pholisi ya Mpfuno wa Vutleketli bya Mani na Mani
4.1. Khabinete yi amukela gazete ya mpfapfarhuto wa Mpfapfarhuto wa Pholisi ya Mpfuno wa Vutleketli bya Mani na Mani leswaku vaakatiko va veka mavonelo. Pholisi yi lava leswaku nkwama wa pfuneto vutleketli bya mani na mani eAfrika-Dzonga wu susiwa eka ku seketela muxaka wo karhi wa vutleketli wu ya seketela vatirhisi va vutleketli.
4.2. Mfumo wu lemukile leswaku sekitara ya vutleketli i xivindzi xa nhluvukiso wa tiko, laha kwalomu ka mindyangu yo tala yi tshembeleke ngopfu eka vutleki bya mani na mani ku fambisiwa.
5. Rimba ra Makungu ra Nkarhi wa le Xikarhi (MTSF) 2019-2024 xiviko xa matirhelo.
5.1. Khabinete yi amukela no tekela nhlokweni xiviko xa Rimba ra Makungu xa nkarhi wa Mudyaxihi ku fika 30 Ndzhati 2023. Swiviko i swiphemu swa hlangano wo rhangisa mimfumo eka ku fikelela swikongomelo swa NDP.
5.2. Xiviko xi languta eka nkombo wa swilo swa nkoka swa mfumo leswi nga kumiwa hi vufambisi bya vutsevu ku nga leswi:
- Xa Nkoka xo Sungula: Ku aka mfumo wa vuswikoti, matikhomelo na nhluvukiso;
- Xa Nkoka xa Vumbirhi: Vuswikoti bya Dyondzo na Rihanyo;
- Xa Nkoka xa Vunarhu: Ku tiyisa mali ya mpfuno ku tshembeka na vukorhokeri bya Nkoka bya xiyimo xa le henhla;
- Xa Nkoka xa Vumune: Ku ngenelela etindhawini, swidakanini na mimfumo ya miganga;
- Xa Nkoka xa Ntlhanu: Vuxaka bya Vaakatiko;
- Xa Nkoka xa Vutsevu: Ku Cinca Ikhonomi no tumbuluxa mitirho;
5.3. Xa Nkoka xa Vukombo: Afrika yo Antswa na misava yo antswa. Holobye ofisini ya Puresidente leyi langutanaka na Nkunguhato, Nkambisiso no Hlela yi ta rhangela mbhurisana na tlilasitara eka Phurogireme ya Xiendlo.
20 Nawumbisi
20.1 Nawumbisi wa Khaphani Petirolo ya Rixaka ra Afrika-Dzonga (SANPC)
1.1. Khabinete yi pasisile ku kandziyisiwa ka Nawumbisi wa SANPC wu ya voniwa hi vanhu. Nawumbisi wu nyika matimba eka xiboho xa khabinete xo hlanganisa PetroSA, South African Gas Development Company (iGas) na Strategic Fuel Fund.
1.2. Nawumbisi wu nyika ku tumbuluxiwa ka khaphani leyi lawuriwaka hi mfumo leyi nga ta tiyisisa ku nghenelela ka Afrika-Dzonga yo vuyerisa eka ndlandlamuxo wa oyili na gasi. Yi ta tiyisisa nhlayiseko wa tiko wa mphakelo wa eneji ku seketela nhluvukiso no kula ka ikhonomi.
1.3. SANPC yi ta langutisa tindlela ta makunguhatelo, ku lawula na vufambisi bya switirhisiwa swa tipetirolo bya tiko, naswona leswi swi ta engetela nhlukiso na endla mitirho.
21 Ku thoriwa Appointments
Ku thoriwa hinkwako ku ya hi ku tiyisisiwa ka vuthwaseri na ku kamberiwa loku faneleke ka vuhlayiseki.
Ku thoriwa nakambe ka Dr Molefi Motuku tanihi Muofisirinkulu wa Xirho xa Huvonkulu (CEO) ya Council for Mineral Technology (MINTEK) (Ku thoriwa nakambe);
1. Ku thoriwa ka Mr Siyabulela Koyo Tanihi CEO ya Amatola Water;
2. Ku thoriwa nakambe Ms Poppy Khoza as Murhangeri wa Vufambisi bya South African Civil Aviation Authority (Ku pfuxetiwa ka kotiraka);
3. Swiro swa Phongolo – Umzimkhulu Catchment Management Agency Board.
(a) Dokodela Thava Kelly (Mutshama-Xitulu);
(b) Tanana Sibusiso Makhanya (Xandla xa Mutshama-Xitulu);
(c) Manana Hlengiwe Ndlovu;
(d) Tatana Bhekumuzi Gumbi;
(e) Dokodela Lembi William Mngoma;
(f) Manana Snenhlanhla Mngadi;
(g) Phurofesa Purshottama Reddy;
(h) Tatana Mdandla Myeni; and
(i) Manana Nokuthula Khanyile
4. Swirho swa Vaal Orange - Catchment Management Agency Board.
(a) Tatana Desmond Solomon Fransman (Mutshama-Xitulu);
(b) Manana Tsakane Zwane (Xandla xa Mutshama-Xitulu);
(c) Tatana Hubert Thompson;
(d) Manana Nontuthuzelo Njeza;
(e) Tatana Nakana Lazarous Masoka;
(f) Manana Ponatshego Lizzy Mothibi
(g) Manana Doris Liana Theresia Dondur;
(h) Manana Dichikane Rachel Mashego; na
(i) Tatana Louis Van Oudtshoorn.
22 Mitiro leyi taka
1. Pfhumba ra Masiku ya 16 yo Lwisana na Madzolonga ehenhla ka Vavasati na Vana (25 Hukuri ku fika 10 N'wendzamhala)
1.1. Leri i lembe ra vu 25 ra pfhumba kusukela loko Afrika-Dzonga ri simekile Pfhumba ra Masiku ya 16 yo Lwisana na Madzolonga ehenhla ka Vavasati na Vana. Simeko wu ta khomeriwa eMpumalanga, eNsikazi Stadium, City of Mbombela ehansi ka nkongomelo: “Ku engetela migingiriko yo herisa madzolonga ku ya hi rimbewu no dlayiwa ka vavasati: ku nga siyiwi munhu endzhaku.” Nkongomelo wa Vumbirhi: “Ku hlayiseka ka vavasati ko kuma mati yo tenga: timfanelo ta ximunhu, ku vulavula hi swirhalanganyi vavasati va hlanganaka na swona eka hlayiseko wo kuma mati yo tenga na nkululo.
1.2. Afrika- Dzonga na Yuniyono ya Comoros va ta endla swin’we Nhlengeletano ya Vunharhu ya Vavanuna mayelana na Matiktwelo ya Kahle eka Vurhangeri ku herisa Madzolonga ehenhla ka Vavasati na Vanhwanyana hi ti 27 na 28 Hukuri 2023 ePitori ehansi ka nkongomelo: Ku tiyisisa ku tiyimisela ku ya Nhlangano wa African Union mayelana na ku herisa Madzolonga ehenhla ka Vavasati na Vanhwanyana.”
23 Marungula
1. Ku hoyozela Congratulations
Khabinete yi hundzisele ku hoyozela na ku navelela leswinene eka:
- Phurofesa Dire Tladi, mutirhi wa Yunivhesiti ya Pitori, eka ku hlawuriwa hi UN tanihi muavanyisi wa Khoto ya Matiko ya Misava ya Vululami. Phurofesa Tladi i xidyondzeki xo hlonipheka, muyimeri wa tiko wa tokoto naswona i mu Afrika-Dzonga wo sungula ku hlawuriwa eka Khoto eka malembe ya yona ya matimu ya 78, i muavanyisi wa vumbirhi kusuka eka matiko ya Afrika wa Vuxa-Dzonga naswona muavanyisi wa vumbirhi lowutsongo ku ta fika sweswi ku hlawuriwa eka khoto.
- Ku thoriwa ka AGSA tanihi muoditi wa le handle wa Nhlangano wa UN wa Dyondzo, Xisatifiki na Ndhavuko. Leswi i ku tiyisisa ku yima kahle emisaveni ka miako ya Afrika-Dzonga. Endzhaku, AGSA a yi ri muoditi wa le handle wa UN, ku hundza 10 wa malembe.
- Mamelodi Sundowns eka ku hahisa mujeko henhla no endla matimu hi hlula eka African Football League yo sungula. Mhalamhala leyi I xikombiso xa ntwanano wa matima ya mitlango, lowu ya ka emahlweni ku aka rixaka na ntwanano wa vaaki.
- Vanhwanyana va Mamelodi Sundowns ku fikelela rhengu ro hetelela ra CAF Women’s Champions League hi ku hlula Sporting Club Casablanca.
- Proteas hi ku kombisa ku tiyisela na moya wo lwa eku hluriweni ka vona hi Australia eka semi- fayinali ta Khapu ya Misava ya Cricket no hoyozela Australia ku va va hlurile eka Khapu ya Misava ya ICC 2023.
- Mutlangi tlhelo mutsari wa ntokoto Dokodela John Kani, loyi a yikiweke Officer of the Most Excellent Order of the British Empire (OBE) ku ri ndlela tlangela ntirho wa yena eka ntlangu. OBE i British chivalric order leyi tekelaka nhlokweni munhu loyi tisaka ku cinca ku kulu eka tirho wa vona.
- Holobye wa Dyondzo ya le Henhla, Sayense na Nkambisiso Dokodela Blade Nzimande, loyi a nyikiweke xiximo wa vuphurofesa hi yunivhesiti ya Beijing Jiaotong eChina. Leswi i ku tekela enhlokweni xiave xa yena eka dyondzo, na xikombiso xo tiyisa vuxaka exikarhi ka Afrika-Dzonga na China.
- Dokodela Kogie Naidoo loyi a nyikiweke Outstanding Female Scientist Prize leyi andlariweke hi European and Developing Countries Clinical Trials Partnership – Phurogireme ya ndzavisiso wa European Union.
- InvestSA ya Afrika-Dzonga, leyi nga rhavi ra Ndzawulo ya Mabindzu, Vumaki na Mphikizano (the dtic) leyi wineke sagwati ra UN Investment Promotion eka 8th World Investment Forum hi ku tlakusa no languta phurojeke yikulu ya eneji leyi katsaka va vekisi va vahlapfa eka ku akiwa ka phurojeke yikulu ya tiko ya eneji, leyi languteriweke ku nyika 200 000 mindyangu eneji yo basa.
- Afrika-Dzonga vekiwile eka xiyimo xo sungula eka mphikizano wa Misava wa GBS Index, ku va yi seketerile tisentara ta tiqingho eka xiyenge xa ‘Global Customer Lifecycle Management’ no vekiwa eka xiyimoxa vumbirhi eka xiyenge xa Global Customer Service and Support Services.
2. Ku chavelela condolences
Khabinete yi kombisile ku chavelela eka ndyangu na vanghana va:
- Muyimbeleri wo tiveka wa Afrika-Dzonga Marc Rantseli, loyi a ri xirho xa ntlawa wa Marc Alex lowu a wu tumbuluxeka na buti wa yena Alex Rantseli.
- Khale ka nhenha yo teka mahungu ya mitlangu no hlela mahungu Sello Rabothata. U tiveka hi rirhandzu ra yena ra bolo, no va xirho xa ntlawa lowu pfuneke ku tumbuluxa vito ra Bafana-Bafana ra Xipano xa Bolo ya Milenge ya Afrika-Dzonga.
- Muhaxi wo rhandzeka wa Xiyanimoya Irvin Sihlophe, loyi a haxa no humelerisa nongonoko wa mitlangu eka SABC’s Ukhozi FM.
- Mupalesitina kambe Nhloko ya Gift of the Givers Gaza office, Ahmed Abbasi, loyi a dlayiweke enga yimpi ya Israel-Hamas leyi ya ka emahlweni.
Swivutiso: Manana Nomonde Mnukwa – Muvulavuleri wa Mfumo wo Khomela
Riqingho ra le nyongeni: 083 653 7485
