Tshiṱatamennde tsha muṱangano wa Khabinethe wa dzi 6 Ṱhangule 2014

1. Ṅwedzi wa Vhafumakadzi/ u pembelelwa ha Ḓuvha ḽa Vhafumakadzi ḽa Lushaka

1.1. Khabinethe i ṱanganedza pulane dza u pembelelwa ha Ḓuvha ḽa Vhafumakadzi ḽa lushaka na vhuṱambo hoṱhe ho pulanelwaho ṅwedzi woṱhe wa Ṱhangule. Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vha ḓo tshimbidza vhuṱambo ha lushaka vhune ha ḓo farelwa kha Mudavhi wa King Zwelithini, ngei Umlazi, kha ḽa KwaZulu Natal, nga dzi 9 Ṱhangule 2014 fhasi ha thero “U pembelela miṅwaha ya 60 ya Thendelonzwiwa ya Vhafumakadzi na Miṅwaha ya 20 ya Mbofholowo: roṱhe ri tshi khou bveledzisa Afurika Tshipembe ḽi sa khethululi nga muvhala na mbeu”.

Sa tshipiḓa tsha u pembelela ṅwedzi wa vhafumakadzi, muvhuso u ḓo vha na vhuṱambo ho vhalaho ha u hulisa vhafumakadzi kha sekithara dzo fhambanaho na u sumbedza zwe ra swikelela sa shango. Vhuṅwe ha vhuṱambo ho pulaniwaho hu katelwa Zwiphuga zwa Vhafumakadzi kha Vhufhaṱi (14 Ṱhangule), Zwiphuga zwa Vhafumakadzi vha shumanaho na zwa Saintsi (15 Ṱhangule), Zwiphuga zwa Rabulasi wa Mufumakadzi wa Ṅwaha (22 Ṱhangule) na Zwiphuga zwa Vhafumakadzi vha shumanaho na zwa Maḓi (29 Ṱhangule).

Sa tshipiḓa tsha u pembela, Minisiṱa wa Madzulo a Vhathu khathihi na Muraḓo wa Khoro Tshitumbe wa Vundu kha muṱangano wo khetheaho wa (MINMEC) wo farwaho nga dzi 04 Fulwana 2014, vho tendela mbekanyamushumo uri i ṋetshedze nnḓu dza  1 956 kha mavundu oṱhe a ṱahe. Mbekanyamushumo i khou isa khuliso kha vhafumakadzi vho matshaho vha tshi ya Union Buildings vha tshi khou gwalabela mulayo wa ḓompasi nga 1956.

U rwelwa ṱari ha u thoma ha mbekanyamushumo iyi ho itwa kha Ḽokhishi ya Ratanda, kha Masipala Wapo wa Lesedi ngei Gauteng nga dzi 04 Ṱhangule 2014. Hu ḓo fhaṱwa nnḓu dza 17 604 nga vhafumakadzi dza dovha dza ṋetshedzwa vhafumakadzi, na miṱa ine ya khou ṱhogomelwa nga vhana sa zwe zwa sumbedziswa nga Minisiṱa wa Madzulo a Vhathu Vho Lindiwe Sisulu zwenezwino musi vha tshi khou ṋetshedza mulaedza wa mugaganyagwama. 

Khabinethe i humbela vhadzulapo vhoṱhe vha Afurika Tshipembe uri vha tikedze na u dzhenelela kha mbekanyamushumo dza Ṅwedzi wa Vhafumakadzi na vhuṱambo hune ha ḓo itwa ṋwedzi woṱhe u vhona uri tswikelelo dza vhafumakadzi dzo pembelelwa. Mbekanyamushumo ya Ṅwedzi wa Vhafumakadzi wa Lushaka yo nambatedzwa.

2. U shumiswa ha Mbekanyamushumo dza ndeme

Khabinethe i ṱanganedza na u livhuwa mvelaphanḓa kha u shumiswa ha mbekanyamushumo dza ndeme dza muvhuso zwine zwa sumbedzisa vhuḓikumedzeli hashu kha u bveledzisa Afurika Tshipembe.

2.1. U vulwa ha Tshiimiswa tsha Mvusuludzo ya Gariki dza Transnet tsha R30 miḽioni ngei De Aar, Kapa Devhula zwi ḓo alusa ikonomi yapo na matshilo a vhathu kha zwitshavha. Ho no sikwa mishumo thwii ya 100 na uri hu khou lavhelelwa u sikwa miṅwe ya 300. Tshiimiswa tsha Mvusuludzo ya Gariki ndi tshipiḓa tsha pulane ya themamveledziso ya Transnet ya R300-biḽioni ya u vusuludza na u khwinisa zwiporo, phaiphiledzi na nethiweke ya vhuimazwikepe ya shango zwine zwa ḓo ita uri hu sikwe mishumo miswa ya 588 000. Vhaswa vha kha vhupo uvho vha ḓo vhuelwa nga mveledziso ya Khethekanyo ya Mishumo yo Fhambanaho ya Vhaswa. Thandela iyi ndi tshipiḓa tsha thandela dzo vhalaho dza themamveledziso ya muvhuso dzi tshimbidzwaho nga Khomishini ya Pfananyo ya Themamveledziso ya Vhuphuresidennde.

2.2. Sa tshipiḓa tsha muvhuso tsha u u engedza nḓowetshumo ya vhubveledzi Afurika Tshipembe, u engedza mutheo wa nḓowetshumo ya shango na u sika mishumo minzhi ine ya khou ṱoḓea, ho rwelwa ṱari tshiimiswa tsha R80 miḽioni ngei Epping Kapa. Tshiimiswa itshi tsha vhubveledzi ha 120 Megawatsi soḽa ya Photo Voltac (PV) moduḽu tsho rwelwa ṱari lwa tshiofisi nga dzi 06 Ṱhangule 2014 nga Jinko Solar, khamphani ya dzitshaka dzo ṱanganaho ya maChina.

Izwi ndi tshipiḓa tsha u bveledzwa ha Mbekanyamushumo ya Vhabveledzi vha Muḓagasi wo Ḓiimisaho wa Fulufulu ḽi Vhuedzedzeaho(REIPPP) ya Afurika Tshipembe. Tshiimiswa itshi tshi khou lavhelelwa u bveledza phaneḽe dza soḽa dza 1 300 nga ḓuvha, hu tshi khou lavhelelwa uri hu ḓo bveledzwa dza R600 miḽioni nga ṅwaha. Ubva tshe mbekanyamushumo iyi ya thoma, Jinko Solar yo no ita 300 Megawatsi ya soḽa dza phaneḽe dza PV, ine ya swikelela 30% ya mukovhe wa makete.

Puḽanti, ine ya vha ntswesa nahone ya tshimodeni kha mufuda wayo kha dzhango, i khou lavhelelwa u bveledza Megawatsi dza 120 mafheloni a ṅwaha. Izwi ndi tshipiḓa tsha muvhuso tsha u engedza nḓowetshumo ya vhubveledzi Afurika Tshipembe, u sika mutheo wa nḓowetshumo ya shango na u sika mishumo ine ya khou ṱoḓea nga nḓila khulwane kha Epping. Ikonomi i Bveledzaho yo ṱaluswa sa tshipikwa tsha ndeme tshine ha ḓo sedzeswa khatsho kha Pulane ya Vhuitwa ha Mbekanyamaitele ya Nḓowetshumo na u ḓisa zwikhala zwa ndeme zwa u sika mishumo na nyaluwo yapo.

2.3. Khabinethe yo takadzwa nga u rwelwa ṱari ha Senthara ya Vhukoni ya Fulufulu ḽi Vhuedzedzeaho ngei Upington, kha ḽa Kapa Devhula zwine zwa sumbedza vhuṅwe vhurangeli ha u bveledzisa Afurika Tshipembe. Senthara iyi ndi mvelelo ya vhushumisani ho khwaṱhaho vhukati ha akhademia na sekithara ya phuraivethe na muvhuso kha sia ḽa fulufulu ḽi vhuedzedzeaho.

Senthara i ḓo tikedza tsedzuluso, mveledziso na tshanduko kha sekithara ya fulufulu, itshi ḓivhadza na u ṱuṱuwedza tsheo dza mbekanyamaitele na u tikedza mveledziso ya lupfumo lwa masheleni kha vhathu. Izwi zwi ḓoshela mulenzhe nga nḓila khulwane kha u alusa Ikonomi i Bveledzaho na u shandukisa zwikili zwa kha vundu na dzingu. Fulufulu ḽi vhuedzedzeaho ḽi sumbedzisa khonadzeo dza vhubindudzi dzo vhalaho nahone dzavhuḓi, hu tshi katelwa zwikhala zwihulwane zwa u sikwa ha mishumo.

2.4. Kabinethe i ṱanganedza u rwelwa ṱari ha thandela ya muḓagasi wa thekhinoḽodzhi wa Hydrogen Fuel Cells (HFC) nga dzi 05 Ṱhangule 2014 ine ya vha manweledzo o khwaṱhaho a nyambedzano dzi vhuedzaho vhukati ha muvhuso na vhufarani ha Anglo-Ballard. Thandela iyi i wanaho muḓagasi kha thekhinoḽodzhi ya sele dza zwivhaswa, ndi ndingo ya giridi ya muḓagasi ṱhukhu ya u thoma ya zwivhaswa kha ḽifhasi.

Zwiṅwe zwi elanaho na izwo ndi mushumo muhulwane wa u bveledza na u thoma thekhinoḽodzhi iyi kha mbekanyo ya ndeme ya fulufulu nga mannḓa u shumiswa ha thekhinoḽodzhi ya sele dza zwivhaswa sa ine ya dzhena vhuimoni ha murafho wa thekhinoḽodzhi. Thandela iyi i ḓo engedza feme dza ikonomi ya Afurika Tshipembe na uri konisa u fhungudza mutsiko wa khaboni wa ikonomi yawo zwine zwa ḓo shela mulenzhe nga nḓila khulwane kha u sikwa ha mishumo.

3. Tsheo dza ndeme dza Khabinethe

3.1. Khabinethe i tendela ṋetshedzo ya Sekithara ya vhuendi ya u thoma ya Afurika Tshipembe fhasi ha Nyambedzano dza Mbambadzo kha Tshumelo ya Tshitshavha tsha Mveledziso ya Tshipembe ha Afurika(SADC). Sekithara iyi ndi ya ndeme kha nyaluwo ya Afurika Tshipembe na khonadzeo dza u sika mishumo, kha mbambadzo na tshumelo i vhambadzeaho kha yone iṋe.

Ṱhanganelo ya dzingu ya ngomu ya tshumelo dza vhuendi inga ḓisa zwikhala zwi vhonalaho kha thengiso kha vhaṋetshedzi vha tshumelo vha Afurika Tshipembe khathihi na vhubindudzi kha sekithara ya vhuendi dzinguni. Vhunga mbuelo itshi ḓa nga kha u vhambadzelwa nnḓa ha tshumelo kha ṱhumano dza ndeme, khamphani dza Afurika Tshipembe dzi nga vhuelwa kha zwa thengiso khathihi na u shela mulenzhe kha mveledziso ya sekithara ya vhuendi ha kha dzingu.

3.2. Khabinethe yo nyeṱulelwa ngaha mvelelo dza 2013 dza u vhalwa ha tshugulu ho itwaho Kruger National Park, ya themendela vhudzheneleli ha tshiṱirathedzhi hu u itela u tsireledza tshugulu. Minisiṱa wa zwa Muno, nga murahu vha ḓo nyeṱulela vhoramafhungo ngaha fhungo iḽi.

3.3. Khabinethe yo tendela maitele maswa a ṋetshedzo. Minisiṱa wa zwa Muno vha ḓo nyeṱulela vhoramafhungo ngaha zwidodombedzwa zwa maitele aya.

3.4. Khabinethe yo tendela uri hu ḓo itwa tsedzuluso yo fhelelaho ya Zwiimiswa zwa Mveledziso ya Masheleni kha Vundu (PDFIs) zwi tshi bva kha mawanwa a themendelo ya tsedzuluso ṱhukhu, nga Vhufaragwama ha Lushaka hu tshi khou sedzuluswa tshiimo tsha zwino tsha masheleni na mveledziso. Tsedzuluso ya muelo wo fhelelaho wa PDFIs i ḓo thusa kha u vhona uri mishumo yavho i khou tshimbidzwa na u bveledzwa hu tshi khou tikedzwa ndivho ya mbekanyamaitele ya ikonomi na u vhona uri thundu ya Muvhuso i khou iswa ho teaho na u shumiswa nga nḓila yone.

3.5. Khabinethe yo ṱanganedza mvelaphanḓa kha Tshiṱirathedzhi tsha u fhaṱulula Muhasho wa Mishumo ya Tshitshavha na Muvhigo wa u Khunyeledza wa Luṱa lwa Ndinganyiso. Khabinethe yo fushea nga mvelaphanḓa yo rekhodwaho kha u shandukisa muhasho. Minisiṱa wa Mishumo ya Tshitshavha vha ḓo nyeṱulela vhoramafhungo ngaha zwidodombedzwa zwa maitele aya.

4. Vhuimo ha Khabinethe nga ha Mafhungo a Zwino

4.1. Khabinethe i ṱanganedza u khwiniswa ha Mulayo wa Ndinganyo ya u Tholwa wo thomaho u shuma nga dzi 1 Ṱhangule 2014. Mulayo wo khwiniswaho u tikedza tshanduko, maitele o teaho a zwa vhashumi na tsireledzo kha u khethulula hu songo teaho. I dovha ya khwaṱhisa u shumiswa ha maitele a u shuma, tsumbo, u engedzwa ha ndifho kha vha sa tevhedzi milayo. Khabinethe i isa khuwelelo kha vhatholi uri vha tevhedzele zwo sumbedziswaho kha Mulayo na u shumisana na muvhuso kha u shandukisa fhethu hune ha shumelwa hone. Zwiṅwe hafhu, Muhasho wa zwa Vhashumi u kati na maṱano a zwitshavhani u itela u funza tshitshavha ngaha ndinganyo ya u thola na zwine ya ita.

4.2. Khabinethe i fhululedza Thimu ya Afurika Tshipembe kha kushumele kwayo kwavhuḓi nga tshifhinga tsha Commonwealth Games ngei Glasgow, kha ḽa Scotland he vha wina mendele ya misuku ya 13, ya siḽivhere ya 10 na ya buronzo ya 17. Afurika Tshipembe ḽo wana vhuimo ha vhusumbe kha rennge dza mimendele, ḽa dovha ḽa vha shango ḽa Afurika ḽo shumesaho. Khabinethe i isa khuwelelo kha maAfurika Tshipembe vhoṱhe uri vha hulise na u pembelela tswikelelo dza vhagidimi vha Afurika Tshipembe nga Ḽavhuṱanu, ḽa dzi 8 Ṱhangule 2014, musi mabasi o vuleaho atshi ḓo vha atshi khou hwala vhagidimi  ubva Olympic House ngei  Johannesburg nga 11h00.

4.3. Khabinethe i dovha ya fhululedza thimu ya lushaka ya cricket (Proteas) fhasi ha vhurangaphanḓa ha Mukapuṱeni wa Mitambo ya Ndingo Vho Hashim Amla kha u wina serisi ya Ndingo ngei Sri Lanka na u wana tshiimo tsha u thoma kha Ndingo dza Ḽifhasi dza Khoro ya Dzitshaka ya Cricket.

4.4. Khabinethe i fhululedza Zolani "Last Born" Tete kha u wina thaikiḽi ya International Boxing Federation (IBF) junior bantamweight ngei Japan.

4.5. Khabinethe i livhisa maipfi a ndiliso kha muṱa na khonani dza munna o lovhaho nga ṅwambo wa mudzinginyo nga Ḽavhuvhili na u tamela mashudu avho vho huvhalaho uri vha ṱavhanye u fhola. Nga kha Ndangulo ya Khombo ya Lushaka, muvhuso u khou sedzana na zwitshavha zwo kwameaho nga tshiwo itsho.

5. Mbekanyamushumo dzine dza khou ḓa

5.1. Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vha ḓo dzhenelela Samithi Zwayo ya vhu 34 ya Vharangaphanḓa vha Shango na Muvhuso ya Tshitshavha tsha Mveledziso ya Tshipembe ha Afurika(SADC) nga dzi 17 na dzi 18 Ṱhangule 2014 ngei Victoria Falls, kha ḽa Zimbabwe. SADC i khou ya phanḓa na u vha tshitshimbidzi tsha ndeme tsha mbekanyamaitele ya mashangoḓavha ya Afurika Tshipembe na mveledziso na u ṱanganelana ha dzingu. Mafhungo ane ha ḓo ambiwa ngao kha Samithi hu katelwa, u Sedzuluswa ha Tshisumbi tsha Dzingu tsha Pulane ya Mveledziso ya Tshiṱirathedzhi, Bono ḽa SADC ḽa 2050, Komiti ya SADC na Tshiṱirathedzhi tsha Zwiḽiwa na Pfusho na Mbekanyamaitele ya Vhulimi ha Dzingu.

5.2. U rwelwa ṱari ha Lekgotla ḽa zwa Migodini hu ḓo farwa nga dzi 13 na dzi 14 Ṱhangule 2014 ngei  Gallagher Estate, Johannesburg fhasi ha thero: “U fhaṱa sa nḓila ya u shela mulenzhe kha zwa migodi ubva tshe demokirasi ya vha hone: Ri ṱanganedza zwo pfukaho ra fhaṱa vhumatshelo.” Lekgotla ḽi tendela hu tshi vha na u ṱanganelana ha tshiṱirathedzhi vhukati ha vhafaramikovhe kha nḓowetshumo ya migodi ya Afurika Tshipembe na vhaṅwe vhane vha shela mulenzhe. Khabinethe i tama vhafarisani vhoṱhe vha tshi shumisana vho sedza u shumiswa ha Thendelo ya Muhanga kha Nḓowetshumo ya Migodi i Bvelaho phanḓa na u tendela hafhu uri Muvhuso u ḓo sedzulusa u tevhedzwa ha ndaela kha Thendelonzwiwa ya zwa Migodi.

5.3. Senthara ya mvusuludzo ya Tshumelo dza Tshitshavha i ḓo fara Khonfarentsi yayo ya vhumalo ya Mvusuludzo ya Tshumelo dza Tshitshavha nga dzi 19 na dzi 20 Ṱhangule 2014 ngei Kapa fhasi ha thero “U fhaṱa Muvhuso wo Vusuludzwasho hu u itela u ḓisa tshanduko kha Nyengedzedzo ya Nḓisedzo ya Tshumelo”. Khabinethe i tama vharumelwa vha tshi vha na nyambedzano dzi vhuedzaho vhunga mvusuludzo iya ndeme kha sekithara ya tshitshavha kha uri thusa uri ri swikelele Bono ḽa 2030 sa zwo sumbedzwaho kha Pulane ya Mveledziso ya Lushaka. Khabinethe i khoḓa vhoṱhe vhonangwago kha Zwiphuga zwa Mvusuludzo ya Tshitshavha hune ha livhuwiwa mvusuludzo dzi khwinisaho matshilo a maAfurika Tshipembe.

6. U tholwa

6.1 Khabinethe yo sumbedzisa u tholwa ha Vhalanguli Vhahulwane vha sa bvi ngangomu vha tevhelaho vhane vha ḓo shuma kha Export Credit Insurance Corporation of South Africa SOC Limited:

a) Vho Andiswa Mosai, na
b) Vho Lefentse Cuitzen Radikeledi (muimeleli wa Vhufaragwama ha Lushaka).

6.2 Khabinethe yo sumbedzisa u tholwa ha miraḓo ya Vhalanguli Vhahulwane vha sa bvi ngangomu vhane vha ḓo shuma kha Bodo ya South African Bureau of Standards:

a) Vho Jeff Molobela (Mudzulatshidulo)
b) Vho Doris Elekanyani Ndlovu
c) Vho Nivashnee Naraindath
d) Vho Anna-Marie Lotter (Muimeleli wa Muhasho wa Mbambadzo na Nḓowetshumo)
e) Vho Dokotela Michael John Ellman (vho tholwa hafhu)
f) Vho Venete Jarlene Klein (vho tholwa hafhu)
g) Vho Webster Masvikwa (vho tholwa hafhu)
h) Vho Guy Harris (vho tholwa hafhu).

Mbudziso:
Phumla Williams
Muambeli wa Khabinethe o tou Farelaho
Vhukwamani: 083 501 0139

Share this page

Similar categories to explore