A. Mafhungo a Zwino kha Shango
1. Tsireledzo na Vhutsireledzi
1.1. Malwadze ane a wanala kha zwiḽiwa na dzimpfu
1.1.1. Khabinethe yo ṱalutshedzwa nga ha malwadze a wanalaho kha zwiḽiwa khathihi na dzimpfu dze dza rekhodiwa kha zwipiḓa zwo fhambanaho zwa shango, he ha wanala vhana vha tshi khou lovha nga nḓila i vhavhaho vhukuma ngeno vhaṅwe vho swika he vha valelwa maongeloni o fhambanaho kha vundu ḽa Gauteng, Mpumalanga, Kapa Vhubvaḓuvha, KwaZulu-Natal na Free State.
1.1.2. Phresidennde vha ḓo amba na lushaka nga ha maga ane muvhuso wa khou a dzhia u itela u lwa na nyimele iyi.
1.1.3. Nga tshenetsho tshifhinga, Muhasho wa Mutakalo wo ṋea ndaela Tshiimiswa tsha Lushaka tsha Malwadze a Phirela (NICD) ya uri tshi ṱoḓuluse na u wanulusa tshiko tsha mulimo une wa khou wanala kha zwiḽiwa khathihi na u ita themendelo.
1.1.4. Muhasho wa Tshumisano ya Mavhusele na Mafhungo a Sialala u tshi khou tikedzwa nga Muhasho wa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku hu tshi katelwa na Komiti ya Vhukati ha Dziminisiṱa ya Ndangulo ya Zwiwo wo anḓadza Mvetomveto ya Mulayowapo wa Ikonomi ya Vhupo ha Zwikolobulasi u Angaredzaho kha gurannḓa ya muvhuso une wo livhiswa kha u ṱanganya mimasipala nga fhasi ha adzhenda nthihi khathihi na u dzhia vhukando vhu fanaho ho livhiswaho kha u bveledza ikonomi yapo i katelaho vhoṱhe hu tshi katelwa na u fhelisa zwa u tshimbidzwa ha mabindu ane a si vhe mulayoni vhuponi ha zwikolobulasi.
1.1.5. Khabinethe yo rumela maipfi ayo a ndiliso kha vha miṱa, dzikhonani na avho vhe vha vha vha tshi dzhena tshikolo na vhana vhoṱhe vhe vha lovha nga mulandu wa malwadze a wanalaho kha zwiḽiwa khathihi na u tamela mashudu kha avho vhane vha kha ḓi vha kha nḓila ya u fhola.
1.2. U lwa na Zwiito zwa Vhugevhenga
1.2.1. Khabinethe yo sasaladza u vhulahwa nga nḓila i vhavhaho ha Khosi ya Mufumakadzi Vho Thenjiwe Eunice “Nogcinile” Mtirara fhaḽa Mqhekezweni Great Place, vunduni ḽa Kapa Vhubvaḓuvha ya dovha hafhu ya rumela mulaedza wayo wa ndiliso kha vha muṱa wa vhuhosini wa AmaDlomo khathihi na Muvhuso wa Vhuhosi ha AbaThembu nga u angaredza. Mazhendedzi a zwa mulayo a ḓo fara na u sengisa vhaiti vha vhugevhenga uvhu.
1.2.2. Khabinethe yo dovha hafhu ya sasaladza zwa u tshipiwa ha vhagudi vhaṱanu vhe vha dovha hafhu vha hombokwa ho farwa zwigidi fhaḽa kha vhupo ha ndangulo ya Mqhekezweni.
1.2.3. NATJOINTS dzo livhiswa kha u fhelisa nga tshihaḓu zwa u engedzea ha tshikalo tsha zwa vhugevhenga hu tshi katelwa na mabulayo fhaḽa vunduni ḽa Eastern Cape khathihi na u vhona uri vhaiti vha zwiito izwi khathihi na vhadzudzanyi vhazwo vha khou swika hune vha farwa.
1.2.4. Khabinethe yo fhululedza mafulo o ḓitikaho nga zwa vhusevhi ane a khou rangwa phanḓa nga vha NATJOINTS (nndwa ya u lwa na zwiito zwa u bwa migodini zwi siho mulayoni na fulo ḽa vala-mgodi) e a ita uri hu vhe na u farwa ha vhabwi vha migodi zwi siho mulayoni vha fhiraho 1000 kha milonga ya migodi yo ṱutshelwaho fhaḽa Orkney, kha vundu ḽa North West u tou bva mafheloni a vhege a ḽa 2 Lara 2024.
1.2.5. Khabinethe yo ṱanganedza ndingedzo dzine dza khou bvela phanḓa dza u khwaṱhisa mashumele a mapholisa nga u rumelwa ha vhaofisiri vha mapholisa vhane vha kha ḓi tou bva u fhedza vhugudisi havho vha swikaho 2 800 kha zwiṱitshi zwa mapholisa zwo fhambanaho. Vhaṅwe mapholisa vhaswa vhane vha kha ḓi vha kati na vhugudisi havho vha swikaho 2000 vha ḓo fhedza vhugudisi havho nga ṅwedzi wa Nyendavhusiku 2024 nahone vha ḓo vha vho lugela u shuma nga tshifhinga tsha khalaṅwaha ya khushumusi.
1.2.6. Khabinethe yo ita khuwelelo kha vhadzulapo vhoṱhe vha ḽa Afrika Tshipembe ya uri vha shumisane na mapholisa kha nndwa ya u lwa na zwiito zwa vhugevhenga nga u vhiga zwiwo zwenezwo zwa vhugevhenga kha nomboro ya luṱingo ya 0800 10111 khathihi na kha Nomboro ya Luṱingo ya u lwa na Zwiito zwa u Badeliswa Masheleni nga Khani ine ya vha 080 091 1011 musi vha tshi vhiga milandu ya vhugevhenga vhu elanaho na zwiito zwenezwo zwa u badeliswa masheleni nga khani.
2. Mafhungo a Dzitshaka
2.1. Tshifhinga tsha tswikelo: Vhuimo ha ḽa Afrika Tshipembe ha u vha Phresidennde ya Tshigwada tsha Mashango a Fumbili (G20)
2.1.1. Tshifhinga tsho swika tsha uri shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi dzhie vhuimo haḽo ha u vha Phresidennde wa G20 u bva nga ḽa 1 Nyendavhusiku 2024 u swika ḽa 30 Lara 2025 nga fhasi ha thero ine ya ri: “Vhuthihi, Ndingano na Mvelaphanḓa ya Tshifhinga Tshilapfu”. .
2.1.2. Hu ḓo farwa Guvhangano ḽa Vharangaphanḓa fhaḽa ḓoroboni ya Johannesburg, vunduni ḽa Gauteng nahone IMC i khou shuma na maṅwe Mavundu hu tshi itelwa u fara miṱangano ya Dziminisiṱa na ya Zwigwada zwa u Shuma. Ri ḓo rwela ṱari mbekanyamushumo ya G20 ya Afrika Tshipembe nga ḽa 1 Nyendavhusiku 2024.
2.1.3. Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi ḓo shela mulenzhe kha Muṱangano wa G20 une wa khou ḓa nga ḽa 18 na 19 Lara 2024, ngei Rio de Janeiro, kha ḽa Brazil.
2.2. Khothe ya zwa Vhulamukanyi ya Dzitshaka (ICJ)
2.2.1. Khabinethe yo ṱanganedza u rumelwa ha ḽiṅwalo ḽa Tshihumbudzo kha ICJ ḽine ḽa sumbedzisa nḓila ye Muvhuso wa Israel wa pfuka ngayo Thendelano dza nga ha Mabulayo a Vhathu Vhanzhi vha Lushaka Luthihi nga zwiito zwa u tambudzwa nga khole na u vhulahwa ha vhathu vha Paḽestina vhane vha dzula kha ḽa Gaza.
2.2.2. Ḽiṅwalo iḽi ḽa tshihumbudzo ḽine ḽa vha na masiaṱari a fhiraho 1300, ḽi tshi tikedzwa nga zwifanyiso na dzianekhitsha, ḽi na vhuṱanzi ha zwiito zwa mabulayo a vhathu vhanzhi vha lushaka luthihi nga vha muvhuso wa shango ḽa Israele, hu tshi katelwa na u kundelwa haḽo u thivhela zwiito zwa u ṱuṱuwedza mabulayo a vhathu vhanzhi khathihi na u laṱisa avho vhane vha ṱuṱuwedza na u ita zwiito zwa mabulayo a vhathu vhanzhi vha lushaka luthihi.
2.2.3. Uhu u rumelwa ho vha hu khou bvelela nga tshifhinga tsha musi shango ḽa Israele ḽi tshi khou engedza zwiito zwa u vhulahwa ha vhadzulapo fhaḽa kha ḽa Gaza nahone ḽo ḓiimisela u bvela phanḓa kha nḓila ya u vhanga tshinyalelo fhaḽa kha ḽa Lebanon. Ḽiṅwalo iḽi ḽa tshihumbudzo ndi tshihumbudzi kha tshitshavha tsha ḽifhasi tsha khakhathi dze dza itelwa vhathu vha ḽa Paḽestina khathihi na ṱhoḓea ya vhuthihi hu tshi itelwa u thivhela tshiwo itsho. Uho u rumelwa ha ḽiṅwalo iḽo hu khou itea nga tshifhinga tsha musi hu tshi kha ḓi tou bva u dzhiiwa tsheo nga vha Dzangano ḽa Vhuthihi ha Dzitshaka ya u sasaladza zwiito zwa muvhuso wa shango ḽa Israel zwi tshi itelwa vhathu vha Paḽestina.
2.3. U Ṱuṱuwedza Demokirasi ya Ḽifhasi
2.3.1. Khabinethe yo rumela maipfi ayo a u fhululedza kha mivhuso na vhathu vha Riphabuḽiki ya Botswana, Mozambique na United States (US) nga murahu ha u khunyeledzwa ha khetho dza zwenezwino dze dza tshimbila zwavhuḓi.
2.3.2. Khabinethe yo fhululedza ṱhanganelano dza ḽihoro ḽa Umbrella for Democratic Change dza fhaḽa kha ḽa Botswana kha u shuma haḽo zwavhuḓi nga fhasi ha vhurangaphanḓa ha Phresidennde-Munangiwa Vho Duma Boko khathihi na u ṱanganedza u vhumbiwa ha nzudzanyo dza phirisela dza vhukati ha ndangulo ya muvhuso une wa khou fhelelwa nga tshifhinga na ndangulo ya muvhuso ine ya khou ḓa wa Phresidennde-Munangiwa Vho Boko.
2.3.3. Khabinethe yo fhululedza Phresidennde-Munangiwa Vho Daniel Chapo na ḽihoro ḽavho, ḽa FRELIMO, kha gundo ḽavho nga murahu ha khetho dze dza vha ḓivhazwakale kha shango ḽeneḽo dze dza farwa nga murahu ha miṅwaha ya 32 u bva tshe ha sainwa Thendelano dza Mulalonyangaredzi, dzine dza vha dzone dze dza ita uri hu vhe na u fhela ha nndwa ya vhadzulapo khathihi na u thoma maitele a demokirasi ya mahoro manzhi kha ḽa Mozambique. Khakhathi dzine dza khou bvela phanḓa zwazwino nga murahu ha khetho ndi thaidzo khulwane vhukuma nahone mahoro oṱhe a sa kwamei a tea u lingedza u wana thandululo dzo ḓoweleaho dzi re mulayoni u itela u tandulula thaidzo dzavho dzine vha vha nadzo dzi elanaho na zwa khetho u itela uri a kone u bvela phanḓa na u fhaṱa kha mutheo wa mulalo we wa thomiwa nga Thendelano dza Mulalo dza Maputo na Vhupfumedzani ha Lushaka.
2.3.4. Khabinethe yo dovha hafhu ya fhululedza Phresidennde-Munangiwa Vho Donald Trump nga murahu ha khetho dza ḽa US dze dza farwa nga ḽa 5 Lara 2024. Afrika Tshipembe ḽi khou lavhelela u shumisana zwavhuḓi na Phresidennde-Munangiwa Vho Trump kha tshifhinga tsha miṅwedzi ya 12 i ḓaho musi Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa vha tshi dzhia tshiimo tsha u vha Phresidennde wa G20 nga ḽa 1 Nyendavhusiku 2024.
3. Mafhungo a zwa Mbambadzo
3.1 Mvelelo dza Madalo a Muvhuso na u shela mulenzhe kha Foramu ya Tshumisano ya Vhukati ha Afrika na China (FOCAC)
3.1.1 Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha mvelelo dza Madalo a Muvhuso a zwenezwino e a tshimbila zwavhuḓi ngei kha shango ḽa Riphabuḽiki ya Vhathu ya China na muṱangano wa FOCAC we wa farelwa fhaḽa Beijing, China u bva nga ḽa 2 u swika ḽa 6 Khubvumedzi 2024. Khabinethe yo dzhiela nzhele mvelelo dza ndeme dzi tevhelaho dza ḽa Afrika Tshipembe:
3.1.2 Thendelano ya u shandukisa tshivhumbeo tsha mbambadzo uri i vhe nga nḓila ine zwibveledzwa zwo magwaho zwine zwa vha na ndeme khulwane, nga maanḓa thendelano ya u shandukisa mutevhe wa zwibveledzwa zwa 100 zwo engedzwaho ndeme u bva kha ḽa Afrika Tshipembe zwine shango ḽa China ḽa ḓo lavhelela u zwi ṱunḓa.
3.1.3 Nga nṱha ha izwo, shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo swikela thendelano ya tshumisano na shango ḽa China kha zwithu zwiraru zwa thendiselano zwine zwa elana na u fhungudza muhasaladzo wa khaboni, u shandukela kha didzhithaḽa, vhuendi na vhuhwalathundu. Tshumisano heyi i ḓo vula nḓila ya u ṱuṱuwedza vhubindudzi kha zwiendedzi zwa muḓagasi, u magwa ha dzibeṱiri, u vhulungwa ha fulufulu ḽi vusuluseaho hu tshi katelwa na kha Zouni dza zwa Ikonomi dzo Khetheaho khathihi na Zouni dza Mveledziso ya Nḓowetshumo.
3.1.4 Vhabindudzi vhahulwane vha ḽa China vha fhaḽa Shenzhen na Beijing vho sumbedzisa dzangalelo kha u engedza vhubindudzi havho kana kha zwa vhubindudzi ha mbavhalelo ya mupo fhano kha ḽa Afrika Tshipembe.
3.1.5 Nga tshifhinga tsha Muṱangano wa zwa Mabindu, ho sainwa Memorandamu ya Thendelano (MoUs) ya rathi ye ya livhiswa kha u ṱuṱuwedza tshumisano vhukati ha mabindu a ḽa China na khamphani dza Afrika Tshipembe khathihi na Zwiimiswa zwa Masheleni a Mveledziso u itela u khwaṱhisa tshumisano hu tshi itelwa u ṱuṱuwedza mveledziso ya nḓowetshumo kha ḽa Afrika Tshipembe, u ṱuṱuwedza tshumisano ya zwa thekhinoḽodzhi hu tshi itelwa u bveledza maitele a u fhungudza muhasaladzo wa khaboni kha sekhithara dza ndeme dza ḽa Afrika Tshipembe khathihi na zwa thengiselano hu tshi katelwa na u ṱuṱuwedza vhubindudzi kha sekhithara ya fulufulu ḽi vusuluseaho.
3.1.6 Thendelano dzo sainwaho kha maimo a muvhuso na a phuraivethe dzi ḓo shela mulenzhe kha u engedza vhubindudzi vhune ha ṱuṱuwedza tshanduko ya u ya kha zwa u vhavhalela mupo khathihi na muhasaladzo wa khaboni wa fhasi hu tshi katelwa na u ṱuṱuwedza mihumbulo miswa kha mishumo ya zwa nḓowetshumo khathihi na u kunga vhubindudzi kha Zouni dza zwa Ikonomi dzo Khetheaho na kha Dziphakha dza Nḓowetshumo.
4 Ikonomi
4.1 Tshitatamennde tsha Mbekanyamaitele ya Mugaganyagwama wa Vhukati ha Ṅwaha (MTBPS)
4.1.1 Khabinethe yo ṱanganedza MTBPS ya ṅwaha wa 2024, ine ya sumbedzisa nga ha vhuḓiimiseli ha Muvhuso wa Vhuthihi ha Lushaka ha u tevhela nḓila ya nyaluwo ya ikonomi ya tshihaḓu, i katelaho vhoṱhe nahone ya tshifhinga tshilapfu khathihi na u bveledza tshitshavha tshavhuḓi nahone tshi re na ndinganelo nga u fhelisa vhushai, tshayandingano na u shayea ha mishumo.
4.1.2 Vhudziki ha zwa masheleni a muvhuso vhu ḓiswaho nga ndangulo ya kushumisele kwa masheleni a muvhuso na zwikolodo nga nḓila ya vhuronwane vhu ḓo ita uri shango ḽashu ḽi kone u ṱuṱuwedza nyaluwo ya ikonomi nga thungo hu tshi khou itwa uri avho vhane a vho ngo tsireledzea na luthihi kha zwitshavha zwashu vha kone u bvela phanḓa na u tikedzwa nga kha mbekanyamushumo dzashu dza thikhedzo ya matshilisano.
4.1.3 Khabinethe i khou tikedza thikho nṋa dza u alusa ikonomi nga u ḓisa vhudziki kha zwi kwamaho ikonomi khulwane nga u angaredza, u ḓisa tshanduko dza zwa milayo, u bveledza vhukoni ha mashumele a muvhuso khathihi na u engedza vhubindudzi kha themamveledziso ya muvhuso. Shango ḽo livha kha nḓila ya u bviswa kha mutevhe wa u swifhadzwa ha madzina wa vha tshiimiswa tsha Financial Action Task Force (FATF) nga murahu ha musi ḽo kona u tandulula zwithu zwi swikaho 16 kha zwa 22 zwine ḽa khou tea u ita zwe zwa ṱaluswa phanḓa ha u senguluswa hafhu nga vha FATF nga ṅwaha wa 2025.
4.1.4 MTBPS ndi tshipiḓa tsha mugaganyagwama wa lushaka lwashu wo vuleaho nahone une wa sumbedza vhuḓifhinduleli une wa tendela hu tshi vha na vhupulani ha tshifhinga tsha vhukati u ya kha ha tshifhinga tshilapfu ha masheleni a shango ḽashu. I ṋea tshikhala tsha uri vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe vha kone u hwesa mihasho ya muvhuso na zwiimiswa vhuḓifhinduleli kha zwa mashumisele a masheleni khathihi na u ṋea vhabindudzi fulufhelo kha sia ḽa zwa ikonomi ḽine shango ḽa khou ḽi dzhia.
4.2 Vhuendelamashango
4.2.1 Zwa u rwelwa ṱari ha Fulo ḽa zwa Vhuendelamashango ḽa Tshilimo zwi ṱuṱuwedza vhadzulapo vha shango ḽa Afrika Tshipembe khathihi na vhaeni vha bvaho ḽifhasi ḽoṱhe nga u angaredza uri vha tandule vhupo ha maimo a nṱha ha zwa vhuendelamashango ho dzumbamaho vhune ha wanala kha mavundu ashu oṱhe vhuṋa hao.
4.2.2 Fulo ḽa Gimme Summer – Sho’t Left ḽi ḓo bvisela khagala fhethu hapo ha zwa vhuendelamashango u itela uri vhunzhi ha vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe vha kone u ḓiphina, u tandula na u vhona fhethu ha zwa vhuendelamashango hu kungaho hune hu tshe ho dzumbama fhano kha shango ḽashu.
4.2.3 Kha u khwaṱhisa sekhithara ya zwa vhuendelamashango, Khabinethe yo ṱanganedza zwa u anḓadzwa ha Tshikimu tsha Vhatshimbidzi vha Vhuendelamashango vhu Fhulufhedzeaho (TTOS), tshine tsha fhungudza maitele a u ita khumbelo ya visa hu tshi itelwa zwigwada zwihulwane zwa vhaendelamashango vha bvaho kha ḽa China na India.
4.2.4 Maga aya a amba nga ha thaidzo dza mashumele dza ofisi dza zwa vhudipulomati dza mashango a nnḓa nahone o livhiswa kha u kunga vhunzhi ha vhaendelamashango u bva kha mashango a China na India, ane nga u fhambana hao, a shela mulenzhe nga 1.8% na 3.9% ya vhaeni vhoṱhe vha dzitshaka vha dalelaho shango ḽa Afrika Tshipembe.
4.2.5 Khamphani dza zwa u enda dzine dza vha na dzangalelo dzi nga kona u swikela sisiṱeme nga u tou dalela https://touroperator.dha.gov.za:8443 kana u swikela phothaḽa nga kha bena ya TTOS kha www.dha.gov.za.
4.2.6 Hafhu, ho no thoma u ṋetshedzwa Sisiṱeme ya eVisa fhano shangoni u ya kha mashango a 34 u itela u ṋea vhaendelamashango vha bvaho kha mashango ayo tshikhala tsha u ita khumbelo ya visa ya u dalela ḽa Afrika Tshipembe nga inthanethe hu si na u tou ya embasi kana khontsuḽeithi.
5 Mafhungo a zwa maḓi
5.1 Maga a tshifhinganyana a u ṋetshedza maḓi kha vhupo ha Hammanskraal
5.1.1 Khabinethe yo ṱanganedza na u dzhiela nzhele mvelaphanḓa yo no swikelwaho nga vha Muhasho wa Maḓi na Vhuthathazwitzhili ya u ṋetshedza maḓi a u nwa kha Masipala wa Ḓorobo khulwane ya Tshwane hu tshi itelwa uri u kone u ṋetshedza maḓi a u nwa kha vhathu vha Hammanskraal lwa tshifhinganyana.
5.1.2 Thaidzo dza nḓisedzo ya maḓi dzine dza khou bvela phanḓa dze dza wela vhupo ha Hammanskraal khathihi na vhuṅwe vhupo ha nga tsini, dzi khou bvela phanḓa na u kwama matshilo a vhathu nga nḓila ine ya si vhe yavhuḓi, hu tshi katelwa khathihi na nḓisedzo ya tshumelo dza ndondolamutakalo kha zwiimiswa zwapo zwi fanaho na Vhuongelo ha fhaḽa Jubilee.
5.1.3 Masipala wa Ḓorobo khulwane ya Tshwane zwa zwino u kati na u thoma thandela i ḓuraho masheleni a swikaho R278-miḽioni ya u lugisa Tshiimiswa tsha Mishumo ya u Kunakisa Maḓi a Mashika tsha Rooiwal (WWTW) tshe tshifhingani tsha kale tsha vha tshi sa khou shuma.
5.1.4 Hu khou lavhelelwa uri mushumo wa u engedza mashumele a Rooiwal WWTW u ḓo ḓura masheleni a swikaho R2 biḽioni. Khabinethe yo dovha hafhu ya ḓivhadzwa uri Masipala wa Ḓorobo khulwane ya Tshwane u ḓo tea u badela thandela iyi nga kha mbuelo, khadzimiso kana nga mukovho wayo wa Gavhelo ḽa Mveledziso ya Vhupo ha Vhudzulo ha Dziḓoroboni.
5.1.5 Nga ṅwaha wa 2023, Muhasho wa Maḓi na Vhuthathazwitzhili wo ṋea ndaela vha Magalies Water ya uri vha dzhenelele nga u ṱavhanya u ya nga Mulayo wa Tshumelo dza zwa Maḓi, wa 1997 (Mulayo 108 wa 1997), khathihi na uri vha bveledze na u dzhenisa mutshini muswa wa u kunakisa maḓi fhaḽa kha tshiimiswa tshavho tsha zwa Mishumo ya u Kunakisa Maḓi tsha Klipdrift tshi re fhaḽa tsini na vhupo ha Hammanskraal. Hezwi zwi ḓo thusa u fhungudza khaedu dza zwa maḓi khathihi na u ṋetshedza khaedu dza tshifhinga tshilapfu. Tshiimiswa itshi tsha u kunakisa maḓi tsha u ḓadzisa tshi ḓo ṋetshedza maḓi kha maṅwe a madamu ane a vha kha sisiṱeme ya nḓisedzo ya maḓi ya ha Masipala u itela u engedza nḓisedzo ya maḓi a u nwa o kunaho kha vhupo ha Hammanskraal.
5.1.6 Muvhuso u khou ṱuṱuwedza vhathu vha vhupo ha Hammanskraal na vha vhupo vhu re nga tsini uri vha konḓelele musi mushumo uyu u kati. Tshipiḓa tsha u thoma tshi khou lavhelelwa u khunyeledzwa nga ḽa 15 Lara 2024. Hezwi zwi ḓo thusa Masipala wa Ḓorobo khulwane ya Tshawne uri u kone u ṋetshedza maḓi a u nwa o kunaho kha vhuṅwe ha vhupo ha Hammanskraal.
5.2 Zwikolodo zwa Mimasipala kha vha bodo dza maḓi
5.2.1 Khabinethe yo ṋewa zwidodombedzwa zwiswa nga ha zwikolodo zwine mimasipala ya vha nazwo kha bodo dza zwa maḓi zwine zwa khou bvela phanḓa na u engedzea nahone zwine zwa si tee u bvela phanḓa ngauralo, lune u swika zwino ha khou kolodwa masheleni a swikaho R23 biḽioni u tou bva nga ḽa 31 Ṱhangule 2024. Tshikolodo itshi tshi khou khakhisa tshiimo tsha zwa masheleni tsha bodo dza maḓi hu tshi katelwa na sekhithara yoṱhe ya zwa maḓi nga u angaredza. Minisiṱa wa Muhasho wa Maḓi na Vhuthathazwitzhili Vho Pemmy Majodina vha kha ḓi tou bva u vha na muṱangano na mimasipala i kwameaho yo fhambanaho he vha ḓo wana pfulufhedziso dza u badela u bva kha vhunzhi ha mimasipala ine zwa zwino a i khou badela.
5.2.2 Khabinethe tshifhingani tsho fhiraho yo ṱanganedza u vhumbiwa ha Komiti ya Vhukati ha Dziminisiṱa (IMC) u itela u amba nga ha u shandukiswa ha mimasipala. Heyi IMC i ḓo dovha hafhu ya dzhiela nṱha maga a u amba nga ha u badelwa tshikolodo tsha ha masipala kha vha bodo dza maḓi, nga maanḓa iyo ine ya vha tsini na u wa.
5.3 Nyiledzo dza Maḓi kha ḽa Gauteng
5.3.1 Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha nyiledzo dza maḓi dza ḽeveḽe 1 dzine dza vha hone kha ḽa Gauteng nga mulandu wa ṱhoḓea ya maḓi ine ya vha hone ye ya vhangwa nga kushumisele kwa maḓi ku re nṱhesa nga vhanga ḽa u engedzea ha tshivhalo tsha vhadzulapo, vhuṱumaphaiphi dza maḓi vhu siho mulayoni, u bvuḓa ha maḓi khathihi na kushumisele kwa maḓi kune kwa si vhe kwavhuḓi.
5.3.2 Tshikalokati tsha kushumisele kwa maḓi kha ḽa Gauteng ndi ḽithara dza 279 nga muthu nga ḓuvha musi tshi tshi vhambedzwa na tsha dzitshaka tshine tsha vha tshikalokati tsha ḽithara dza 173 nga muthu nga ḓuvha. Naho mimasipala mihulwane kha ḽa Gauteng i kha ḽeveḽe 1 ya nyiledzo ya maḓi, a hu khou tou vha na u kombetshedzwa ha nyiledzo idzi ho teaho nga mimasipala.
5.3.3 Minisiṱa wa Muhasho wa Maḓi na Vhuthathazwitzhili khathihi na Mulangavundu wa Gauteng vho humbela uri mimasipala i kombetshedze nyiledzo dza maḓi dza ḽeveḽe 2 dzine dza ḓo tshimbila khathihi na ndaṱiso arali vhashumisi vha maḓi vha sa khou tevhedza nyiledzo idzi.
5.4 U vhumbiwa ha Komiti ya Thaidzo dza Maḓi ya Lushaka
5.4.1 Khabinethe yo tikedza tsheo ya Phresidennde ya u ḓadzisa mushumo une zwa zwino wa khou rangwa phanḓa nga Tshanḓa tsha Phresidennde nga u dzhia fhungo ḽa zwa maḓi sa tshiwo tsha khathihi na u vhumba komiti ya thaidzo ya zwa maḓi ya lushaka ine ya ḓo bveledza pulane ya kushumele ya zwa maḓi khathihi na u ḓisa vhaḓivhi vha zwa maḓi hu tshi itelwa u dzhenelela kha khaedu ya zwa maḓi ine ya vha ya shango ḽoṱhe kha tshikhala tsha Muvhuso Wapo.
6 Matshilisano
6.1 U sainiwa ha Mulayotibe wa Khwiniso ya Mulayo wa Ṱhalano
6.1.1 Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha muvhuli wa u thoma wa ṱhanziela dza mbingano dza Vhamosḽeme dza 33 he ha vha ḓivhazwakale nga vha Muhasho wa Mafhungo a zwa Muno nga murahu ha u sainiwa ha Mulayotibe wa Khwiniso ya Mulayo wa Ṱhalano uri u vhe mulayo nga ṅwedzi wa Shundunthule ṅwaha uno nga Phresidennde Vho Ramaphosa. Uyu Mulayotibe ndi une wa khwinisa Mulayo wa Ṱhalano, wa ṅwaha wa 1979 (Mulayo 70 wa 1979) hu tshi itelwa uri u kone u dzhiela nṱha mbingano dza Vhamosḽeme khathihi na u tsireledza madzangalelo a vhafumakadzi vha Vhamosḽeme hu tshi katelwa na vhana vhavho tshifhinga tsha musi mbingano dzenedzo dzi tshi swika hune dza nga fheliswa.
6.1.2 Tshanduko idzi dzine dza vha uri ndi kale dzo lavhelelwa, dzi sumbedza vhuḓiimiseli ha shango ḽashu ha u vhona uri pfanelo dza ndingano, tshirunzi, tswikelo ya vhulamukanyi kha vhafumakadzi vha Vhamosḽeme khathihi na vhana vhavho hu tshi katelwa na ṱhogomelo yo teaho ya vhana vhaṱuku, sa zwe zwa sumbedziswa kha Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe ya ṅwaha wa 1996, dzi khou ṱhonifhiwa.
6.1.3 Dzi dovha hafhu dza ita uri hu vhe na u ṱuṱuwedzwa ha vhuthihi ha zwa matshilisano, u fhaṱa lushaka khathihi na ṱhalusavhuṋe ya lushaka i fanaho hu tshi katelwa na u ṱhonifha maitele o fhambanaho a zwa mvelele na vhurereli.
B. Tsheo dza Khabinethe
1. Tsheo dza Khabinethe dza Muṱangano wa Ḽavhuraru, ḽa 23 Tshimedzi 2024
1.1. Khetho dza Muvhuso Wapo dza ṅwaha wa 2026
1.1.1. Khabinethe yo ṱanganedza u vhumbiwa ha Komiti ya Vhukati ha Dziminisiṱa ine ya ḓo vha yone i sedzana na mafhungo a ndugiselo dza Khetho dza Muvhuso Wapo dza ṅwaha wa 2026/27.
1.1.2. Nga murahu ha musi khetho dza muvhuso wapo dza tshifhinga tsho fhelaho dzo farwa nga ḽa 1 Lara 2012, khetho dzi tevhelaho dza ha masipala dzone dzi ḓo farwa nga ḽa 2 Lara 2016 na ḽa 1 Luhuhi 2027. Muṱangano wa IMC u ḓo vhidzwa nga Minisiṱa vha Muhasho wa Tshumisano ya Mavhusele na Mafhungo a Sialala nahone yo vhumbwa nga mihasho ya muvhuso yo fhambanaho ine ya vha ya ndeme kha u vhona uri khetho dzi khou tshimbidzwa nga nḓila yavhuḓi.
1.1.3. Khabinethe yo dovha hafhu ya dzhiela nṱha na u tendela fomuḽa ya u ta tshivhalo tsha dzikhantseḽara u ya nga Khethekanyo 20 (1) (a) ya Mulayo wa Zwivhumbeo zwa ha Masipala.
1.1.4. Khetho dza ha Masipala dza ṅwaha wa 2026 dzi ḓo vha dza vhurathi u tou bva tshe ha vha na muvhuso wa demokirasi nga ṅwaha wa 1994. Heyi IMC i ḓo shuma na vha IEC khathihi na zwiṅwe zwiimiswa zwo teaho kha u ita uri mushumo woṱhe wo livhiswaho kha khetho dza muvhuso wapo u khou tshimbila zwavhuḓi nahone nga mulalo.
2. Mulayotibe
2.1. Mulayotibe wa Khwiniso ya Muhanga wa Vhushaka ha Vhukati ha Mihasho, wa ṅwaha wa 2024
2.1.1. Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha Mulayotibe wa Khwiniso ya Muhanga wa Vhushaka ha Vhukati ha Mihasho, wa 2024 hu tshi itelwa vhupfiwa ha nnyi. Mulayotibe uyu ndi une wa lavhelela u ita khwiniso kha Mulayo wa Vhushaka ha Vhukati ha Mihasho (Mulayo 13 wa 2005), hu tshi itelwa u vhona uri masia o fhambanaho a muvhuso a khou shumisana nga nḓila yo teaho.
2.1.2. Khwiniso hedzi ndi dzine dza ḓo lulamisa dziṅwe dza khethekanyo dza Mulayo dzine u swika zwino dzo no vha dza kale nahone dzi ḓo ita uri masia oṱhe a muvhuso vhuraru hao a shumisane u itela u khwinisa nḓisedzo ya tshumelo dzine dza ḓo ita uri hu vhe na u swikela ṱhoḓea dza vhathu.
2.1.3. Ndima 3 ya Ndayotewa i lavhelela uri hu vhe na tshumisano vhukati ha masia oṱhe a muvhuso nga nḓila ya u fhulufhelani na u vha khagala hu tshi itelwa u ṱuṱuwedza vhushaka havhuḓi, u thusana na u tikedzana. Kha fhungo iḽi, Mulayotibe wa Muhanga wa Vhushaka ha Vhukati ha Mihasho, u ḓo vha wone u tshimbidzaho maitele a u thoma u shumiswa ha mbekanyamaitele dza muvhuso na milayo, hu tshi katelwa na u vhona uri hu khou vha na muvhuso u re khagala, nḓisedzo ya tshumelo yo teaho, vhulavhelesi na u thoma u shumiswa ha mbekanyamaitele. Tshanduko hedzi dza mulayo dzi ḓo dovha hafhu dza tikedza na Ḽiedza ḽa Mveledziso ya Tshiṱiriki ḽine ḽo livhiswa kha u khwinifhadza na u khwaṱhisa sisiṱeme ya vhushaka ha vhukati ha mihasho.
3. Tsheo dza Khabinethe dza muṱangano wo farwaho nga ḽa 6 Lara 2024
3.1. Fulo ḽa maḓuvha a 16 a u Lwa na Zwiito zwa Khakhathi dzo Ḓitikaho nga Mbeu (GBV) ḽa ṅwaha wa 2024
3.1.1. Khabinethe yo ṱanganedza muhumbulo wa matshimbidzele a Fulo ḽa Maḓuvha a 16 a u Lwa na Zwiito zwa Khakhathi dza GBV ḽa ṅwaha wa 2024, nga fhasi ha thero ine ya ri: “Miṅwaha ya 30 ya u Ṱuṱuwedza Nyito yo Ṱanganelaho ya u Fhelisa Khakhathi dzi Itelwaho Vhana na Vhafumakadzi”, une wa ombedzela ndeme ya maitele a u dzhenisa tshitshavha tshoṱhe nga u angaredza kha u fhelisa zwiito zwa GBVF hu tshi katelwa na ndeme ya vhuḓifhinduleli ha sekhithara dzo fhambanaho.
3.1.2. Uno ndi ṅwaha wa u fhululedza vhuṱambo ha vhu 26 ha u shela mulenzhe ha shango ḽa Afrika Tshipembe kha Fulo ḽa Maḓuvha a 16 a u Lwa na Zwiito zwa Khakhathi dzi Itelwaho Vhana na Vhafumakadzi, vhune ha ḓo rwelwa ṱari nga ḽa 25 Lara 2024 fhaḽa Tshiṱediamu tsha Royal Bafokeng, vunduni ḽa North West .
3.1.3. Hezwi zwi tikedza fulo ḽa ḽifhasi ḽine ḽa khou ḓo thoma u bva nga ḽa 25 Lara (Ḓuvha ḽa Dzitshaka ḽa u Fhelisa Zwiito zwa Dzikhakhathi dzi Itelwaho Vhafumakadzi) u swika nga ḽa 10 Nyendavhusiku (Ḓuvha ḽa Pfanelo dza Vhuthu ḽa Dzitshaka). Fulo ḽa uno ṅwaha ḽi khou bvela phanḓa na u amba nga ha zwiitisi zwa GBVF ngeno nga thungo ḽi tshi khou ṱuṱuwedza u vha munna wavhuḓi khathihi na ndinganelo ya mbeu, hu tshi katelwa na u sika zwikhala zwa ikonomi hu tshi itelwa vhafumakadzi na vhana.
3.1.4. Naho ho vha na vhathu vha swikaho 1 000 vho itaho vhutshinyi vhu elanaho na zwiito zwa GBVF vhe vha gwevhiwa vhukati ha ḽa 1 Lambamai na ḽa 31 Khubvumedzi 2024, ri kha ḓi vha na zwinzhi zwine ra tea u ita sa lushaka u itela u fhelisa tshoṱhe samba iḽi kha zwitshavha zwashu.
3.2. Ṅwedzi wa Tsivhudzo ya Pfanelo dza zwa Vhuholefhali (DRAM) wa ṅwaha wa 2024
3.2.1. Khabinethe yo ṱanganedza muhumbulo na thero ya DRAM ya ṅwaha wa 2024 khathihi na Ḓuvha ḽa Lushaka ḽa Vhathu vhane vha vha na Vhuholefhali, ḽine ḽa khou ḓo farwa u bva nga ḽa 3 Lara u swika nga ḽa 3 Nyendavhusiku. Thero ya uno ṅwaha ndi ine ya ri: “U fhululedza Miṅwaha ya 30 ya Demokirasi; u bveledza tshitshavha tshi katelaho zwa vhuholefhali”.
3.2.2. Thero iyi i ombedzela ndeme ya u engedza nḓivho nga ha khaedu dzine vhathu vha re na vhuholefhali vha khou ṱangana nadzo, u ṱuṱuwedza na u tsireledza tshirunzi tshavho khathihi na u swikela pfanelo dzavho u ya nga he dza sumbedziswa ngaho kha Ndayotewa.
3.2.3. U tandulula thaidzo dza zwikhukhulisi zwine zwa vha hone zwa zwino zwine zwa khou kwama vhathu vhane vha vha na vhuholefhali nga nḓila ine ya si vhe yavhuḓi zwi katela u vhona uri hu khou vha na nyimele dzi re na tshomedzo dzo teaho, dzine dza nga vha hone lwa tshifhinga tshilapfu nahone dzo tsireledzeaho, hu tshi katelwa na u dzhiela nzhele zwauri a si vhuholefhali hoṱhe vhune ha vhonala. Mishumo ine ya ḓo dzhia ṅwedzi woṱhe i ḓo engedza tsivhudzo na u sumbedzisa mvelaphanḓa ye shango ḽa i swikela kha u vhona uri hu khou vha na tsireledzo ya pfanelo dza vhathu vha re na vhuholefhali.
3.2.4. Muvhuso u khou ita khuwelelo kha vhadzulapo vhoṱhe ya uri vha shume vhoṱhe sa vhashumisani u itela u bveledza vhumatshelo vhune ha nga vha ha tshifhinga tshilapfu nahone vhu katelaho vhaholefhali.
3.3. Mbekanyamaitele ya u Thivhela na u Lafha Malwadze a elanaho na U shumiswa ha Zwikambi na Zwidzidzivhadzi
3.3.1. Khabinethe yo ṱanganedza Mbekanyamaitele ya nga ha u Thivhela na u Lafha Malwadze a elanaho na u Shumiswa ha Zwikambi na Zwidzidzivhadzi, ine yo livhiswa kha u ṋetshedza muhanga wa maga o fhelelaho a u tandulula khaedu dzi elanaho na u shumiswa ha zwikambi na zwidzidzivhadzi nga nḓila yo kalulaho dzine zwitshavha zwa ṱangana nadzo.
3.3.2. Mbekanyamaitele iyi i ḓadzisa maga ane a vha hone zwa zwino a ngaho Pulane Khulwane ya nga ha Zwidzidzivhadzi ya Lushaka ye ya thoma u shumiswa vhukati ha ṅwaha wa 2013 na 2017, nahone i amba nga ha vhuṱudzeṱudze ho sumbedziswaho kha Mulayo wa u Thivhela na u Laxwa ha zwiito zwa u Shumisa Zwikambi na Zwidzidzivhadzi nga nḓila yo Kalulaho, wa ṅwaha wa 2008 (Mulayo 70 wa 2008).
3.3.3. Mbekanyamaitele iyi i dzinginya u thomiwa ha mbekanyamushumo dza u thivhela dzi wanalaho zwitshavhani dzine dza ḓo lavhelesa nga nḓila yo fhelelaho kha khaedu khulwane dzi vhangwaho nga u shumisa zwikambi na zwidzidzivhadzi nga nḓila yo kalulaho. Yo tikwa nga thikho tharu: Thikho ya u fhungudza Ṱhoḓea – ine yo livhiswa kha u thivhela mathomo a nḓowelo ya u shumisa zwikambi na zwidzidzivhadzi nga nḓila yo kalulaho kana vhuḓiṋetshedzeli kha zwikambi na zwidzidzivhadzi; Thikho ya u fhungudza Nḓisedzo – yo livhiswa kha u fhungudza tswikelo khathihi na Thikho ya u fhungudza mafuvhalo – ine ya katela dzilafho ḽa malwadze a vhangwaho nga u shumisa zwikambi na zwidzidzivhadzi nga nḓila yo kalulaho khathihi na zwiṅwe zwi elanaho. Afha ho sedzeswa kha u fhungudza vhuhulu ha tshinyalelo i vhangwaho nga zwa u shumisa zwikambi na zwidzidzivhadzi nga nḓila yo kalulaho kha vhathu na zwitshavha. Hezwi zwi nga kona u swikelwa nga kha u thivhela, u dzhenelela hu tshe na tshifhinga, dzilafho khathihi na maṅwe maga ane a elana, tshumelo dza ndondolo nga murahu khathihi na dza u vhuedzedzwa tshitshavhani.
3.3.4. Mbekanyamaitele yo anḓadzwa kha webusaithi ya Muhasho wa Mveledziso ya Matshilisano ine ya vha: www.dsd.gov.za.
4. Nḓivhadzo kha Khabinethe
4.1. Tshiimo tsha Migodi kha ḽa Afrika Tshipembe
4.1.1. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha muvhigo wa Tshiimo tsha Migodi, wo ḓitikaho nga ṱhoḓisiso dzo itwaho nga vha Mintek.
4.1.2. Muvhigo u ṋetshedza zwidodombedzwa zwo fhelelaho nahone zwa zwinozwino zwa nga ha mafhungo a zwino ane a khou bvelela kha mimaraga ya thundu ya ḽifhasi, nḓila dza vhubveledzi ha minerala kha ḽa Afrika Tshipembe, u shela mulenzhe ha nḓowetshumo ya zwa migodi kha zwibveledzwaguṱe zwa shango, vhubindudzi na u sika mishumo.
4.1.3. Muvhigo u shuma sa tshiko tsha ndeme tsha u ṱalusa zwikhukhulisi zwa mveledziso ya sekhithara ya zwa migodi, ine ya vha yone i shelaho mulenzhe muhulwane vhukuma kha nyaluwo ya ikonomi ya ḽa Afrika Tshipembe.
4.1.4. Muvhigo wa nga ha Tshiimo tsha Nḓowetshumo ya Migodi u ḓo thusa u ita uri sekhithara ya zwa migodi ya shango i kone u ḓivhea kha vhuimo ho teaho khathihi na u dzhia tshikhala itshi tsha u engedzea ha ṱhoḓea zwibveledzwambisi nga u ṋetshedza zwidodombedzwa zwa zwibveledzwambisi zwo fhambanaho.
4.2. Muvhigo wa nga ha Tshipiḓa tsha IV tsha Maga a Phresidennde a nga ha u Tholwa ha Vhaswa kha sekhithara ya pfunzo dza mutheo nga fhasi ha dzina ḽa Maga a zwa Mishumo a Pfunzo dza Mutheo (BEEI)
4.2.1. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha u shuma zwavhuḓi ha BEEI, ane a vha maga mahulwane a mishumo ya muvhuso o livhiswaho kha vhaswa vha sa shumi vha miṅwaha ya vhukati ha 18 na 35. Maga aya o livhiswa kha u dovha hafhu a tandulula thaidzo dza tshikalo tshi re nṱhesa tsha vhaswa vha sa shumi kha ḽa Afrika Tshipembe.
4.2.2. U tou bva tshe ya thomiwa nga ṅwedzi wa Nyendavhusiku 2020, BEEI yo sika zwikhala zwa mishumo zwi swikaho 1.1 miḽioni hu tshi itelwa vhaswa vha miṅwaha ya vhukati ha 18 na 35. Mbekanyamushumo iyi yo dovha hafhu ya thusa shango uri ḽi kone u livhana na khaedu dzi vhavhaho dza zwa ikonomi dze dza vhangwa nga dwadze ḽa COVID-19, sa tshipiḓa tsha adzhenda ya muvhuso ya mbuedzedzo ya ikonomi nga u angaredza.
4.2.3. Iyi BEEI yo kona u dzhenisa vhaswa vha swikaho 240 342 zwikoloni uri vha shume sa vhathusi vha vhadededzi na vhathusi vha zwikoloni nga u angaredza. Vhathusi avha vha wana masheleni a swikaho R4 000 nga ṅwedzi. Khabinethe yo tendela makumedzwa nga vha Muhasho wa Pfunzo dza Mutheo a u bvela phanḓa na Mbekanyamushumo ya Mishumo ya Vhaswa ya Pfunzo dza Mutheo ya ṅwaha wa muvhalelano wa 2024/25.
5. U tholwa
U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa nga murahu ha u khwaṱhisedzwa ha ndalukano na u ṱanzwa madzina ho teaho.
1. Vho Neville Matjie sa CEO wa Brand South Africa
2. U tholwa ha Mufumakadzi Vho Khetha-okuhle Vincentia Rantao sa mulanguli ane a si vhe kha khorotshitumbe wa Bodo ya Land Bank.
3. U tholwa ha Bodo ya Vhulangi ya Tshiimiswa tsha zwa Vhulangi tsha CCMA
(a) Dokotela Vho September Cornelia Carol (Mudzulatshidulo o ḓiimisaho nga eṱhe)
(b) Mufumakadzi Vho Riefdah Ajam (Dzangano ḽa Vhashumi)
(c) Vho Solly Phetoe
(d) Vho Wiseman Dinwa;
(e) Vho Sifiso Lukhele (Dzangano ḽa zwa Mabindu);
(f) Vho Kaizer Moyane;
(g) Mufumakadzi Vho Siobhan Leyden;
(h) Mufumakadzi Vho Unathi Ramabulana (Muimeli wa muvhuso);
(i) Mufumakadzi Vho Ntsoaki Mamashela; na
(j) Vho Lucky Charles Mohalaba
6. VHUṰAMBO VHUNE HA KHOU ḒA
6.1. Fulo ḽa Maḓuvha a 16 a u lwa na Zwiito zwa u Tambudzwa ha Vhafumakadzi
6.1.1. Fulo ḽa Maḓuvha a 16 a u Lwa na Zwiito zwa Khakhathi dzi Itelwaho Vhafumakadzi na Vhana ḽi ḓo rwelwa ṱari nga ḽa 25 Lara 2024 fhaḽa Tshiṱediamu tsha Royal Bafokeng, vunduni ḽa North West nga fhasi ha thero ine ya ri: “Miṅwaha ya 30 ya u Ṱuṱuwedza Nyito yo Ṱanganelaho ya u Fhelisa Khakhathi dzi Itelwaho Vhafumakadzi na Vhana”.
6.2. Phaḽamennde ya Pan-African (PAP)
6.2.1. Dzulo ḽa Vhuṋa ḽa Nnyi na Nnyi ḽa Phalamennde ya Vhurathi ya PAP, ine ya vha vhusimamilayo ha dzhango ha vhaimeleli vha bvaho kha mashango oṱhe a ḽa Afrika, ḽi khou ḓo farwa u bva nga ḽa 4 u swika 15 Lara 2024.
6.2.2. Nga tshifhinga tsha dzulo iḽi, hu ḓo ṋetshedzwa mivhigo ya puḽenari u bva kha komiti dzo fhambanaho khathihi na u ita themendelo hu tshi itelwa Guvhangano ḽa Vharangaphanḓa vha Mivhuso na Mashango a Afrika hu tshi itelwa u bveledza milayo na mbekanyamaitele dzi elanaho kha dzhango ḽa Afrika.
6.2.3. GCIS i ḓo lavhelesa zwa u thoma u shumiswa ha pulane dza zwa vhudavhidzani na dza kiḽasiṱara, u lavhelesa nahone muvhigo wa zwa vhulavhelesi u ḓo wanala nga ṅwedzi kha Khabinethe sa tshipiḓa tsha muvhigo wa Mafhungo a Zwino.
7. Milaedza
7.1. U fhululedza
Khabinethe yo livhisa maipfi ayo a u fhululedza na u tamela mashudu kha:
• Minisiṱa wa Mafhungo a Nnḓa wa shango ḽa Ghana Vho Shirley Ayorkor Botchwey kha u tholwa havho ha zwenezwino sa Muṅwaleli -Muhulwane a ḓaho wa Mashango a Mulanganelano. Mufumakadzi Vho Botchwey vha ḓo thoma mushumo wavho wa vhurangaphanḓa ha miṅwaha miṋa ha dzangano iḽi ḽa mashango a 56 u bva nga ḽa 1 Lambamai 2025.
• Tshigwada tsha matshudeni maṱanu a ḽa Afrika Tshipembe vhe vha fhedzisa pfunzo dzavho dza digirii ya Masiṱasi ya Mafhungo a zwa Lwanzheni u bva fhaḽa Yunivesithi ya World Maritime kha ḽa Sweden. Pfunzo dzavho dzo badelwa nga vha Maanḓalanga a Pfunzo ya zwa Vhuendi na Vhugudisi, ane a vha maṅwe a maanḓalanga a khethekanyo ya pfunzo na vhugudisi o ṋewaho maanḓa a u tshimbidza mushumo wa mveledziso ya zwikili na vhugudisi.
• Banyana Banyana, Thimu ya Bola ya Milenzhe ya Vhafumakadzi ya Lushaka ya Afrika Tshipembe, nge vha swikela makhaulatshele a Miṱaṱisano ya Vhugweṋa ha Bola ya Milenzhe ya Vhafumakadzi ya COSAFA. Thimu yashu ya lushaka yo kundwa nga thaho dza miorani nga shango ḽa Zambia.
• Vhabambeli vha ḽa Afrika Tshipembe Chad Le Clos nge a wina musuku kha mbambe ya u bambela ya vhanna ya 200m butterfly na Pieter Coetzee nge a wina musuku kha mbambe ya 100m na 200m ya backstroke khathihi na siḽivhere kha mbambe ya vhanna ya 50m backstroke kha miṱaṱisano ya Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha u Bambela ya ṅwaha wa 2024 ngei Singapore.
7.2. Ndiliso
Khabinethe yo ṱahisa maipfi ayo a ndiliso kha dzikhonani na vha muṱa wa:
• Phrof Vho Noel Chabani Manganyi (84), vhe vha vha vhe raakademi a ḓivheaho, radzipfunzo, muḓivhi wa zwa saikhoḽodzhi na mushumeli wa muvhuso.
Mbudziso dzi livhiswa kha: Vho Nomonde Mnukwa – Muambeli wa Muvhuso o tou Farelaho
Luṱingothendeleki: 083 653 7485
