A. XIYIMO XA KHABINETE EKA TIMHAKAKULU
1. Malimpfuneto ya Mphalalo wa Vanhu wa Ntshikelelo (SRD) wa Vuvabyi bya Khoronavhayirasi (COVID-19)
1.1. Khabinete ya ma tiva maxangu lama vangiwaka hi ntungukulu wa COVID-19 na madzolonga ya vaaki lama ha ku vaka kona eka swiphemu swin'wana swa KwaZulu-Natal na Gauteng. Eka mhaka leyi, yi tsundzuxe vanhu va Afrika-Dzonga leswaku swikombelo swa Malimpfuneto ya SRD ya COVID-19 ya tiko ku seketela vanhu lava va nga hava malinghena swi pfurile hi Ravuntlhanu, 6 Mhawuri 2021.
1.2. Ejensi ya Mali ya Nhlayiso wa Vanhu ya Afrika-Dzonga (SASSA) hi pfurile tichanele tintshwa laha swikombelo swi nga rhumeriwaka kona hi ku tirhisa govchat.app na Facebook Messenger, hi ku engetela eka webusayiti ya yona: https://srd.sassa.gov.za kumbe hi ku tirhisa WhatsApp eka 082 046 8553.
1.3. Vanhu lava nga exikarhi ka vukhale bya 18 na 60 lava va nga hava nseketelo wa swa timali wa muxaka wihi kumbe wihi va fanele ku endla xikombelo. Malimpfuneto ya R350 hi n'hweti i ritavala ra vuhlayiseki ra nkoka eka mindyangu leyi nkarhi wun'wana a yi ta va yi onheriwile hi mpingu wa vusweti na mpfumaleko wa mitirho.
2. Eneji
2.1. Khabinete yi amukele ku gazetiwa vhiki leri ka swinawana leswi swi engetelaka mpimohansi wa ku endliwa ka gezi loku tiyisiweke kusuka eka megawati yin'we (MW) ya nkarhi wa sweswi kuya eka 100 MW. Hi Khotavuxika 2021, Phuresidente Cyril Ramaphosa u tivise ku hundzuluxiwa ka Xedulu ya 2 ya Nawu wa ku Lawuriwa ka Gezi, 2006 (Nawu wa 4 wa 2006) ku engetela mpimohansi wa ku nyikiwa ka layisense ka Mulawuri wa Eneji wa Rixaka wa Afrika-Dzonga ka tiphurojeke ta ku endliwa ka gezi loku tiyisiweke ku pfumelela ku endliwa ka gezi loku nga riki ka mfumo swinene ka gezi.
2.2. Tikhamphani leti nga eka tisekitara leti tirhisaka gezi swinene sweswi ti ta kota ku endla gezi ra tona vini ku ri hava xidingo xa layisense. Ntalo wa ku endliwa ka gezi lowuntshwa wu ta engetela nsirhelelo wa eneji hi ku hunguta vutshemberi eka giridi ya gezi na ku pfulela vuvekisi bya sekitara leyi nga riki ya mfumo byo tivikana.
3. Mpako wa Nseketelo wa Nhlakarhelo wa Ikhonomi
3.1. Khabinete yi kombele mabindzu lama fikelelaka hinkwawo lama khumbekeke hi nkantshamiseko wa vaaki lowa ha ku vaka kona eKwaZulu-Natal na Gauteng ku endla swikombelo swa nseketelo wa loni ya tiindasitiri hi ntswalo wa phesente ya ziro, ehansi ka Mpako wa Nseketelo wa Nhlakarhelo wa Ikhonomi wa R3.75 wa tibiliyoni lowu nyikiwaka hi mfumo.
3.2. Ndzawulo ya Mabindzu, Vumaki na Mphikizano (dtic) na mihlangano ya yona ya timali ta nhluvukiso – Khoporexini ya Nhluvukiso wa Tiindasitiri na Nkwama wa Havexerisamatimba wa Rixaka, va hlanganisile mpako wa timali ku seketela miphalalo ya nhlakarhelo wa mabindzu yo hambanahambana. Leswi swi katsa ku akiwa hi vuntshwa ka swimakiwakulu, switirhisiwa, swinghenisiwa eka miako, xitoko na xumakulu xo tirha. Timali leti ti ta pfuna ku hunguta mitlhontlho ya vanhu na ikhonomi leyi nga langutana na mabindzu lama khumbekeke hi nkatshamiseko.
3.3. Khabinete yi tlhele yi amukela na ku seketela xitiviso hi JP Morgan ku nyika nseketelo wa swa timali na lowu nga riki wa swa timali lowu fikaka eka ntsengo wa R340 wa timiliyoni hi ku tirhisana Nongonoko wa Vuvekisi lebyi Ringanaka na Mikavelo bya Abadali (EEIP). Nongonoko lowu wu vumbiwa hi Nkwama wa Abadali – Nkwama wa ku Kula ka Mabindzu ya Vantima na Malimpfuneto ya Abadali (R40 wa timiliyoni).
3.4. Mapfhumba lama ma ta seketela ku kula ka ikhonomi leyi katsaka hinkwavo na ku tumbuluxiwa ka mitirho endzeni ka mabindzu ya sayizi leyitsongo na ya le xikarhi, ngopfungopfu eka tisekitara ta vuendli na ta ikhonomi ya rihlaza.
4. Ku cinciwa ka vito
4.1. Khabinete yi amukele ku thyiwa vito hi vuntshwa ka Brandfort eFree State ku va Winnie Mandela, hi ku xixima nhenha ya Nyimpi na Ntshunxeko leyi yi hlongoriweke ku ya tshama edorobeni leri hi nkarhi wa maninginingi ya mfumo wa xihlawuhlawu.
5. Ku tsundzukiwa ka Marikana
5.1. Khabinete yi tikatse na tiko hinkwaro eka ku tsundzuka khombo leri ri endlekeke eMarikana eN'walungu-Vupeladyambu hi Mhawuri 2012, naswona hi tekela enhlokweni gome ra vatirhi, mindyangu ya vona na rixaka hi ku angarhela. Tanihi rixaka hi tshama ha ha tiyimiserile leswaku khombo ro tano ri nga pfuki ri humelerile nakambe.
5.2. Ndzima leyikulukumba yi khatsiwile hi Vukorhokeri bya Maphorisa bya Afrika-Dzonga (SAPS) ku simeka swibumabumelo swa Khomixini ya Vulavisisi ya Farlam. Swin'wana swa swona swi ta simekiwa hi vutalo xikan'wekan'we loko milawu ya SAPS yi hundzuluxiwile ePalamende.
5.3. Ntirho wa ku antswisa vutomi bya vacelamigodi wu ya emahlweni. Ku akiwa ka vutshamo bya vanhu na ku pfuxiwa ka swimakiwakulu endhawini leyi swi ya emahlweni, hi ku tirhisana na sekitara leyi nga riki ya mfumo.
5.4. Khabinete yi tlhele yi tsakisiwa hi ndzima leyikulukumba leyi khatsiweke hi mayelana na ku rilisiwa ka lava weriweke hi khombo leri na maxaka ya vona. Hofisi ya Solisitara-Jenerali u phurosesile vunyingi bya swikoxo leswi, laha hakelo yo hetelela yi humesiweke hi Khotavuxika 2021. Swikoxo leswi nga sala swi rindzela ku rhumeriwa ka tidokhumente leti faneleke.
5.5. Khabinete yi hlohlotela swipano swa xinawu swa lava weriweke hi khombo ku tirha hi ku hatlisa ku hetisisa swikoxo leswi nga sala. Hofisi ya Muyimeri wa swa Nawu wa Mfumo i xivumbeko xa nkoka lexi xi nga eku phuroseseni ka swikoxo leswi.
6. Samiti ya Muganga wa Nhluvukiso wa le Dzongeni wa Afrika (SADC)
6.1 Phuresidente Ramaphosa u rhangele vutekaxiave bya Afrika-Dzonga eka Samiti ya Ntolovelo ya vu41 ya Varhangeri va Tiko na Mfumo leyi khomiweke hi siku ra 17 na 18 Mhawuri 2021 Lilongwe, Malawi ehansi ka nkongomelo: “Ku Tiyisa Vuswikoti byo Tshovela loko ku Langutaniwile na Ntungukulu wa COVID-19 eka Ncinco wa Ikhonomi na Tiindasitiri lowu Katsaka Hinkwavo, lowu Yisekaka Emahlweni”.
6.2 Samiti leyi yi tekile xitoko xa ndzima leyi khatsiweke eka ku kondletela na ku tiyisa nhlanganiso wa xifundza hi ku fambisana na Kungu ra Nhluvukiso wa Xiqhinga wo Komba wa Xifundza ra SADC ra 2020-2030.
6.3 Khabinete yi tiyisise vutiboheleri bya Afrika-Dzonga eka nhlanganiso na ku endliwa ka tiindasitiri swa xifundza, ngopfungopfu ku pfuneta nhlakarhelo wa SADC eka ntungukulu wa COVID-19. Hi ku tirhisana, xifundza xa le Dzongeni wa Afrika xi ta huma xi tiyile swinene tanihiloko hi ri karhi hi hlohlotela tisekitara ta hina ta tiindasitiri eka ku akiwa hi vuntshwa ka tiikhonomi ta hina.
B. SWIBOHO SWA KHABINETE
1. Khansele yo Lerisa ya Khoronavhayirasi ya Rixaka (NCCC)
1.1. Khabinete yi kume xiviko kusuka eka NCCC lexi xi kombaka leswaku kutlula swisawutisi swa kaye wa timiliyoni swi nyikiwile eAfrika-Dzonga kutafika sweswi, laha kutlula vanhu va nkombo wa timiliyoni va sawutisiweke hi xiphemu naswona kutlula mune wa timiliyoni va sawutisiwile hi vutalo.
1.2. Khabinete yi amukele kungu ra hangalaso wa nsawutiso ku engetela ku tekiwa ka swisawutisi, ngopfungopfu eka swifundzakulu leswi swi kombeke ku hunguteka eka ku tekiwa ka swisawutisi. Tanihi xiphemu xa ku engetela nongonoko wa hangalaso wa nsawutiso, Khabinete yi pasise nsawutiso eka nsawutiso wa vanhu lava nga na vukhale bya le xikarhi ka 18 wa malembe na 35 wa malembe kusuka 20 Mhawuri 2021.
1.3. Vumbhoni bya xisayense byi tiyisisa leswaku vanhu lava sawutisiweke va swi kota ku antswa ku pona eka COVID-19 kutlula vanhu lava nga sawutisiwangiki. Hikokwalaho, ha boheka ku hlongola swikhorwiwa swo lukelela mano leswi nga riki na ntiyiso na ku va swo lahlekisa hi mayelana na swisawutisi na ku hlawula vutomi hi ku sawutisiwa.
1.4. Khabinete yi ye emhlweni yi pasisa ku veka tiko ehansi ka Levhele ya Vulemukisi leyi Fambelanisiweke na Mixungeto ya 3 ya mpfalelo wa rixaka, tanihilaha yi tsundzuxiweke hakona hi Komiti yo Tsundzuxa ya Vaholobye. Khabinete yi khutaza vanhu lava nga sawutisiwangiki hinkwavo eAfrika-Dzonga ku ya sawutisiwa hikuva swisawutisi swa hi sirhelela eka ku vabya swinene COVID-19 naswona swi ponisa vutomi.
1.5. Ku sawutisiwa swa olova; endzela ntsena ndhawu ya nsawutiso ya le kusuhisuhi na wena u ri na pasi ra wena leswaku u tsarisiwa na ku sawutisiwa. U nga kuma ndhawu ya le kusuhisuhi na wena kusuka eka kutlula 3 000 wa tindhawu ta nsawutiso etikweni hinkwaro eka: www.sacoronavirus.co.za/active-vaccination-sites.
C. SWIENDLEKO LESWA HA TAKA
1. Nkombiso wa Misava wa 2020
1.1. Afrika-Dzonga yi ta teka xiave eka Nkombiso wa Misava wa 2020 lowu taka. Khabinete yi pasise vutekaxiave lebyi hi N'wendzamhala 2019. Xiendleko lexi xi tlheriseriwile endzhaku hikwalaho ka COVID-19. Xi ta khomiwa tanihi nkatso wa mikombiso ya le moyeni na le ndhawini eDubai, United Arab Emirates kusuka hi 1 Nhlangula kufika 31 Nyenyankulu 2022.
1.2. Xiendleko lexa tinxakanyingi, lexi xi nga ta khomiwa ntlhanu wa malembe man'wana na man'wana ematikweni yo hambana, xi nyika makete lowukulu na ku va wo koka rinoko ku kombisa tinhundzu na vukorhokeri swa Afrika-Dzonga eka vahlaleri va misava hinkwayo. Vhiki leri taka dtic yi ta khoma nhlengeletano yo nyika vuxokoxoko eka swihangalasamahungu ku tlhatlha vutekaxiave bya Afrika-Dzonga eka Nkombiso wa Misava wa 2020.
D. MAHUNGU
1. Vuhoyozeri
Khabinete yi hundzise vuhoyozeri bya yona na ku navelela leswinene eka:
- 109 wa vatimelandzilo na tiofixiyali ta vufambisi lava rhumeriweke hi Nongonoko wa ku Tirha eka Ndzilo wa Ndzawulo ya Swihlahla, Tinhlampfi na Mbangu ku pfuneta hi matshalatshala yo vutimelandzilo eka xifundzakulu xa Manitoba eCanada.
- Mnn Tatjana Schoenmaker, eka ku wina timendlele ta silivhere na nsuku eka vuhlamberi na Mnn Bianca Buitendag, eka ku wina mendlele ya silivhere eka ku sefa, eka Mitlangu wa Tiolimpiki leya ha ku vaka kona eTokyo Japan. Va yimele Afrika-Dzonga hi ndlela ya vutinyungubyisi.
- Ttn Brad Binder, mutsutsumisi wa xithuthuthu, eka ku yimela Afrika-Dzonga hi ndlela ya vutinyungubyisi hi ku wina MotoGP Austrian Grand Prix ya 2021.
2. Michavelelo
Khabinete yi hundzise michavelelo ya yona eka ndyangu na vanghana va:
- Ttn Dan Sechaba Montsitsi (67), un'wana wa varhangeri eka Nkitsikitsi wa Soweto wa 16 Khotavuxika 1976, loyi a nga lwa a nga karhali ku kuma ntshunxeko na xidemokirasi, na ku tlhela a tirha tanihi Xirho xa Palamende.
- Dkd Johan van Zyl (63), Mutshamaxitulu wa Vurhangerinkulu wa Toyota South Africa Motors, loyi a tsundzukiwaka hikwalaho ka vurhangeri bya yena na ku humelela ka khamphani leyi na Toyota Motor Europe.
Swivutiso:
Phumla Williams – Muvulavuleri wa Khabinete
Selifoni: 083 501 0139
