1. U shumiswa ha Mbekanyamushumo dza Ndeme dza Muvhuso
1.1. Khabinethe i ṱanganedza u vulwa ha fulo ḽa vhuvhili ḽa Operation Phakisa: U engedzwa ha Dzikiniki na Mbekanyamushumo ya Vhulondoti Izwi zwi tevhela fulo ḽa u thoma ḽa Operation Phakisa ḽo sedzaho kha u vula nḓila ya dzangalelo ḽa maḓanzhe a Afurika Tshipembe. Fulo ḽa vhuvhili ḽa Operation Phakisa ḽi khou bwa u khwinisa ndeme ya ndondolo ine ya ṋetshedzwa kha zwiimiswa zwa 3 500 zwa Ndondola Mutakalo ya Ndeme, hu tshi katelwa na kiḽiniki dza muvhuso na Senthara dza tshitshavha dza Mutakalo. Mawanwa a lavhelelwaho a ṱoḓa u shandukisa kiḽiniki na Senthara dza tshitshavha dza Mutakalo dzi re hone kha senthara dza maimo, dzine dza ḓo shumiswa nga vhadzulapo vhoṱhe vha Afurika Tshipembe, zwo ḓiswa nga u engedzwa ha ndeme ya tshumelo ine vha i ṋetshedza.
1.2. Khabinethe i rwela tshanḓa vhawini vha Pfufho Khulwane dza Batho Pele, dzo fariwaho nga dzi 14 Ḽara 2014. Pfufho idzo dzo tumbula vhukoni na u sumbe za vhuḓi ha tshumelo ya muvhuso.
1.3. Khabinethe yo dzhiela nṱha uri Minisiṱa wa zwa Mitambo na Vhumvumvusi, Vho Fikile Mbalula vha ḓo ranga phanḓa Awadi dza Mitambo ya Afurika Tshipembe dza 2014 ngei Sandton Convention Centre nga dzi 30 Ḽara 2014. Khabinethe i ṱuṱuwedza vhafuni vha zwa mitambo vha Afurika Tshipembe uri vha shele mulenzhe kha u vha tshipiḓa tsha Pfufho dza zwa Mitambo dza Afurika Tshipembe nga u vouthela Mutambi Makone wa Ṅwaha. Zwidodombedzwa zwi khou wanala kha www.sasportsawards.com.
1.4. Khabinethe i rwela tshanḓa thimu dza lushaka dza mitambo dzine dza vha Bafana Bafana, Springboks na Proteas kha u fhefheḓisela nṱha fuḽaga nga u ḓidina havho kha u tamba mafheloni a vhege na u ita uri Vhadzulapo vha Afurika Tshipembe vha pfe vha tshi ḓihudza. U ḓivhadzwa ha Vho AB de Villiers sa Mutambi Makone wa Ṅwaha wa Khirikhethe kha Khantsele ya Khirikhethe ya Dzitshaka ya Ḓuvha Ḽithihi (ODI) kha u kora rani dza ODI dzi swikaho 7 000 ndi zwa maṱhakheni.
1.5. Khabinethe i rwela tshanḓa u thoma ha tshumelo ya A Re Yeng ya Vhuendi vhu Ṱavhanyaho ha Basi (BRT) ngei Tshwane, yo thomaho u shuma u bva nga Musumbuluwo wa dzi 17 Ḽara 2014. A Re Yeng, u fana na dziṅwe tshumelo dza BRT u mona na shango, i vhumba tshipiḓa tsha pulane ya vhudavhidzani ha zwiendedzi zwa nnyi na nnyi tshine tsha ḓo khwinisa vhutshilo ha vhaṋameli nga u vha thusa nga zwiendedzi zwine zwa vha endedza nga u ṱavhanya, zwo tsireledzeaho, zwine zwa swikelelea, na u fusha ṱhoḓea dza vhaṋameli na u vha dzudza zwavhuḓi. U thoma ha tshumelo idzi hu vhumba tshipiḓa tsha mbekanyamushumo ya nyaluwo ya themamveledziso ya muvhuso, ine yo ḓiimisela u bveledzisa themamveledziso ya maṱhakheni ya shango fhano Afurika Tshipembe, na zwenezwo i tshi khou sika mishumo.
2. Tsheo dza Ndeme dza Khabinethe
2.1. Khabinethe yo tendela u thoma u shuma ha mbekanyamushumo yo dziaho hu u itela u vha na vhuṱanzi ha mulanga wa mbekanyamaitele na ndangulo dzi re hone dza thengiso yapo. Izwi zwi katela u linganyiswa ha mbekanyamaitele hu u itela u sedzulusa na u khwaṱhisa Mulayo wa Mutheo wa Mbekanyamaithele ya Ndeme ya nṱha wa Thengiso, na u engedza Mbekanyamushumo ya Mveledziso ya Ndisedzo i re na Ndeme kha vhoṱhe vha pulane dza Khamphani dzi Langulwaho nga Muvhuso khathihi na u khwaṱhisa ndangulo dza mihasho (zwihulwanesa kha thendelano dza migodini) hu itela u swikelela mbambadzo yapo.
Iyi ndi tshomedzo khulwane vhukuma kha dzinḓowetshumo ine ya ḓo engedza ndeme ya ndowetshumo ya shango nahone ya kona u bveledza vhukoni vhuswa ha ha nḓowetshumo ya shango, ya engedza vhumbadzi ha nnḓa na u swikelela kha tshidziki tsha u manḓafhadziwa ha ikonomi ya vharema.
2.2. Khabinethe yo ḓivhadzwa kha Guvhangano ḽa Phuresidennde ḽa Muvhuso Wapo, ya themendela Mbekanyamushumo ya u Humela kha zwa Mutheo ya Muvhuso Wapo, ine yo ḓitika nga u fhaṱa vhukonani, u londa na u vha sekithara ya muvhuso wapo i re na vhuḓifhinduleli.
Mbekanyamushumo ya u Humela kha zwa Mutheo i ḓo sedzesa kha u pulana na u shuma ha mimasipala yoṱhe kha nḓisedzo yavhuḓi ya mutheo wa tshumelo ya masipala na nyambedzano na vhadzulapo vho khwaṱhaho. Muhumbulo muhulwane ndi wa u bva kha u ṱoḓa u ita u ya kha wa nyito.
Mveledziso kha mashumele a mimasipala i ḓo khwinisa nzulele ya kutshilele kwa vhadzulapo vhoṱhe vha Afurika Tshipembe vhane vha ḓitika nga mimasipala i shumaho zwavhuḓi i tshi itela u vha tsumbo kha vhutshilo vhu ṱhonifheaho.
U bva tsha ṅwaha wa 1994, masipala wapo wo no vha tshiimiswa tshihulwane tsha u iswa ha tshumelo vhathuni.
Samusi ho vha hu na u sa eḓana ha mvelaphanḓa kha u isa maḓi, muḓagasi, vhuthathatshili na u hwalwa ha mathukhwi kha fhethu hapo, kha vhupo vhune ha vha na u kundelwa kha u iswa ha tshumelo ri tea u thoma nga u ṱhogomela vhathu na mbilahelo dzavho. Izwi zwi ri ṱoḓa kha u bva kha maitele a kale a u ongolowa ha u iswa ha tshumelo u ya kha maitele a Batho Pele na u shumela zwitshavha. Tsha vhuṱhogwa kha maitele aya maswa ndi sisiṱeme ya u vhiga, na u vha na vhuḓifhinduleli ha u shuma.
2.3. Khabinethe yo themendela u kumedzwa ha Muvhigo wa Nḓivhadzo dza Zwino wa Biennial ya Afurika Tshipembe kha Phungudzo ya Zwibveledzwa, u katelwa ha Mutevhe wa u Fhedza wa Gese ya Nnḓu ya Lushaka (GHG) wa 2000-2010, kha Buthano ḽa Mutheo wa Yuno kha Tshanduko ya Kilima (UNFCCC). I bveledza luvhonela na u saukanya vhuimo ha zwibveledzwa zwa GHG zwa Afurika Tshipembe na vhatshimbidzi vho ḓiimiselaho kha tshanduko ya mveledziso. Zwi bvisela khagala mutevhe wa mitheo yo khwaṱhaho ya maga a tshanduko ya kilima sa tshipiḓa tsha tshanduko u ya kha ikonomi i re fhasi ya zwivhaswa.
Izwo zwi katela u topola u fhungudzwa ha mawanwa a zwibveledzwa zwo lavhelelwaho; u bveledzisa nḓila ntswa na u vhulunga kha fulufulu ḽi vusuludzwaho; u ṱuṱuwedza fulufulu ḽavhuḓi; u thoma sisiṱeme ya lushaka ya nnḓu ya gese na u kuvhanganywa ha mafhungo; na dziṅwe tshomedzo dzi ngaho Mbadelo dza Zwivhaswa. Izwi nazwone zwi vhumba tshipiḓa tsha vhuḓifhinduleli ha shango ḽa Afurika Tshipembe ha u vhiga kha dzitshakatshaka fhasi ha Mutheo wa Yuno nga ha Tshanduko ya Kilima (UNFCCC).
2.4. Khabinethe yo themendela u thomiwa ha tshigwada tsha u shuma ngomu ha muhasho nga fhasi ha Tshigwada tsha Koporasi ya Dzitshaka ya Mbambadzo na Tsireledzo u itela u lavhelesa u thoma u shumiswa ha Thendelano ya u Tshimbidzwa ha Mbambadzo ya Dzangano ḽa Mbambadzo ya Ḽifhasi (WTO)
Vhuimo ha shango ḽa Afurika Tshipembe ndi ha u shuma na maṅwe mashango a Afurika u itela u vhona uri u dzhia na u shumiswa ha Thendelano ya u Tshimbidzwa ha Mbambadzo a zwi ṱoḓi mashango a Afurika a tshi tenda kha vhuḓifhinduleli vhune ha na maanḓa a u swikelela na u a ṱana kha khaedu dza milayo. Naho shango ḽa Afurika Tshipembe ḽo ḓinetshedzela kha nyambedzano ya ṱhanganelano nga fhasi ha Doha Round, vhuimo hashu ndi ha u wana mawanwa ane a ḓo vhulunga vhupo hashu u itela u swikelela mbekanyamaitele dzi tikedzaho mveledziso ya nḓowetshumo na u tholwa ho ḓitikaho nga thikho ya zwipikwa zwo bviselwaho khagala kha Pulane ya Mveledziso ya Lushaka (NDP).
Shango ḽa Afurika Tshipembe ḽo khwaṱhisedza ndeme ya ṱhanganelano na nḓila dzo katelwaho dza u tshimbidzwa ha vhubindudzi ha WTO sa hone ha khwinesa kha u eḓanywa, na kha mawanwa a pfalaho a swikelelaho mbilahelo dza muraḓo muṅwe na muṅwe.
2.5. khabinethe yo ḓivhadzwa kha Makete wa Vhubvaḓuvha na Tshipembe ha Afurika – Tshitshavha tsha Tshipembe ha Afurika – Tshitshavha tsha Mveledziso ya Tshipembe ha Afurika (COMESA-EAC-SADC) wa Thendelo ya zwiimiswa zwiraru zwa Mbambadzo ya Mahala (TFTA) na uri yo dovha hafhu ya themendela vhuimo ha shango ḽa Afurika Tshipembe kha TFTA. Ṱhanganelo ya zwiimiswa zwiraru ndi mutheo wa Thandela i re phanḓa ya Afurika yo ḓiimiselaho kha u alusa tshiimo tsha ikonomi, u thusedza kha ndeme, u bvela nnḓa kha maṅwe mashango, ṱhanganelano. Pulane ya zwiimiswa zwiraru ndi nḓila ya thandela dzo rangwaho phanḓa nga Afurika yo ṱokaho midzi kha u bveledzisa tshivhalo tsha ikonomi, u kona u swikelela ndeme, yo ṱokaho midzi kha vhutumani ha dzingu, vhumbadzi ha nga nnḓa ha dzingu na u vhulunga, na themamveledziso dza u mona na mikano.
Afurika Tshipembe ḽi ita nyambedzano sa tshipiḓa tsha Mbumbano ya Maitele a Tshipembe ha Afurika (SACU) tshine tsha ita nyambedzano sa tshiimiswa tshithihi. Zwigwada zwiraru zwa mashango zwi na mveledziso ya zwibveledzwa yo ṱanganelanaho ya thiriḽioni dza US$1.2 dza vhupo ho ṱanganelanaho vhu anganyelwaho kha miḽioni dza 626 wa vhathu, zwi sumbedzaho u fhira hafu ya vhupo ho fhelelaho na ikonomi.vhushaka ha dzingu ha u thoma mimaraga mihulwane ya u engedza nyaluwo ya tshifhinga tshilapfu Afurika ndi ḽiga ḽa ndeme ḽa kha u kunda mbambadzo ya mimaraga mituku yo ḓiimisaho kha mashango a nnḓa.
2.6. Khabinethe yo nyeṱulelwa ngaha makumedzwa a samithi ya G20 ya Brisbane hu u itela nḓila nnzhi dza ndeme, dzo khwaṱhaho dza dovha dza vha dzavhuḓi kha u langula sekithara ya zwa masheleni. Izwi zwi shela mulenzhe kha u bvela phanḓa na u khwaṱha ha ikonomi na tshiimo tsha sisiṱeme ya ikonomi yapo na ya ḽifhasi nga vhuphara. Nga mulandu wa u kundelwa ha ikonomi ya ḽifhasi nga vhuphara nga 2008, vharangaphanḓa vha G20 vho ḓiṋetshedzela kha mutheo wa u vusuludzwa ha sisiṱeme ya ikonomi ya ḽifhasi nga vhuphara. Zwipikwa zwavho zwo vha zwi zwa u lugisa zwi songo tshimbilaho zwavhuḓi zwe zwa swikisa kha u kundelwa ha ḽifhasi nga vhuphara na u fhaṱa zwiko zwa masheleni zwo tsireledzeaho zwa dovha hafhu zwa vha zwo khwaṱhaho vhukuma u itela u shuma khwine kha ṱhoḓea dza ikonomi i pfeseseaho.
Miṅwahani miṱanu yo fhiraho, vhurangaphanḓa ha G20 ho sedzesa kha u shuma na zwo vhangaho u kundelwa, nga u khwaṱhisa maga a tshakatshaka kha u fhaṱa zwiimiswa zwa ikonomi na mimaraga minzhi yo khwaṱhaho. Guvhangano ḽa Brisbane ḽo fhedza luṱa lwa u thoma lwa u vusuludza ikonomi, na uri zwi tshi ya Bodo ya Khwaṱhisedzo ya Ikonomi i ḓo engedza zwe ya sedzesa khazwo nga u langula huswa na u khwinisa ha zwiwo na u kundelwa misi yoṱhe. Shango ḽa Afurika Tshipembe ḽi ḓo bvela phanḓa na u dzhenelela kha Bodo ya Khwaṱhisedzo ya Ikonomi na vhushaka ha foramu dzo ṱanganelaho dza ndangulo dzine dza shuma u alusa maitele o ḓitikaho nga u fulufhedzea hu tendiseaho na u shumisana hune ha tou vha ṱhoḓea khulwane kha u langa fulufhelo ḽa sisiṱeme ya ikonomi ya ḽifhasi i re khagala ine ya nga swikelela nyaluwo yo linganelaho ya G20 yo khwaṱhaho ine ya vha ya tshifhinga tshilapfu.
2.7. Khabinethe yo dzhiela nṱha na u themendela muṱangano wa khwaṱhisedzo ya Khoro ya vhurangaphanḓa ya Phuresindennde (PCC) wo farwaho nga dzi 18 dza ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe 2014, wa zwipikwa zwa u thoma u shuma.
Khwaṱhisedzo dza ndeme dzi katela:
(a) Ndzudzanyo na u thoma u shuma ha Mveledziso ya Lushaka (NDP) u itela u sumbedza mvelaphanḓa yo itwaho nga sekithara ya muvhuso wapo kha u thoma u shuma. Mihasho ya Lushaka ya muvhuso, Khomishini ya u Pulana ya Lushaka na mavunḓu dzi vhona uri pulane dza masipala dzi khou ṱutshelana na NDP na dziṅwe pulane dza lushaka;
(b) U amba nga ha tshiimo tsha ṱhoḓea dza masia mararu a muvhuso u khou tikedza mimasipala kha u isa tshumelo kha vhathu;
(c) Tshihaḓu tsha u swikelela muvhuso wapo u shandukiseaho na u amba nga zwithithisi zwi re na vhushaka na u swikelea ha vhuvhusi havhuḓi vhu pfalaho ha masipala, u amba nga ha khaedu dzi ṱutshelanaho na zwiito zwa dziḓoroboni na tshiṱalula doroboni na kha ḓorobo khulwane.
2.8. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha nzudzanyo dza Khetho dza Masipala dza ṅwaha wa 2016 ya tendela u thomiwa ha Tshigwada tsha Ngomu ha ofisi ya Minisiṱa tsha u Shuma na Tshigwada u bveledza Ndeme kha Khetho dza Masipala. Khabinethe yo dovha hafhu ya kumedza nyengedzedzo kha Muvhuso wapo: Mulayo wa Zwiimiswa zwa Masipala, wa ṅwaha wa 1998 (Mulayo wa Vhu. 117 wa ṅwaha wa 1998) kha phaḽamennde, hu u itela u tikedza Phuresidennde (tshifhingani tsho fhiraho ho vha hu tshi itelwa Minisiṱa) kha u ta datumu ya u khethwa ha komiti dzoṱhe dza masipala. Khetho dza masipala dza ṅwaha wa 2016 dzi ḓo vha dza vhuṋa u bva tshe demokirasi yashu nahone na ndugiselo dzo engedzwaho dzi ḓo vhona uri khetho idzo dzi tshimbile zwavhuḓi sa dzo fhiraho.
3. Milayotibe
3.1. Khabinethe yo themendela u kumedzwa ha Mulayo wa Vhutshinyi (Milandu ya zwa Vhudzekani na mafhungo a ṱutshelanaho na zwenezwo) Khwaṱhisedzo ya Mulayotibe wa 2014 Phaḽamenndeni. Mulayo uyo u amba nga ha zwigwevho zwivhili zwo fhambanaho zwa Khothe ya Ndayotewa, nga u engedziwa ha khethekanyo dzi re hone dza Mulayo wa Vhutshinyi (Milandu ya zwa Vhudzekani na Mafhungo a ṱutshelanaho na zwenezwo) Khwaṱhisedzo ya Mulayotibe, wa ṅwaha wa 2007, u fha phindulo ya tshiimo tsha zwino tsha u ṱudza ha Ndayotewa. Tshipikwa tshihulwane tsha khethekanyo ya 15 na 16 dza Mulayo, tsho ḓivhadzelwa u tsireledza vhana vha kundelwaho kha u lwa na u tambudzwa lwa vhudzekani nga vhathu vhahulwane, u sala u songo kwamea nga u engedzwa ho itiwaho.
U engedzwa ho itiwaho kha khethekanyo ya 50 na ya 51 dza Mulayo dzi ḓiimisela u fha mawanwa kha milayo ine ya vha kha tsireledzo ya vhana ya vhuṱhogwa kha mafhungo oṱhe ane a vha kwama.
3.2. Khabinethe yo themendela u thomiwa ha Khwaṱhisedzo ya Mulayotibe ya Mafhungo a Khothe wa 2014 Phaḽamenndeni. Mulayotibe u engedza Milayo yo vhalaho, yo dzheniswaho nga Muhasho wa Vhulamukanyi na Mveledziso ya Ndayotewa, u itela u amba nga ha khaedu dzi iteaho na ndaulo, khathi na muhumbulo wa u engedza vhuḓi na vhuḓifhinduleli ha tshiimiswa.
3.3. Khabinethe yo themendela u thomiwa ha mvetamveto ya Khwaṱhisedzo ya Mulayotibe wa Dzibannga wa ṅwaha wa 2014 Phaḽamenndeni. U Khwaṱhisedzwa ha Mulayotibe wa Dzibannga, wa ṅwaha wa 1990 (Mulayo wa vhu. 94 wa ṅwaha wa 1990) hu engedza u lavheleswa ha dzibannga u itela u tsireledza sekithara ya ikonomi na u tsireledza vhavhulungi vha masheleni. Kha u ṱuṱuwedza tsireledzo ya maitele a u bannga, ndi zwa vhuṱhogwa uri ndangulo na u lavheleswa ha dzibannga ho livhiswa kha milayo ya tshakatshaka na tsireledzo ya khwiṋe.
Mulayo u ṱoḓa u engedza nungo dza mulavhelesi wa bannga ngeno e fhasi ha vhulavhelesi nga u:
(a) u fha iṅwe nḓila ya u vuwa ha bannga ngomu ha tshiimiswa tshi re hone,
(b) u tshimbidza u pfukiselwa ha vhubindudzi ha bannga hoṱhe kana tshipiḓa tshaho kha tshiimiswa tsha muvhuelwa kha u pfukiselwa hu re kha khethekanyo ya 54 ya mulayo wa Dzibannga; na
(c) u tshimbidza u thoma u shuma ha maga a re afho nṱha nga mulavhelesi.
4. Vhuimo ha Khabinethe kha Mafhungo a Zwino
4.1. Khabinethe i themendela u ṱanganelana vhukati ha muvhuso, sekithara ya tshitshavha na zwa pfunzo u itela u ṱuṱuwedza pfunzo ya vhaswa na u vha manḓafhadza, zwe zwa swikisa kha u rwelwa ṱari ha Mutheo wa Thusanani nga Phuresidennde Vho Jacob Zuma. Itshi tshiimiswa tshi rangwago phanḓa nga vhaswa tshi si na mbuelo ya masheleni tshi ḓo thivha gake ḽa tshikhala tsha zwidodombedzwa zwa pfunzo vhukati ha vhagudiswa vha ngudo dza sekondari na vhaṅwe ngavho vhane vha vha vha dziḓoroboni, zwine nga murahu zwa ḓo khwinisa mashumele a pfunzo. Bazari mbili, dzine dza vha Pixley ka Isaka Seme Scholarship Fund na Johnstone Mfanafuthi Makhatini International Scholarship Fund dzire tsini na u thomiwa.
4.2. Khabinethe yo pfa u vhuṱungu nga ha u vhuya ha zwitumbu zwa vhadzulapo vha Afurika Tshipembe vhe vha lovha musi tshifhaṱo tshi tshi wa ngei Lagos, hune ha vha Nigeria nga dzi 12 dza ṅwedzi wa Khubvumedzi 2014.
Khabinethe i khou khoḓa mishumo ya avho vhe vha si fhele nungo kha u ḓizhenisa kha mushumo wa u vhuiswa ha zwitumbu ya dovha hafhu ya khoḓa na tshumisano yo ṱanganedzwaho u bva kha vhaofisiri vha ngei Nigeria kha u bvela phanḓa na mushumo une wo vha u songo leluwa.
Muvhuso u khou bvela phanḓa na u tikedza miṱa yo zhakiwaho nahone u khou fulufhela uri izwi zwi ḓo vha thusa u swikela u khunyelela ha mushumo. Ri ḓo engedza nungo dzashu u itela u vhona uri zwitumbu zwi swikaho 11 zwa vhadzulapo vha Afurika Tshipembe zwine zwa kha ḓi tea u waniwa ngei Nigeria, zwi khou vhuiswa hayani hu si na u lengelelwa. Khabinethe i khou sumbedzisa ndivhuwo dzayo kha vhadzulapo vhoṱhe vha Afurika Tshipembe kha u vha tshithu tshithihi nga hetshi tshifhinga tsha malilo.
Khabinethe i khou isa dzindiliso kha muṱa wa mufu Vho Dennis Furhri vhe vha lovha musi vho tholiwa kha u shuma sa tshipiḓa tsha u vhuiswa ha zwitumbu zwa vhadzulapo vha Afurika Tshipembe vho ri siaho musi kereke i tshi wa ngei Nigeria nga dzi 12 dza ṅwedzi wa Khubvumedzi 2014. Shango ḽa Afurika Tshipembe ḽo lozwa mushumeli wa muvhuso we a vha o ḓinekedzelaho u shumela lushaka.
4.3. Khabinethe i ṱanganedza u ṋangiwa ha tshigwada tsho tou ḓiimisaho tshi re na vhaofisiri vhane vha kha ḓi shuma na vhe vha vha vha tshi shuma kha Tshumelo dza Mbuelo ya Afurika Tshipembe kha u ṱoḓulusa zwiito zwa vhutshinyi zwine zwa khou humbulelwa na uri hu humbelwa miraḓo ya tshitshavha uri i fhe tshigwada itsho tshikhala tsha u khunyelesza ṱhoḓuluso dzatsho.
Ayo maga ha ngo tea u tsitsela fhasi rekhodo i ḓivheaho ya SARS saizwi i tshiimiswa tshihulwane tsha tshitshavha tshine tsha vhona uri shango ḽi na masheleni hu u itela u swikelela kha u ḓinetshedzela ha ikonomi na matshilisano atsho o yaho nga u fhambana.
4.4. khabinethe i ṱanganedza muṱangano vhukati ha Bodo ya Mabupo a Afurika Tshipembe, Minisiṱa wa Mabindu a Muvhuso Vho Lynne Brown na Minisiṱa wa zwa Masheleni Vho Nhlanhla Nene wa u amba nga ha mvelaphanḓa ya zwa vhufhufhi nahone vha lavhelela u dzhenelela kha u bveledza mvelelo dzo khwaṱhaho kha vhuendedzi ha lushaka na u vhu vhuisela murahu kha nḓila i livhaho kha u vhuedza na ndangulo yavhuḓi.
4.5. Khabinethe i ḓo tea u khwaṱhisa vhupfiwa ha Vhufaragwama ha Lushaka hune nditsheo ya Vho Moody ya u fhungudza vhuimo ha tshikalo tsha tshikolodo kha uvhulunga ha shango ḽa Afurika Tshipembe u swika kha “Baa2 / P-2” u bva kha “Baa1 / P-2” na u dovha u sedzulusa mbonalo ya tshikolodo kha u dzudzanyea u bva kha zwi sa takadzi, zwi iteaho nga tshifhinga tsha u ongolowa ha nyaluwo ya ikonomi.
Khabinethe i khou tea u ombedzela uri Mutheo wa Pulane ya Tshifhinganyana wo no ḓi vhekanya mihumbulo yawo ya u ṱuṱuwedza nyaluwo dzi ngaho thandela khulwane kha vhuendi ha tshidimela, fulufulu na vhukavhamabufho zwine zwa ḓo khwaṱhisa u vhulunga. U sedzwa ha pulane ya tshifhinganyana nahone hu ḓo vha kha u engedza tshanduko dza tshiimiswa dzine dzi kati zwazwino nahone dzine mvelelo dza hone dza ḓo tikedza nyaluwo ya ikonomi.
4.6. Khabinethe yo tshuwiswa na u vhaisala nga vhuḓifari vhu si havhuḓi ha miṅwe ya miraḓo Phalamenndeni zwa zwenezwino. Vhuḓifari ho raloho vhu fhambana na muya wa nndwa ya mbofholowo na u humela murahu kha lwendo lune ro no lu fara lwa Miṅwaha yashu ya 20 ya Mbofholowo.
U fulufhedzea ha Phaḽamennde sa tshiimiswa tsha Mbofholowo hu tea u tsireledzwa na u lindiwa nga miraḓo yoṱhe. Vhuḓifari vhu si havhuḓi vhu tshinyadza vhuḓifhinduleli ha vhadzulapo vhoṱhe vha Afurika Tshipembe ha dovha ha tsitsela fhasi tshirunzi tsha mushumo wa phalamennde wa u alusa ndeme ya milayo yo vhulungwaho ngomu ha Ndayotewa.
5. Mbekanyamushumo dzine dza khou ḓa
5.1. Phuresidennde Vho Jacob Zuma vha ḓo dzhenela Khomoshini ya Tshaka Mbili ya Botswana – Afurika Tshipembe (BNC) ngei Gaborone, hune ha vha Botswana nga dzi 20 dza ṅwedzi wa Ḽara 2014. BNC i dzula i mvulatswinga ya ndeme kha u ṱandavhudza vhushaka ha masia mavhili na tshumisano.
5.2. Phuresidennde Vho Zuma vha ḓo ṱanganedza Muphuresidennde wa Palestina Vho Mahmoud Abbas ngei Pretoria u bva nga dzi 26 u swika nga dzi 27 dza ṅwedzi wa Ḽara 2014. Madalo aya a ḓo fhaṱa vhushaka ho khwaṱhaho vhukati ha shango ḽa Afurika Tshipembe, he ha tumbulwa kha nndwa ya mbofholowo. Masia aya mavhili a ḓo sedzesa kha vhushaka vhukati ha Afurika Tshipembe na Palestine, Mushumo wa Mulalo wa Vhubvaḓuvha Kati na uri shango ḽa Afurika Tshipembe ḽi nga bvela phanḓa na u thusa kha nndwa ya mbofholowo ya Palestina na u ḓiimisela.
5.3. Mufarisa Phuresidennde Vho Cyril Ramaphosa vha ḓo dzhenelela Guvhangano ḽa vhuvhili ḽa Turkey ḽine ḽa ḓo farelwa Malabo, hune ha vha Equatorial Guinea nga dzi 21 dza ṅwedzi wa Ḽara, 2014. Ndivho ya Guvhangano ndi ya u lavhelesa mvelaphanḓa yo itwaho nga “Pulane ya u Shuma ya Vhufarani ha Afurika na Turkey ya 2010-2014”. Vhushaka uvhu vhu shela mulenzhe kha mveledziso ya Afurika ngomu ha zwipikwa zwo vhewaho kha Adzhenda ya Mbumbano ya Afurika ya 2063.
Mufarisa Phuresidennde Vho Cyril Ramaphosa, sa mudzulatshidulo wa Khoro ya Lushaka ya AIDS ya Afurika Tshipembe (SANAC), vha ḓo ta Ḓuvha ḽa Ḽifhasi ḽa AIDS nga dzi 1 dza ṅwedzi wa Nyendavhusiku 2014 ngei Virginia, na Lejweleputswa, hune ha vha ngei Free State fhasi ha ṱhoho ine ya ri: “Pumu wa Nyofho na Khethululo”. Shango ḽa Afurika Tshipembe ḽo no vha na mvelaphanḓa khulwane kha u swikelela zwipikwa zwa Pulane ya Lushaka ya HIV na AIDS, TB na dziSTI u bva nga 2012 u swika 2016. Mashudumavhi, nyofho na khethululo zwi khou bvela phanḓa na u tshinyadza u bvelela havhuḓi ha u shumisa pulane iyo na uri yo no ḓisa kuhumbulele ku re fhasi kwa tshumelo dza u thivhela HIV.
Khabinethe i itela vhathu vhoṱhe khuwelelo ya u tikedza, u londa na u ṱanganedza avho vhane vha khou tshila na tshitzhili tsha HIV na AIDS. Vhadzulapo vhoṱhe vha Afurika Tshipembe vha tsivhudzwa u ita vhudzekani ho tsireledzeaho, u itwa ndingo dza HIV luthihi fhedzi nga ṅwaha uri zwi fhe nḓivho ya tshiimo kha maga a u thivhela, a dzilafho na thikhedzo na a vhanna na vhatukana a u dzhia tshumelo ya dzilafho ḽa u fumba.
5.4. Muhasho wa Mafhungo a zwa Mupo u ḓo dzhenelela kha luṱa lwa Guvhangano ḽa Mahoro ḽa vhu 20 (COP 20) na Miraḓo kha luṱa lwa vhu 10 lwa guvhangano ḽa Mahoro u tshi khou shuma sa Guvhangano ḽa Miraḓo kha Maitele a Kyoto (CPM10), ine ya ḓo farelwa ngei Lima, hune ha vha Peru u bva nga dzi 1 u swikela nga dzi 12 dza ṅwedzi wa Nyendavhusiku 2014. Guvhangano ḽa Tshanduko ya Mutsho ḽa Lima ḽi vhuṱhogwa kha u swikelela mupenndelo wa nyambedzano ya thendelano ya ṅwaha wa 2015. Vhuimo ha shango ḽa Afurika Tshipembe ho themendelwaho kha nyambedzano hu eḓanywa na mbuelo ya lushaka ya shango khathihi na Pulane ya Mveledziso ya Lushaka (NDP).
5.5. Muhasho wa Vhutsila na Mvelele na Muhasho wa zwa Mitambo na Vhuḓimvumvusi i ḓo ranga phanḓa luṱa lwa vhuvhili lwa Ḓuvha ḽa Vho Nelson Mandela ḽa Mitambo na Mvelele ngei Union Buildings, hune ha vha Pretoria nga dzi 22 dza ṅwedzi wa Ḽara kha wonouno ṅwaha wa 2014 fhasi ha ṱhoho ine ya ri: KHA RI VHE VHATHIHI: Munna Muthihi, Lushaka Luthihi, U pembela Huthihi.
Khabinethe i ṱuṱuwedza vhadzulapo vhoṱhe vha Afurika Tshipembe kha u dzhenelela kha mitambo na mvelele ya tshitshavha sa izwi vhoṱhe vha na maanḓa a u ṱanganya vhadzulapo vhoṱhe vha Afurika Tshipembe. Vhuṱambo uho nahone ndi tshikhala tsha u khoḓa mishumo ya Muphuresidennde wa kale Vho Nelson Mandela na u sumbedza nḓila dzine ra nga bvela phanḓa na zwivhuya zwe vha ri siela.
5.6. Khabinethe i khou dzhiela nṱha u elelwa Maḓuvha a 16 a u Shuma ha u Ḓinekedzela ane a ta miṅwaha ya 16 ya tshihumbudzi tsha fulo iḽo, u bva nga dzi 25 dza ṅwedzi wa Nyendavhusiku. Ṱhoho ya uno ṅwaha ndi ya uri “Na nṋe ndi khou shela mulenzhe, Roṱhe ri khou bveledza Afurika Tshipembe ḽi si na khakhathi. Nga hei ṱhoho, fulo ḽa uno ṅwaha wa 2014 ḽo ḓitika nga u bvela phanḓa na u ḓisa mabembela a u tsireledzwa ha vhana na vhafumakadzi. Ṱhoho i dovha hafhu ya sedzesa zwinzhi kha u kunga vhanna sa vhone vhaḽedzani na fulo ḽa u hanedza samba iḽi.
6. U tholwa
Khabinethe yo tendela u tholwa hu tevhelaho:
6.1. Vho Thobile Maxin Lamati sa Mulanguli Dzheneraḽa wa Muhasho wa Vhashumi.
6.2. Vho Nthabiseng Bernadette Makhatha sa Mufarisa Mulanguli Dzheneraḽa: Methyodoḽodzhi and Milayo kha Muhasho wa Mbalombalo wa Afurika Tshipembe.
6.3. Miraḓo Mihulwane isa bvi ngangomu kha Bodo ya Zhendedzi ḽi lwaho na Tsitsikano Badani.
a) Vho Nomini Elizabeth Rapoo (vha khou ṋangiwa sa mudzulatshidulo),
b) Vho Nomusa Zethu Qunta;
c) Phurofesa. Tebogo Job Mokgoro;
d) Vho Bryan Shuan Chaplog;
e) Vho Benedict Matinise; na
f) Muimeleli. Xolisile Khanyile.
6.4. Vho Lefadi Lucas Makibinyane sa Muofisiri wa Khorombusi Muhulwane ya Amatola Water
6.5. Dzangano ḽa Afurika Tshipembe ḽa Ndindakhombo ya Khombo dzo Khetheaho (SASRIA)
a) Vho Mohamed Adam Samie (vha khou tou dovha hafhu u ṋangiwa na u vha mudzulatshidulo);
b) Vho Ranti Mothapo (Mufarisa Mudzulatshidulo); na
c) Vho Stephanus Hermanus Schoeman.
Mbudziso kha: Vho Donald Liphoko
Nomboro dza luṱingothendeleki: 082 901 0766
