A. Mafhungo ane a khou bvelela fhano shangoni
1. Mitambo na u vhumba Vhuthihi
1.1. Thimu ya Khirikhethe ya Vhafumakadzi ine ya ḓivhiwa sa Proteas yo swikela makhaulatshele a mitambo ya Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha Khirikhethe ya Vhafumakadzi ya ICC.
1.1.1. Khabinethe yo fhululedza Thimu ya Khirikhethe ya Lushaka ya Vhafumakadzi ya Afrika Tshipembe nge vha tamba zwavhuḓi vhukuma musi vha tshi ita ḓivhazwakale nga u swikela luṱa lwavho lwa u tou thoma kha makhaulatshele a mitambo ya Tshiphuga tsha Mitambo ya Khirikhethe ya Ḽifhasi ya ICC ya ṅwaha wa 2025. Kutambele kwavho kwo vha kwavhuḓi vhukuma nahone vho ḓivhea kha vhuimo ha u vha vhakhaedu vhahulwane kha tshiphuga tsha ḽifhasi.
1.1.2. Khabinethe yo vha tamela mashudu avhuḓi vhukuma musi vha tshi ḓo vha vhe kati na u ita ndugiselo dza mutambo uyu wa makhaulatshele nahone i khou ita khuwelelo kha vhadzulapo vhoṱhe vha ḽa Afrika Tshipembe ya uri vha tikedze thimu ya shango ḽashu zwenezwo musi i tshi khou lingedza u ita ḓivhazwakale nga u thuba Tshiphuga tsha Mitambo ya Khirikhethe ya Ḽifhasi ya ICC lwa u tou thoma. Khabinethe yo takadzwa nga fhungo ḽa uri ṅwaha wa 2025 wo vha ṅwaha wavhuḓisa kha thimu dza khirikhethe dza lushaka dza shango ḽa Afrika Tshipembe he thimu ya lushaka ya vhanna ya thuba Vhugweṋa ha Ndingo dza ICC kha mutambo wa makhaulatshele ngeno thimu ya vhafumakadzi yo kona u swikela mitambo ya makhaulatshele ya Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha ODI.
2. Ikonomi
2.1. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo bva kha mutevhe wa mashango o swifhadzwaho madzina nga vha Tshigwada tsha U shuma tsha zwa Masheleni (FATF)
2.1.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u bviswa lwa tshiofisi ha shango ḽa Afrika Tshipembe kha mutevhe wa mashango o swifhadzwaho madzina nga vha Tshigwada tsha U shuma tsha zwa Masheleni (FATF). Tsheo iyi i khou vha hone nga murahu ha u khunyeledzwa nga nḓila yo fhelelaho ha zwiteṅwa zwoṱhe zwa vhukando ho teaho u dzhiiwa zwi swikaho 22 nga ṅwedzi wa Fulwi 2025 khathihi na mawanwa avhuḓi u bva kha tsenguluso dze dza itwa fhano shangoni nga vha FATF nga ṅwedzi wa Fulwana, dze dza khwaṱhisedza zwauri tshanduko dzine dza khou itwa nga shango ḽa Afrika Tshipembe dzo livhiswaho kha u khwaṱhisedza sisṱeme dzaḽo dza u fhelisa zwiito zwa u dzumbetshedzwa ha masheleni khathihi na u lwa na zwiito zwa vhutherorisi, dzi khou shuma zwavhuḓi nahone dzi nga kona u bvela phanḓa lwa tshifhinga tshilapfu.
2.1.2. Khabinethe yo fhululedza mushumo wavhuḓi nahone wo dzudzanyeaho zwavhuḓi une wa khou itwa nga tshigwada tsha vha vhukati ha muhasho wa Vhufaragwama ha Lushaka, Zhendedzi ḽa zwa Vhutsireledzi ha Shango, Maanḓalanga a Vhutshutshisi ha Lushaka na vha Khethekanyo ya zwa Ṱhoḓisiso dza Vhugevhenga Vhuhulwane kha maga e vha a dzudzanya u itela u lwa khathihi na u sengisa milandu ya zwa vhutherorisi khathihi na u ita ndambedzo dza masheleni kha zwigwada zwa vhutherorisi.
2.1.3. Ḽiga iḽi ḽihulwane zwingafha ḽa u kona u bva kha mutevhe wa u swifhadzwa dzina nga vha tshiimiswa tsha zwa masheleni ḽo fhelisa tshifhinga tshi swikaho miṅwaha miraru tsha maitele a u salwa murahu nga nḓila yo engedzwaho u tou bva tshe shango ḽa vhewa kha mutevhe uyu nga ṅwaha wa 2023. Hezwi zwi sumbedza vhuḓiimiseli ha shango ḽa Afrika Tshipembe kha zwa u tevhedzwa ha mulayo, u khwaṱhisa zwiimisa zwa ndeme, u khwinifhadza zwa u tevhedza mulayo khathihi na maitele a zwa mavhusele.
2.1.4. Uhu u bviswa ha shango ḽa Afrika Tshipembe hu khou lavhelelwa uri hu ḓo khwinisa fulufhelo ḽa vha mabindu, u khwaṱhisa sisṱeme dza zwa masheleni, u fhungudza vhunzhi ha masheleni ane a tea u badelwa kha zwa u ita khadzimiso, u shela mulenzhe kha zwa u fulufhedzea ha ikonomi yashu, u engedza dzangalelo ḽa zwa vhubindudzi na u sikwa ha mishumo. U ḓadzisa hafhu, zwa u bviswa ha shango ḽashu kha mutevhe uyu zwi ḓo fhelisa zwiito zwa u pfukiswaho ha masheleni vhukati ha mashango nga nḓila i songo teaho khathihi na u khwaṱhisa dzina ḽa Afrika Tshipembe sa mushelamulenzhe a fulufhedzeaho nahone a tevhedzaho milayo ya sisṱeme dza zwa masheleni dza ḽifhasi.
2.2. Khwinifhadzo ya vhukoni ha mashumele kha vhuimangalavha ha shango ḽa Afrika Tshipembe
2.2.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u vulwa ha Fhethu ha u Paka ha Theminaḽa ya 2 ya Dzikhontheina fhaḽa Durban, hune ha vha tshipiḓa tsha Mbekanyamushumo ya Mvusuluso ya Mutevhe wa Theminaḽa dza Transnet ya masheleni a swikaho R4 biḽioni.
2.2.2. Transnet ndi tshiimiswa tshine tsha langa mushumo wa zwa vhuendedzathundu wa shango ḽashu nga u langa vhuimangalavha hayo, zwiporo na dziphaiphi, zwine zwa vha zwa ndeme kha nyaluwo ya ikonomi. Vhuḓifhinduleli hayo vhu katela u tshimbidza thundu nnzhi na dzikhontheina dza u hwala thundu, u ṋetshedza tshumelo ya zwa vhuendi yo ṱanganelaho nahone ine ya shuma zwavhuḓi khathihi na u vhona uri themamveledziso yavho i dzulela u shuma i kha vhuimo ha nṱhesa ḽifhasini. Nga u ṋetshedza tshumelo ya zwa vhuhwalathundu i fulufhedzeaho nahone ya maimo a nṱha, vha ha Transnet vho ḓiimisela u khwinifhadza mashumele a shango ḽa Afrika Tshipembe uri a vhe kha maimo a nṱhesa ḽifhasini, u fhungudza mbadelo dzine dza tea u itwa musi hu tshi itwa zwa mabindu khathihi na u tikedza nyaluwo ya ikonomi ya shango.
2.2.3. Khireini ntswa dzi ḓo shela mulenzhe kha zwa u fulufhedzea nga nḓila yavhuḓi ha maitele a u renga na u rengiselana thundu, u khwinifhadza mashumele avhuḓi, u khwaṱhisa vhukoni ha u dzudzanya mihwalo na u shuma nga nḓila ya maimo a nṱha, u fhungudza masheleni ane a tea u badelwa nga vhaṱundi vha thundu khathihi na vha vhambadzelannḓa khathihi na u engedza vhukoni ha mbambadzo, zwine hezwi zwa ḓo fhedza nga u tikedza nyaluwo ya ikonomi, mveledziso ya nḓowetshumo khathihi na u sika mishumo. Khabinethe yo khwaṱhisedza vhuḓiimiseli ha muvhuso ha u ita uri zwa vhuhwalathundu khathihi na themamveledziso ya vhuimangalavha ha shango ḽa Afrika Tshipembe dzi vhe dza musalauno hu tshi itelwa uri hu vhe na sisṱeme ya zwa vhuhwathundu yo khwaṱhaho nahone ine ya shuma nga nḓila ya maimo a nṱha ḽifhasini.
3. Mveledziso ya vhathu na zwa matshilisano
Milingo ya Maṱiriki
3.1.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u thoma zwavhuḓi ha milingo ya Ṱhanziela dza Nṱha dza Lushaka (NSC) ya ṅwaha wa 2025, hune matshudeni vha fhiraho 900 000 u vha khou ṅwala milingo yavho mona na shango ḽoṱhe. Ndugiselo dze dza itwa nga vha Muhasho wa Pfunzo dza Mutheo ndi dzine dza ḓo thusa u vhona uri hu khou vha na ndangulo yavhuḓi nahone yo tsireledzeaho ya milingo iyi.
3.1.2. Khabinethe i khou ṱuṱuwedza vhabebi na vhaunḓi uri vha bvele phanḓa na u tikedza vhagudi nga hetshi tshifhinga nga u ita uri hu vhe na nyimele yo dzikaho nahone yo fhumulaho hu tshi itelwa uri vha kone u vhala khathihi na u ṱhogomela u tshuwa havho u vhuya u swikela hu tshi ḓivhadzwa mvelelo dza u fhedzisela nga ṅwedzi wa Phando 2026. Vhaswa avha vho imela vhumatshelo hashu sa lushaka nahone vha tea u zwi ḓivha uri ri kha ḓi pfa ri tshi ḓihudza ngavho.
3.2. Vhukunzi zwikoloni
3.2.1. Khabinethe yo dzhiela nṱha nga nḓila i vhavhaho mivhigo ya zwenezwino ya zwiwo zwa vhukunzi zwe zwa bvelela zwikoloni zwo fhambanaho. Zwiito zwa vhukunzi zwikoloni ndi mafhungo ane a vha thaidzo vhukuma; nahone ndi vhuḓifhinduleli ha muthu muṅwe na muṅwe u vhona uri zwikolo zwashu zwo tsireledzea nahone ndi fhethu havhuḓi ha u guda.
3.2.2. Khabinethe yo ita khuwelelo kha zwikolo zwoṱhe ya uri zwi dzhiele nṱha mavharivhari a zwiito zwa vhukunzi, dzikhakhathi na u tambudzwa khathihi na u ita ṱhoḓisiso dza nga ha zwiito zwenezwo. Vhagudi vha khou ṱuṱuwedzwa uri vha vhige zwiwo zwa zwiito zwa vhukunzi khathihi na u tambudzwa kha ṱhoho ya tshikolo, vhagudisi, vhabebi na vhaunḓi.
3.2.3. Khabinethe yo khwaṱhisedza fhungo ḽa uri zwikolo zwi tea u tevhedza Muhanga wa zwa Tsireledzo Zwikoloni wa Lushaka, une wa ṋea ngeletshedzo dza nga ha uri hu nga tandululwa hani zwiito zwa dzikhakhathi, zwine khazwo ha katelwa na zwiito zwa vhukunzi. Hu dovha hafhu ha vha na ṱhoḓea ya uri zwikolo zwi kombetshedze zwa u tevhedzwa ha Milayo ya Vhuḓifari ha Vhagudi nga nḓila yo fhelelaho ine khayo ha katelwa na ndavhelelo dzine dza tou vha khagala dza vhuḓifari ho teaho khathihi na vhukando ha ndaṱiso kha vhaiti vha zwiito zwenezwo zwa vhukunzi.
4. Vhushaka ha dzitshaka
4.1.1. Madalo a u shuma a Muvhuso na nyambedzano dza dzitshaka
4.1.2. Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa vho khunyeledza madalo avho e a tshimbila zwavhuḓi e khao vha dalela mashango mararu ane a vha shango ḽa Indonesia, Vietnam, Malaysia; khathihi na maṅwe madalo a fhaḽa kha shango ḽa Switzerland. Vhudavhidzani ha dzitshaka vhu ngaho uvhu ndi he ha livhiswa kha u khwaṱhisa vhushaka ha vhavhili ha shango ḽa Afrika Tshipembe na mashango a vhaḽedzani; nga maanḓa kha zwa u engedza mbambadzo, vhubindudzi na tshumisano dza ndeme. Aya madalo a muvhuso a mashango mararu kha dzhango ḽa Asia a vhumba tshipiḓa tsha ndingedzo dza u bveledza thendelano dza mbambadzo yo vhofholowaho dzine dza ḓo ṱuṱuwedza fulo ḽa shango ḽa Afrika Tshipembe ḽa u engedza maraga yaḽo u ya kha masia o fhambanaho.
4.1.3. Mbambadzo ya vhukati ha mashango a Tshipembe-vhubvaḓuvha ha dzhango ḽa Asia na shango ḽa Afrika Tshipembe i kha ḓi vha fhasi vhukuma nahone i tou vha henefha kha masheleni ane a vha vhukati ha doḽara dza 22 na 25 biḽioni. Nga tshifhinga tsha madalo aya, mashango aya vhuraru hao o tendelana kha ṱhoḓea ya u engedza mbambadzo na vhubindudzi vhukati hao.
4.1.4. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi vhambedza nnḓa zwibveledzwa zwi ngaho malasha, mitshelo hu tshi katelwa na zwiṅwe zwibveledzwa zwinzhi zwa vhulimi kha maṅwe mashango a dzhango ḽa Asia, zwine hezwi zwa bveledza tshikhala tsha u engedza mbambadzo na mbambadzelannḓa.
4.1.5. Luṱa lwa u fhedzisela lwa nyambedzano idzi dza dzitshaka lwo khunyeledzwa nga madalo a muvhuso e a tshimbila zwavhuḓi fhaḽa kha shango ḽa Switzerland. Madalo aya o khwaṱhisedza vhushaka ha zwa polotiki, ikonomi na matshilisano nahone o dovha hafhu a ṱuṱuwedza tshumisano i vhuedzaho vhoṱhe kha masia a zwa mbambadzo na vhubindudzi, mveledziso ya zwikili, saintsi na vhutumbuli.
5. Vhushaka vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Türkiye
5.1.1. Madalo a mushumo a Tshanḓa tsha Phresidennde Vho Paul Mashatile kha shango ḽa Türkiye nga ṅwedzi wa Tshimedzi 2025 o dovha hafhu a khwaṱhisa vhushaka vhukati ha mashango aya mavhili. Nga tshifhinga tsha madalo aya, vho tshimbidza muṱangano wa Khomishini ya Mashango Mavhili (BNC) ya u tou thoma ya vhukati ha mashango aya. BNC iyi i khou vha hone hu tshi tevhedzwa thendelano dza ṅwaha wa 2012 dze dza vhumba thendelano idzi, nahone i ḓo rangwa phanḓa nga kha tshiimo tsha Tshanḓa tsha Phresidennde na Vaisi Phresidennde nga u fhambana havho.
5.1.2. Nyambedzano dzo khunyeledzwa nga vhuṱambo ha u sainwa ha thendelano dzo fhambanaho, dzine khadzo ha katelwa Nḓivhadzo yo Ṱanganelaho ya nga ha u Vhumbwa ha Khomishini yo Ṱanganelaho ya zwa Ikonomi na Mbambadzo (JETCO) khathihi na Memorandamu wa Thendelano kha masia a ngaho pfunzo dza nṱha na vhugudisi, hu tshi katelwa na tshumisano dza nga ha vhupo ha ikonomi yo khetheaho nahone ho vhofholowaho.
6. G20
6.1.1. Khabinethe yo takadzwa nga fhungo ḽa uri nzudzanyo dza shango ḽa Afrika Tshipembe dza u fara Muṱangano wa Vharangaphanḓa vha G20 une wa ḓo tshimbila zwavhuḓi u bva nga ḽa 22 u swika 23 Lara dzo no vha kha vhuimo ha nṱha, nahone i na fulufhelo ḽa uri shango ḽashu ḽi ḓo fara muṱangano une wa ḓo tshimbila zwavhuḓi.
6.1.2. Muṱangano u khou lavhelelwa uri u ḓo ṱuṱuwedza uri hu vhe na mishumo minzhi ya zwa ikonomi nga kha u engedzea ha ṱhoḓea dza thundu, tshumelo, themamveledziso na vhuendedzathundu; u sika mishumo na u engedza mbuelo dza mabindu apo. U ḓadzisa kha zwenezwo, zwigidi na zwigidi zwa vhurumelwa ha dzitshaka, nyanḓadzamafhungo na vhaeni vha ḓo sumbedzisa zwithu zwi kungaho zwa fhano Afrika Tshipembe kha ḽifhasi, zwine hezwi zwa ḓo ṱuṱuwedza nyaluwo ya tshifhinga tshilapfu kha sekhithara ya zwa vhuendelamashango. Vhuimo hashu ha u vha Phresidennde wa G20 ho no ḓi thoma u khwaṱhisa sekhithara ya zwa vhuendelamashango, hune ho no ḓi farwa miṱangano ya tshiofisi ya 100 kha ya 132 u tou bva nga ḽa 1 Lara 2024.
6.1.3. Musi hu tshi khou dzudzanywa miṱangano iyi, Muṱangano wa zwa Matshilisano wa G20 we wa dzudzanyelwa u farwa nga ḽa 18 u swika 20 Lara 2025, une wa vha muṱangano wa u katela maipfi a vhadzulapo kha maitele a u dzhia tsheo a G20 hu tshi itelwa u ṱuṱuwedza tshumisano ya ḽifhasi, u ṱuṱuwedza mveledziso i katelaho khathihi na u ṋetshedza nḓivhadzo ine ya sumbedza ndavhelelo khathihi na zwine vhadzulapo vha khou ṱangana nazwo.
6.1.4. Shango ḽa Afrika ḽi khou shumisa vhuimo haḽo ha Vhuphresidennde ha G20 kha u lingedza u tandulula khaedu dzi konḓaho dzine ḽifhasi ḽa khou ṱangana nadzo khathihi na u ṱuṱuwedza uri hu vhe na thendelano kha thaidzo dzo fhambanaho. Zwipikwa zwashu ndi u khwaṱhisa zwa u kona u konḓelela zwiwo khathihi na u dzhia vhukando, u vhona uri hu khou vha na u langa zwikolodo nga nḓila yavhuḓi kha mashango ane a kha ḓi bvela phanḓa, u kuvhanganya masheleni hu tshi itelwa tshanduko ya u ya fulufulu ḽa musaladzo wa fhasi khathihi na u shumisa minerala ya ndeme kha zwa nyaluwo i katelaho vhoṱhe.
6.1.5. Ri khou lavhelela u ṱanganedza vhaeni vhashu vha vhuṱhogwa kha Muṱangano wa Vharangaphanḓa wa G20 khathihi na u ṋetshedzwa ha vhuimo ha Vhuphresidennde ha G20 kha shango ḽa Amerika.
B. Tsheo dza Khabinethe
1. Madzinginywa a Mbuelo na Furemiweke ya zwa Masheleni zwa 2025
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza Madzinginywa a Mbuelo na Furemiweke ya zwa Masheleni zwa 2025 uri a ṋetshedzwe ngei Phalamenndeni. Furemiweke ya zwa masheleni ndi tshipiḓa tsha ndeme tsha mugaganyagwama wa lushaka wa ṅwaha. Fuyremiweke ya zwa Masheleni ndi ya ṅwaha wonoyo wa muvhalelano nahone i amba nga ha mbekanyamaitele ya ikonomi khulwane ya lushaka. I katela zwithu zwo fhambanaho, u fana na ngaganyo dza mbuelo dzoṱhe (dza mugaganyagwama na dza nga nṱha ha mugaganyagwama dzi tshi ṱalutshedzwa nga u fhambana hadzo) dzine dza khou lavhelelwa u ambiwa nga hadzo nga tshenetsho tshifhinga tsha ṅwaha wa muvhalelano hu tshi katelwa na ndavhelelo dza u hadzima kha ṅwaha wonoyo wa muvhalelano.
1.2. Minisṱa vha Muhasho wa Gwama, Vho Enoch Godongwana, vha ḓo ṋetshedza mulaedza wa MTBPS Phalamenndeni nga ḽa 12 Lara 2025 nga awara ya 2H00 masiari.
2. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo dzhia tshiimo tsha vhurangaphanḓa ha SADC lwa tshifhinganyana
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza khumbelo u bva kha Muṅwaleli Muhulwane wa Tshitshavha tsha Mveledziso tsha Mashango a Tshipembe ha Afrika (SADC), Vho Elias Mpedi ya uri shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi dzhie vhurangaphanḓa ha tshifhinganyana ha SADC nga mulandu wa zwine zwa kha ḓi tou bva u bvelela kha shango ḽa Madagascar. Hezwi zwi katela u fara miṱangano yoṱhe ya SADC ye ya dzudzanyelwa u vha hone u bva nga ṅwedzi wa Lara 2025 nahone shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi khou lavhelelwa u dzhia vhuḓifhinduleli ha tshifhinganyana u vhuya u swikela musi muṱangano u tshi dzhia tsheo ya tshiofisi yo teaho.
2.2. Khumbelo iyi i elana zwavhuḓi na Athikili 9A(2)(b) na 10(4) dza Thendelano dza SADC dzine dza sumbedzisa uri musi Mudzulatshidulo wa zwino a tshi khou kundelwa u ita mushumo wawe, Mudzulatshidulo ane a khou tevhela a nga dzhia vhuḓifhinduleli ha tshifhinganyana u vhuya u swikela musi muṱangano u tshi dzhia tsheo yo teaho.
3. Mbekanyamaitele ya Tshumelo dza Mveledziso ya Matshilisano kha Vhathu vhane vha vha na Vhuholefhali
3.1. Mbekanyamaitele yo humiselwa murahu hu tshi itelwa uri Minisṱa vha Muhasho wa Mveledziso ya Matshilisano vha anganyele masheleni nga tshumisano na Minisṱa vha Muhasho wa Gwama.
4. Muvhigo wa Mvelaphanḓa wa Ṅwaha wa vhu 8 (2023 – 2024) wa u thoma u shumiswa ha nḓivhadzamulayotibe ya Pfanelo dza Vhathu vhane vha vha na Vhuholefhali (WPRPD)
4.1. Khabinethe yo ṱanganedza Muvhigo wa Mvelaphanḓa wa vhu8 une wa amba nga ha u thoma u shumiswa ha WPRPD, khathihi na themendelo dza hone. Muvhigo uyu u sumbedza u shela mulenzhe he ha itwa nga mihasho ya muvhuso wa lushaka na wa mavundu nga tshifhinga tsha u vhiga tsha vhukati ha ṅwaha wa 2023 u swika 2024. U sumbedzisa mafhungo maswa nga ha maga e a dzudzanywa a u bvisa zwikhukhulisi zwa tswikelo kha vhathu vhane vha vha na vhuholefhali.
4.2. U bvisela khagala maga a ndeme o livhiswaho kha u bvisa zwikhukhulisi zwa tswikelo kha vhathu vhane vha vha na vhuholefhali. Hezwi zwi katela mafulo a u tsivhudza vhadzulapo, u khwinifhadzwa ha themamveledziso hu tshi itelwa u khwinisa tswikelo, thandululo dza zwa vhuendi vhu swikeleaho khathihi na pulane dza zwa vhudavhidzani vhu katelaho. Mihasho ya muvhuso wa lushaka i swikaho 30 hu tshi katelwa na ofisi dza rathi dza Vhalangavundu vho shela mulenzhe kha muvhigo, we wa ṱanganedzwa uri u anḓadzwe kha gurannḓa ya muvhuso khathihi na u ḓivhadzwa kha vhadzulapo nga vha Muhasho wa Vhafumakadzi, Vhaswa na Vhathu vha re na Vhuholefhali. Muvhigo uyu u a kona u swikelea kha www.dwypd.gov.za.
C. U tholwa
U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa musi ho ranga u khwaṱhisedzwa ndalukano khathihi na u ṱanzwa madzina ho teaho.
1. Vho Livhuwani Tommy Makhonde sa Mulangi Muhulu kha Muhasho wa zwa Muno (u engedzwa ha khonṱhiraka)
2. Dokotela Vho Mbulelo Nokwequ sa Muofisiri Mutshimbidzi Muhulwane wa Tshiimiswa tsha Lushaka tsha zwa Mielo tsha Afrika Tshipembe.
3. Vho Mpumelelo Maseko sa Mulangi ane a si vhe muraḓo wa Khorotshitumbe kha Bodo ya Koporasi ya Vhubindudzi ha Muvhuso.
4. Bodo ya Vhalangi vha SASRIA
(i) Dokotela Vho Nolwandle Mgoqi-Mbalo (u dovha u tholwa hafhu);
(ii) Vho Reginal Haman (u dovha u tholwa hafhu);
(iii) Mufumakadzi Vho Margaret Phiri (u dovha u tholwa hafhuo);
(iv) Vho Shafee Verachia;
(v) Vho Noxolo Abraham;
(vi) Vho Nomusa Mufamadi;
(vii) Vho Afika Selemane;
(viii) Vho Nkhumeleni Musekwa;
(ix) Vho Vuyelwa Matsiliza;
(x) Vho Mmabatho Sukati; na
(xi) Vho Dirkse Kunz
5. Vhalangi vha Bodo ya Zhendedzi ḽa Vhuendi ha Badani ha Vhukati ha Mikaṋo (C-BRTA) (U ya nga he zwa ḓivhadzwa ngaho tshifhingani tsho fhelaho)
(i) Vho Randall Howard (Mudzulatshidulo);
(ii) Vho Loyiso Kula
(iii) Muimeleli Vho Adila Chowan (u dovha u tholwa hafhu);
(iv) Vho Keitumetse Mahlangu;
(v) Vho Yongama Pamla-Dhludhlu;
(vi) Dokotela Vho Dineo Penelope Mathibedi;
(vii) Vho Zandile Kabini; na
(viii) Vho Dave Jackson Moswane
6. Miraḓo ya Bodo ya Mveledziso ya Nḓowetshumo ya zwa Vhufhaṱi
(a) Vho Khulile Nzo; (Mudzulatshidulo);
(b) Prof Vho Susanna Bouillon (Muthusamudzulatshidulo);
(c) Vho Yvonne Mbane;
(d) Dokotela Vho Karabo Siyila;
(e) Vho Johan van der Walt;
(f) Dokotela Vho Deenadayalen Konar;
(g) Dokotela Vho Julia Petla;
(h) Vho Thembisa Jimana; na
(i) Dokotela Vho Elizabeth Makgae
D. Mafhungo maswa kha Khabinethe
1. Pulane dza u tandulula thaidzo dza zwa vhuthathazwitzhili na tshampungane
1.1. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha pulane dza tshifhinga tshilapfu dza u tandulula khaedu dza tshikafhadzo ya vhuthathazwitzhili na tshampungane dzine zwitshavha zwinzhi zwa khou ṱangana nadzo nga vha Muhasho wa Maḓi na Tshampungane (DWS)
1.2. Nḓivhadzo kha Gurannḓa ya Muvhuso ya nga ha Zwilinganyi zwa Lushaka zwo khwinifhadzwaho zwa Tshumelo dza zwa Maḓi na Tshampungane ine ya vha Khombekhombe ye ya itwa nga vha muhasho wa DWS nga ḽa 6 Fulwi 2025, yo no ḓi thoma u bveledza nyimele yavhuḓi kha zwa u thoma u shumiswa ha sisṱeme zwa vhuthathazwitzhili dzine dza sa shumise maḓi manzhi u mona na shango.
1.3. Milayo iyi ndi ine ya ita uri vhuṱumetshedzi vhuswa ha u ya kha zwiimiswa zwa u kunakisa maḓi a mashika vhu si tsha vha mulayoni. Hezwi zwi amba uri mimasipala i nga si kone u ṋea thendelo ya vhuṱumetshedzi vhuswa na ha vhashumisi vha tshumelo khulwane u ya kha sisṱeme ya tshiimiswa tsha u kunakisa maḓi kana maḓi a mashika, nga nnḓa ha musi sisṱeme iyo i na khonadzeo ya u nga kona u fara maṅwe maḓi manzhi a u ḓadzisa.
1.4. U ḓadzisa afho, Mulayotibe wa Khwiniso ya Tshumelo dza zwa Maḓi u ḓo ṋea Minisṱa vha Muhasho wa Maḓi na Vhuthathazwitzhili maanḓa manzhi a u kona u kombetshedza zwa u tevhedzwa ha maitele na zwilinganyi.
E. Vhuṱambo vhune ha khou ḓa
1. Muṱangano wa Mbuedzedzo wa Tshikwama tsha Ḽifhasi tsha u Lwa na dwadze ḽa AIDS, Lufhiha na Maḽaria wa vhu8
1.1 Khabinethe yo ṱanganedza zwa u farwa ha Muṱangano wa Mbuedzedzo wa Tshikwama tsha Ḽifhasi wa vhu8 une wa ḓo farwa nga ḽa 21 Lara 2025 fhaḽa ḓoroboni ya Johannesburg. Muṱangano uyu une wa ḓo tshimbidzwa nga shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa United Kingdom nga tshumisano na vha Tshikwama tsha Ḽifhasi tsha u lwa na dwadze ḽa AIDS, Lufhiha (TB) na Maḽaria, u ḓo vha hone nga tshifhinga tshithihi tsha musi hu tshi khou farwa Muṱangano wa Vharangaphanḓa vha G20. Muṱangano uyu u ṋetshedza tshikhala tsha ndeme tsha u ṱanganya vhuḓiimiseli ha ḽifhasi khathihi na u kuvhanganya zwishumiswa zwa u thusa kha nndwa ya u lingedza u fhelisa dwadze ḽa HIV na AIDS, TB na maḽaria nga u ṱavhanya.
1.2 Muṱangano u ḓo kuvhanganya Vharangaphanḓa vha Mashango na mivhuso, vhadzulapo, zwitshavha, vhashumisani vha dzitshaka na vha vhukati ha mashango mavhili khathihi na sekhithara ya phuraivethe, hu tshi itelwa u wana vhubindudzi vhune ha ṱoḓea vhukuma musi hu tshi itelwa u phaḓaladza mbekanyamushumo dza u mutakalo wavhuḓi une wa nga thusa u vhulunga matshilo. Nyambedzano afho kha muṱangano uyo dzi khou lavhelelwa u thusa kha u khwaṱhisa zwa u kona u konḓelela na u bvela phanḓa lwa tshifhinga tshilapfu ha sisṱeme dza zwa mutakalo, zwine zwa vha zwa ndeme kha u fhaṱa vhumatshelo ho ḓalaho mutakalo nahone ho tsireledzeaho kha vhathu vhoṱhe.
F. Milaedza
1. Maipfi a Ndiliso
Khabinethe yo livhisa maipfi ayo a ndiliso kha vha muṱa na dzikhonani dza:
- Ḽizhakanḓila ḽa radio, Vhafunzi Vho Abel Sello Phiri, vhe ipfi ḽavho ḽa khuthadza na u ṱuṱuwedza mirafho na mirafho nga kha mbekanyamushumo yavho ya nga masiari kha tshiṱitshi tsha Motsweding FM.
- Khabinethe yo livhisa maipfi ayo a ndiliso kha vha miṱa yo zhakiwaho khathihi na dzikhonani dze dza ṱutshelwa nga vhafunwa vhadzo nga murahu ha khombo mbili dza badani dze dza bvelela fhethu ho fhambanaho he ha fhedza ho lovha vhathu vha swikaho 15 ino vhege. Khombo ya u thulana ha thekhisi na baki ye ya bvelela fhaḽa Bassonia, kha ḽa Gauteng, yo sia hu tshi khou lovha vhathu vha sumbe ngeno iṅwe khombo hafhu ya vhukati ha thekhisi na ṱhiraka ye ya bvelela kha bada khulwane ya N3, fhaḽa vhukati ha Van Reenen’s Pass na Montrose kha ḽa Free State yo sia hu tshi vha na u lovha ha vhathu vha malo.
- Tshiamo na Baleseng Moramaga, avha vhavhili vhe vha vha vhe vhazwala vho vhulahwa nga nḓila ya tshiṱuhu fhaḽa Vhubvaḓuvha ha Mamelodi. Muhumbulelwa wa miṅwaha ya 38 we a farelwa mulandu wa mabulayo aya a tshiṱhuhu, o ḓivhonadza lwa u tou thoma fhaḽa Khothe ya Madzhisiṱaraṱa ya Mamelodi mulovha (Ḽavhuraru).
2. U fhululedza
Khabinethe yo ṱahisa maipfi ayo a u fhululedza na u tamela mashudu kha:
- Qhawekazi Mazaleni nge a ḓivhadzwa sa ene muwini wa Miss SA 2025; nahone i mu tamela zwivhuya kha vhuḓifhinduleli hawe vhuswa.
- Khabinethe yo dzhia tsheo ya u fhululedza Phresidennde nga murahu ha u avhelwa havho digirii ya vhudokotela ha khuliso nga vha Yunivesithi ya Malaya.
- Melissa Nayimuli nge a ambadzwa khare ya u vha Miss Universe South Africa nahone u ḓo imela shango ḽa Afrika Tshipembe kha muṱaṱisano wa ḽifhasi wa Miss Universe ngei kha ḽa Thailand.
- Khabinethe yo fhululedza vha Tshikolo tsha zwa Mavhusele tsha Lushaka nge vha zwi kona zwavhuḓi u ṋetshedza Tshikolo tsha Mavhusele a zwa Ikonomi kha vharangaphanḓa vha tshumelo dza muvhuso ngei Nairobi, kha ḽa Kenya, nga tshumisano na vha Tshiimiswa tsha zwa Ndangulo na Ndaulo ya Muvhuso tsha Ghana (GIMPA) khathihi nav ha Tshikolo tsha zwa Mavhusele tsha Kenya (KSG), u bva nga ḽa 27 u swika 30 Tshimedzi 2025. Mbekanyamushumo iyi i khou dzhenelwa nga miraḓo ya phalamennde, miraḓo ya khorotshitumbe ya lushaka, ṱhoho dza mihasho na vhoradzipfunzo vhane vha bva fhano kha ḽa Afrika Tshipembe, Ghana na Kenya. Mbekanyamushumo ya Mavhusele a zwa Ikonomi yo ṱanganedzwa nga Khabinethe nga ṅwedzi wa Ṱhangule 2020 nahone yo dzudzanyelwa u khwaṱhisa vhurangaphanḓa, ṱhoḓisiso na nyambedzano dza nga ha mbekanyamaitele dza mafhungo a mavhusele a zwa ikonomi kha vhuimo ha vhurangaphanḓa na vhalangi vhahulwane vha muvhuso.
Mbudziso:
Vho Sandile Nene
Muambelo wa Muvhuso o tou Farelaho
Luṱingothendeleki: 083 712 2316
