1. U ṱhaselwa ha vhabvannḓa hune ha khou itea zwino
1.1 Khabinethe i khou lwa na khakhathi dza zwino dzine dza khou itelwa vhabvannḓa. Zwazwino, Khabinethe i tama u livhisa ndiliso kha miṱa ya avho vho lovhelwaho nga miraḓo ya miṱa yavho na u tamela mashudu avho vho huvhalaho uri vha ṱavhanye u fhola. Ahuna tshileme tsha nḓaḓo kana u dinalea zwine zwa nga dzikisa u ṱhaselwa uhu na u tshinyadzwa ha mavhengele. Musi hu tshi khou dzhielwa nṱha mbilaelo dzi bvaho kha zwitshavha, khakhathi yo livhanywaho kha muṅwe muthu ai tandululi thaidzo idzi.Izwi zwi sumbedza zwi si zwavhuḓi kha rine vhathu, nga u ita zwi lwisanaho na mutheo wa demokirasi yashu. Afurika Tshipembe ḽo lwa na vhukoḽoni na Khethululo kha maAfurika hu u itela uri vhathu vhoṱhe kha dzhango ḽashu vha ṱhonifhiwe na u vha na tshirunzi.
1.2 Masiandoitwa a khakhathi idzi a nga ḓisa zwi si zwavhuḓi kha ikonomi, matshilisano na vhushaka hashu kha dzhango na shango. Khamphani dza Afurika Tshipembe dzine dza vha na mabindu ane a khou tshimbila zwavhuḓi kha dzhango dzi thusaho nga u shela mulenzhe kha mbuelo dzashu na uri ikonomi yashu i bvelele dzi nga vha na vhukonḓi vhu fanaho na uho. Zwenezwino, ho pfuvhiswa khontsethi dza vhaimbi vha Afurika Tshipembe nga ṅwambo wa u ṱhaselwa uhu vhe vha vha vho tea uya kha mashango a nnḓa u sumbedza vhukoni havho vha ngaho BigNuz vhe vha vha vho tea u ya ngei Zimbabwe, Kelly Khumalo na Casper vhe vha vha vho tea u ya ngei London. Vhunzhi ha vhathu vha kha mivhundu yo ḓitikaho nga mavhengele a langwago nga vhabvannḓa kha u renga vhurotho na zwa u ḓodzela zwazwino vho hanganea.
Zwazwino, Afurika Tshipembe ḽi ḓiphina nga u vha shango ḽo vhofholowaho, zwo vhaho hone nga kha u dzhenelela ha mashango o vhalaho a Afurika. Munna wa vhaṋe vhane vha vha ḽizhakanḓila ḽashu, Muphuresidennde Vho Oliver Tambo vho ṋewa vhudzulo lwa miṅwaha ya 30 ngei Zambia na vhaṅwe maAfurika Tshipembe vho dzulaho vhupulini. Mashango a Afurika ha ngo ṋea vhathu vhashu vhudzulo fhedzi, o dovha a ṋetshedza zwishumiswa maṅwe a badela mbadelo dza nṱhesa nga u xelelwa nga vhadzulapo hu tshi khou itelwa uri Afurika Tshipembe ḽi kone u wana demokirasi. Afurika Tshipembe a ḽi nga ḓo vhuya ḽa pambuwa kha u isa phanḓa na bono ḽa Pan African sa zwo sumbedzwaho kha adzhenda ya AU ya 2063, ye ya vha itshi khou tshimbidzwa nga vho makhulukuku washu Vho Kwame Nkrumah, Vho Nnamdi Azikiwe, Vho Mwalimu Julius Nyerere na Vho Nelson Mandela.
Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vho hwesa Minisiṱa dza Zwigwada zwa Vhutsireledzi na Vhulamukanyi ha Thivhelo ya Vhutshinyi khathihi na Minisiṱa dza Mveledziso ya Mabindu Maṱuku, Mbambadzo na Nḓowetshumo na Mveledziso ya Matshilisano uri vha shumisane na mahoro oṱhe a kwameaho kha u wana thandululo. Minisiṱa idzo dzo dovha dza hweswa uri dzi shumane na nyimele dza ikonomi ya matshilisano ine ya sumbedzisa u vha tshone tshiko tsha u ṱhaselwa uhu, uri mafhungo aya a kone u tandululwa nga nḓila yo teaho. Muphuresidennde vho dovha vha ḓivhadza maga o dzhiiwaho nga Mmbi ya Vhupileli ya Afurika Tshipembe kha uri mikano yashu i kone u langea.
Khabinethe i ita khuwelelo kha zwitshavha zwoṱhe, madzangano na vhathu uri vha farane zwanḓa kha u lwa na khakhathi idzi. Afurika Tshipembe asi shango ḽa khakhathi kana pfudzungule, zwo ralo a hu nga tendelwi vhathu vha tshivhalo tshiṱuku vha tshi tshinya shango. Khakhathi a dzo ngo vhuya dza vuwa dzo vha thandululo ya thaidzo kha lushaka na luthihi zwo ralo na fhano Afurika Tshipembe a zwi nga itei ngauralo. Hu si nga dzina ḽashu!
2. Zwiṱetshu
2.1 Khabinethe yo dzhiela nṱha tsheo yo dzhiiwaho nga vhalangi vha yunivesithi ya u bvisa tshiṱetshu ngei Rhodes kha khamphasi ya Yunivesithi ya Kapa. Afurika Tshipembe kha miṅwaha ya fumbili yo fhiraho yo ita zwi vhonalaho kha u vhona uri zwiga zwa ḓivhazwakale yashu zwi sumbedzisa tshindukisatshivhumbeo ya shango ḽashu na ndaela ya demokirasi yashu. Naho zwo ralo, Khabinethe i tendelana na muhumbulo wa uri lwendo lwa u bviswa ha zwiga zwa ḓivhazwakale zwi khanikhaho na madzina kha shango ḽashu a lu khou bvelaphanḓa nga u ṱavhanya. Khabinethe yo dzhiela nṱha na u ṱuṱuwedza nyambedzano dzo thomiwaho kha tshandukiso ya shango ḽashu, i tshi dzhiela nṱha u sa ṱavhaya ha tshanduko, ri a pfesesa nḓaḓo ya matshudeni. Zwo ralo ri vha tsivhudza uri vha tevhedzele maitele o sumbedziswaho kha milayo yashu.
2.2 Khabinethe i ita khuwelelo kha vhadzulapo vha Afurika Tshipembe uri vha dzhenelele kha maitele ane a khou ya phanḓa ane a khou tshimbidzwa nga Muhasho wa Vhutsila na Mvelele kha vhufa na u fhaṱa shango. Vhadzulapo vha Afurika Tshipembe vha humbudzwa ngaha Mulayo wa Zwiko zwa Vhufa ha Lushaka wa 1999 u sumbedzisaho maitele a vhudavhidzani ane a tea u tevhedzelwa kha u bviswa kana u sudzuluswa ha tshiṱetshu.
3. Madalo a Tshiofisi a Zimbabwe
3.1 Khabinethe i ṱanganedza madalo a Tshiofisi a vhueni ha Zimbabwe he ha vha ho rangwa phanḓa nga Muphuresidennde Vho Robert Gabriel Mugabe. Afurika Tshipembe na Zimbabwe a na ḓivhazwakale ya tshifhinga tshilapfu ya madzingu a vhuṱumani ha mvelele. Vhathu vha Zimbabwe vho shela mulenzhe nga nḓila khulwane kha u tikedza nndwa ya mbofholowo ya Afurika Tshipembe.
Madalo ayo o takusa vhushaka ha tshaka mbili na u thomiwa ha Khomishini ya Tshaka mbili khathihi na u sainiwa ha thendelano tharu na Memorandamu ya u Pfesesa mivhili.
- Thendelano ya u Bveledza Khomishini ya Tshaka Mbili i alusa vhudzheneleli hashu ha tshivhumbelo tsha vhuthihi u ya kha vhuimo ha nṱhesa musi Vharangaphanḓa vhavhili vha Mashango vha tshi ṱangana hu u itela u sedzulusa mvelaphanḓa ire hone kha thendelano dzo itwaho dza u shumisana ha mashango mavhili.
- Thendelano ya u Shumisana kha Ndangulo ya Zwiko zwa Maḓi na u thomiwa na u shumiswa ha Khomishini ya u Ṱanganelana ha Maḓii ḓo bveledza vhushumisani kha u pulana u shumiswa ha maḓi, mveledziso na ndangulo kha muya onoyo muthihi wa u pfesesana na u wana mbuelo. Mashango aya mavhili a ḓo ita tsedzuluso uri a kone u pfesesa ndeme ya zwiko zwa maḓi kha magovha a mulambo wa Zimbabwe uri u kone u ḓisa maḓi Afurika Tshipembe; na u farisana kha u thoma thandela dza maḓi, zwine zwa ḓo ita uri hu sikwe mishumo, u shanduka ha ikonomi na mveledziso ya zwikili na pfukiselo.
- Thendelano Maelana na Thikhedzo ya Vhuthihi vhukati ha Vhulangi na Maitele- I vhea mutheo wa u bveledza mukano wa ṋetshedzo ya thuso. Uyu ndi modelewa dzitshakatshaka wo bveledzwaho nga Dzangano ḽa Maitele a Ḽifhasi. Ndivho ndi ya u konisa vhulangi vhuvhili kha u ṋeana mafhungo, na u tikedzana kha zwa thekhiniki na u ita vhusedzulusi, u dalelana na u shumisana kha u bveledza kushumele.
- Memorandamu wa u Pfesesa (MoU) kha Vhudzheneleli ha Vhudipuḽomati u ḓo bveledza maitele a nyambedzano dza vhudipuḽomati kha mafhungo a Afurika na maṅwe a dzangalelo ḽithihi. Ndivho khulwane ya MoU iyi ndi u thoma maitele a vhudzheneleli ha vhudipuḽomati kha mafhungo a u khwaṱhisedza vhushaka ha tshaka mbili, vhutsireledzi na u shumisana ha Afurika.
- Memorandamu wa u Pfesesa (MoU) kha Vhushumisani ha Mbambadzo u na ndivho ya u ṋetshedza luvhanḓe kha mashango aya mavhili uri a kone u kovhelana tshenzhemo ya u alusa mveledziso ya ikonomi. Mahoro o tendelana u shumisana nga kha nyaluso ya mbambadzo, thandululo ya zwikhukhulisi zwa mbambadzo na u fhaṱa tshikhala tsha thekhiniki kha vhupo ho fhambanaho ho topolwaho khathihi na zwikili zwa mveledziso.
4. Yunivesithi ya Saintsi ya Mutakalo ya Sefako Makgatho
4.1 Khabinethe yo ṱanganedzau rwelwa ṱari ha Yunivesithi ya Saintsi ya Mutakalo ya Sefako Makgatho (SMU) nga Muphuresidennde Vho Jacob Zuma ngei
Ga-Rankuwa, kha ḽa Gauteng nga dzi 14 Lambamai 2015. Yunivesithi iyi yo angaredzaho khamphasi ya kale ya MEDUNSA ya Yunivesithi ya Limpopo, yo thoma ṅwaha wayo wa u thoma wa akhademiki wa 2015 nga matshudeni a linganaho 5 000.
U thomiwa ha Yunivesithi ya Sefako Makgatho zwi ḓisa tshikhala tshihulwane kha mveledziso na u pfumbudzwa ha murafho muswa wa vha gudelaho zwa mutakalo vhane vha ḓo ḓisa tshanduko kha matshilo a vhunzhi ha vhadzulapo vha Afurika Tshipembe vhane vha kha ḓivha kha vhushai na vha kundelwaho u swikelela tshumelo dza mutakalo.Yunivesithi ya Saintsi ya Mutakalo ya Sefako Makgatho ndi yunivesithi ya u thoma yo tou ḓiimisaho na u thoma u bveledzwa kha shango. Muvhuso u ḓo isa phanḓa na u bindudza nga kha pfunzo na mveledziso ya zwikili sa tshone tshitshimbidzi tshihulwane tsha nyaluso ya ikonomi na mveledziso.
5. Vhege ya u sedza kha Imbizo
5.1 Khabinethe i livhisa ndivhuwo dzayo kha maAfurika Tshipembe vhoṱhe vhe vha ḓa nga vhunzhi kha u shela mulenzhe kha vhudzheneleli na vhaimeleli vha tshitshavha nga tshifhinga tsha Vhege ya u sedza kha Imbizo ya Lushaka ine thero yayo ya vha “Roṱhe ri isa Afurika Tshipembe Phanḓa”. Hezwi zwi sumbedzisa u aluwa ha demokirasi hune vhadzulapo vha dzhenelela kha vhurangeli ho sedzaho kha uri muvhuso u vhe na vhuḓifhindeleli wolumbama kha Pulane ya Mveledziso ya Lushaka. Vhorapolotiki vho ḓiṱanganya na zwitshavha vha avhelana nazwo zwo ḓivhadzwaho nga Muphuresidennde Vho Jacob Zuma musi vha tshi ṋetshedza Mulaedza wa Lushaka wa 2015.
5.2 Imbizo yo dovha ya ṋetshedza tshikhala vhorapolotiki tsha u kovhelana pulane dza muvhuso u itela u khwinisa ṋetshedzoya tshumelo dza muvhuso na u thetshelesa khaedu dzo livhanaho na tshitshavha. Ho no itwa dziIzimbizodzi fhiraho 70 ubva nga dzi 07 Lambamai u swika dzi 12 Lambamai 2015. Mabembela aya o khunyelela nga dzi 12 Lambamai, na “Imbizo Lounge”, yo vhaho hone khathihi zwo itwa nga vhorapolotiki vhararu kha mavunḓu mararu.
6. Tsheo dza ndeme dza Khabinethe
6.1 Khabinethe i ṱanganedza mvelelo dza tsedzuluso yo itwaho kha mbilaelo na mbudziso dza 161 091 dzo ṱanganedzwaho kha nomboro ya shishi ya Muphuresidennde ubva tshe ya vha hone u swika magumoni a Ṱhafamuhwe 2013. Tsedzuluso iyo yo sumbedzisa lushaka lwa mbilaelo dzi ṋetshedzwaho nga vhadzulapo, thero dzine dza khou tutuwa na mafhungo a kwamaho sisiṱeme ya muvhuso. Mawanwa a sumbedzisa mbilaelo dzo vhalaho dzi kwamaho vhadzulapo dzine dza fana u mona na shango.
Mawanwa a tsedzuluso a ḓo thusa mihasho kha u pfesesa khwine mafhungo a kwamaho zwitshavha, na a ṱoḓeaho kha zwitshavha. Vhudzheneleli uvhu vhu ḓo alusa nḓila ine ra shumela ngayo zwitshavha.
6.2 Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo wo fhelelaho wa tsaukanyo ya mbadelo dza vhaṋetshedzi vha tshumelo hu sa athu fhela maḓuvha a 30 ho ṱanganedzwa tsumbathengo. Khabinethe yo dzhiela nṱha mvelaphanḓa yo itwaho, fhedzi ya sumbedzisa mbilaelo ngaha miṅwe ya mihasho ine ya kha ḓiṱangana na khaedu.
Tsaukanyo ya vhuvhambedzi ya Mihasho ya Muvhuso wa vhukati, vhukati ha Phando 2013 u swika Tshimedzi 2014 yo sumbedzisa nyaluwo kana khwinisedzo ya 39% kha nomboro ya tshikati ya tsumbathengo dzo badelwaho hu sa athu fhela maḓuvha a 30 na nyaluwo ya 32% kha nomboro tshikati ya tsumbathengo dzo badelwaho ho no fhela maḓuvha a 30.
Mihasho ya muvhuso wa vhukati yo vhiga tsumbathengo dza 155 572 dza masheleni a R3,8 biḽionidze dza badelwa nga murahu ha maḓuvha a 30 nga luthihi, tsumbathengo dza 62 887 dza R2,1 biḽioni dzo no fhiraho maḓuvha a 30 a dzi a thu badelwa.
Mihasho ya kha vunḓu kha tshifhinga tshenetsho tshithihi yo sumbezisanyaluwo yavhuḓi ya 5% kha mbalo tshikati ya tsumbathengo dzo badelwaho hu sa athu fhela maḓuvha a 30. Mavunḓu o vhiga tsumbathengo dzi linganaho 241 332 dza masheleni a R13,4 biḽionidze dza badelwa nga murahu ha maḓuvha a 30 na dza 356 079 dzaR21,8 biḽionidzo no vhaho na maḓuvha a fhiraho 30 dzine a dzongo badelwa.
Iyi ndi 52% ya khumelamurahu kha mbalo tshikati ya tsumbathengo dzo no vhaho na maḓuvha a fhiraho 30 dzine a dzi athu badelwa.
Uri hu thuswe mihasho ine ya kha ḓikundelwa, Khabinethe yo themendela u thomiwa ha yunithi yo khetheaho kha Muhasho wa u Pulana, Tsedzuluso na Ndaulo, uri i sedzane na mihasho ine ya khou kundelwa itshi ya phanḓa. Yunithi iyi i ḓo shumisana na Muhasho wa Gwama ḽa Lushaka na Muhasho wa Tshumelo dza Tshitshavha na Ndaulo (DPSA).
Hu tshi engedzwa kha zwenezwo hu ḓo thomiwa nomboro ine ya ḓoswikelela vhaṋetshedzi vha tshumelo uri vha vhige ngaha mbadelo dzine dza khou lenga u badelwa. Hezwi zwi ḓo iswa nṱha kha muhasho wo teaho vha fhedza vha vhuiselwa phindulo.
6.3 Khabinethe yo dzhielwa nṱha muvhigo wa ngaha u thomiwa ha Mbekanyamushumo ya Ṱhuṱhuwedzo ya Tsedzuluso ya maraga wa Mbambadzelannḓa na Thikhedzo ya Vhubindudzi (EMIA) ya dovha hafhu ya ṱanganedza phindulo ya vhulangi na pulane ya khwinisedzo yo itwaho nga Muhasho wa Mbambadzo na Nḓowetshumo. Izwi ndi tshipiḓa tsha Pulane ya Tsedzuluso ya Lushaka ya 2013/14 ya u ṱhaṱhuvha u bvelela ha Mbekanyamushumo kha u tikedza vhabveledzisi vha Afurika Tshipembe na vha vhambadzelaho nnḓa.
EMIA i tikedza mabindu a vhambadzelaho nnḓa a linganaho 6 766 u mona na mavunḓu oṱhe na u badela mbilo dza ndeme ya R510 miḽioni ubva nga 2009/10 u swika nga 2012/13. Mabindu aya o tikedzwaho o sika mishumo i linganaho 24 802. Tsedzuluso ya vhadzheneleli vha EMIA yo sumbedza tshumiso khulwane ya ṱhuṱhuwedzo ya EMIA nga vhunzhi ha Vhathu vhe vha Tsikeledzwa Kale na feme dzi langwaho nga vhafumakadzi.
6.4 Khabinethe yo themendela ngaha Ḽiṅwalo ḽa Mbekanyamaitele ya u Gembuḽa ha Lushaka uri i anḓadzwe kha gazethe ya Muvhuso u itela nyengedzo kha vhudzheneleli ha tshitshavha.Ndivho khulwane ndi u engedza mveledziso kha u langa zwa u gembuḽa, u khwinisa kulangele na vhushumisani na mavunḓu na u vhuedzedza vhudzuloni Bodo ya Lushaka ya u Gembuḽa sa tshibveledzi tshi shumaho nga nḓila i bveledzaho kha u gembuḽazwi siho mulayoni.
6.5 Khabinethe yo themendela u anḓadzwa ha mvetamveto ya Mbekanyamaitele ya Zwinwiwa u itela vhudzheneleli ho ṱanḓavhuwaho ha tshitshavha. Mvetamveto ya Mbekanyamaitele ya zwinwiwa iḓo khwinisa mveledziso ya ndango ya mbambadzo ya zwinwiwa na u fhelisa mbambadzo dzi siho mulayoni. Vhukati ha zwiṅwe vho, makumedzwa a sumbedzisa tshanduko ya ikonomi ya matshilisano yazwinwiwa na dziṅwe mbadelo dza u shumiswa ha zwikambi khathihi na tshanduko kha nḓowetshumo ya zwinwiwa.
6.6 Khabinethe yo nyeṱulelwa ngaha mawanwa a tsedzuluso ya Bveledziswa ha Vhana vha tshe Vhaṱuku he tsedzuluso dzo dodombedzwaho dza itwa kha vhana vha Gireidi R na vhudzheneleli ha u sedza kha pfushi ya vhana vha miṅwaha ya fhasi ha miṱanu.
Khabinethe yo themendela mveledziso ya Pulane ya Pfusho ya Lushaka lwa Afurika Tshipembe, i sumbedzisaho nga vhuḓalo ngaha pfushi, maḓuvha a u thoma a 1 000 a vhutshilo, mveledziso ya vhana vha tshe vhaṱuku na Gireidi R. Pulane ya khwinisedzo ya tsedzuluso kha “Tshanduko ya u Thomiwa ha Gireidi R kha Mvelelo dza u Guda”i khwaṱhisedza u khwinisa ndeme ya Gireidi R hu u itela u engedza tshanduko ine ya ḓisa kha vhana vha zwisiwana na mavunḓu asa waniho mvelelo dzavhuḓi. Izwi zwi katela u pfumbudzwa na u bveledziswa ha vhadededzi vha Gireidi R na u dzhiela nzhele u thola ha vhane vha vhana ndalukanyo dza ṱhanziela ya nṱha (NQF level 5) hu tshi itelwa u bveledza ndivho iyi.
7. Milayotibe
7.1 Khabinethe yo themendela u bviswa ha Mulayotibe wa Ndindakhombo wa 2015, hu u itela u dzhenelela ha tshitshavha.
Mulayotibe uyu wo livhanywa na Pulane ya Mveledziso ya Lushaka, u fhulufhedzisa sekithara yo dziyaho ya ndindakhombo, na u alusa vhudziki ha masheleni hune ha ḓo tikedza nyaluwo ya ikonomi i yaho phanḓa nga u shandukisa maimo a nṱha o bveledziswaho nga nṱhani ha khakhathi dza masheleni dze dza vha hone nga 2008. Zwine zwaḓisa tshanduko kha muhanga wa sekithara ya ndindakhombo.
Sisiṱeme ya Ndingo ya u kona u badela zwikolodo na ndango i khou ṱoḓa u thoma maitele maswa o sedzaho kha khombo dza u kundelwa u badela zwikolodo nga u livhanya ṱhoḓea dza masheleni dza khombo ya muṋetshedzi wa ndindakhombo. I dovha ya ṋetshedza ṱhuṱhuwedzo kha vhaṋetshedzi vha ndindakhombo uri vha wane zwishumiswa zwa tsedzuluso na ndango ya khombo. Maga aya o itelwa u vhona uri hu vhe na tsireleldzo ya khwine kha vha na ndindakhombo na vhavhuelwa na u kona u dzhenelela kha vhudziki ha masheleni.
7.2 Khabinethe yo themendela u anḓadzwa ha mvetamveto ya Mulayotibe ya Khwinisedzo ya Senthara ya Vhufogisi ya Masheleni wa 2014 uri tshitshavha tshi bvise vhupfiwa. Mulayotibe wa Khwinisedzo u kumedza khwinisedzo kha Mulayo wa Senthara ya Vhufogisi ha Masheleni (Mulayo wa vhu 38 wa 2001). Izwi zwi khou itelwa u tandulula tshutshedzo dzire hone kha vhudziki ha sisiṱeme ya masheleni ashu zwo vhangwaho nga uḓa ha masheleni zwi siho mulayoni na vhutherorisi ha masheleni nga u vhona uri huna vhutevhedzeli kha maga na maimo a dzitshakatshaka, kha muhanga wa vhusimamulayo ha Afurika Tshipembe.
8. Vhuimo ha Khabinethe kha Mafhungo a Zwino
8.1 Khabinethe yo dzhiela nzhele na u dovha ya vhilaedzwa nga u engedzea ha mpfu dza badani dzo bvelelaho nga mafhelo a vhege a Phaseka, he ha vha na khombo dza badani dzi linganaho 208 dze dza sia ho lovha vhathu vha 287, musi dzi tshi vhambedzwa na tshivhalo tsha mpfu dza mahoḽa, tshe tsha vha tsho ima kha mpfu dza 193 kha khombo dza 148.
Tsireledzo ya badani ndi vhuḓifhiduleli ha maAfurika Tshipembe vhoṱhe na uri u bvelela ha mafulo a tsireledzo ya badani ndi vhuḓifhinduleli ha vhashumisi vhoṱhe vha bada. Vhareili vha tea u tevhedzela milayo ya badani, u sa reila vhonwa zwikambi, usa gidimesa na u vhona uri zwiendedzi zwavho zwi kha tshiimo tsho teaho tsha u vha badani.
8.2 Khabinethe yo imela vhathu vhoṱhe vha Afurika Tshipembe, i livhisa ndiliso dzayo kha muvhuso na vhathu vha Riphabuḽiki ya Kenya, nga mannḓesa miṱa ya avho vho lovhaho musi hu tshiṱhaselwa Gudedzi ḽa Yunivesiti ya Garissa nga dzi 2 Lambamai 2015.
Khabinethe yo dzhoina Muphuresidennde Vho Jacob Zuma kha u lwa na zwiito izwi zwi si zwavhuḓi na u khwaṱhisedza uri maAfurika Tshipembe vha tikedze Kenya na vhuḓidini ha tshitshavha tsha dzitshakatshaka ha u ḓisamulalo, vhudziki, demokirasi na u fhaṱa lushaka ngei Somalia.
8.3 Khabinethe i fhululedza vhathu vha Nigeria kha u vha na khetho dza vhudziki, mulalo na u vha khagala dzo vhaho hone nga dzi 28 Ṱhafamuhwe 2015, sa zwo bulwaho nga Khomishini ya Khetho dzo Ḓiimisaho dza Lushaka.ya Nigeria. Khabinethe yo imela maAfurika Tshipembe, i fhululedza Dzhenerala Vho Muhammad Buhari kha u khethiwa havho sa Muphuresidennde wa Riphabuḽiki ya Feḓerala ya Nigeria.
8.4 Khabinethe i fhululedza Vho Marlene van Niekerk kha u vha muAfurika Tshipembe wa u thoma u nangiwa kha Tshiphuga tsha Dzitshakatshaka tsha Man Booker. Vho pfufhiwa kha mishumo yavho ya nṱhesa ya u bvelela kha ngenea, hu tshi katelwa muishumo i ngaho Triomf na Agaat. Vho dovha vha wana Oda ya Ikhamanga nga 2011 kha u shela havho mulenzhe kha zwa vhutsila na mvelele”.
9. Mbekanyamushumo dzine dza khou ḓa
9.1 Khabinethe yo ṱahisa uri Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vha ḓo fhindula mbudziso Phalamenndeni nga dzi 16 Ḽambamai 2015.
9.2 Khabinethe yo ṱanganedza Madalo a Tshiofisi a Muphuresidende Vho Jacob Zuma a u ya ngei Jakarta, kha ḽa Indonesia ubva nga dzi 19 u swika dzi 21 dza Lambamai 2015, hune ha ḓo sedzuluswa tshiimo tsha vhushaka ha tshakambili u vhona uri Pulane ya Kushumele ya miṅwaha miṱanu’, sa zwo ambedzaniwaho nga masia mavhili ngei Pretoria nga Ḽara 2014.
Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vha ḓo dzhenelela Samithi ya Asia-Africa vhukati ha dzi 22 u swika dzi 23 Lambamai ngei Jakarta, ine ya ḓo khwaṱhisedza vhushumisani ha South-South zwi tshi ya kha nyaluwo ya ikonomi ya matshilisano kha madzingu oṱhe vhuvhili hao.
Madalo ayo a ḓo khunyeledza Anivesari ya vhu 60 ya Khonfarentsi ya Bandung ya 1955 na Anivesari ya vhu 10 ya Vhufarani Vhuswa ha Siṱirathedzhi tsha Afurika na Asia (NAASP) nga dzi 24 Lambamai 2015, ine ya ḓo farelwa ngei Bandung, West Java. Ndi hanengei Bandung he vharangaphanḓa vhashu vhane vha vha Vho Moses Kotane na Vho Maulvi Cachalia vha ḓisa milayo ya usa khethulula na vhuḓiimiseli kha adzhenda ya ḽifhasi.
9.3 Khabinethe i ita khuwelelo kha maAfurika Tshipembe vhoṱhe uri vha vhe tshipiḓa tsha bembela ḽa Ṅwedzi wa Mbofholowo, ḽine ḽa khou ri isa kha dikheidi ya vhuraru nga u khwinisa tshirunzi tsha vhathu na u isa phanḓa na adzhenda nthihi ya lushaka uya kha u fhaṱa Afurika Tshipembe ḽa vhuthihi nahone ḽi bvelelaho.
U pembela hashu sa lushaka hu ḓo vha hone nga Ḓuvha ḽa Mbofholowo, dzi 27 Lambamai 2015 fhasi ha thero: “U pembelela u Thoma ha Dikheidi ya Vhuraru ya Mbofholowo yashu nga kha u Engedza Tshanduko ya Ikonomi”.
MaAfurika Tshipembe vha khou humbudzwa hafhu ngaha vhuḓinekedzeli ho vhalaho ho itwaho nga vhalwela mbofholowo na vhafumakadzi kha u lwa na sisiṱeme ya khethululo uri roṱhe ri kone u ḓiphina nga mbofholowo ine ra vha nayo namusi.
Ri tshi hulisa maAfurika Tshipembe vho shelaho mulenzhe kha u vha hone ha demokirasi yashu, Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vha ḓo ṋetshedza Oda dza Lushaka nga Ḓuvha ḽa Mbofholowo kha vhuṱambo vhune ha ḓo farelwa ngei Union Buildings. Khabinethe i fhululedza vhoṱhe vhane vha khou ya u ṱanganedza oda idzo na u livhuwa u shela havho mulenzhe.
9.4 Khabinethe yo themendela uri Afurika Tshipembe ḽi ḓo vha ṋemuḓi wa Sesheni ya vhu 25 ya Mbumbano ya Afurika (AU) ine ya ḓofarelwa kha Muhasho wa Vhushaka ha Dzitshakatshaka na Tshumisano na ngei Sandton International Convention Centre kha ḽa Johannesburg, ubva dzi 7-15 Fulwi 2015. Afurika Tshipembe ḽo ḓiṋetshedzela u vha ṋemuḓi nga murahu ha musi Riphabuḽiki ya Chad yo sumbedzisa usa tsha ḓo kona u vha ṋemuḓi.
Ndivho khulwane ya samithi ndi u sedzulusa ngaha mvelaphanḓa yo vhaho hone kha u wana ndivho dza dzhango, ho sedzwa kha thero ya 2015, Ṅwaha wa u Mannḓafhadza na u Bveledzisa Vhafumakadzi uya kha Adzhenda ya Afurika ya 2063”. Maṅwe mafhungoa ndeme hu ḓo vha tshiimo tsha mulalona vhutsireledzi kha ḽa Afurika, u fhelisa Vhulwadze ha Ebola na tshanduko ya ikonomi ya matshilisano kha dzhango, zwiko zwi ngaho izwo zwa ndambedzo ya Mbumbano ya Afurika, u shumiswa ha Pulane ya u Thoma ya Miṅwaha ya Fumi ya Adzhenda ya AU ya 2063 na u vhuedzedza Mbumbano ya Dzitshaka kha Anivesari yayo ya vhu 70.
10. U thola
U tholiwa hoṱhe ho itwa nga murahu ha musi ho sedzuluswana u khwaṱhisedzwa ha ndalukanyo.
10.1 Vho Dokotela Diane Cecile Parker sa Mulanguli Mufareli wa: Pfunzo ya Yunivesithi kha Muhasho wa Pfunzo ya Nṱha.
10.2 Vho Abel Makalene Mawela, sa Mulanguli asi wa Ngomu kha Bodo ya Tshumisano ya Ndindakhombo ya Mbambadzela nnḓa.
10.3 Vho Tefetso Bernard Phitsane sa Muraḓo Mulanguli asi wa Ngomu wa Bodo ya Zhendedzi ḽa Reiḽi ya Vhanameli ḽa Afurika Tshipembe.
10.4 Bodo ya Ḓiimisaho ya Ndango ya Dzioditha:
a) Vho Lise Keech;
b) Vho Abel Dlamini;
c) Vho Thiru Pillay;
d) Vho Zola Luxolo Fihlani;
e) Vho Amanda Lethukuthula Mazibuko;
f) Vho Noluphumzo Leonora Noxaka;
g) Vho Rene Aloise Kenosi (vho tou tholwa hafhu);
h) Vho Alexander Van der Watt (vho tou tholwa hafhu); na
i) Vho Michael Sass (vho tou tholwa hafhu).
10.5 Khoro ya Afurika Tshipembe ya Vhushaka ha Dzitshakatshaka (SACOIR):
a) Phurofesa Vho Maxi Schoeman (Vhoradzipfunzo);
b) Phurofesa Vho Anthoni Van Nieuwkerk (Vhoradzipfunzo);
c) Vho Dokotela Siphamandla Zondi (Vhoradzipfunzo);
d) Phurofesa Vho Shamil Jeppie (Vhoradzipfunzo);
e) Phurofesa Vho Sekgothe Mokgoatsana (Vhoradzipfunzo);
f) Vho Chichi Maponya (zwa Mabindu);
g) Vho Danisa Baloyi (zwa Mabindu);
h) Vho Dokotela Thandi Cynthia Ndlovu (zwa Mabindu);
i) Vho Nonhlanhla Mjoli-Mncube (zwa Mabindu);
j) Vho Billy Masetlha (zwa Mabindu);
k) Vho Dennis George (zwa Vhashumi);
l) Vho Joel Mfingwana (zwa Vhashumi);
m) Vho Somadoda Fikeni (Tshitshavha Zwatsho);
n) Dzhenerala Vho Moyo Mudau (Tshitshavha Zwatsho);
o) Vho Aziz Pahad (Tshitshavha Zwatsho);
p) Vho Tshepo Mashiane (Tshitshavha Zwatsho);
q) Muambasada Vho Griffiths Mandlenkosi Memela (Tshitshavha Zwatsho);
r) Vho Jimmy Gotyana (Tshitshavha Zwatsho); na
s) Vho Kenny Morolong (Tshitshavha Zwatsho).
10.6 Khomishini ya Tshumelo dza Mmbi ya Vhupileli:
a) Vho Sebina Hlapolosa;
b) Phurofesa Malegapuru William Makgoba; na
c) Vho Joseph Maselele Jongile.
10.7Vho Kevin Wakeford sa Muofisiri Muhulwane wa Tshumisano ya Mafumo a Afurika Tshipembe (Armscor).
10.8 Phurofesa Vho Ntomb’fikile Mazibuko sa Mudzulatshidulo wa Khoro ya Mannḓalanga a Ndango ya Nḓowetshumo ya Vhutsireledzi ha Phuraivethe.
Mbudziso:
Vho Phumla Williams (Muambeli wa Khabinethe o tou Farelaho)
cell: 083 501 0139
