A. Mafhungo a Zwino Shangoni
1. Ikonomi
1.1 Vhubindudzi
1.1.1 Khabinethe yo sumbedza u vha na fulufhelo kha u khwaṱha ha ikonomi yashu zwenezwo musi shango ḽi tshi khou bvela phanḓa na u vhumba vhushaka ha tshumisano kha zwa u fhaṱiwa ha sekhithara dza ndeme khathihi na u kunga vhuṅwe vhubindudzi.
1.1.2 Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza zwa u rwelwa ṱari ha Google Cloud ya vha ha Google South Africa ya mutengo u swikaho R2.5-biḽioni fhaḽa ḓoroboni ya Johannesburg ine ya ḓo ṱumanya shango ḽa Afrika Tshipembe na netiweke ya ḽifhasi ya Google Cloud. Thandela iyi ndi thandela ya u tou thoma ya vha ha Google kha ḽoṱhe ḽa Afrika nahone i sumbedza vhubindudzi vhuhulwane vhukuma kha zwa themamveledziso ya thekhinoḽodzhi ya Afrika Tshipembe.
1.1.3 Khabinethe yo ita khuwelelo kha sekhithara dzoṱhe ya uri dzi engedze luvhilo lune shango ḽashu ḽa khou tshimbila ngalwo ho livhiwa kha ikonomi i katelaho vhoṱhe nahone ine ya nga vha ya tshifhinga tshilapfu hu tshi katelwa na u sika mishumo nga kha vhubindudzi ho engedzwaho khathihi na nga u khwaṱhisa zwithu zwinzhi zwiṋe zwa vha zwavhuḓi nga ha shango.
1.2 U shela mulenzhe ha Sekhithara ya Phuraivethe kha Thandela dza Vhuendedzathundu ha Zwiporo na Vhuimangalavha
1.2.1 Khabinethe yo ṱanganedza zwa u rwelwa ṱari ha Khumbelo ya Zwidodombedzwa zwa nga ha U shela Mulenzhe ha Sekhithara ya Phuraivethe kha zwa Thandela dza Tshiporo na Vhuimangalavha ha zwa Vhuendedzathundu sa izwi zwi tshi tou vha tshipiḓa tsha tshanduko dza ndeme dza u khwinifhadza sekhithara ya zwa vhuendedzathundu ya shango ḽa Afrika Tshipembe lune nga murahu zwa ḓo khwinifhadza nyaluwo ya ikonomi nga kha vhuimangalavha ho khwinifhadzeaho.
1.2.2 Pulane ya Sisteme ya zwa Vhuendedzathundu ya fhano kha ḽa Afrika Tshipembe i ṱuṱuwedza phikhisano khulwane kha zwa mashumele a theminaḽa dza zwiporo na vhuimangalavha lune zwa ḓo kunga vhubindudzi ha phuraivethe, fhedzi themamveledziso dza ndeme dzi fanaho na nḓila dza zwiporo na vhuimangalavha dzi kha ḓi vha nga fhasi ha vhuṋe ha phuraivethe.
1.3 Fulufulu
1.3.1 Khabinethe yo ṱanganedza zwa u engedzwa ha 800 megawatts ya muḓagasi muswa une wa khou dzheniswa kha giridi ya lushaka nga murahu ha musi Eskom yo zwi kona zwavhuḓi u vhuedzedza yunithi ya u fhedzisela ya vhubveledzi ha muḓagasi fhaḽa kha Tshiṱitshi tsha Muḓagasi tsha Kusile. Hezwi zwi ḓo thusa u ḓisa vhudziki kha giridi khathihi na u khwaṱhisa nḓisedzo ya fulufulu ya shango ḽashu ya tshifhinga tshi ḓaho.
1.4 Mbalombalo dza zwa Mishumo dza Kotara
1.4.1 Khabinethe yo ṱanganedza zwa u engedzea ha u tholwa ha vhathu nga mishumo ya 12 000 u swika kha 10.64 miḽioni kha sekhithara yo dzudzanyeaho ine ya si vhe ya zwa vhulimi nga tshifhinga tsha kotara ya vhuṋa ya ṅwaha wa 2024. Mbalombalo dza vha ha Stats SA dza nga ha Mishumo dza Kotara dzi sumbedza u engedzea ha mishumo kha sekhithara ya zwa mbambadzo, tshumelo dza zwa mabindu, vhuendi na muḓagasi.
1.4.2 Naho ho vha na u khwinifhadzea hu vhonalaho, mishumo ya tshoṱhe i kha ḓi vha fhasi kha zwe ya vha i zwone ṅwaha wo fhelaho. Khabinethe yo ḓiimisela u ṱuṱuwedza tshandukiso dza milayo khathihi na u thoma u shumisa mbekanyamushumo dzo sedzanaho na zwa nyaluwo ya ikonomi hu tshi itelwa u bveledza nyimele yavhuḓi ya zwa u sikwa ha mishumo.
2. Nḓivhadzo ya Mulayo wa Tshanduko ya Kilima, mulayo 22 wa ṅwaha wa 2024
2.1 Khabinethe yo ṱanganedza nḓivhadzo ya Mulayo wa Tshanduko ya Kilima, wa 2024 (Mulayo 22 wa 2024) nga Phresidennde Vho Ramaphosa nga Musumbuluwo, wa ḽa 17 Ṱhafamuhwe 2025, une wa ita uri hu vhe na mveledziso ya mbekanyamaitele dzi shumaho zwavhuḓi dza zwa tshanduko ya kilima khathihi na pulane dza tshifhinga tshilapfu dza tshanduko ya u ya kha ikonomi na tshitshavha tsha muhasaladzo wa khaboni ya fhasi.
2.2 Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza Tshigwada tsha Vhashumisani vha Dzitshaka (IPG), tshine tsha vha ṱhanganelano ya mashango ane a vha shango ḽa United Kingdom, Germany, France na EU, hu tshi itelwa u thivha tshikhala tsha zwa masheleni tsho siiwaho nga shango ḽa Amerika nga murahu ha u ḓibvisa haḽo kha Vhushaka ha Tshumisano ya Tshandukiso ya Fulufulu i Pfadzaho.
2.3 Tshivhaloguṱe tsha pfulufhedziso dza dzitshaka kha ḽa Afrika Tshipembe zwazwino tshi kha masheleni a swikaho US$12.8 biḽioni, hune khao ha katelwa na masheleni a fhiraho US$9 biḽioni a bvaho kha IPG khathihi na thikhedzo dza zwa masheleni a bvaho kha shango ḽa Spain, Switzerland na Canada.
3. Vhushaka ha vhukati ha Dzitshaka
3.1 Vhushaka ha ḽa Afrika Tshipembe na shango ḽa Japan
3.1.1 Khabinethe yo ṱanganedza vhushaka ho khwaṱhaho vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Japan nga murahu ha madalo a mushumo a Muthusaphresidennde Vho Paul Mashatile ngei kha ḽa Japan u bva nga ḽa 17 u swika 19 Ṱhafamuhwe 2025 e a vha o livhiswa kha u khwaṱhisa tshumisano ine ya vha hone zwazwino vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Japan kha masia ane a vhuedza mashango aya vhuvhili hao.
3.1.2 Ho dovha hafhu ha vha na vhudavhidzani na vha Zhendedzi ḽa Tshumisano ya Dzitshaka ḽa Japan ho livhiswaho kha masia ane khao ha nga vha na tshumisano ya zwa ikonomi, Dzangano ḽa zwa Mveledziso ya Ikonomi kha ḽa Afrika hu tshi itelwa u amba nga ha zwikhala zwa mbambadzo na vhubindudzi hu tshi katelwa na Dzangano ḽa Japan ḽa nga ha Nḓisedzo ya Mutale na Fulufulu hu tshi itelwa u bvisela khagala zwikhala zwa vhubindudzi kha sekhithara ya zwa migodi.
4. Mutakalo
4.1 U humiselwa murahu ha Milayo ya nga ha Zwibveledzwa zwa Mbanzhe (hemp) na Mbanzhe (Cannabis)
4.1.1 Khabinethe yo ṱanganedza zwa u humiselwa murahu ha Milayo ine ya iledza zwa u rengiswa ha zwibveledzwa zwa zwiḽiwa zwa mbanzhe (hemp) na zwa mbanzhe (cannabis) nga vha Muhasho wa Mutakalo.
4.1.2 Musi hu tshi khou dzhielwa nṱha masiandaitwa ane a si vhe avhuḓi a thengiso ya zwibveledzwa zwa zwiḽiwa zwa mbanzhe (hemp) na zwa mbanzhe (cannabis) ane a nga vha hone arali zwo shumiswa nga vhana, Milayo yeneyo i tea u ṱolwa nga nḓila yo fhelelaho, a i tei u lwa na Khaṱhulo ya Khothe ya Ndayotewa nahone a i tei u pfuka Mulayo wa Kushumiselwe kwa Mbanzhe kwa Phuraivethe.
4.1.3 Muhasho wa zwa Vhulamukanyi na Mveledziso ya Ndayotewa u khou tshimbidza zwa u bveledzwa ha Mvetamveto ya Milayo ya vhukati ha mihasho ya nga ha u thoma u shumiswa ha Mulayo wa Kushumiselwe kwa Mbanzhe kwa Phuraivethe.
4.2 Vhulwadze ha Khwanḓa na Mulomo (FMD)
4.2.1 Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha u engedzwa ha mikaṋo ya Vhupo ha Ndangulo ya Malwadze ha KwaZulu-Natal (DMA) hu tshi itelwa u fhelisa zwiṅwe zwiwo zwa Vhulwadze ha Khwanḓa na Mulomo (FMD).
4.2.2 DMA yo engedzwa hu tshi itelwa u katela mimasipala i tevhelaho: Big Five Hlabisa; Mtubatuba; Nongoma; Ulundi; Umhlabuyalingana; Jozini; Pongola; Abaqulusi; Mfolozi; uMhlathuze; Mthonjaneni; Nqutu; Nkandla; uMlalazi na Mandeni.
4.2.3 A hu na zwifuwo zwa khwanḓa dzo fhandekanaho (kholomo, nngu na mbudzi), zwibveledzwa zwazwo kana zwivhumbamvumbo zwiṋe zwa tea u bviselwa nnḓa ha mikaṋo ya DMA nga nnḓa ha musi zwo tendelwa nga phumethe ya dokotela ḽa zwifuwo wa muvhuso.
5. Vhulamukanyi, U thivhela vhugevhenga na Vhutsireledzi
5.1 U thivhela Vhugevhenga
5.1.1 Khabinethe yo ṱanganedza zwa u farwa ha vhahumbulelwa vha swikaho 12 892 vhuakti ha ḽa 17 Ṱhafamuhwe na ḽa 23 Ṱhafamuhwe 2025 nga vha Tshumelo ya Mapholisa ya Afrika Tshipembe (SAPS) sa tshipiḓa tsha Operation Shanela.
5.1.2 Hezwi zwi katela vhahumbulelwa vha swikaho 1 753 vhe vha vha vha tshi khou ṱoḓelwa milandu ya vhugevhenga vhu shushaho nahone ha dzikhakhathi vhu fanaho na mabulayo, ndingedzo dza u tshipa, u tshipa, vhufhura ha zwa mabindu na mahayani. U ḓadzisa kha zwenezwo, vhaṅwe vhahumbulelwa vha swikaho 1 794 vho swika he vha farelwa milandu ya u rwa muhumbulo u wa u vhanga Mafuvhalo a Shushaho Muvhilini ngeno ho farwa hafhu na vhaṅwe vha rengisaho zwidzidzivhadzi vha swikaho 203. Ho dovha hafhu ha farwa vhaṅwe vhahumbulelwa vha swikaho 1 507 kha milandu ya u wanala vhe na zwidzidzivhadzi khathihi na vhaṅwe vhahumbulelwa vha swikaho 115 nge vha wanala vhe na zwiṱhavhane zwi siho mulayoni.
5.2 U bvela phanḓa na Mafulo a U amba Mafhungo ane a si vhe Ngoho
5.2.1 Khabinethe yo vhaiswa vhukuma nga mulandu wa mafulo a u amba mafhungo ane a si vhe ngoho ane a khou bvela phanḓa a itwaho nga vha dzangano ḽa Solidaritiet na AfriForum khathihi na vhashumisani vhavho nahone mazhendedzi a zwa mulayo a khou ita ṱhoḓisiso dza u pfukwa ha milayo ya shango ḽa Afrika Tshipembe.
5.2.2 U itela u thivhela zwa u phaḓaladzwa hafhu ha mafhungo ane a si vhe ngoho, vha Tshumelo dza Mapholisa a Afrika Tshipembe vho ṱangana vha dzangano ḽa AfriForum u itela u bvisela khagala mavharivhari a mabulayo a vhathu vhanzhi vha vhatshena ane a khou ambiwa nga murahu ha mabulayo a bvelelaho mabulasini.
5.2.3 Kha muṱangano, dzangano ḽa AfriForum ḽo tenda uri mbalombalo dza zwa vhugevhenga ndi dza vhukuma sa zwe dza ḓivhadziswa zwone nga Minisṱa wa Mapholisa, hu tshi katelwa na ayo o iteaho mabulasini.
5.2.4 Ndi zwithu zwi ḓivheaho uri maṅwe a mabulayo a mabulasini a khou itwa nga vhathu vhane vha ḓivhana na vhoramabulasi avho hu tshi katelwa na miraḓo ya miṱa yavho.
5.2.5 Khabinethe i dovha hafhu ya ḓivha nga ha mafhungo ane a si vhe ngoho a uri hu na vhalimivhafuwi vha vhatshena vha swikaho 72,000 vhe vha saina uri vha khou ṱoḓa u pfulutshela ngei kha ḽa USA nga murahu ha thambo ye vha i wana u bva kha Phresidennde wa shango ḽa Amerika.
5.2.6 U ya nga vhuṱanzi vhu re hone, AgriSA, Muhasho wa zwa Vhulimi, na StatsSA, shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi tou vha na vhalimivhafuwi vha zwa makwevho vha 41,000 fhedzi.
5.3 Nndwa ya u lwa na Zwiito zwa Vhuaḓa
5.3.1 Khabinethe yo ṱanganedza zwa u rwelwa ṱari ha Foramu ya Ndangulo ya Mikaṋo na Nndwa ya u lwa na Zwiito zwa Vhuaḓa kha zwa Vhufhalali nga ḽa 25 Ṱhafamuhwe 2025 sa tshipiḓa tsha ndingedzo dza u fhelisa zwiito zwa vhuaḓa kha mushumo wa ndangulo ya mikaṋo na vhufhalali.
B. Mafhungo maswa kha Khabinethe
1.1. Miṱangano ya Nzudzanyo dza Muṱangano wa Tshigwada tsha Mashango a Fumbili (G20)
1.1.1. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi khou bvela phanḓa na u fara miṱangano ya maimo a nṱha yo fhambanaho ya G20 hu tshi itelwa ndugiselo dza Muṱangano muhulwane wa G20 nga ṅwedzi wa Lara 2025. Miṱangano ya zwenezwino yo farwa nga nḓila i tevhelaho:
1.1.2. Muṱangano wa U thoma wa G20 wa Tshigwada tsha U shuma tsha nga ha Vhubindudzi wo farwa nga vidio u bva nga ḽa 18 u swika 20 Ṱhafamuhwe 2025 nahone wo amba nga ha u bveledza ikonomi dzi katelaho vhathu vhoṱhe, u shuma zwavhuḓi na u kundelwa ha sisṱeme dza zwa mbambadzo dza mashango manzhi kha tshifhinga tsha miṅwaha ya 30 yo fhelaho. Muṱangano uyu wo dovha hafhu wa amba nga ha mbambadzo na nyaluwo i katelaho vhoṱhe, adzhenda ya zwa mbambadzo i shumaho zwavhuḓi, nḓowetshumo dzi vhavhalelaho mupo khathihi na tshanduko dza Dzangano ḽa zwa Mbambadzo ḽa Ḽifhasi.
1.1.3. Nyambedzano dza Lushaka dzo livhiswaho kha muṱangano wa Tshigwada tsha U shuma hu tshi katelwa na Muṱangano wa Vhorasaintsi Vhahulwane vha zwa Vhulimi wa G20 we wa farwa nga ḽa 18 Ṱhafamuhwe 2025 (nga vidio) we wa amba nga ha u bvela phanḓa ha zwa vhulimi lwa tshifhinga tshilapfu, khwinifhadzo na u konḓelela.
1.1.4. Tshigwada tsha U shuma tsha G20 tsha nga ha Tshivhumbelo tsha zwa Masheleni tsha Dzitshaka tsho ṱangana fhaḽa ḓorobomi ya Pretoria nga ḽa 18 Ṱhafamuhwe u itela u amba nga ha thaidzo ya tshikolodo tsha dzhango ḽa Afrika.
1.1.5. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo fara muṱangano wa nzudzanyo nga ḽa 20 Ṱhafamuhwe 2025 hu tshi itelwa Muṱangano wa Mbekanyamushumo ya Vhubindudzi ha zwa Maḓi wa dzangano ḽa Mbumbano ya Afrika wa ṅwaha wa 2025 wo dzudzanyelwaho u farwa nga ṅwedzi wa Ṱhangule 2025.
1.1.6. Tshigwada tsha U shuma tsha G20 tsha nga ha Mupo na U bvela Phanḓa ha Kilima Yavhuḓi lwa Tshifhinga Tshilapfu tsho fara muṱangano nga ḽa 25 Ṱhafamuhwe 2025 nahone tsho lavhelesesa kha zwipikwa zwihulwane zwa mupo na zwa tshanduko ya kilima.
1.1.7. Muṱangano wa Vhuvhili wa Tshigwada tsha U shuma tsha nga ha Mutakalo tsha G20 zwazwino u kati u vhuya u swikela nga ḽa 28 Ṱhafamuhwe 2025. Muṱangano uyu u khou amba nga ha u khwaṱhiswa na u ṱuṱuwedzwa ha tswikelo i eḓanaho ya tshumelo dza zwa mutakalo.
1.1.8. Tshigwada tsha U shuma tsha nga ha Ikonomi ya Didzhithaḽa ya nga ha Vhuṱali ha Khomphiyutha tsha G20 tshi ḓo fara muṱangano ngei Gqeberha u bva nga ḽa 7 u swika 11 Lambamai 2025 hune tsha ḓo vha tsho sedzesa kha tshandukiso ya didzhithaḽa na nyaluwo ya zwa matshilisano na ikonomi i katelaho vhoṱhe.
1.1.9. Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza muvhigo wa tsenguluso ya nga ha tshiimo na tsireledzo ya vhupo ha zwa Vhufa ha Ḽifhasi ha ḽa Afrika Tshipembe musi hu tshi tevhedzwa Zwilinganyi zwa Fhasisa zwa G20 nga ha u dzudzanywa na u farwa ha muṱangano wa G20. Khabinethe yo dzhiela nṱha zwauri vhupo ha sumbe kha ha fumimbili (12) ha zwa Vhufa ha Ḽifhasi ha shango ḽa Afrika Tshipembe ho lugela u ṱanganedza vhaeni vha G20, fhedzi hu tea u vha na u lugiswa fhaḽa na fhaḽa u itela uri vhaeni vha kone u ḓiphina zwavhuḓi.
1.2. Muṱangano wa vhu8 wa vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe – na Mbumbano ya Yuropa (EU)
1.2.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u khwaṱhiswa ha Vhushaka ha Ndeme ha vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na EU nga tshifhinga tsha Muṱangano wa vhu8 wa vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na EU we wa farwa nga ḽa 13 Ṱhafamuhwe 2025 fhano kha ḽa Afrika Tshipembe.
1.2.2. EU yo ombedzela thikhedzo yayo ya vhuimo ha u vha Phresidennde wa G20 ha shango ḽa Afrika Tshipembe khathihi na ndeme yawo sa muṱangano wa ḽifhasi wa nga ha tshumisano kha zwa ikonomi.
1.2.3. EU yo dovha hafhu ya ḓivhadza Masheleni a Nḓila dza zwa Vhubindudzi ha Ḽifhasi a swikaho R93,5-biḽioni a u tikedza thandela dza zwa vhubindudzi ha ndeme kha zwa tshandukiso ya fulufulu ḽo kunaho nahone ḽa tshandukiso i pfadzaho, themamveledziso ya zwa vhuṱumani ha didzhithaḽa hu tshi katelwa na nḓowetshumo dzapo dza zwa mishonga.
2. Muvhigo wa mvelaphanḓa kha zwa u redzhisiṱariwa ha mavhengele a zwiphaza na zwiṅwe zwifhaṱo zwi rengisaho zwiḽiwa khathihi na maga a u fhelisa malwadze a wanalaho kha zwiḽiwa
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo wa nga ha mvelaphanḓa yo no itwaho kha zwa u redzhisiṱariwa ha mavhengele a zwiphaza na zwiṅwe zwifhaṱo zwi rengisaho zwiḽiwa khathihi na u ḓivhadzwa nga ha mushumo une wa khou itwa u itela u fhelisa malwadze a wanalaho kha zwiḽiwa.
2.2. Mushumo wa u redzhisiṱara wo khunyelela nga nnḓa ha musi muthu a tshi khou ṱoḓa u vula ḽiṅwe vhengele ḽa tshiphaza ḽiswa.
3. U pfuluswa ha avho vha wanaho magavhelo a zwa matshilisano u bva kha vha Zhendedzi ḽa Thusedzo ya zwa Matshilisano ḽa Afrika Tshipembe (SASSA) u ya kha garaṱa ntswa ya Postbank
3.1. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha u pfuluswa ha avho vha wanaho magavhelo a zwa matshilisano a SASSA u ya kha garaṱa ntswa ya muvhala mutswu nahone yo tsireledzeaho ya Postbank.
3.2. Ḓuvha ḽa u fhedzisela ḽa uri avho vha wanaho magavhelo a SASSA vha tshentshe Garaṱa dza Musuku dza SASSA u ya kha Garaṱa Ntswu dza Postbank ḽo engedzwa u swika nga ḽa 30 Lambamai 2025 u itela u ṋea tshifhinga SASSA na Muhasho wa Mveledziso ya Matshilisano uri vha kone u khunyeledza mushumo wa u pfuluswa ha avho vho teaho u vhuelwa vhane vha kha ḓi vha vho salela.
C. Tsheo dza Khabinethe
1. Luṱa lwa 2 lwa Operation Vulindlela
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza masia ane Operation Vulindlela ya khou lavhelesa khao, maga o ṱanganelaho a vhukati ha Ofisi ya Phresidennde na Vhufaragwama ha Lushaka u itela u ṱuṱuwedza tshanduko dza milayo.
1.2. Ayo masia o lavheleswa khao a katela u khunyeledzwa ha mushumo wo salelaho kha Luṱa lwa 1 ane a vha masia a zwa Fulufulu, Maḓi, Visa, na Tshanduko dza zwa Milayo khathihi na masia maswa a Muvhuso Wapo, tshayandingano kha zwa vhupo na tshandukiso ya didzhithaḽa.
1.3. Khabinethe yo laedza OV nga vhukwamani na Mihasho ya mishumo i elanaho uri i dzhiele nzhele maṅwe masia ane a tea u lavheleswa khao kha zwa tshanduko ane a vha U vusulusa nḓowetshumo na u bveledza khathihi na u renga zwibveledzwa zwapo, u vula tshikhala tsha u fhaṱwa ha themamveledziso khathihi na sekhithara dza u bveledzwa ha ole na gese.
1.4. Khabinethe yo dzhiela nzhele uri shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi kha ḓi vha shango ḽa vhu8 u vha nag ese nnzhisa nahone gese ine ya kha ḓi vha hone i ṱoḓa uri shango ḽi engedze vhukoni ha u ḓiitela nga ḽone ḽine.
1.5. Khabinethe i ḓo dovha hafhu ya fara muṱangano wo khetheaho wa u lavhelesa kha Pulane dza Nyaluwo ya Ikonomi kha tshifhinga tsha vhege nṋa (4) dzi tevhelaho.
2. Mbekanyamaitele ya Ndangulo ya Vhunzani ha Maḓi ya Lushaka yo Ṱanganelaho
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u thoma u shumiswa ha Mbekanyamaitele ya Ndangulo ya Vhunzani ha Maḓi yo Ṱanganelaho. Mbekanyamaitele iyi ndi ine ya khou lingedza u tandulula khaedu dza vhunzani ha maḓi sa zwe zwa sumbedziswa kha Nḓivhadzamulayotibe wa nga ha Mbekanyamaitele ya Maḓi ya Lushaka ya Afrika Tshipembe ya ṅwaha wa 1997 khathihi na Mulayo wa Maḓi wa Lushaka,
2.2. Mbekanyamaitele iyi i bvisela khagala mutevhe wa milayo ine ya vhumba thikho ya ndangulo ya vhunzani ha maḓi. I ita uri hu vhe na u elana ha milayo yoṱhe ya nga ha maḓi hu tshi katelwa na pfulufhedziso dza shango kha ḽifhasi dza u ṋetshedzwa na u vhulungwa ha maḓi sa tshiko tshi konḓaho u wanala.
3. Pulane Khulwane ya Fulufulu ḽi Vusuluseaho ya ḽa Afrika Tshipembe (SAREM)
3.1. Khabinethe yo ṱanganedza Pulane Khulwane ya Fulufulu ḽi Vusuluseaho ya ḽa Afrika Tshipembe (SAREM) uri i thome u shumiswa.
3.2. Heyi SAREM ndi ine ya khou lingedza u shumisa ṱhoḓea ya fulufulu ḽi vusuluseaho ine ya khou engedzea hu tshi katelwa na thekhinoḽodzhi dza u ḽi vhulunga u itela u ṱuṱuwedza zwa nḓowetshumo na zwa fhano hayani.
3.3. Iyi pulane khulwane yo lavhelesa kha fulufulu ḽa soḽa, muya, beṱiri dza ḽithyiamu na thekhinoḽodzhi dza mbulungelo ya beṱiri dza vanadiamu nahone yo itwa nga nḓila ine ya vha ḽiṅwalo ḽi tshilaho.
3.4. Khabinethe yo ṋea ndaela ya uri hu itwe muṅwe mushumo wa u ḓadzisa kha iyi Pulane Khulwane u itela u:
3.4.1. U kungedzela vhabindudzi uri vha lambedze masheleni a mveledziso ya vhaṋetshedzi vha fulufulu ḽi vusuluseaho,
3.4.2. I katela zwa u bveledzwa ha zwivhaswa zwa geseluḓi i vhavhalelaho mupo hu tshi itelwa u kona u swikela thendelano dza ḽifhasi dza 5% zwivhaswa zwo vanganywaho zwa kha sekhithara ya zwa vhufhufhi ha muyani na ya lwanzheni nga ṅwaha wa 2030.
4. Pulane dza Tshandukiso ya Muvhuso dza Didzhithala
4.1. Khabinethe yo ṱanganedza Pulane dza Tshandukiso ya Muvhuso dza Didzhithala dzine dzo livhiswa kha u shumiswa nga nḓila yo fhelelaho ha thekhinoḽodzhi u itela u khwaṱhisa zwa nḓisedzo ya tshumelo dza muvhuso khathihi na mashumele a muvhuso. Thaidzo dzine dza khou lingedzwa u tandululwa ndi dzine ha katelwa: tshumisano ya vhukati ha mihasho, sisṱeme dza kale, vhuḓifhinduleli vhune ha dzhenelelana khathihi na zwikili kana mashumele a songo eḓanaho.
4.2. Pulane iyi yo dzudzanywa hu tshi itelwa u ṋetshedza muvhuso wa didzhithala wo ḓitikaho nga vhathu nahone une wa pfesesa ṱhoḓea dza vhathu nga nḓila ya khwine, nga maanḓa vhathu vha welaho kha zwigwada zwi songo tsireledzeaho, ngau vhona uri hu khou vha na nḓisedzo ya tshumelo yo khwaṱhaho nahone ya tshihaḓu.
D. Milayotibe
1. Mvetamveto ya Khwiniso ya Mulayotibe wa Zhendedzi ḽa Themamveledziso ya Zwiko zwa Maḓi a Lushaka ya Afrika Tshipembe (NWRIA)
Khabinethe yo ṱanganedza zwa u ṋetshedzwa ha mvetamveto ya Khwiniso ya Mulayotibe wa NWRIA ngei Phalamenndeni. Mvetamveto iyi ndi ine ya elana na zwa u ḓivhadzwa ha NWRIA sa khamphani ya muvhuso ya Sheduḽu ya 2.
E. U tholwa
U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa nga murahu ha u khwaṱhisedzwa ha ndalukano na u ṱanzwa madzina ho teaho.
1. Vho Fhululani Peter Netshipale sa Mulangi Mhuhulu wa Muhasho wa Mveledziso ya Matshilisano.
2. Miraḓo ya Khoro ya U thivhela zwa u Phaḓaladzwa ha Zwiṱhavhane zwa Tshinyalelo Khulwane ya Afrika Tshipembe:
(a) Mufumakadzi Vho Ditebogo Kgomo (Mudzulatshidulo);
(b) Dokotela Vho Kelvin Kemm;
(c) Dokotela Vho Alison Lubisi;
(d) Vho Gian Marcon ;
(e) Mufumakadzi Vho Kgaugelo Mogashoa;
(f) Mufumakadzi Vho Elsie Monale;
(g) Vho Sandile Ndlovu;
(h) Mufumakadzi Vho Deidre Penfold;
(i) Mufumakadzi Vho Lizell Reinecke;
(j) Prof Vho Bismark M Tyobeka; na
(k) Dokotela Vho Jaqueline Weyer.
3. Miraḓo ya Bodo ya Khamphani ya zwa Maḓaka ya Afrika Tshipembe:
(a) Prof Vho Edward Nesamvuni (Mudzulatshidulo)
(b) Mr Neeshan Balton (u dovha u tholwa hafhu)
(c) Mufumakadzi Vho Lahlane Malema (u dovha u tholwa hafhu)
(d) Vho Norman Baloyi;
(e) Vho Leo Long;
(f) Vho Ndyebo Grootboom;
(g) Muambeli Vho Nomazotsho Yvonne Memani;
(h) Vho Zwintayo Madula;
(i) Mufumakadzi Vho Sharon Mkhize; na
(j) Mufumakadzi Vho Ntombifuthi Nkosi.
F. Vhuṱambo vhune ha khou ḓa
1.1. Ḓuvha ḽa Ḽifhasi ḽa Vhulwadze ha Lufhiha (TB)
1.1.1. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo fululedza Ḓuvha ḽa Ḽifhasi ḽa Vhulwadze ha Lufhiha nga ḽa 24 Ṱhafamuhwe 2025 nga fhasi ha thero ine ya ri “Ee! Nṋe na Vhone ri nga Fhelisa Vhulwadze ha TB: Ḓiimiseleni, Ḓikumedzelani, Ṋetshedzani”.
1.1.2. Khabinethe yo takadzwa nga fhungo ḽa uri shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo fhungudza tshikalo tsha zwiwo zwa TB nga 57% nga ṅwaha wa 2023 u itela u swikela tshipikwa tsha vha Dzangano ḽa zwa Mutakalo ḽa Ḽifhasi tsha u fhungudza zwiwo zwa dwadze ḽa TB nga 50% u bva nga ṅwaha wa 2015 u swika nga 2025. Mbekanyamushumo yashu khulwane ya anthirethirovairaḽa yo shela mulenzhe kha u fhungudza zwiwo zwa TB, hu tshi katelwa na dzilafho ḽo tshimbilaho zwavhuḓi khathihi na u fhungudza tshivhalo tsha dzimpfu.
1.1.3. Khabinethe i khou ita khuwelelo kha vhadzulapo vhoṱhe vha ḽa Afrika Tshipembe ya uri vha dalele kiḽiniki ya tsini kana vhuongelo u itela ṱhaṱhuvho ya mahala ya TB.
2. Indaba ya nga ha Maḓi na Vhuthathazwitzhili (27 -28 Ṱhafamuhwe 2025)
2.1. Indaba ya nga ha Maḓi na Vhuthathazwitzhili ya ṅwaha wa 2025 i ḓo farwa nga ḽa 27 na 28 Ṱhafamuhwe 2025 fhaḽa Gallagher Estate nga fhasi ha thero ine ya ri: “Vhubveledzisi ha Maḓi na Nḓisedzo.”
2.2. Heyi Indaba i ḓo bveledza pfulufhedziso dze dza itwa nga tshifhinga tsha Mugaganyagwama wa Tshifhinga tsha Vhukati ha Ṅwaha wa 2025-2029 Pulane ya Mveledziso (MTDP) na Operation Vulindlela 2.0, sa tshipiḓa tsha maga a u shandukisa zwithu a Ndangulo ya Muvhuso ya Vhusumbe kha sekhithara ya zwa maḓi.
2.3. Indaba i ḓo dovha hafhu ya kala mvelaphanḓa yo swikelwaho kha Pulane ya Mashumele ya Muṱangano wa nga ha Maḓi ya ṅwaha wa 2024 khathihi na u lavhelesa kha mivhigo ya Blue, Green na No Drop ya ṅwedzi wa Lara 2023.
3. Guvhangano ḽa Vhafumakadzi ḽa nga ha Ikonomi (WECONA)
3.1. WECONA, ine ya amba nga ha u shela mulenzhe ha vhafumakadzi kha ikonomi khulwane nga nḓila i eḓanaho u itela u fhelisa khakhathi dzo ḓitikaho nga mbeu khathihi na mabulayo a vhafumakadzi (GBVF), i ḓo vha hone nga ḽa 28 Ṱhafamuhwe 2025.
3.2. Maga aya a lushaka a kuvhanganya fhethu huthihi khamphani, mihasho ya muvhuso, madzangano na vhathu u itela uri vha kone u bveledza nḓila dza u shela mulenzhe kha ikonomi ha mabindu o rangwaho phanḓa nga vhafumakadzi.
4. Ṅwedzi wa Mbofholowo
4.1. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi ḓo pembelela Ṅwedzi wa Mbofholowo nga ṅwedzi wa Lambamai na nga Ḓuvha ḽa Mbofholowo yashu ḽine ḽa vha 27 Lambamai 2025.
4.2. Ḓuvha ḽa Mbofholowo na Ṅwedzi wa Mbofholowo ndi maḓuvha a ndeme vhukuma a u pembela sa lushaka luthihi musi shango ḽashu ḽi tshi khou fululedza zwa u vhumbwa ha shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo faranaho, ḽi sa sedzi muvhala, ḽi sa sedzi mbeu nahone ḽa demokirasi ḽine ḽo ḓiimisela kha mikhwa ya zwa tshirunzi tsha vhuthu, u sa sedza muvhala na mbeu khathihi na ṱhomifho ya mulayo sa zwe zwa sumbedziswa kha Ndayotewa yashu.
4.3. Vhuṱambo ha lushaka ha u fhululedza Ḓuvha ḽa Mbofholowo ḽa uno ṅwaha vhu ḓo farelwa kha vunḓu ḽa Mpumalanga nahone vhu ḓo dovha hafhu ha pembelela zwa u khunyeledzwa ha vhuṱambo ha u fhululedza Miṅwaha ya 30 ya Mbofholowo na Demokirasi ho fhedzaho ṅwaha woṱhe.
5. Muṱangano wa Vhana vha Afrika (3 – 7 Lambamai 2025)
5.1. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi ḓo fara Muṱangano wa Vhana vha Afrika (ACS) ngei ḓoroboni ya Johannesburg u bva nga ḽa 3 u swika 7 Lambamai 2025.
5.2. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo nangwa sa fhethu hune ha ḓo farelwa hone Muṱangano u ḓaho, hune vha Tshikwama tsha Vhana tsha Nelson Mandela vha vha vhone Dzangano ḽa zwa Vhadzulapo ḽine ḽa khou ranga phanḓa.
5.3. Avho vhane vha khou shela mulenzhe u bva kha dzhango ḽoṱhe nga u angaredza, vha ḓo kuvhangana kha hoyu muṱangano wo rangwaho phanḓa nga vhana u itela u tshimbidza nyambedzano vhukati ha vhana na vhabveledzi vha mbekanyamaitele.
6. Muṱangano wa vhu17 wa Dzangano ḽa Vhahaṱuli vha Vhafumakadzi ḽa Dzitshaka (IAWJ) u farwaho Kavhili nga Ṅwaha
6.1. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi ḓo fara Muṱangano wa vhu17 wa IAWJ u farwaho Kavhili nga Ṅwaha fhaḽa Ḓoroboni ya Kapa u bva nga ḽa 9 u swika 12 Lambamai 2025 nga fhasi ha thero ine ya ri: “U konḓelela: Vhafumakadzi kha vhuimo ha Vhurangaphanḓa u itela U fhelisa Zwiito zwa GBVF”.
6.2. Muṱangano uyu, une wa khou farwa nga Khethekanyo ya Afrika Tshipembe ya IAWJ, u kuvhanganya vhahaṱuki na vhaḓivhi vha zwa mulayo u bva mashangoni o fhambanaho a ḽifhasi. U ḓo lavhelesa kha nḓila dza u fhelisa zwiito zwa GBVF nga u imelela pfanelo dza vhafumakadzi na vhurangaphanḓa. Muṱangano u ḓo dovha hafhu wa dzhenelwa nga mazhakanḓila a zwa milayo sa Muhaṱui Muhulwane Vho Mandisa Maya.
7. Madalo a zwa Vhulavhelesi a Phresidennde ngei kha Masipala Muhulwane wa Nelson Mandela Bay
7.1. Phresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo fara Madalo a zwa Vhulavhelesi a Phresidennde ngei Gqeberha nga ḽa 15 na 16 Lambamai 2025 u itela u lavhelesa mvelaphanḓa yo no itwaho kha zwa nḓisedzo ya tshumelo, khaedu khathihi na zwikhala zwa nyaluwo ya ikonomi i katelaho vhoṱhe.
7.2. Madalo a zwa Vhulavhelesi a Phresidennde a ḓo dzhenelwa nga vharangaphanḓa vha bvaho kha masia oṱhe a muvhuso vhuraru hao nahone a ḓo ṋetshedza muvhuso tshikhala tsha u davhidzana na vhadzulapo.
4. Muṱangano wa Geseluḓi i Vhavhalelaho Mupo (12 - 13 Fulwi 2025)
4.1. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi ḓo fara Muṱangano wa Geseluḓi i Vhavhalelaho Mupo wa u tou thoma u bva nga ḽa 12 u swika 13 Fulwi 2015.
4.2. Uyu Muṱangano wa Geseluḓi i Vhavhalelaho Mupo ndi we wa livhiswa kha u ṱuṱuwedza tshumisano ya dzingu, u ṱuṱuwedza zwa u kovhana thekhinoḽodzhi, u engedza vhukoni ha mashumele khathihi na u ita uri hu vhe na tswikelo ya maraga kha sekhithara ya geseluḓi i vhavhalelaho mupo.
G. Milaedza
1. U fhululedza
Khabinethe yo livhisa milaedza yayo ya u fhululedza na u tamela mashudu kha:
1.1. Muhulisei, Phresidennde Vho Netumbo Nandi-Ndaitwah kha u rwelwa havho ṱari sa Phresidennde wa shango ḽa Namibia. Ndi vhone Phresidennde wa mufumakadzi wa u tou thoma afho shangoni ḽavho, vho dovha hafhu vha thola Muthusaphresidennde wa mufumakadzi wa u tou thoma, Muhulisei, Vho Lucia Witbooi khathihi na khabinethe yo ḓalesaho vhafumakadzi.
1.2. Thimu dza Afrika Tshipembe kha kutambele kwavho kwavhuḓi kha Oḽimpiki dza Mitambo ya Vhuriha ya Ḽifhasi yo Khetheaho ya ṅwaha wa 2025 ngei Italy na kha mitambo ya Vhugweṋa ha Ḽifhasi ha Mugidimo ya nga Ngomu ngei kha ḽa China.
1.2.1. Kha hedzi Oḽimpiki dza Mitambo ya Vhuriha ya Ḽifhasi yo Khetheaho shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo kona u thuba mendele muthihi wa musuku, miraru ya siḽivhere khathihi na miṅwe mivhili ya buronzo:
a) Naledi Hlalele o thuba mendele wa musuku kha mutambo wa Figure Skating;
b) Bianca Basson na Kenneth Mokabo vhone vho thuba mendele wa siḽivhere kha mutambo wa Figure Skating;
c) Shane Bentley o thuba mendele wa siḽivhere kha mutambo wa Short Track Speed Skating;
d) Tyrell Sykes o thuba mendele wa buronzo kha mutambo wa Figure Skating; na
e) Shirnel Swarts we na ene a thuba mendele wa buronzo kha mutambo wa Short Track Speed Skating.
1.2.2. Thimu ya SA fhaḽa kha mitambo ya Vhugweṋa ha Ḽifhasi ha Mugidimo wa nga Ngomu kha ḽa China, yo fhenya kha mitambo iyi nga nḓila i tevhelaho:
a) Prudence Sekgodiso o ita ḓivhazwakale nga u vha muthu wa mufumakadzi wa u tou thoma fhano kha ḽa Afrika Tshipembe u thuba mendele wa musuku kha mitambo ya Vhugweṋa ha Ḽifhasi ha Mugidimo wa Ngomu kha mbambe ya 800m.
b) Akani Simbine, nge a thuba mendele wa buronzo kha makhaulatshele a mbambe ya 60m ya Vhugweṋa ha Mugidimo wa nga Ngomu wa Ḽifhasi.
c) Ho vha na u shuma dzavhuḓi vhukuma he ha itwa nga Cheswill Johnson kha nzambu ndapfu ya vhanna na nga Chris van Niekerk kha mutambo wa shot put.
1.3. Mugidimi wa muswa, Bayanda Walaza, we a khunyeledza mbambe ya mugidimo wa mithara dza 100 nga tshifhinga tsha fhasi ha mithethe ya 10, zwe zwa ita uri a vhe muthu muswa wa ḽa Afrika Tshipembe u fara rekhodo iyi ya u vha mugimi wa luvhilo luhulu lwa vhuṱanu kha vha miṅwaha ya fhasi ha 20 nga rekhodo ya mithethe ya 9.99, a fhedza nga u thuba mendele wa Musuku kha mitambo ya Vhugweṋa ha Mugidimo wa Gauteng Devhula.
1.4. Vho Rassie Erasmus nge vha ḓivhadzwa sa Mugudisi wa Ṅwaha kha ṅwaha wa 2024 nga tshifhinga tsha u avhelwa ha Pfufho dza Mutambo wa Ragibii dza Afrika Tshipembe.
1.5. Mutambi wa Springbok, Cheslin Kolbe nge a vha mutambamurahu wa u thoma u tou bva nga ṅwaha wa 2013 u thuba pfufho ya u vha Mutambi wa Ṅwaha kha Mutambo wa Ragibii ya Vhanna ya Afrika Tshipembe nga ṅwaha wa 2024.
1.6. Nadine Roos kha u huliswa hawe nga u vha Mutambi wa Ṅwaha kha Mutambo wa Ragibii ya Vhafumakadzi ya Afrika Tshipembe nga ṅwaha wa 2024, lwa vhuvhili kha tshifhinga tsha miṅwaha miraru.
1.7. Bafana Bafana nge vha vha kha vhuimo ha nṱha kha Tshigwada tsha C tsha Mitambo ya u Lwela u Dzhena kha Mitambo ya Khaphu ya Bola ya Milenzhe ya Ḽifhasi ya FIFA ya ṅwaha wa 2026 nga murahu ha u fhenya shango ḽa Lesotho fhaḽa Tshitediamu tsha Peter Mokaba tshe tsha vha tsho ḓala nga mulomo.
1.8. Muimbi wa ḽa Afrika Tshipembe, Tyla Laura Seethal, ane khanzhi a ḓivhea fhedzi sa Tyla, nge a ḓivhadzwa sa Mutsila wa Ḽifhasi wa Ṅwaha nga tshifhinga tsha u avhelwa vhuṱambo ha iHeartRadio Music Awards.
2. Maipfi a Ndiluso
Khabinethe yo ṱahisa maipfi ayo a ndiliso kha vha miṱa na dzikhonani dza:
2.1. Mufumakadzi Vho Yolanda Nyembezi, vhe vha vha vha tshi ḓivheswa sa Yallunder, vho vha vhe ramuzika wa vhukoni ho angalalaho we a kona u takadza vhathetshelesi vhawe nga ipfi ḽawe ḽavhuḓi vhukuma khathihi na u sumbedza dzangalelo ḽihulwane kha vhutsila uvhu ha zwa muzika.
2.2. Vho Ashwin Trikamjee, Phresidennde wa dzangano ḽa Hindu Maha Sabha ḽa Afrika Tshipembe na Mudzulatshidulo wa Foramu ya Vharangaphanḓa vha zwa Vhurereli ya Lushaka. Ramilayo wa Pfanelo dza Vhuthu. Vho shela mulenzhe muhulwane vhukuma kha zwa mveledziso ya bola ya milenzhe fhano kha ḽa Afrika Tshipembe. Sa Mulwelambofholowo a lwaho na Zwiito zwa Khethululo nga Lukanda, vho ranga phanḓa tshigwada tsha dzangano ḽa Natal Indian Congress fhaḽa Vhukati ha Ḓorobo ya Durban.
2.3. Vhalindi vha tshitshavha vha rathi (6) vhe vha vhulahwa khathihi na u rumela maipfi a u tamela mashudu kha avho vhaṅwe vha rathi (6) vhe vha huvhadzwa vhe fhaḽa vhuponi ha mikhukhuni ha Marry Me, ngei Soshanguve a uri ngavhe vha tshi fhola nga u ṱavhanya. Avho vhe vha lovha ndi Vho Mpho Johannes Koko, Vho Phelemon Seshoka, Vho Katlego Motloutsi, Vho Andries Moreteledi Tlhabane, Vho Siliky Ngoeng, khathihi na muṅwe muthu muthihi ane ha athu ḓivhea. Ho farwa vhathu vhavhili (2) vhane vha vha na vhuṱumani na vhugevhenga uvhu nahone vho swika he vha ḓivhonadza Khothe nga Ḽavhuraru, ḽa 26 Ṱhafamuhwe 2025.
2.4. Vho James O'Connell, mufhufhisi wa mabufho vhe vha lovha musi bufho ḽavho ḽa Impala Mark 1 ḽi tshi wa musi vha tshi khou ita misumbedzo ya zwa vhufhufhi fhaḽa kha Ṱano ḽa zwa Vhufhufhi ha Muyani ḽa West Coast, Mudavhini wa zwa Vhufhufhi ha Muyani ha Saldanha, vunḓuni ḽa Kapa Vhukovhela.
Tsho bviswa nga vha: Sisteme ya Mafhungo na Vhudavhidzani ha Muvhuso (GCIS)
Mbudziso: Mufumakadzi Vho Nomonde Mnukwa – Muambeli wa Muvhuso o tou Farelaho
Luṱingothendeleki: 083 653 7485
