A. Xiyimo xa khabinete eka timhakankulu
1. Swo engetela hi mayelana na Vuvabyi bya Khoronavhayirasi (COVID-19)
1.1. Eka mbulavulo wa yena na rixaka hi Ravunharhu, 16 Ndzati 2020, Presidente Cyril Ramaphosa u tivise ku ya eka Levhele ya Lemukiso ya 1 ya ku pfariwa ka rixaka ku sukela hi Musumbhunuku, 21 Ndzati 2020. Leswi swi tlhele swi pfula migingiriko yo tala ya swa ikhonomi etikweni, leswi swi nga hoxa xandla swinene eka ku aka ikhonomi hi vuntshwa, ku vuyelerisa ku kula na ku tumbuluxa mitirho leyi lavekaka swonghasi.
1.2. Switiviso leswi nyikiweke hi Presidente swi amukeriwile hi malwandla hi tisekithara hinkwato ta vaakitiko va Afrika-Dzonga – ku katsa ya vatirhi, ya swa mabindzu, mihlangano yo yimela vaakitiko na mavandla ya swa tipolitiki.
1.3. Milawu ya xiyimo xa mhangu ya rixaka leyi nga endla leswaku ku va na switiviso hi Presidente yi gazetiwile hi Ravuntlhanu, 18 Ndzati 2020. Milawu leyintshwa yi olovise swo karhi leswi yirisiwaka leswi tirhisiweke kusukela hi Nyenyankulu 2020 ku sivela ku hangalaka ka xitsongwatsongwana. Exikarhi ka swin’wana, milawu leyi yi katsa nhlayo ya vanhu leyi pfumeleriwaka eka tinhlengeletano ta mani na mani, swiendleko na minkosi xikan’we na ku pfuriwa ka mindzelekano ku endlela ku endzela eAfrika na le matikweni ya misava kusukela hi ti 1 Nhlangula 2020.
1.4. Khabinete yi hlohlotele ku vulavurisana ku yisa emahlweni na vurhangeri bya swa ndhavuko ku ololoxa timhaka leti fambelanaka na mitolovelo na swikolo swo yimbisa leswi swa ha arisiwaka eka Levhele ya Lemukiso ya 1. Mahungu hi xitalo hi mayelana na milawu leyi gazetiweke ma fikeleleka eka webusayiti ya mfumo (www.gov.za).
1.5. Khabinete yi hlohlotela vanhu hinkwavo eAfrika-Dzonga ku ya emahlweni va landzelela swiletelo swa rihanyu swa COVID-19 swo fana na ku siya mpfhuka wo ringanela exikarhi ka wena na vanhu van’wana, ku ambala swipfalaxikandza etindhawini ta mani na mani na ku hlambha swandla nkarhi na nkarhi hi ku tirhisa xidlayaswitsongwatsongwana eswandleni lexi nga na xihoko.
1.6. Khabinete yi tlhela yi hlohlotela vaakitiko ku kuma COVID Alert mobile app kusuka eka Apple App Store kumbe Google Play Store. App leyi nga hakerisiwiki hi tinetiweke ta tiqingho, naswona yi nga kumiwa handle ko hakerisiwa data kwihi kumbe kwihi yi ta antswisa ku landzelerisa lava u tihlanganiseke na vona hi ku lemukisa vatirhisi loko va tshuke va tihlanganisa na vatirhisi volava lava va nga kumeka va ri na xitsongwatsongwana xa COVID-19 eka masiku ya 14 lawa ma nga hundza. App a yi hlengeleti vuxokoxoko bya munhu byihi kumbe byihi kumbe ku landzelerisa lomu mutirhisi a nga kona.
2. Madzolonga lawa ma simekiweke eka rimbewu na ku dlayeteriwa ka vaxisati (GBVF)
2.1. Khabinete ya ha tiyimiserile ku lwisana na ntungu wa GBVF hi ku tiyisisa mihlangano ya ntlawa wa vuhlayiseki; rimba ra swa nawu; ku nyika nseketelo wa swa minongonoko ya lomu munhu a tshamaka kona na matikhomele na nseketelo wa vaakitiko emigangeni.
2.2. Hi ku ya hi vuxokoxoko lebyi kumiweke eka Vukorhokeri bya Maphorisa ya Afrika-Dzonga (SAPS), mfumo wu kume tindhawunkulu leti ku endlekaka GBVF ta 30 etikweni. Khambinete yi tshembise miganga leyi khumbhekaka leswaku hi ku tirhisana na maphorisa, magoza yo nghenelela ma ta tiyisisiwa ku vona leswaku ku va na nsirhelelo na vuhlayiseki bya vamanana na vana.
2.3. Khabinete yi amukela na ku hoyozela nyiko ya R50 wa timiliyoni yo huma eka United Kingdom leyi yi nga ta ndlandlamuxa matshalatshala yo yisa emahlweni ya Nkwama wa Mpfuneto ya ku lwisana na ku tikeriwa eka swa ikhonomi loku endliweke hi ntungu wa COVID-19. Mali yi ta kongomisa eka tiphurojeke leti sirhelelaka na ku tlakusa vamanana.
2.4. Khabinete yi tlhela yi kombisa ku vilela ka yona eka swiviko swo hlomula mbilu swa timhangu ta ku ngungumerisiwa ka vanhu leti khumbhaka vamanana na vana etikweni. Maphorisa ma le ku landzeleriseni na ku lavisisa milandzu hinkwayo leyi mangariweke leyi fambelanaka na ku ngungumerisiwa ka vanhu na swidzidziharisi.
2.5. Khabinete yi kombela vaakitiko ku mangala milandzu leyi yo biha swinene emaphoriseni hi xihatla ematshanweni ya ku tirhisa tipulatifomo to hangalasa mahungu ya vaaki leswi swi tikiselaka tiejensi to vona ku landzeleriwa ka nawu ku angula hi xihatla na hi ku ringanela. Vaakitiko va tlhela va lemukisiwa ku papalata ku nghenelela eka mahungu ya vuxisi leswi nga tisaka ku chava, swi tisa ku hlundzuka na ku hlohlotela madzolonga eka rixaka ra hina.
2.6. Munhu wun’wana na wun’wana loyi a nga na vuxokoxoko u fanele a tihlanganisa na SAPS eka nomboro ya ku Herisa Vugevenga ya 08600 10111 kumbe a nga tirhisa MySAPS Application ya mahala leyi u nga yi kumaka eka IPhone kumbe smartphone yihi kumbe yihi.
3. Ku onhiwa na ku yiviwa ka switirhisiwankulu swa vaakitiko
3.1. Khabinete yi amukela ku khomiwa loku ka ha ku vaka kona ka vaehleketeriwa eJoni na le Kapa loku khumbhaka ku yiviwa ka tikhebulu ta koporo na tikhebulu ta swikoweto swa switimela. Maphorisa ma tlhele ma tirha hi xihatla ku khoma vanhu lava khumbhekaka eka ku onhiwa ka patunkulu ra le Msinga, eKwaZulu-Natal.
3.2. Khabinete yi hoyozela ku humelela loku endliweke hi maphorisa eka ku yiviwa na ku onhiwa ka switirhisiwankulu swa xitimela; nandzu lowukulu lowu nga eka minkarhi yin’wana wu nga koxa vutomi bya vanhu lava nga hava nandzu hikokwalaho ka ku chayisana ka switimela.
3.3. Switirhisiwankulu swa mani na mani swi tshama swa ha ri tiphuphu leti fambisaka ikhonomi. Swi tshama swa ha ri swiyenge swa nkoka eka ku tsakela ka hina ku kurisa ikhonomi na ku tumbuluxa mitirho leyi lavekaka swonghasi. Khabinete yi rhamba MaAfrika-Dzonga hinkwawo ku rhipota migingiriko leyi ya swa vugevenga emaphoriseni.
4. Vukorhokeri bya le ka inthanete bya Ejensi ya Vuhlayiseki bya Vaaki ya Afrika-Dzonga (SASSA)
4.1. Khabinete yi amukela ku simekiwa ka phothali yo endla swikombelo swa midende ya le ka inthanete hi SASSA leyi endlaka leswaku ku endliwa swikombelo eka https://services.sassa.gov.za. Phothali leyi yi nga ta ringetiwa eka midende yo Hlayisa Vana, Midende ya Vadyuhari na Midende ya Vana lava va wundlaka yi ta hlayisela vavuyeriwa tihakelo ta swa vutleketli na ku salerisiwa ndzhaku ka ku fola tilayini.
4.2. Khabinete yi hlohlotela vaendlaswikombelo leswintshwa ku tirhisa vukorhokeri byo tiendlela hikuva byi pfuneta ku hunguta nxungeto lowu nga tshukaka wu va kona wa ku kuma COVID-19 eka tindhawu ta mani na mani leti nga na vanhu votala.
5. Nhlengeletano ya Mani na Mani ya Nhlangano wa Matiko (UNGA)
5.1. Presidente Ramaphosa u nghenelele eka Njhekanjhekisano wa UNGA wa le ka inthanete hi ku tirhisa vhidiyo na mpfumawulo ya Sexini ya vu75 hi Ravumbirhi, 22 Ndzari 2020 ehansi ka nkongomelo wa: “Vumundzuku lebyi hi byi lavaka, UN leyi hi yi lavaka: Ku tiyisisiwa ku tiboha ka nhlanganelo eka nawu wa ku nghenelela eka mihlangano yinharhu kumbe ku tlula eka mfumo”.
5.2. Khabinete yi hlohlotela leswaku anivhesari yi tirhisiwa tanihi xivandlanene xa ku fikelela ku cinca loku lavekaka swinene eka Khansele ya swa Vuhlayiseki ya UN (UNSC) ku kombisa mitiyiso ya xisweswisweswi emisaveni.
5.3. Afrika-Dzonga yi ta fambisa UNSC ravumbirhi hi N’wendzamhala 2020 loko yi heta theme ya yona ya vunharhu tanihi xirho lexi hlawuriweke xa UNSC.
6. Nhlengeletano ya Vaholobye ya swa Bindzu na Vuvekisi ya G20
6.1. Khabinete yi amukela mivuyelo ya Nhlengeletano ya Vaholobye ya swa Bindzu na Vuvekisi ya G20 leyi rhurheriweke eka inthanete hi ku tirhisa vhidiyo na mpfumawulo eSaudi Arabia hi Ravumbirhi, 22 Ndzati 2020. Nhlengeletano yi hlanganise Vaholobye va swa Bindzu vo huma eka matiko ya tiikhonominkulu leti katsaka United States, China, Japan, India, Brazil na Jarimani. Afrika-Dzonga a yi yimeriwe hi Holobye wa swa Bindzu, Vumaki na Mphikizano, Ebrahim Patel.
6.2. Eka xitatimente xa yona, nhlengeletano yi andlale nkoka wa ku hambanahambanisiwa ka ikhonomi loku ku nga masungulo ya nseketelo wa ku aka vuswikoti byo endla bya laha ndzeni ka tiko eka tisekithara ta nkoka leti katsaka ku endliwa ka mirhi na swakudya.
6.3. Nhlengeletano yi tlhele yi seketela magoza ya ku tlakusa ku nyikiwa ka vamanana matimba eka swa ikhonomi na mabindzu lamatsongo na ya le xikarhi na ku tekela enhlokweni nxungeto wa nxaviselano lowu nga riki enawini.
7. Nhlengeletano ya Vaholobye ya Khansele ya Yuniyoni ya swa Swibalo ya le Dzongeni wa Afrika (SACU)
7.1. Khabinete yi amukele mivuyelo ya Nhlengeletano ya Vaholobye ya Khansele ya Yuniyoni ya swa Swibalo ya le Dzongeni wa Afrika leyi khomiweke hi Musumbhunuku, 21 Ndzati 2020. Vaholobye va swa Timali na Bindzu vo huma eNamibia, Botswana, Eswatini, Lesotho na Afrika-Dzonga va ye enhlengeletanini leyi a yi fambisiwa hi Holobye wa swa Timali, Tito Mboweni, naswona Afrika-Dzonga a yi yimeriwile hi Holobye Patel.
7.2. Khansele yi tekele enhlokweni ntirho wa SACU eka mbangu wa Ntwanano wa Nxaviselano wa Mahala wa Tikonkulu ra Afrika lowuntshwa. Yi bohe leswaku ntirho wa mundzuku wa khansele i ku kongomisa eka ku aka na ku kurisa matiko ya SACU ma va tindhawu to endla na vutumbuluxi letintshwa leti ti nga ta nyika tinhundzu na vukorhokeri eka tikonkulu hinkwaro..
B. Swiboho swa khabinete
1. Khomixini ya Presidente hi mayelana na Xiviko xa Ncinco wa swa Tifeme wa Vumune (PC4IR)
1.1. Khabinete yi pasise ku hangalasiwa ka Xiviko xa PC4IR eka Gazete ya Mfumo. Xiviko xi endla swiringanyeto ku pfuxeta ku navela ka swa tifeme ka tiko na ku antswisa vuswikoti bya ku phikizana ka hina eka swa ikhonomi na matiko ya misava na le ka tikonkulu ku antswisa ku kula loku katsaka vanhu hinkwavo.
1.2. Swihlohloterinkulu swa Qhinga ra PC4IR swi katsa vuswikoti bya ku phikizana eka swa ikhonomi, ku angula eka mintlhontlho ya mphakelo wa vukorhokeri, vuvekisi eka vuswikoti bya vanhu na ku angula eka COVID-19.
1.3. Leswi swi humelerisa erivaleni Mbulavulo wa Presidente na Rixaka wa 2018 lowu kongomiseke leswaku Khomixini ya Ncinco wa swa Tifeme wa Dijitali wu ta angula eka ku humelela ka swa thekinoloji ka xihatla na ku vona ku humelela ka rixaka.
2. Pfhumba ra swa Vutleketli ra N’hweti ra 2020
2.1. Khabinete yi pasise nongonoko wa pfhumba ra swa Vutleketli ra N’hweti ya Nhlangula ra 2020 ehansi ka nkongomelo wa: “Hi ri swin’we hi vumba vumundzuku bya swa vutleketli”. Khabinete yi pasise hi 2005 leswaku Nhlangula yi kongomisiwa eka ku yisa lemukiso wa swa vutleketli tanihi swin’wana swa swiolovisi swa ikhonomi swa nkoka.
2.2. Minongonoko ya lembe leri yi ta kongomisa eka tindhawu tinharhu ku nga (1) nhluvukiso eka sekithara ya swa vutleketli eka ku pfuriwa ka ikhonomi loko ha ha kongomane na COVID-19; (2) vuhlayiseki eka swiyenge hinkwaswo swavutleketli; na (3) ku cinca, ku nyikiwa matimba na ku endla indhasitiri ya swa mathekisi yi va ya ximfumo.
2.3. Nongonoko wa n’hweti hinkwayo wa rixaka wu ta kongomisa eka swiyenge swo hambanahambana swa indhasitiri ya swa vutleketli. Yi ta fikisa emakumu Lekgotla ya swa mathekisi ya Rixaka eku heleni ka Nhlangula 2020 loku ku nga ta hlanganisa mavonelo yo huma eka Makgotla ya swa Mathekisi ya Swifundzankulu.
C. Milawumbisi
1. Nawumbisi wo Cinca swa Vukorhokeri bya Makhotso wa 2020
1.1. Khabinete yi pasise ku yisiwa ePalamende ka Nawumbisi wo Cinca swa Vukorhokeri bya Makhotso wa 2020. Ku cinca kahlekahle ku angula xigwevo xa Khoto ya swa Vumbiwa lexi xi nga nyikiwa eka xigwevo xa Phaahla hi ti 3 Mudyaxihi 2019.
1.2. Ku cinca ku tiyisisa mfanelo ya ku tengisiwa loku nga erivaleni tanihilaha swi vekiweke hakona eka Xiyenge xa 35(3)(n) eka Vumbiwa ra Rhiphabliki ra Afrika-Dzonga ra 1996 eka matirhiselo ya Xiyenge xa 136 (1) xa Nawu wa swa Vukorhokeri bya Makhotso, 1998 (Nawu wa 111 wa 1998).
2. Nawumbisi wo Cinca swa SAPS wa 2020
2.1. Khabinete yi pasise ku hangalasiwa ka Nawumbisi eka Gazete ya Mfumo leswaku vaakitiko va ya nyika swibumabumelo. Nawumbisi wu cinca Nawu wa swa SAPS, 1996 (Nawu wa 68 wa 1995) ku wu fambelanisa na Vumbiwa ra Rhiphabliki ra Afrika-Dzonga ra 1996 na ku tiyisisa vulanguteri bya nawu hi ku hetiseka.
2.2. Exikarhi ka swin’wana, wu nyika rimba ra swa nawu eka mafambiselo ya vukorhokeri bya maphorisa na ku tumbuluxiwa ka tiforamu to rindza leti kumekaka exikarhi ka vaakindhawu. Nawumbisi wu tlhela wu tekela enhlokweni swibumabumelo leswi nga kumeka eka Khomixini ya Marikana ya vulavisisi lebyi a byi rhangeriwe hi Qgweta leri nga empecenini Ian Farlam.
D. Ntlangu lowu wa ha taka
1. Siku ra Ndzhaka
1.1. Siku ra Ndzhaka ra tlangeriwa namuntlha, 24 Ndzati 2020 ehansi ka nkongomelo wa N’hweti ya Ndzhaka wa: “Ku tlangeriwa vanhu lava nga na vuswikoti na swikili swa ndzhaka ya swa ndhavuko leswi khomekaka eAfrika-Dzonga”. Presidente Ramaphosa u ta nyika mbulavulo lowu nga ta haxiwa eka thelevhixini.
1.2. MaAfrika-Dzonga ma hlohloteriwa ku tirhisa N’hweti ya Ndzhaka ku tlangela ndhavuko na ndzhaka ya hina leyi fuweke na ku burisana hi migingiriko ya ku aka rixaka na vun’we bya vaakitiko. Presidente Ramaphosa u hlohlotele MaAfrika-Dzonga ku nghenelela eka ntolovelo wa matiko ya misava na ku tikatsa eka ntlhontlho wa ncino wa Jerusalema hi Siku ra Ndzhaka.
1.3. Khabinete yi hoyozela vutumbuluxi bya Master KG (loyi a beburiweke a ri Kgaogelo Moagi) eka ku humelerisa jerusalema, risimu ra ndhuma leri nghenisaka xiyimbeleri na mutsari wa tinsimu Nomcebo Zikode. Khabinete ya va khensa ku va va te na swikili na vuswikoti bya swa vutshila bya vuyimbeleri eka risimu leri nga hangalaka na matiko ya misava hinkwayo. Hi vona vayimeri va hina va swa Vutshila na Mfuwo wa ximfumo eka matiko ya misava.
E. Mahungu
1. Nchavelelo
Khabinete yi yisa nchavelelo eka mindyangu na vanghana va:
1.1. Nhenha ya swa vulavisisi, Lefuthenente-kolonele Charl Kinnear loyi a nga dlayiwa ehandle ka kaya ra yena eBishop Lavis eKapa. U tinyiketele malembekhume manharhu ya vutomi bya yena eka SAPS, naswona a ri ku lavisiseni ka vugevenga lebyi tivumbeke etikweni.
1.2. Sejeni Thabile Mapoma loyi a nga dlayiwa hi ndlela yo vava eKhayelitsha eKapaVupeladyambu.
1.3. Xirho xa Khansele ya Komitinkulu ya Rugby, Ttn Monde Tabata loyi a ri na 60 wa malembe. Ttn Tabata a tsakela swinene vumundzuku lebyi katsaka vanhu hinkwavo na ku humelela ka rugby eAfrika-Dzonga.
1.4. Mufundhisi Emmanuel Motolla wa Zion Christian Church (ZCC). Khabinete yi tlhela yi yisa nchavelelo eka swirho swa ZCC na ku swi navelela ku tiyisela eka nkarhi lowu wo tika.
F. Mitholo
Ku thoriwa hinkwako ku ta fanela ku landzelela vutiyisisi bya mithwaso na mbhasiso lowu faneleke.
1. Ejensi ya swa Timali ta Mabindzu Lamatsongo (sefa):
a. Ttn Mxolisi Dalukhanyo Matshamba tanihi Mufambisinkulu;
b. Mnn Sedzani Mudau (Mufambisi loyi a nga riki xirho xa Komitinkulu eka Bodo ya sefa);
c. Mnn Ziyanda Buthelezi-Ngcobo (Mufambisi loyi a nga riki xirho xa Komitinkulu eka Bodo ya sefa); na
d. Mnn Hilda-Marie Tsoadi (Muyimeri wa Nhlangano wa swa Nhluvukiso wa swa Tifeme eka bodo ya sefa).
2. Ejensi yo Hluvukisa swa Mabindzu (Seda):
a. Dkd Joy Ndlovu tanihi Mutshamaxitulu wa Bodo ya Seda; na
b. Dkd Stella Bvuma (Mufambisi loyi a nga riki xirho xa Komitinkulu eka Bodo ya Seda);
3. Ku yisiwa emahlweni ka kontiraka ya ku thoriwa leyi nga cinceki ya Ttn Ian van Niekerk tanihi Mfambisinkulu wa swa Timali (CFO) eka Broadband Infraco.
4. Ttn Molatlhegi Khunou Kgauwe tanihi CFO wa Ejensi ya Thekinoloji ya Mahungu ya Tiko.
5. Mnn Marelize Potgieter tanihi Xandla xa Mufambisinkulu (DDG); Vukorhokeri bya Malawulelo ya Tikhoto eka Hofisi ya Muavanyisinkulu.
6. Ttn Brightboy Nhlakanipho Nkontwana tanihi DDG: Mikanerisano, Vuxaka bya Vatirhi na Miholo eka Ndzawulo ya Mafambiselo ya Mitirho ya Mfumo.
Swivutiso: Mnn Phumla Williams – Muvulavuleri wa Khabinete
Riqingho: 083 501 0139
