1. Minhlaselo ya vaaki va Matikomambe leyi ha ku endlekaka
1.1 Khabinete yi sola hi marito ya matimba swendlo swa madzolonga eka vaaki va matikomambe. Eka nkarhi lowu, Khabinete yi rhandza ku hundzisa marito yo chavelela eka mindyangu ya lava lahlekeriweke hi vutomi bya vona ni ku navelela ku hola hi xihatla eka lava vavisekeke. Ku hava ku suleka moya kumbe ku kwata loku nga lulamisaka hi minhlaselo leyi no phangha switolo swa vona. Loko ku karhi ku tekeriwa enhlokweni swivilelo swa vaaki, hi fanele ku tsundzuka leswaku madzolonga eka un’wana munhu a ya nga pfuki ya ololoxile swiphiqo leswi vanhu va nga na swona. Kambe, swi hi veka eka xiyimo xo biha tani hi vanhu, naswona mahanyelo lawa ya lwisana na ntiyiso na masungulo ya hina ya leswi xidemokirasi xi vulaka swona. Afrika-Dzonga ri lwile na vukoloni na Xihlawuhlawu kun’we na maAfrika kuloni leswaku vanhu hinkwavo va tikonkulu ra hina va ta hloniphiwa ni ku xiximiwa.
1.2 Minhlaselo leyi yi ni nhlohlotelo wukulu eka ikhonomi, mahanyelo ya vanhu na vuxaka bya tipolotiki etikweninkulu leri na le misaveni hinkwayo. Tikhamphani ta Afrika-Dzonga leti fambisaka mabindzu lama humeleleke etikweninkulu leti hoxaka xandla eka timali ta tiko ni ku yisa ikhonomi emahlweni ti nga ha khumbhiwa hi minhlaselo ku fana na leswi humelelaka vaakatiko va matikomambe. Sweswinyana, swiyimbeleri swa Afrika-Dzonga leswi a swi fanele ku ya bombisa vuswikoti bya swona ehandle ka mindzilekano ya tiko ra hina, swo fana na BigNuz eZimbabwe, Kelly Khumalo na Casper eLondon, swi yimisile mintlangu ya swona hikokwalaho ka minhlaselo leyi. Vaaki vo tala va hina lava a va xava xiinkwa na botere eka switolo leswi vun’wini bya swona a ku ri vaakatiko va matikomambe sweswi va haganekile.
Namuntlha, Afrika-Dzonga ri tiphina hi ku va tiko leri tshuxekeke, lowu fikeleriweke hikokwalaho ka xandla lexi hoxeke hi Matiko yo hlaya ya Afrika. Nhenha ya hina leyi nga lova, Phuresidente Oliver Tambo u nyikiwile ndzhawu yo tumbeta nhloko ku tshunela eka malembe ya 30 eZambia kun’we na van’wana maAfrika-Dzonga lava tshameke evuchavelawhawha. Matiko ya Afrika kuloni a ya nyikanga vanhu va hina ndzhawu yo tshama ntsena, va tlhele va nyikela hi switirhisiwa naswona van’wana va hakerile hi hakelo leyikulu no tlhela va lahlekeriwa vutomi bya vaakatiko va vona leswaku Afrika-Dzonga ri fikelela xidemokirasi. Afrika-Dzonga a ri nga pfuki ri humesiwile egondzweni ra rona ro fikelela xivono xa Afrika hinkwayo tani hi laha swi tsariweke hakona eka Nongonoko wa AU 2063, lowu wu tsariweke hi vatata wa tata wa hina Kwame Nkrumah, Nnamdi Azikiwe, Mwalimu Julius Nyerere na Nelson Mandela.
Phuresidente Jacob Zuma u nyikile Vaholobye va Xiphemu xa Vululami xa Nsivelo wa Vugevenga na Vusirhelerikun’we na Vaholobye va Nhluvukiso wa Mabindzu Lamantsongo, Mabindzu na Vumaki na Nhluvukiso wa Vanhu ntirho wo tihlanganisa na swiyenge leswi khumbhekaka hi xikongomelo xo fikelela xintshuxo. Vaholobye lava va tlhele va nyikiwa ntirho wo languta swiyimo swa vutomi bya vanhu swa siku rin’wana ni rin’wana na ikhonomi leswi vonakaka tani hi xivangelonkulu xa minhlaselo leyi, leswaku ku ta kota ku tekiwa swiboho leswi faneleke swo lwisana ni mhaka leyi hi matimba. Phuresidente u tlhele a tivisa tindlela leti nga ta tirhisiwa hi Vuthu ra Vusirheleri ra Rixaka ra Afrika-Dzonga ku tisa vulawuri eka mindzilekano ya hina.
Khabinete yi kombela vaaki hinkwavo, minhlangano na vanhu, ku hlanganisa mavoko ku lwisana na minhlaselo leyi. Afrika-Dzonga a hi tiko ra madzolonga, kutani vanhu lava nga tatiki na xandla a va nga pfumeleriwa ku endla leswaku tiko ri tsandzeka ku yisa ntirho wa rona emahlweni. Madzolonga a ya se tshama ya va xintshuxo xa swiphiqo kwihi na kwihi naswona a ya nga vi xintshuxo eAfrika-Dzonga. Ku nga ri hi vito ra hina!
2. Swifaniso
2.1 Khabinete yi lemukile xiboho xa vufambisi bya yunivhesithi xo susa xifaniso xa Rhodes ekhamphasini ya Yunivhesithi ya Kapa. Afrika-Dzonga eka tidikhedi timbirhi leti nga hundza ri fambile magoza lamakulu yo endla leswaku swifaniso swa hina swa matimu swi va xivoni xa vanhu va hina na xiyimo xa xidemokirasi. Hambiswiritano, khabinete ya pfumela leswaku rendzo ro susa swifaniso na mavito ya matimu lama pfatlanyaka timbilu ta vanhu etikweni ra hina a swi endliwanga hi rivilo tani hilaha a swi fanele swi endliwile hakona. Khabinete yi lemuka ni ku khutaza njhekanjhekisano lowu nga kona lowu katsaka mani na mani, wa vuhundzuluxi etikweni, hi ku tsundzuka leswaku vuhundzuluxi bya swilo a byi fambanga hi rivilo leri a byi fanele byi fambile hi rona, hi twisisa ku suleka ka moya eka swichudeni. Hikokwalaho, hi khutaza swichudeni ku tirhisa tindlela leti andlariweke emilawini ya hina.
2.2 Khabinete yi kombela maAfrika-Dzonga leswaku va ti katsa eka mapfhumba lama yaka emahlweni lama fambisiwaka hi Ndzawulo ya Vutshila na Mfuwo ya ndzhaka na vuaki bya rixaka. MaAfrika-Dzonga va tsundzuxiwa leswaku Nawu wa Switirhisiwa swa Ndzhaka ya Rixaka wa 1999 wu andlala tindlela to tihlanganisa na swiyenge leswi khumbhekaka leti faneleke ku landzeleriwa ku susa na/kumbe ku yisa swifaniso endzhawini yin’wana.
3. Vuendzi bya Zimbabwe bya Ximfumo
3.1 Khabinete yi amukela vuendzi lebyi humeleleke bya Zimbabwe bya ximfumo lebyi a byi rhangeriwile hi Phuresidente Robert Gabriel Mugabe. Afrika-Dzonga na Zimbabwe ya ni matimu yo leha ya vuxaka bya vun’we bya xifundzha na ndzhavuko. Vanhu va Zimbabwe va ni matimu yo hoxa xandla xikulu xo seketela ku lwa na xihlawuhlawu eAfrika-Dzonga.
Rendzo leri ri tlakusile vuxaka bya matiko lamambirhi hi ku tumbuluxiwa ka Khomixini ya Matiko Mambirhi ni ku sayiniwa ka mintwanano yimbirhi na Memorandamu ya Ntwisisano.
- Ntwanano wa Matumbuluxelo ya Khomixini ya Matiko Mambirhi lowu andlariweke wu tlakusa ntirhisano wa matiko lamambirhi eka xiyimo xa le henhla naswona nhlengeletano ya Varhangeri lavambirhi yi ta langutisisa loko ku ri ni nhlanga leyi balekaka ngati eka mintwanano ya ntirhisano ya matiko lamambirhi leyi ku twananiweke yona.
- Ntwanano wa Ntirhisano wa Vufambisi bya Switirhisiwa swa Mati na matumbuluxelo na mafambiselo ya Khomixini ya Vun’we bya Mati wu ta tlakusa ntirhisano eka vupulani bya switirhisiwa swa mati, nhluvukiso na vufambiselo hi moya wa ntwisisano wun’we na mbuyelo. Matiko lamambirhi ya ta tirhisa vun’we bya wona ku endla ndzavisiso wo tiva xiyimo xa switirhisiwa swa mati swa milambu eZimbabwe ku phamela mati eRhiphabuliki ra Afrika-Dzonga; naswona swin’we matiko lama ya ta tumbuluxa tiphurojeke ta mati, leswi nga ta tisa mbuyelo wo tumbuluxa mintirho, vuhundzuluxi bya ikhonomi na nhluvukiso, ni vuhangalasi bya ntokoto.
- Ntwanano Mayelana ni Ntirhisano wa Vupfuni bya Vufambiselo bya Vuamukeri bya Swibalo swa Nhundzu- wu simeka masungulo ya vutumbuluxi bya ndzilekano wa vun’we bya matiko lamambirhi. Leswi i matirhelo ya ndzinganiso wa misava lowu pimanyetiweke hi Nhlangano wa Vuamukeri bya Swibalo swa Nhundzu ya Misava. Xikongomelo i ku endla leswaku vufambisi lebyimbirhi byi avelana timhaka, byi seketelana hi tlhelo ra vupfuni bya xithekiniki, ni ku tirha timhaka ta vunhlorhi, vuendzi na mindzavisiso kun’we no tlhela byi tirhisana ku tlakusa matirhelo lama humelelaka.
- Memorandamu ya Ntwisisano wa Ntirhisano wa Xidipulomati wu ta tumbuluxa tindlela ta mbulamburisano wa xidipilomati xa nkarhi ni nkarhi hi timhaka ta Afrika ni timhaka tin’wana ta nkoka. Xikongomelonkulu xa MoU leyi i ku tumbuluxa ndlela yo tihlanganisa nkarhi ni nkarhi hi ndlela yi xidipilomati hi timhaka to tiyisisa vuxaka bya matiko lamambirhi, vusirheleri na ntirhisano eAfrika.
- Memorandamu ya Ntwisisano wa Ntirhisano eka Mabindzu yi lava ku nyika nkarhi na ndzhawu yo tirhisana eka matiko lamambirhi ni ku avelana ntokoto wo ndlandlamuxa nhluvuko wa ikhonomi. Swirho leswimbirhi swi twananile ku tirhisana hi ku hlohlotela mabindzu, ku susa swirhalanganyi swa mabindzu ni ku aka vuswikoti bya xithekiniki eka tindzhawu leti hlawuriweke ku katsa ni nhluvukiso wa vuswikoti hi ku angarhela.
4. Yunivhesithi ya Sayense ya Rihanyo ya Sefako Makgatho
4.1 Khabinete yi amukela ku simekiwa ka Yunivhesithi ya Sayense ya Rihanyo ya Sefako Makgatho hi Phuresidente Jacob Zuma eGa-Rankuwa, eGauteng hi ti 14 Dzivamisoko 2015. Yunivhesithi leyi, leyi hlanganisaka khale ka khamphasi ya MEDUNSA ya Yunivhesithi ya Limpopo, yi sungurile lembe ra yona ra dyondzo hi 2015 yi ri na 5 000 wa swichudeni.
Ku tumbuluxiwa ka Yunivhesithi ya Sefako Makgatho swi tisa nkarhi lowunene wa nhluvukiso ni vuleteri bya tiphurofexinali tintshwa ta rihanyo leti nga ta tisa nhlohlotelo lowunene evuton’wini ni le rihanywini ra maAfrika-Dzonga lava ha khirhiweke hi vusweti ni ku pfumaleka ka vufikeleri bya vukorhokerhi bya rihanyo. Yunivhesithi ya Sayense ya Rihanyo ya Sefako Makgatho i yunivhesithi yo sungula ku tumbuluxiwa etikweni leri leyi tiyimeleke yi ri yoxe. Mfumo wu ta ya emahlweni wu endla vuvekisi eka dyondzo na nhluvukiso wa vuswikoti tani hi mufambisinkulu wa ndlandlamuko wa ikhonomi na nhluvuko.
5. Vhiki ra Imbizo
5.1 Khabinete yi rhandza ku hundzisa marito yo khensa eka MaAfrika-Dzonga hinkwavo lava teke hi nhlayo leyikulu ku ta endla mbulavurisano na vayimeri va vanhu hi nkarhi wa Vhiki ra Imbizo ya Rixaka leyi nhlokomhaka ya yona a ku ri: “Swin’we hi yisa Afrika-Dzonga emahlweni”. Leswi swi komba ku vupfa ka xidemokirasi laha vaakatiko va nghenisaka xandla hi matimba eka mapfhumba lama kongomisiweke ku endla leswaku mfumo wu va ni vutihlamuleri tani hi laha swi kombisiweke hakona eka Pulani ya Nhluvukiso wa Rixaka. Varhangeri va tipolitiki va tihlanganisile na vaaki no ndlandlamuxa leswi nga boxiwa hi Phuresidente Jacob Zuma eka Mbulavulo hi xiyimo xa Rixaka wa 2015.
5.2 Imbizo leyi yi tlhele yi nyika nkarhi na ndzhawu eka varhangeri va tipolitiki ku andlala makungu ya mfumo yo antswisa mphakelo wa vukorhekeri ni ku yingisela timhaka leti vaaki va hlanganaka na tona. Ku tlula 70 wa mintlangu ya Imbizo yi vile kona ku suka hi ti 7 Dzivamisoko ku fika ti 12 Dzivamisoko 2015. Mintlangu leyi yi herile hi ti 12 Dzivamisoko, hi “Imbizo Lounge”, leyi rhurheriweke hi nkarhi wun’we hi varhangeri va tipolitiki vanharhu eka swifundzhankulu swinharhu.
6. Swibohonkulu swa Khabinete
6.1 Khabinete yi amukela mbuyelo wa vulavisisi lebyi endliweke eka 161 091 wa swivilelo na swivutiso swa vaakatiko leswi amukeriweke eka Nomboro yo Hisa ya Phuresidente ku sukela loko yi tumbuluxiwile ku fikela hi Nyenyankulu 2013. Ndzavisiso lowu wu paluxile vuxaka bya swivilelo leswi vilerisaka vaakatiko, wu humelerisile tinhlokomhaka leti boxiweke na timhaka leti khumbhaka mfumo hi ku angarhela. Swikumiwa swa ndzavisiso lowu swi humelerisile timhaka to hlaya leti vilerisaka vaakatiko naswona leti khumbhaka mfumo hinkwawo.
Swikumiwa swa ndzavisiso lowu swi ta pfuna tindzawulo ku twisisa ku antswa timhaka leti vaaki va hlanganaka na tona, na hi laha vaaki lava va lavaka ku pfuniwa hakona. Ku nghenelela ka mfumo ku ta antswisa tindlela leti hi ti tirhisaka ku yisa vukorhokeri eka vaaki.
6.2 Khabinete yi kumile xiviko lexa ha ku humesiwaka xa ndzavisiso wa tihakelo ta vaphakeri va nhundzu ya mfumo eka 30 wa masiku ku suka eka rhasiti ntiyiso ra nxaxamelo wa swixavisiwa. Khabinete yi lemukile nhluvuko lowu endliweke, kambe ya khumbheka hi tindzawulo leti na sweswi ta ha langutaneke ni mintlhontlho.
Nxopaxopo wa mfananiso wa Tindzawulo ta le Xikarhi ku sukela hi Sunguti 2013 ku fikela hi Nhlangula 2014 wu komba ku antswa hi 39% hi nhlayo xikarhi ya tirhasiti ta nxaxamelo wa swixavisiwa leti hakeriweke exikarhi ka masiku ya 30, na 32% wa ku antswa ka nhlayo xikarhi ya tirhasiti ta swixavisiwa leti hakeriweke endzhaku ka 30 wa masiku.
Tindzawulo ta Rixaka ti mangarile 155 572 wa tirhasiti ta swixavisiwa leti nga na nxavo wa R3,8 biliyoni leti hakeriweke nkarhi wun’we endzhaku ka 30 wa masiku, 62 887 wa tirhasiti ta swixavisiwa leti nga na nxavo wa R2.1 wa biliyonileti tlulaka 30 wa masiku a ti se hakeriwa.
Tindzawulo ta swifundzhankulu eka nkarhi lowu fanaka ti boxa ku antswa hi ntlhanu wa tiphesente eka nhlayo xikarhi ya tirhasiti ta swixavisiwa leti nga hakeriwa eka 30 wa masiku. Swifundzhankulu swi vikile 241 332 wa tirhasiti ta swixavisiwa leti nga na nxavo wa R13,4 biliyoni leti hakeriweke endzhaku ka 30 masiku, na 356 079 wa tirhasiti leti nga na nxavo wa R21,8 biliyoni leti tlulaka 30 wa masiku naswona leti nga hakeriwangiki.
Leswi i ku tlhelela endzhaku hi 52% hi nhlayo xikarhi ya tirhasiti ta swixavisiwa leti tlulaka 30 wa masiku hi vukhale naswona leto ka ti nga hakeriwangiki.
Hi xikongomelo xo pfuna tindzawulo leta ha hlulekaka, khabinete yi pasisile ku tumbuluxiwa ka yuniti yo hlawuleka eka Ndzawulo yo Pulana, Nkambisiso no Hlela ku landzelerisa hi matimba tindzawulo leta ha hlulekaka. Yuniti leyi yi ta tirha kun’we na Timali ta Rixaka na Ndzawulo ya Vatirhelamfumo na Vulawuri (DPSA).
Ku engetela, nomboro yo hisa ya rixaka yi ta kandziyisiwa no tlhela yi hangalasiwa eka vaphakeri va nhundzu ya mfumo leswaku va hi tivisa hi ku hlwerisiwa ka tihakelo. Mhaka leyi yi ta landzelerisiwa eka ndzawulo leyi khumbhekaka naswona tinhlamulo ti ta vikiwa.
6.3 Khabinete yi lemuka xiviko xa ku tirhisiwa ka Phurogireme ya Nhlohlotelo ya Vuhleri bya Vuhumelerisi bya Vunavetisi bya Vuxavisi na Vupfuni (EMIA) naswona yi amukela vufambisi na pulani ya antswiso hi Ndzawulo ya Mabindzu na Vumaki. Leswi a swi endla xiphemu xa Pulani ya Vuhleri ya Rixaka ya 2013/14 yo hlela ku humelela ka Phurogireme yo seketela vamaki na vaxavisi va Afrika-Dzonga.
EMIA yi pfunile 6 766 wa mabindzu lama xavisaka nhundzu ematikwenimambe eswifundzheninkulu hinkwaswo naswona yi hakerile swikoxo swa ntsengo wa R510 miliyoni ku sukela hi 2009/10 ku fikela hi 2012/13. Mabindzu lama seketeriweke ya tumbuluxile mintirho ya 24 802. Ndzavisiso wa vanhu lava ngheneleleke eka EMIA wu paluxa matirhiselo ya minhlohlotelo ya EMIA hi Vanhu lava Khale a va nga Tekeriwi enhlokweni na tifeme leti vinyi va tona ku nga vavasati.
6.4 Khabinete yi pasisile mpfampfarhuto wa Tsalwa ra Pholisi ro Gembula ra Rixaka lowu nga ta kandziyisiwa eka Gazete ya Mfumo ku endlela leswaku wu fikeleriwa hi mani na mani. Xikongomelo i ku antswisa matirhelo ya vulawuri bya vugembuli, ku antswisa vuhlanganisi na ntirhisano wa swifundzhankulu, na ku nyika Bodo ya Vugembuli bya Rixaka matimba tani hi Mulawuri loyi a tirhanaka na vugembuli lebyi nga riki enawini.
6.5 Khabinete yi pasisile ku kandziyisiwa ka mpfampfarhuto wa Pholisi ya Swipyopyi ku endlela leswaku yi fikeleriwa hi mani na mani. Mpfampfarhuto wa Pholisi ya Swipyopyi wu ta antswisa matirhelo ya vulawuri bya vuxavisi bya Swipyopyi ni ku lwa na vuxavisi lebyi nga riki enawini. Exikarhi ka timhaka tin’wana, swipimanyeto leswi swi ta angula nhlohlotelo eka mahanyelo ya vanhu na matirhelo ya ikhonomi ya swipyopyi, na vudurhi lebyi yelanaka na vuxanisi bya xihoko, ku katsa na vuhundzuluxi bya vumaki bya swipyopyi.
6.6 Khabinete yi tivisiwile hi mimbuyelo ya swikambelo swa vuhleri bya Makulelo ya Tindzumulo, laha vuhleri bya Gireyidi R na ku nghenelela loku nga endliwaka ka mphamelo wa swakudya swa vana lava nga hansi ka malembe ya ntlhanu swi endliweke hi xitalo.
Khabinete yi pasisile ku tumbuluxiwa ka Kungu ra Mphamelo wa Swakudya swa Rixaka ra Afrika-Dzonga, leri hi ku landza matimu ri angulaka madyelo, ku katsa ni nkarhi lowu n’wana a nga si velekiwaka, masiku ya 1 000 ya vutomi bya n’wana, ku kula ka tindzumulo na Gireyidi R. Kungu ra antswiso ra “Nhlohlotelo wa ku Tumbuluxiwa ka Gireyidi R eka Mimbuyelo ya Dyondzo” ri tshikelela ku antswisiwa ka xiyimo xa Gireyidi R ku endla leswaku xi va ni matimba eka vana lava sweleke ni le ka swifundzhankulu leswi nga tirheki hi laha swi languteriweke hakona. Leswi swi katsa vuleteri na nhluvukiso wa vadyondzisi va Gireyidi R ni ku thoriwa ka vanhu lava nga ni xitifikheti xa le henhla lexi faneleke (xa NQF 5) leswaku ku fikeleriwa xikongomelo lexi.
7. Milawumbisi
7.1 Khabinete yi pasisile ku humesiwa ka Nawumbisi wa Mabindzu ya Ndzindzakhombo, 2015 leswaku wu langutisisiwa hi mani na mani.
Nawumbisi lowu wu fambisana na Pulani ya Nhluvukiso wa Rixaka, wu tiyisisa xiyenge xa mabindzu ya ndzindzakhombo lexi lawuriwaka hi tindlela letinene, naswona wu hlohlotela ntshamiseko wa swa timali lowu nga ta seketela ikhonomi leyi kulaka yi ya emahlweni hi ku nyika vutomi hi ndzinganelo wa xiyimo xa le henhla, lowu angulaka xirilo xa timali xa 2008. Nawumbisi lowu wu nyika vutomi eka matirhelo yantshwa eka xiyenge xa bindzu ra ndzindzakhombo.
Tirhelo ra Vufambisi na Vukamberi bya Nhlayiso wa mali ri lava ku tivisa maendlelo yantshwa ya swikweleti lama langutaka emahlweni hi ku ringanisa switirhisiwa leswi lavekaka na nxungetor wa vufambisi bya bindzu ra ndzindzakhombo. Ri tlhela ri nyika vafambisi va mabindzu ya ndzindzakhombo matimba yo tirhisa tindlela to valanga nxungeto no switirhisiwa swo fambisa. Tindlela leti ti kongomisiwile ku antswisa vuhlayiseki byo antswa ka vinyi va tipholisi na va vuyeriwa ni ku antswisa xiyimo xa xirilo xa timali.
7.2 Khabinete yi pasisile ku kandziyisiwa ka mpfapfarhuto wa Nawumbisi Ndzundzhuluko wa Senthara ya Vunhlori bya Timali, 2014 leswaku wu ya langutisisiwa hi mani na mani. Nawumbisi Ndzundzhuluko wu bumabumela mihundzuluxo eka Nawu wa Senthara ya Vunhlori bya Timali (Nawu wa vu 38 wa 2001). Leswi i ku angula ku chavisiwa loko nga kona eka ntshamiseko wa matirhelo ya swa timali loko tisaka hi vugevenga bya swa timali na vuthororisi bya swa timali hi ku tiyisisa maendlelo na ndzinganelo lowu amukelekaka emisaveni, hi ku landzelela nawu wa Afrika-Dzonga.
8. Xiyimo xa Khabinete eka Timhaka ta Sweswi
8.1 Khabinete yi lemuka no khumbheka hi ku andza ka mafu ya le magondzweni hi nkarhi wa Paseka, laha ku nga va na 208 wa tinghozi leti koxeke vutomi bya vanhu va 287, leswi fananisiwaka ni mafu ya 193 n’waxemu ku suka eka 148 wa tinghozi.
Vuhlayiseki bya le magondzweni i vutihlamuleri bya maAfrika-Dzonga hinkwavo naswona ku humelela ka mampfhumba ya vuhlayiseki bya le magondzweni swi va kona loko vatirhisi hinkwavo va magondzo va hoxa xandla eka mhaka leyi. Vachayeri va fanele ku landzelela milawu ya le magondzweni, va nga nwi loko va chayela, va famba hi rivilo leri faneleke, va tlhela va tiyisisa leswaku swifambo swa vona swi le nawini.
8.2 Hi ku yimela vanhu va Afrika-Dzonga, khabinete yi rhandza ku hundzisa marito yo chavelela eka mfumo na vanhu va Rhiphabuliki ra Kenya, ngopfu ngopfu eka mindyangu ya vatwisiwakuvava lava nga hundza emisaveni eka minhlaselo ya hava eKholichi ya Yunivhesithi ya Garissa hi ti 2 Dzivamisoko 2015.
Khabinete yi pfumelelana na Phuresidente Jacob Zuma ku sola swendlo leswo chavisa vanhu naswona ha engeta hi vula leswaku Afrika-Dzonga ri seketela Kenya na misava hinkwayo eka makungu ya vona yo tisa ku rhula, ntshamiseko, xidemokirasi na vuaki bya rixaka eSomalia.
Khabinete yi hoyozela vanhu va Nigeria ku va vile na nhlawulo wo rhula, wo vonikela, wo tshembeka, lowu tshuxekeke ni ku pfuleka hi ti 28 Nyenyankulu 2015, tani hi laha swi bohiweke hakona hi Khomixini ya Nhlawulo ya Rixaka wa Nigeria. Hi ku yimela Afrika-Dzonga, Khabinete yi hoyozela Jenerali Muhammad Buhari eku hlawuriweni ka yena tani hi Phuresidente ya Rhiphabuliki ra Xifederali ra Nigeria.
8.3 Khabinete yi hoyozela Marlene van Niekerk ku va a ri muAfrika–Dzonga wo sungula ku hlawuriwa ku nyikiwa Sagwadi ra Misava ra Man Booker. U tekeriwile enhlokweni hikokwalaho ka ku humelela ka yena evuton’wini hi xiyimo xa le henhla eka vutsari bya tinovhele, ku katsa na mintirho yo fana na Triomf na Agaat. U tlhele a kuma Sagwadi ra Hlawuleka ra Ikhamanga hi 2011 hikokwalaho ka “ku hoxa xandla ka yena ka xiyimo xa le henhla eka vutsari bya vutshila na ndzhavuko”.
9. Mintlangu leyi taka
9.1 Khabinete yi lemuka leswaku Phuresidente Jacob Zuma a ta hlamula swivutiso hi Ra Vumune ePalamende, 16 Dzivamisoko 2015.
9.2 Khabinete yi amukela Rendzo ra Ximfumo ra Phuresidente Jacob Zuma ro ya eJakarta, Indonesia ku suka hi ti 19 ku fika ti 21 Dzivamisoko 2015, leri nga ta langutisisa xiyimo xa vuxaka exikarhi ka matiko lamambirhi ku tiyisisa ku humelerisa ka ‘Goza ra Pulani’, ra malembe ya ntlhanu tani hi laha swi kaneriweke hakona hi matlhelo lamambirhi ePitori hi Hukuri 2014.
Phuresidente Jacob Zuma u ta nghenelela Samiti ya Asia-Africa exikarhi ka ti 22 na ti 23 Dzivamisoko eJakarta, leswi nga ta tiyisa ntirhisano wa Dzonga-Dzonga eka ndlandlamuko wa mahanyelo ya vanhu na ikhonomi eka swifundzha leswimbirhi.
Rendzo leri ri ta gimetiwa hi Ntlangu wa Anivhesari ya malembe ya 60 ya Nhlengeletano ya Bandung ya 1955 na Ntlangu wa Anivhesari ya malembe ya 10 ya Xinakulobye xa Makungu Lamantshwa ya Asian-African (NAASP) hi ti 24 Dzivamisoko 2015, lowu nga ta va kona eBandung, eWest Java. A ku ri eBandung laha varhangeri va nhlangano wa hina ku nga Moses Kotane na Maulvi Cachalia va nga tisa milawu yo pfumala xihlawuhlawu xo ya hi mbala, na vutifambisi hi n’wexe eka nongonoko wa matiko ya misava.
9.3 Khabinete yi kombela maAfrika Dzonga ku tlangela na yona mintlangu ya Nhweti ya Ntshuxeko leyi tisaka dikheyidi ya vunharhu ya ntshuxeko hi ku tlakusa xindzhuti xa vumunhu ni ku landzelela nongonoko wa rixaka wo fana, eka ku aka Afrika-Dzonga ra vun’we no humelela.
Ntlangu wa hina wa rixaka wu ta gimetiwa hi Siku ra Ntshuxeko, 27 Dzivamusoko 2015 ehenhla ka nhlokomhaka: “Ku Tlangela ku Sungula ka Dikheyidi ya Vunharhu ya Ntshuxeko wa hina hi ku Hatlisisa Vuhundzuluxi bya Ikhonomi hi Matimba”.
MaAfrika-Dzonga va tlhela va tsundzuxiwa hi vutitsoni byo hlaya lebyi endliweke hi vanakulorhi va hina na vamanana, eku lweni na matirhelo ya mona ya xihlawuhlawu leswaku hinkwerhu hi kota ku tiphina hi ntshuxeko lowu hi nga na wona namuntlha.
Hi ku xixima maAfrika Dzonga lava hoxeke xandla eka ndlandlamuko wa xidemokirasi xa hina, Phuresidente Jacob Zuma u ta nyika Minxiximo ya Rixaka eka ntlangu lowu nga ta va kona eUnion Buildings. Khabinete yi hoyozela vavuyeriwa va minxiximo leyi na ku hundzisa marito yo khensa.
9.4 Khabinete yi amukela leswaku Afrika-Dzonga ri ta rhurhela Ntlangu wa Nhlangano wa Afrika (AU) wa vu 25 eka Ndzawulo ya Vuxaka bya Matiko na Ntirhisano na Senthareni ya Tinhlengeletano ta Misava ya Sandton ejoni ku suka hi ti 7-15 Khotavuxika 2015. Afrika-Dzonga ri tinyiketile ku rhurhela ntlangu lowu endzhaku ka loko Rhiphabuliki ra Chad ri arile ku ya emahlweni no endla tano.
Xikongomelonkulu xa samiti i ku langutisisa nhluvuko lowu endliweke ku fikelela swikongomelo swa tikonkulu, ku ri karhi ku langutiwile ngopfu nhlokomhaka ya 2015, “Lembe ro Nyika Vavasati Matimba na Nhluvukiso na ku Humelerisa Nongonoko wa Afrika wa 2063”. Timhakankulu tin’wana ku ta va xiyimo xa ku rhula na vuhlayiseki eAfrika, ku lwa na Vuvabyi byo Tlulela bya Ebola na nhlohlotelo wa mahanyelo ya vanhu na ikhonomi etikweninkulu, tindlela tin’wana to pfuneta Nhlangano wa Afrika hi timali, ku amukeriwa ka Pulani ya Vuhumelerisi ya Malembe ya Khume yo Sungula ya Nongonoko wa AU 2063, na vuhundzuluxi bya Nhlangano wa Tinxaka eka 70 wa Malembe yi tumbulukile.
10. Ku thoriwa
Vuthori hinkwabyo byi ta landzelela ku kamberiwa ka ntiyiso wa tidyondzo ta
vathoriwa na mbhasiso lowu nga fanela
10.1 Dokodela Diane Cecile Parker tani hi Xandla xa Mulawuri-Angarhelo: Dyondzo ya Yunivhesithi eka Ndzawulo ya Dyondzo ya le Henhla
10.2 Tatana Abel Makalene Mawela, tani hi Mulawuri wa le Handle eka Bodo ya Khoporexeni ya Bindzu ra Ndzindzakhombo ya Swikweleti swa Vuxavisi.
10.3 Tatana Tefetso Bernard Phitsane tani hi xirho xa le handle xa Bodo ya Ejensi ya Switimele swa Vakhandziyi ya Afrika-Dzonga.
10.4 Bodo ya Vulawuri bya Vahleri va Tinkota leyi Tiyimelaka hi Yoxe:
a) Manana Lise Keech;
b) Tatana Abel Dlamini;
c) Tatana Thiru Pillay;
d) Tatana Zola Luxolo Fihlani;
e) Manana Amanda Lethukuthula Mazibuko;
f) Manana Noluphumzo Leonora Noxaka;
g) Manana Rene Aloise Kenosi (u thoriwa ra vumbirhi);
h) Tatana Alexander Van der Watt (u thoriwa ra vumbirhi); na
i) Tatana Michael Sass (u thoriwa ra vumbirhi).
10.5 Huvo ya Afrika-Dzonga ya Vuxaka bya Matiko (SACOIR):
a) Phurofesa Maxi Schoeman (Xidyondzeki);
b) Phurofesa Anthoni Van Nieuwkerk (Xidyondzeki);
c) Dokodela Siphamandla Zondi (Xidyondzeki);
d) Phurofesa Shamil Jeppie (Xidyondzeki);
e) Phurofesa Sekgothe Mokgoatsana (Xidyondzeki);
f) Manana Chichi Maponya (Mabindzu);
g) Manana Danisa Baloyi (Mabindzu);
h) Dokodela Thandi Cynthia Ndlovu (Mabindzu);
i) Manana Nonhlanhla Mjoli-Mncube (Mabindzu);
j) Tatana Billy Masetlha (Mabindzu);
k) Tatana Dennis George (Mintirho);
l) Tatana Joel Mfingwana (Mintirho);
m) Dokodela Somadoda Fikeni (Muakatiko);
n) Jenerali Moyo Mudau (Muakatiko);
o) Tatana Aziz Pahad (Muakatiko);
p) Tatana Tshepo Mashiane (Muakatiko);
q) Amb Griffiths Mandlenkosi Memela (Muakatiko);
r) Tatana Jimmy Gotyana (Muakatiko); na
s) Tatana Kenny Morolong (Muakatiko).
10.6 Khomixini ya Vukorhokerhi bya Vuthu ra Vusirheleri:
a) Manana. Sebina Hlapolosa;
b) Phurofesa Malegapuru William Makgoba; na
c) Tatana Joseph Maselele Jongile.
10.7 Tatana Kevin Wakeford tani hi Mufambisinkulu wa Khoporexeni ya Switlhavani swa Afrika-Dzonga (Armscor).
10.8 Phurofesa Ntomb’fikile Mazibuko tani hi Mutshamaxitulunkulu wa Huvo ya Nhlangano wa Vulawuri bya Vumaki bya Vuhlayiseki bya le Xihundleni.
Swivutiso:
Manana Phumla Williams (Muvulavuleri wa Khabinete wo Khomela)
Cell: 083 501 0139
