Khabinete yi hlangane hi Ravunharhu, 4 Mawuwani 2018, eUnion Buildings, Pitori.
A. Xiyimo xa Khabinete eka Timhakankulu
1. N’hweti ya Mandela
Khabinete yi rhamba MaAfrika-Dzonga hinkwawo ku “Va na Ndzhaka” tanihiloko hi tshinela eka Siku ra Matiko ya Misava ra Nelson Mandela hi ti 18 Mawuwani 2018. Nhlangano wa Matiko (UN) wu amukerile siku leri, leri ri kotisaka MaAfrika-Dzonga na matiko ya misava ku xixima khale ka Phuresidente wa hina tlhelo mfungho wa matiko ya misava, Nelson Rolihlahla Mandela.
Mfumo wu tivisile Mawuwani tanihi N’hweti ya Mandela, leyi welaka eka n’hweti ya siku ra yena ra ku velekiwa. Tanihi xiphemu xa ku tlangela lembexidzana tisekitara to hambanahambana ti endlile mapfhumba yo talanyana ya ku xixima ntirho na ndzhaka ya Madiba. Hi Ravuntlhanu, nxiximo wo hlawuleke eka swivilelo swa yena mayelana na mitirho na mitirho ya vantshwa lava ha riki vatsongo wu ta kombiwa, loko pfhumba ra Wear South Afrika, hi ku tirhisana na Nelson Mandela Foundation (NMF) na Nhlangano wa Vatirhi va Malapi wa Afrika-Dzonga, wu simeka Xikipa xa Nelson Mandela eDurban.
Xikipa lexi endliweke laha tikweni xa kumeka emavhengeleni lama rhangeleke naswona mipindzulo kusuka eka ku xavisiwa ka xona yi ta ya eka NMF ku nyika timali eka migingiriko leyi fambelanaka na xivono na vutomi byakwe. Holobye wa Nhluvukiso wa Ikhonomi, Tat Ebrahim Patel, u ta vulavurisana na vayeni hi ku yimela mfumo. Khabinete yi khutaza MaAfrika-Dzonga hinkwavo ku seketela pfhumba ra Buy Local na ku ambala hi vutinyubyisi swiambalo swo endliwa laha tikweni.
Khabinete yi rhamba vanhu hinkwavo ku va xiphemu xa nhlangano wa ku cinca. Hi ku tirhisana tanihi rixaka leri nga na vun’we, leri nga yiki hi rixakangohe na ku va leri nga yiki hi rimbewu, hi nga hlayisa ndzhaka ya Madiba. Khabinete yi rhamba MaAfrika-Dzonga hinkwavo ku tirhisa 67 wa timinete ta vona ta nkarhi wa vona hi siku ra 18 Mawuwani ku hoxa xandla eka ku endla ku cinca evuton’wini bya vadingi.
2. Vuvekisi
Khabinete yi amukela ku xaxametiwa ka masungulo ka sweswi ka Old Mutula eka JSE. Ku xaxametiwa loku hi khamphani leyi nga na hundzuluxo wa xumakulu xa makete xa US$10bn (R130 wa tibiliyoni) i vhoti yo tivikana ya ntshembo eka Afrika-Dzonga na timakete ta timali ta laha tikweni.
Khabinete yi khensa leswaku ku xaxametiwa ka masungulo eAfrika-Dzonga ku tlherisela Old Mutual etimitswini ta yona ta Afrika naswona swi fikisa emakumu nkarhi wa yona tanihi ntlawa wa vukorhokeri bya swa timali lowu kumekaka eLondon. Vutiboheleri hi Old Mutual ku tumbuluxa nkwama wa R500 wa timiliyoni ku kondletela nhluvukiso wa ikhonomi ya laha tikweni, ngopfungopfu mabindzu lamatsongo lama nga ehansi ka vun’wini bya vantima, byi ta nyika matimba eka matshalatshala ya tiko ku aka ikhonomi leyi katsaka hinkwavo. Hi rhamba tikhamphani tin’wana eka sekithara ya swa timali ku hluvukisa switirho swo nyika timali leti hluvukisaka hi ku tirhisa n’wangulano na mfumo.
Nhlengeletano ya Foramu ya Ikhonomi ya Misava eka Vuvekisi leya ha ku vaka kona yi tirhile ku kombisa vuswikoti bya Afrika-Dzonga tanihi ndhawu yo endzela eka vuvekisi lebyi tlakukeke na ku va lebyintshwa. Nhlengeletano leyi a yi ngheneriwile hi vurhumiwa lebyikulu bya vaofisirinkulu va vurhangerinkulu va tifeme ta laha tikweni na ta le matikweni mambe, lava va n’wangulaneke na Phuresidente Cyril Ramaphosa na vurhumiwa bya Vaholobye va Khabinete. Mikanerisano leyi yi pfunile eka ku kuma magoza ya ku tlakusa mipimo ya vuvekisi naswona i goza ro tivikana eka Khomferense ya Vuvekisi leyi nga ta rhambiwa hi Phuresidente endzhakunyana nan’waka.
3. Ku tekela vun’wini bya misava
Khabinete yi khensa ku sungula ka endlelo ra vutekaxiave bya vaaki ra Palamende ku kambisisa Xiyenge xa 25 xa Vumbiwa ra Rhiphabuliki ra Afrika-Dzonga ra 1996, leswi swi nga ta kotisa ku tekela vun’wini bya misava ku ri hava ndziriso. Palamende yi simekile Komiti ya Nkambisiso wa Vumbiwa ku endla tinhlengeletano to twa miehleketo ta vaaki etikweni hinkwaro endzhaku ka ku pasisa kungu eka ku tekela vun’wini bya misava ku ri hava ndziriso. Tinhlengeletano to twa miehleketo ya vaaki leti ti ta va kona eswifundzenikulu swa kaye hinkwaswo kufikela Mhawuri 2018.
Khabinete yi rhamba mavandla hinkwawo lama nga na ku tsakela ku teka xiave hi ku rhula eka tinhlengetano leti to twa miehleketo naswona yi kombela vaaki ku tshama va ri karhi va kondzelela mavonelo lama hambanaka lama ya nga ha paluxiwaka, hi xikongomelo xa ku tiyisisa leswaku hinkwavo va va na xivandlanene xa kahle ku teka xiave eka tinhlengeletano to twa mavonelo.
Nakambe Khabinete yi kambisisile swivilelo leswi paluxiweke hi varhangeri va ndhavuko eka timhaka ta misava. Hikokwalaho, yi thorile xipano xa Vaholobye ku vulavurisana na varhangeri va ndhavuko ku kanela na ku lava xitshunxo xa vunghana eka swiyenge swo vilerisa. Holobye wa Mafumelo ya Ntirhisano na Timhaka ta Ndhavuko, Dok Zweli Mkhize, i murhambi naswona u seketeriwa hi Holobye wa Vurimi, Swihlahla na Vunjoveri Senzeni Zokwana, Holobye wa Nhluvukiso wa Tindhawu ta le Matikoxikaya na Mpfuxeto wa Misava Maite Nkoana-Mashabane na Holobye wa Vuhlanganisi Nomvula Mokonyane.
4. Nguva ya xibalo
Khabinete yi khutaza vabari hinkwavo ku rhumela tifomo ta xibalo xa lembe na lembe eka nguva ya xibalo ya 2017/18, leyi pfuleke ku va ku fayiliwa hi ti1 Mawuwani 2018. Ku hlengeletiwa ka xibalo ka kahle na ku va loku nga tlangisiki swipfuno ku tiyisisa leswaku ku va na vutifumi bya nkwama, naswona ku rhumeriwa loku nga hi nkarhi na ku va hi nkhaqato ku tiyisisa leswaku vabari va tshama va ri karhi va landzelela. Mali ya xibalo yi pfuna mfumo ku nyika timali eka tiphurojeke ta mphakelo wa vukorhokeri ta tiko na minongonoko yin’wana ya nhluvukiso wa ikhonomi na vaaki.
5. Ku tlakuka ka nxavo wa petirolo
Khabinete yi lemukile mitlakuko ya mafurha leya ha ku vaka kona, leyi landzelaka eka ntlakuko wa nxavo wun’wana eka n’hweti leyi nga hundza. Ntlakuko wa nxavo wa mafurha wun’wana wu languteriwile n’hweti leyi taka. Nxavo lowu rhangeleke Dolara ya Oyilimbisi yo Vevuka wu le ku hlohloteleni ka mixavo yo angarhela ya petirolo, dizele na pharafini. Mpimo wa vucincanisi wa mali ya tiko ra ka hina wu wile hi ku tlula phesente yin’we kusukela emasungulweni ya Mudyaxihi nan’waka.
Ku cinca ka mali ya tiko loku rhendzelekaka, loku vangaka micincacinco ya mixavo, ku tshikelerile hi ndlela yo homboloka vatirhisi, ngopfungopfu lava sweleke. Ntlakuko eka mixavo ya petirolo wu khumba hi ku kongoma tihakelo ta vutleketli na mixavo ya swakudya, ngopfungopfu ndhurho wa swakudya swa masiku hinkwawo na murhi.
Khabinete yi tiyisisela MaAfrika-Dzonga leswaku mfumo wu le ku endleni ka matshalatshala ku hunguta mitlhontlho leyi langutaneke na miganga leyi sweleke. Nkwama wa Timali wa Rixaka wu thorile phanele ya swirho swa kaye swa vativinkulu ku kambisisa nxaxamelo wa nkarhi wa sweswi wa michumu leyi pimiwaka hi ziro ya Xibalo xa Nkoka lowu Engeteriweke leyi eka nkarhi wa sweswi yi vumbaka 19 wa michumu ya swakudya swa masungulo. Phuresidente Ramaphosa u rhangela xipano lexi, lexi xi vumbiwaka hi vayimeri kusuka eka havumbirhi bya mfumo na sekithara leyi nga riki ya mfumo, ku kokela vavekisi vo tala etikweni ku endlela ku kurisa ikhonomi ya ka hina na ku tumbuluxa mitirho leyi dingiwaka swonghasi, ngopfungopfu vantshwa lava nga thoriwangiki.
Khabinete yi kombela sekithara leyi nga riki ya mfumo ku pfuna, hi ku hlwerisa ku hundzisela ntshikelelo wa mixavo ya mafurha eka vatirhisi. Leswi swi ta pfuna swinene eka ku vevukisela lava sweleke, lava va nga ta khumbeka hi ku kongoma hi micincacinco leya mixavo. Ku kurisa ikhonomi ya ka hina swi ta pfuna swinene eka ku tshamisekisa ikhonomi ya ka hina. Nakambe Khabinete yi kombela sekithara leyi nga riki ya mfumo ku tirhisana na mfumo ku vuyerisa MaAfrika-Dzonga hinkwavo lama khumbekaka, ngopfungopfu lava sweleke.
6. Ku hakeriwa ka timali ta nhlayiso wa vaaki
Khabinete yi nyikiwile vuxokoxoko hi Holobye wa Nhluvukiso wa Vaaki, Man Susana Shabangu, hi ku hlwela loku andzeke loku ka ha ku vaka kona eka tihakelo ta timali ta nhlayiso wa vaaki leti xeduriweke ta vavuyeriwa. Khabinete ya khensa leswaku timali ta nhlayiso wa vaaki i xivhiko eka vaaki lava nga sirhelelekangiki va rixaka ra ka hina naswona hikokwalaho xikanganyiso xo tano xi khomisa tingana swinene. Yi paluxe ku kombela ku khomeriwa swinene eka vavuyeriwa lava khumbekeke hinkwavo hi xikanganyiso lexi.
Holobye Shabangu u tiyisiserile Khabinete leswaku swiphiqo swa xithekiniki a swi ri hikwalaho ka ku cinciwa ka mahakelelo kusuka eka sisiteme ya khale kuya eka sisiteme ya Ejensi ya Timali ta Nhlayiso wa Vaaki ya Afrika-Dzonga/Hofisi ya Poso ya Afrika-Dzonga. U tiyisiserile Khabinete leswaku vunyingi bya vavuyeriwa lava khumbekeke se va hakeriwile. Loko swa ha te tano, swipano leswi tirhanaka na swona swi le ku tirheni hi matimba ku tshamisekisa tisisiteme leti ku sivela ku endleka hi vuntshwa ka ku hlwela kwaloko nkarhi lowu taka.
7. Vulavisisi bya swa Rihanyu
Khabinete yi amukela ku humesiwa ka namuntlha ka xiviko xa nkarhinyana hi Vulavisisi bya Makete wa Mphikizano eka indasitiri ya nhlayiso wa rihanyu lowu nga riki wa mfumo. Vulavisisi byi fambisiwa hi mutshamaxitulu loyi ku nga khale ka Muavanyisinkulu Sandile Ngcobo naswona byi twile vumbhoni kusuka eka vakhomaxiave eka malembe manharhu lama nga hundza. Xiviko xa nkarhinyana xi ta pfula ku va vaaki va nyika mavonelo ku ringana nkarhi wa tin’hweti timbirhi. Xiviko xo hetelela xi ta rhumeriwa eka Holobye wa Nhluvukiso wa Ikhonomi hi ku hela ka 2018 naswona xi ta andlariwa ePalamende.
8. Ntwanano wa Khartoum
Khabinete yi amukela ntwanano eka ku vekiwa ehansi ka matlhari exikarhi ka Phuresidente wa Sudan-Dzonga Salva Kiir na Riek Machar, na ku sayiniwa ka Ntwanano wa Khartoum. Leswi swi tlakusa ntshembo wa ntwanano wa ku herisa nyimpi leyi mbumburhelaka tiko ra ka vona.
Ntwanano wu vula leswaku ndzulamiselo wa ku vekiwa ehansi ka matlhari wu katsa ku hambana, ku hambanisiwa ka mavuthu lava nga ekusuhi na kusuhi, ku humesiwa ka masocha lama nga na xinakulobye, ku pfuriwa ka tinyanghwa ta mpfuneto wa ximunhu na ku tshunxiwa ka vabohiwa va nyimpi na vabohiwa lava nga riki eku tengisiweni va xipolitiki. Nakambe ntwanano lowu wu kotisa swirho swa Nhlangano wa Afrika (AU) na Vulawuri bya le xikarhi ka Mifumo eka Nhluvukiso ku rhumela mavuthu ku endla vulanguteri bya ku vekiwa ehansi ka matlhari.
Khabinete yi khutaza mavandla hinkwawo ku tirhisana ku tiyisisa leswaku ku vekiwa ehansi ka matlhari ekuheteleleni ku yisa eka ku fikisa emakumu nyimpi na ku tiyisisa leswaku ku na ku vuya ka ku rhula na nhluvukiso wa ikhonomi eSudan-Dzonga
9. Ndhawu ya Mabindzu ya Mahala ya Tikokulu ra Afrika (AfCFTA)
Khabinete yi amukela ku sayiniwa hi Afrika-Dzonga ka ntwanano wa AfCFTA na AU. Ku sayiniwa ka ntwanano lowu hi Afrika-Dzonga ku tisa nhlayo ya matiko lama sayineke eka 49.
AfCFTA yi tshinete tikokulu ekusuhi na ku tumbuluxiwa ka ndhawu ya mabindzu ya mahala leyikulu ya misava hinkwayo. Ku languteriwa ku nyika mivuyelo ya vanhu na ikhonomi leyikulu eka matiko hinkwawo ya tikokulu leri.
Hi ku ya hi UN, ku kumbeteriwa leswaku AfCFTA yi ta nyika matimba eka mabindzu lama nga exikarhi ka matiko ya Afrika hi 53% hi ku herisa xibalo xa tinhundzu leti nghenaka etikweni na swirhalanganyo leswi nga fambelaniki na mixavo. Ntwanano lowu wu tiyimiserile hi ndlela ya vuswikoti ku tumbuluxa makete wa Afrika wa ku tlula 1.2 wa tibiliyoni ta vanhu lava nga na ikhonomi leyi nga na nkoka wa US$2.2 wa tithiriliyoni.
Holobye wa Mabindzu na Vumaki, Dok Rob Davies, u ta sungula endlelo ra ku endla ntwanano lowu ku va wu amukeriwa hi Palamende.
10. Ajenda ya Afrika
Khabinete yi amukela Samiti ya Nhlangano wa Vabarisi va Tinhundzu to Huma Ematikweni Mambe ya le Dzongeni wa Afrika (SACU) leyi khomiweke hi ti 29 Khotavuxika 2018 eBotswana, leyi a yi ngheneriwile hi Phuresidente Ramaphosa. Samiti leyi yi tshikelerile nkoka wa ajenda ya nhlanganiso wa xifundza leyi yi kondletelaka nhlanganiso wa ikhonomi, vutumbuluxavumaki na vuhambanisi bya ikhonomi bya tiikhonomi ta SACU.
Nakambe Phuresidente Ramaphosa u rhangele vurhumiwa ku ya eRhiphabuliki ra Xiizilamu ra Mauritania, eka Nhlengeletano ya Ntolovelo ya vu31 ya Huvo ya Varhangeri va Matiko na Mfumo ya AU. Samiti leyi tyi vile kona kusuka hi ti1 kufika ti2 Mawuwani 2018 ehansi ka nkongomelo: “Ku Hlula Nyimpi ehenhla ka Vukungundzwana: Ndlela leyi Yisekaka Emahlweni eka Ncinco wa Afrika”. Yi nyike xivandlanene lexi fanaka xi ri xoxe ku kambisisa na ku tirhisana na mitlhontlho yo karhi leyi fambeanaka na nyimpi ehenhla ka vukungundzwana eAfrika.
Phuresidente Ramaphosa eka nkarhi wa sweswi u rhurhela Vuendzeri bya Mfumo hi ntangha yakwe hi ntirho ya Ghana, Nana Addo Dankwa Akufo-Addo, kusuka hi ti 4 kufika ti 5 Mawuwani 2018, ku tiyisa ku ya emahlweni vuxaka bya matiko mambirhi exikarhi ka matiko lamambirhi. Afrika-Dzonga na Ghana ya ya emahlweni ya tiphina hi vuxaka byo tiya lebyi khomanisiweke eka matimu lama avelaniwaka ya xinghana na nkhomano. Ntirhisano wa mabindzu na vuvekisi exikarhi ka matiko lamambirhi ku katsa vucelamigodi, vuxavisi, ndzindzakhombo, sayense na thekinoloji, vutleketli, ku banga, vuhlanganisi bya tiqingho, vuaki, vukorhokeri, furanchayisi, vumaki, vunjoveri, vunavetisi, vuhahisi na eneji.
B. Swiboho swa Khabinete
11. Khabinete yi pasisile phepha ra nongoti na kungu ra Siku na N’hweti ya Vavasati ya Rixaka hi Mhawuri 2018. Nkongomelo wa nan’waka i “100 ra Malembe ya Albertina Sisulu: Vavasati lava nga na Vun’we eka ku Yisa Emahlweni Afrika-Dzonga”. Nongonoko wa nan’waka wu kotlana na malembexidzana manharhu ya ku velekiwa ka Tatana Nelson Mandela, Manana Albertina Sisulu na ku vumbiwa ka Ligi ya Vavasati va Vantima.
Migingiriko ya N’hweti ya Vavasati yi ta hlengeleta rixaka na ku aka swinakulobye ku tirhana hindlela leyi fikisaka emakumu swiphiqokulu leswi langutaneke na vavasati na vanhwanyana, ngopfungopfu madzolonga lama simekiweke ehenhla ka rimbewu, ku havexerisamatimba ya ikhonomi ya vavasati, mfikelelo wa misava, maendlelo yo vavisa na swiphiqo swin’wana swa xisekithara eka mbangu wa Kungu ra Nhluvukiso ra Rixaka na vutiboheleri bya Afrika-Dzonga. Holobye eka Hofisi ya Phuresidente loyi a tirhanaka na Vavasati, Man Bathabile Dlamini, u ta tlhantlha nongonoko hi vutalo endzhakunyana.
C. Milawumbisi
12. Khabinete yi pasisile ku rhumeriwa ka Nawumbisindzhandzhuluxo wa Mibejo wa Rixaka wa 2018 ePalamende. Nawumbisi se wu yile eka vutihlanganisi na vaaki na vakhomaxiave hinkwavo lava faneleke.
Nawumbisi wu endla mphalalo eka mubejo wa xielekitironiki, ku navetisiwa ka mibejo na ndhawu ya miako ya mibejo. Nakambe wu siva Huvo ya Mibejo ya Rixaka ya nkarhi wa sweswi hi Vulawuri bya Mibejo wa Rixaka (NGR). Ku ri karhi ku tirhisaniwa na valawuri va swifundzakulu, NGR yi ta hluvukisa mipimo yo tirha leyi vekiweke leyi yi nga ta tirha tanihi mpimotsongo ku letela tihuvo ta vutilawuri to tanihi sekithara ya mijaho ya tihanci.
13. Khabinete yi pasisile ku rhumeriwa ka Nawumbisindzhundzhuluxowa Mphikizano wa 2018 ePalamende. Mihundzuluxo yi nyika engetelo wa vurhumiwa vulawuri bya mphikizano na Vurhangerinkulu ku lulamisa ku tirhaniwa na mipimo ya le henhla ya nkhuvungano wa ikhonomi, ncinco lowu pimiweke eka ikhonomi ya Afrika-Dzonga na matirhiselo yo homboloka ya matimba ya makete hi tifeme leti rhangelaka.
Nawumbisi se wu gazetiwile ku va vaaki va nyika mavonelo naswona wu kaneriwile na vakhomaxiave hinkwavo.
D. Swiendleko leswi Taka
14. Machi wa 100 ra Vavanuna
Ehansi ka xambhulelo xa pfhumba ra rixaka ra “Send me – Rhuma Mina” leri rhangeriwaka hi Vufambisi bya Mfumo bya Vuhlanganisi na Mahungu (GCIS), “100 ra Malembe ya Nelson Mandela na Albertina Sisulu: Machi wa Vavanuna ehenhla ka Madzolonga eka Vavasati na Vana” lowu nga na matimu wu ta va kona hi Ravumbirhi, 10 Mawuwani 2018.
Machi, lowu wu nga eku hlanganisiweni hi GCIS, wu ta sungula hi 10:00 kusuka eChurch Square naswona wu ta helela eritlangini ra le dzongeni ra Union Buildings ePitori.
Khabinete yi rhamba vavanuna na vafana hinkwavo ku angula eka xirhambo xo seketela xa “Send Me – Rhuma Mina” hi ku nghenela machi lowu, na ku teka xiyimo ehenhla ka mangava ya madzolonga ehenhla ka vavasati na vana. Vavanuna kusuka eka tisekithara to hambanahambana, vuyimelo bya rixakanghohe, xipolitiki na vukhongeri va ta hlanganisiwa eka xiyimo xa vona xa ku yimisa madzolonga ehenhla ka vavasati na vana.
15. Vhiki ra Nkongomiso wa Xivijo xa Rixaka
Mfumo wu ta endla Vhiki ra Nkongomiso wa Xivijo xa Rixaka kusuka hi ti 9 kufika ti 15 Mawuwani 2018, laha swirho swa Vurhangerinkulu swi nga ta vulavurisana hi ku kongoma na vaakatiko etikweni hinkwaro.
Rin’wana ra matambha ya yinhla ya Afrika-Dzonga ya xidemokirasi ri vile vutiboheleri byo tshembeka bya ku endla minongonoko ya ku teka xiave nkarhi na nkarhi na ku va leyi vulavurisanaka na vaaki ku hlamusela tipholisi na makungu.
Khabinete yi khutaza miganga hinkwayo hi moya wa “Rhuma Mina” ku nghenela xivijo na vatirhi va mfumo na ku tirhisa xivandlanene ku lulamisa mitlhontlho ya mphakelo wa vukorhokeri.
16. Samiti ya BRICS ya vu10
Afrika-Dzonga yi lunghekile ku rhurhela, hi moya wa Vumunhu (Humanity), samiti ya vu10 ya buloko ya Brazil, Russia, India, China na Afrika-Dzonga (BRICS) kusuka hi ti 25 kufika ti 27 Mawuwani 2018, eSandton Convention Centre eGauteng. Hi Ravuntlhanu, 6 Mawuwani 2018, Phuresidente Ramaphosa u xeduriwe ku vulavurisana na Xipano xa Afrika-Dzonga hi nkarhi wa mfihlulo hi malunghekelo ya ku rhurhela Samiti ya BRICS ya vu10.
Nkongomelo: “BRICS eAfrika: Ntirhisano wa ku Kula loku Katsaka Hinkwavo na ku Humelela loku Avelaniwaka eka Ncinco wa Xiindasitiri wa vu4”, wu kombisa swirhanganakulu swa swirho swa BRICS, ngopfungopfu ku tikarhatela ku tumbuluxiwa ka rixaka leri katsaka hinkwavo na swinakulobye swa misava hinkwayo leswi swi nga ta tisa ku humelela ka rixaka ra vanhu hinkwavo. Nakambe nkongomelo lowu wu xaxamerisa na ku tiyisisa leswaku ku na ku ya emahlweni ka xiqhinga na vutshamaxitulu bya Afrika-Dzonga bya havumbirhi Muganga wa Nhluvukiso wa le Dzongeni wa Afrika na Indian Ocean Rim Association.
Afrika-Dzonga ri ta tirhisa vutshamaxitulu bya rona ku tiyisisa ku ya emahlweni ka BRICS na ku tisa nkongomiso wo karhi eka swivandlanene swa Ncinco wa Xiindasitiri wa Vumune.
17. Nhlengeletano ya Vaholobye va Afrika va Vutshila na Mfuwo
Ndzawulo ya Vutshila na Mfuwo yi rhurhela Nhlengeletano ya Vaholobye va Afrika va Vutshila na Mfuwo eDurban kusuka hi ti 5 kufika ti 6 Mawuwani 2018. Xiendleko xi lava ku vika hi mfikelelo wa maahungu ku phurofayila nhlohlotelo wa layiburari na vukorhokeri bya mahungu endzeni ka mbangu wa Ajenda ya AU ya 2063, leyi yi nga rimba ra xiqhinga ra ncinco wa ikhonomi na vaaki wa Afrika eka 50 wa malembe lama taka.
18. Thelesikopu ya MeerKAT/Square Kilometer Array (SKA)
Phuresidente Ramaphosa u languteriwa ku simeka thelesikopu ya rhadiyo ya tidixi ta 64, leyi tivekaka tanihi MeerKAT, tanihi xirhangelo xa thelesikopu ya SKA. MeerKAT yi kumeka 90 km ehandle ka xidorobana xa Carnarvon eKapa-N’walungu.
Thelesikopu ya MeerKAT yi ta va xitirho eka ku engetela hi ndlela yo tivikana vutivi bya hilaha Misavaxibakabaka yi endliweke hakona, hilaha yi tirhaka hakona na leswi swi nga ha vumbaka vumundzuku bya yona. Ku hetiwa ka xitirho lexi i ndzima yo tivikana leyi faneleke ku tlangeriwa hi Afrika-Dzonga na Afrika hi ku angarhela.
E. Mahungu
Michavelelo
19. Khabinete yi rhumela michavelelo yo huma embilwini eka khale ka Phuresidente Jacob Zuma, ndyangu wa yena na vanghana eka rifu ra n’wana wa yena wa jaha, Vusi Nhlakanipho Zuma, emasungulweni ya vhiki leri.
20. Khabinete yi hundzisa michavelelo ya yona eka ndyangu na vanghana va sirha mutekaswifaniso wo tiveka swinene, David Goldblatt. Tiko ra ka hina ri tama ra ha tinyungubyisa hi ntirho wa yena lowu paluxeke matirhiselo yo homboloka na tihanyi ta xihlawuhlawu.
21. Nakambe khabinete yi hundzisa michavelelo ya yona eka mindyangu na vanghana va mucelamugodi loyi a loveke eka Mugodi wa Khomanani wa Sibanye-Stillwater eDriefontein eMpumalanga naswona yi tama ya ha vilerisiwa hi vuhlayiseki bya vacelamigodi emugodini lowu.
Vuhoyozeri
22. Khabinete yi hoyozela Layiburari ya Rixaka ya Afrika-Dzonga (NLSA), leyi tlangeleke 200 wa malembe ya vukona bya yona. Emasungulweni ya nan’waka, NLSA yi funghile ndzima leyi hi ku rhurhela nkombiso lowu pfulekeke lowu thyiweke “Yindlu ya Rifuwo ya Vutivi”.
23. Khabinete yi amukela xiboho xa Nhlangano wa Dyondzo, Sayense na Mfuwo wa UN ku tivisa Tintshava ta Makhonjwa eMpumalanga, leti thelaka ti tiveka tanihi Bandhi ra Maribye ya Rihlaza ra Barberton, tanihi Ndhawu ya Ndzhaka ya Misava. Leyi i Ndhawu ya Ndzhaka ya Misava ya vu10 ya Afrika-Dzonga.
Khambinete yi rhamba vakhomaxiave hinkwavo eka sekithara ya vupfhumba ku maketa tindhawu ta ndzhaka hinkwato eAfrika-Dzonga tanihileswi vupfhumba byi nga xin’wana xa swihatlisisi eka ku hluvukisa ikhonomi ya ka hina na ku tumbuluxa mitirho ya vanhu va laha tikweni.
24. Khabinete yi tsundzuka hi vutinyungubyisi anivhesari ya vu63 ya ku amukeriwa loku nga na matimu ka Tsalwa ra Timfanelo ta Ntshunxeko leri ri vumbeke masungulo ya Vumbiwa ra Rhiphabuliki ra Afrika-Dzonga.
Namuntlha misinyakulu ya rona yi kombisiwile eka misinya ya khale ka Nhlangano wa Vun’we bya Afrika (lowu sweswi wu vuriwaka AU) naswona UN yi xaxamerisile Ntwanano wa Timfanelo ta Ximunhu wa Matiko Hinkwawo eka misinya leyi.
F. Ku thoriwa
Ku thoriwa hinkwako ku fanele ku landzelela ntiyisiso wa mithwaso na mbhasiso lowu faneleke.
25. Tat Sibusiso E Bukhosini tanihi Muofisirinkulu wa Vurhangerinkulu eka Vulawuri bya Ntanga wa Ntlangasi wa iSimangaliso
26. Adv Mmadikeledi Suzan Malebe tanihi Xandla xa Mulawuri-Jererala (DDG): Vulawuri bya Swicelwa eka Ndzawulo ya Swipfuno swa Swicelwa (DMR).
27. Man Buyisiwe Faith Ntokozo Ngcwabe tanihi DDG: Pholisi na Nkondletelo wa Swicelwa, eka DMR.
Nakambe Khabinete yi thole tihuvo leti landzelaka:
27.1 Huvo ya Mipimo ya Mavikelo ya Timali.
27.2 Huvo ya Vandla ra Swihanyi swo Hambana ya Rixaka ya Afrika-Dzonga (SANBI).
27.3 Mitanga ya Rixaka ya Afrika-Dzonga (SANParks).
27.4 Nkwama wa Tinghozi ta le Magondzweni.
Ku engeteriwa ka theme ya swirho swa Huvo ya Mipimo ya Mavikelo ya Timali:
a. Tat Garth Dennis Coppin;
b. Man Dumisani Manana;
c. Man Christine Ramon (Xandla xa Mutshamaxitulu);
d. Man Dawn Earp;
e. Tat Khaya Dludla;
f. Tat Bruce Mackenzie;
g. Tat Tania Wimberley;
h. Dok Suresh P Kana (Mutshamaxitulu); na
i. Adv. Rory Wayne Voller.
Huvo ya SANBI:
a. Dok Lesley Thulani Luthuli;
b. Man Thandiwe Godongwana;
c. Phurof Brian William van Wilgen;
d. Dok Crispian Garth Olver;
e. Man Ntsoaki Mngomezulu;
f. Man Venete Jarlene Klein;
g. Man Beryl Ferguson;
h. Man Judy Hermans;
i. Muyimeri wa Ndzawulo ya Sayense na Thekinoloji;
j. Man Skumsa Mancotywa (muyimeri wa Ndzawulo ya Timhaka ta Mbangu (DEA)); na
k. Dok Moshibudi Rampedi.
Swirho swa Huvo ya SANParks:
a. Man Joanne Yawitch;
b. Dok Kungeka Njobe;
c. Man Sophie Molokoane;
d. Man Tanya Abrahamse;
e. Adv Tshepiso Mphahlane;
f. Man Tasneem Essop;
g. Dok Urshanie Govender;
h. Phurof Elizabeth Mokotong;
i. Tat Tale Daniel Motsepe;
j. Tat Lourence Benard Mokgakane (muyimeri wa Vanhu na Mitanga);
k. Tat Shonisani Munzhedzi (muyimeri wa DEA); na
l. Tat Fundisile Mketeni.
Valawuri lava nga riki Xiphemu xa Vurhangerinkulu eka Huvo ya Nkwama wa Tinghozi ta le Magondzweni:
a. Dok Peter Mathebula – Mutshamaxitulu;
b. Man Koko Mashigo;
c. Dok Fanie Bale;
d. Tat Moses Nyama;
e. Dok Nomonde Mabuya-Moloele;
f. Tat Thulani Tshabalala;
g. Man Dineo Molefe;
h. Dok Mohamed Fazel Randera;
i. Tat Khotso Mothobi (ku thoriwa hi vuntshwa); na
j. Dok Maria Peenze (ku thoriwa hi vuntshwa).
Swivutiso:
Man Phumla Williams
Muvulawuri wo Khomela wa Khabinete
Selifoni: 083 501 0139
