Maafrika Tshipembe vha hashu,
Nga Musumbuluwo wa ḽa 8 Luhuhi 2021, nṋe minisṱa wa mutakalo Dokotela Vho Zwelini Mkhize ndo nyeṱulela komiti ya ṱhanganelano ya dzi-minisṱa ine ya khou rangwa phanḓa nga muthusa muphuresidennde wa shango Vho David Mabuza nga ha u shuma ha khaelo ya Astrazeneca kha u lwa na lushaka luswa lwa 501Y.V2 lwa tshitzhili tsha corona, tsho ṱahaho kha ḽa Afrika Tshipembe. Iṅwe nyambedzano yo vha hone na NCCC (khoro ya komiti i shumanaho na kulangulele kwa vhulwadze ha corona) musi IMC (khoro ya dziminisṱa) i tshi ṋetshedza muvhigo nga ha muhaelo.
Muvhuso wa Afrika Tshipembe wo ḓiimisela u khwaṱhisedza uri ri shumisa nḓila kwayo na mathomele kwao u itela u tsireledza lushaka kha malwadze a phirela ho katelwa na Covid-19. Afrika Tshipembe ḽi na maga a tsireledzo ya mutakalo o thomiwano a u khwaṱhisedza nḓila yo tsireledzeaho ya kushumiselwe kwa zwishumiswa zwoṱhe zwa Mutakalo, nahone ri khou fushwa nga ḽa uri sisiṱeme ya ṱhodisiso i khou shuma zwavhuḓi, hu si fhedzi kha u khwaṱhisedza vhungoho, fhedzi na nga u ranga phanḓa mushumo wa u ita ṱhoḓisiso wa ḽifhasi kha ngudo dza tshitzhili tsha corona.
Vhorasaintsi na vhaṱodisisi vha Afrika Tshipembe vho thoma ngudo nga ha kushumele kwa khaelo dzo fhambananaho nga 2020. Vho sedzesa kha masiandaitwa a khaelo malugana na lushaka luswa lwa tshitzhili tsha corona lwa 501Y.V2, mafheloni a ṅwaha na mathomoni a ṅwedzi wa Phando wa 2021. Mvelelo dza ngudo idzi dzo vha hone nga ḽa 5 Luhuhi 2021 dza ḓivhadzwa lushakani nga Swondaha, 7 Luhuhi 2021. Ndi nga kha mvelelo dza mushumo uyu, hune muvhuso wo bindudza, nga uri zwo wanala uri khaelo ya Astrazeneca a i na vhuhali ha u thivhela lushaka luswa lwa tshitzhili tsha corona lwa 501Y.V2. Mawanwa aya o swikisa kha uri hu dzhiiwe maga o fanelaho uri hu shumiswe khaelo ine vha na mannḓa kha ḽiano ḽashu ḽa u haela.
Khaelo dzoṱhe dzo bveledzwa ho sedzwa lushaka lwa u thoma lwa tshitzhili tsha corona lwa SARS-COV-2 tshe tsha vha tsho ambarela ḽifhasi ḽoṱhe. Nzudzanyo dza muvhuso dza u renga khaelo dzo vha hone phanḓa ha musi hu tshi tumbulwa 501Y.V2, na dziṅwe tshaka. Phanḓa ha mvelelo dza u shuma, Afrika Tshipembe ḽo vha ḽi nga si tsha ita tshiangatela tsha u tunḓa khaelo musi hu tshi kha ḓi vha ho lindelwa mvelelo dza u shuma ha khaelo u bva kha ngudo dza vhorasaintsi, vhunga ḽiga iḽo ḽo vha ḽi tshi do humisela shango murahu kha mutevhe wa u lindela khaelo une wa khou vhangwa nga ṱhahelelo ya ḽifhasi ya nḓisedzo.
Hu na mbilahelo kha lushaka malugana na u fhelelwa nga tshifhinga tsha u shuma ha khaelo dza Astrazeneca dzo ṱanganedzwaho (nga ḽa 30 Lambamai 2021). Khaelo a dzi athu u fhirelwa nga tshifhinga. U ḓadzisa kha izwo, u ya nga ha nzudzanyo thangeli dza muhasho dza u haela, Arali muvhuso u vhe u tshi khou bvela phanḓa na u ṋetshedza khaelo dza AstraZeneca, ngelo dzo vha dzi tshi ḓo shumiswa nga ḓuvha ḽa u bva mvumbo. Tshiṅwe hafhu, ḓuvha ḽa u fhelelwa nga tshifhinga ha mushonga uyu a ḽi ngo wanala nga u khakha, fhedzi nga ṱhoḓisiso dzo simulwaho u vhona uri maitele kwao a khou tevhedzwa.
Zwi tshi tevhela ngudo nga ha u shuma ha khaelo, Muhasho wa Mutakalo u ḓo bvela phanḓa na luṱa lwa u thoma lo pulaniwaho lwa u haela nga khaelo ya Johnson & Johnson madzuloni a khaelo ya Astrazeneca. Khaelo ya Johnson & Johnson yo wanala i tshi shuma kha u lwa na 501Y.V2, nahone nzudzanyo dza u ṱanganedza u shumiswa ha khaelo iyi kha ḽa Afrika Tshipembe dzi kati. U ṋetshedzwa ha khaelo hu ḓo bvela phanḓa kha tshivhumbeo tsha ngudo nga tshumisano vhukati ha vha khoro ya ṱhoḓisiso dza dzilafho na fhethu ha muhaelo ha Muhasho wa Mutakalo wa Lushaka u mona na shango. Izwi zwi ḓo ṋetshedza mafhungo a ndeme kha lushaka nga ha dwadze malugana na tshifhinga tsha nga murahu ha muhaelo na u ṱavhanya u ṱalusa u phuletshedza ha huṅwe u kavhiwa kha vhashumi vha mutakalo vho haeliwaho.
Tshiṅwe hafhu, Ḽino shango ḽo kona u swikelela u wana khaelo u bva kha vha Pfizer u itela luṱa lwa u ranga lwa ṋetshedzo ya khaelo. Vhorasaintsi vhashu vha khou bvela phanḓa na u sedzulusa vhanwe vhaṋetshedzi vha khaelo na u ambedzana na vhaṅwe vhabveledzi vha khaelo. Ri kha mafhedziselo a therisano na vhabveledzi vha khaelo ya Sputnik-V. Therisano na vha Sinopharm nadzo dzi khou bvela phanḓa hune ra khou sedzesa kha thuso yo ṋetshedzwaho nga ḽa China ine ya khou lavheleswa. Thendelano iyi yo no ḓi sainiwa nahone vha SAHPRA vha kati na maitele oṱhe ane a tea u tevhedzwa. Zwi fanaho na zwa u thoma, nyambedzano dzashu na vha Moderna dzi khou bvela phanḓa nahone ri ḓo ṋetshedza muvhigo, sa zwine ra dzulela u zwi ita, zwenezwo musi ri kha tshiimo tshine ra nga kona u zwi ita.
Nga kha ḽiṅwe sia, vhorasaintsi vhashu vha ḓo bvela phanḓa na ṱhoḓisiso malugana na u shuma ha khaelo ya Astrazeneca kha ḽa Afrika Tshipembe. U ya nga ngeletshedzo ya vhorasaintsi, khaelo dzi ḓo netshedzwa vhaṅwe vhane vha ḓo ri ṋetshedza murahu khaelo dziine dza shuma phanḓa ha musi dzi tshi fhelelwa nga tshifhinga. Vha Muhasho wa uutakalo vha ḓo vhona uri masheleni o shumiswaho kha khaelo dza Astrazeneca a si lozwee.
Zworalo, ri tama u humbudza vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe uri nḓila ine ya vha hone ya u thivhela COVID-19, u swikela hu tshi swikelelwa u haelwa ha vhadzulapo, ndi u tevhedza maitele a u ṱamba zwanḓa nga tshisibe kana nga tshiluḓi tshire na 70% ya tshikambi, u ambara mimasiki musi vha fhethu ha nnyi na nnyi, na u sia tshikhala tsha 1,5 vhukati hau na muṅwe muthu.
Tsho ṋetshedzwa nga: Ofisi ya zwa Mutakalo
MLO: Dr Lwazi Manzi
Cell: 082 678 8979
