Tsheo dza ndeme dza Khabinethe
1.1 Khabinethe yo tendela u anḓadzwa ha mvetamveto ya mbekanyamaitele ya zwa Vhuendisi ha Vhagudi ha Lushaka uri lushaka lu ṋee vhupfiwa kha Gazethe ya Muvhuso lwa maḓuvha a 21.
Mbekanyamaitele i khwinisa u swikelela kha pfunzo ya khwiṋe nga u ṋetshedza vhuendisi ha vhagudi ho tsireledzeaho, vhu ṱhonifheaho, ho ṱanganelanaho nahone ho khwaṱhaho, nga maanḓa kha tshitshavha tsha mahayani hune khaedu dza vhuedzisi dza kundisa tswikelelo ya pfunzo.
Mbekanyamaitele i amba khaedu nnzhi na u dzudzanyulula ha tshumelo dzine dza kwama ndeme ya vhuendisi ha nnyi na nnyi. I ṋetshedza sisiṱeme ya nzudzanyo yo ṱanganelanaho na tshiimo tsha ndangulo tshi fanaho.
U shumiswa ha mbekanyamitele hei zwi ḓo ṋetshedza vhupo ha vhuendisi ho tsireledzeaho kha vhagudi nga kha vhushumisani na vhalangi vha vhonaho uri mulayo u tevhelwe.
1.2 Khabinethe yo tendela Ndaedzo ya Mveledziso khombetshedzwa, Maḓuvha a u Pfumbudzwa ane a tea u ṋetshedzwa na Ṱhoḓea ya u ṱanganedzwa ya Fhasi kha ḽeveḽe dza Tshumelo ya Vhulanguli ha nṱha sa zwe zwa vhekanywa zwi tshi tevhedza Khethekanyo 3(2) tsha Mulayo wa Tshumelo ya Muvhuso, wa 1994.
Hezwi zwi alusa mveledziso ya vhukoni u fhindula ndivho ya Nzudzanyo ya Mveledziso ya Lushaka (NDP) ya u fhaṱa shango ḽine ḽa kona u ḓibveledzisa u itela u vhuelwa nga nḓisedzo ya tshumelo yo khwinifhadzeaho.
Ndaedzo iyi ndi tshiṱiratedzhi tsha mveledziso ya vhukoni tsha tshifhinga tshilapfu tshine tsha ḓo khwinisa ndeme ya vhashumi tshine tsha vha tsha vhuṱhogwa kha u konisa muvhuso u ṋetshedza mushumo we wa laedzwa.
Mihasho yoṱhe kha tshumelo dza muvhuso i ḓo fanela u tevhedza maitele a re na ndunzhendunzhe u alusa mveledziso ya vhukoni ho teaho nahone vhune ha tea u ṋetshedzwa kha Tshumelo ya Vhulanguli ha Nṱha.
1.3 Khabinethe yo tendela Muhasho wa Tsedzuluso na Ndaulo ya Kushumele u ṋetshedza mvetamveto ya ḽiṅwalo ḽa nyambedzano ya Milayo na maitele a Tsedzuluso na Ndaulo ya Kushumele kha Komiti ya Photifoḽio ya Phalamennde nga ha Ndaulo ya Tshumelo dza Muvhuso na Tsedzuluso ya Nzudzanyo na u kala ndeme.
Ḽiṅwalo ḽo dzinginya milayo na maitele a mutheo kha Tsedzuluso na Ndaulo ya Kushumele (M&E) yo ḓiimiselaho u bveledza khwiniso ya tshifhinga tshoṱhe kha kushumele kwa muvhuso na u engedza vhuḓifhinduleli. Ndivho khulwane ndi u fhaṱa u pfesesana kha ndivho ya M&E, na uri zwi nga shumiwa hani.
Hezwi zwi thusa kha u shumiswa ha Nzudzanyo ya Mveledziso ya Lushaka zwi tshi ya kha u fhaṱa shango ḽi bvelelaho nahone ḽi konaho zwi tshi katela na u alusa vhadzulapo vha mafulufulu na vhurangaphanḓa ho khwaṱhaho. M&E ndi tshipiḓa tsha tshinwi tsha vhukoni ha vhulanguli vhune ha ṱoḓea kha shango ḽi bvelelaho nahone ḽi konaho.
1.4 Khabinethe yo tendela vhuimo ha nyambedzano ha Afurika Tshipembe kha u tsireledza phukha dza ḓaka kha u iswa kha mashango maṅwe (CMS COP11) ine ya ḓo farelwa Quinto, Ecuador, u bva nga ḽa 4 u swika 9 Lara 2014.
U dzhenelela ha Afurika Tshipembe kha u amba nga ha khaedzu dza tshanduko ya kilima na u tsireledza mupo na tshakha dza phukha zwo vhewa kha mulayo wa mveledziso yo khwaṱhaho na u khwaṱhiswa ha vhupo, nahone zwi tendelana na ṱhoḓea dza Khethekanyo 24 kha Pfanelo dza Vhathu.
1.5 Khabinethe yo tendela maanḓa a nyambedzano ane a ḓo shuma sa mutheo wa u dzhenelela ha Afurika Tshipembe kha dzulo ḽa vhu 20 ḽa khonferentsi ya madzangano a UNFCCC (COP 20), na khonferentsi ya madzangano ya vhu 10 ine ya ḓo shuma sa muṱangano wa madzangano a Phurothokhoḽo ya Kyoto (CMP 10), u bva nga ḽa 1 u swika 12 Nyendavhusiku 2014, ngei Lima Peru.
Vhuimo ha Afurika Tshipembe vhu tendelana na dzangalelo ḽa lushaka ḽa shango, na u ḓidzhenisa hafhu ha Afurika Tshipembe kha nyambedzano dza tshanduko ya kilima dza ḽifhasi sa zwe zwa sumbedzwa kha Nzudzanyo ya NDP.
1.6 Khabinethe yo tendela vhupfiwa ha Thendelano ya Ḓorobo ya Kapa ya 2012 ya u shumiswa ha mbetshelwa ya Phurothokhoḽo ya Torremolinos ya 1993 zwi tshi yelana na Buthano ḽa Ḽifhasi malugana na Tsireledzo ya Ngalavha dza vhurei, ha 1977 yo tendelwaho nga phalamennde.
Buthano ḽa Torremolinos na Phurothokhoḽo yayo ya 1993 ḽo vhea ndinganyiso dza tsireledzo, dzi ngaho sa zwiimiswa zwa u ponyokisa vhutshilo, vhudavhidzani ha radio, tsireledzo ya mulilo, u dzheniswa ha mitshini na muḓagasi, na ṱhoḓea dzo khethwaho dza ngalavha dza vhurei lwanzheni dza mithara ya 24 na u fhira.
Mulayo hoyu u vhofhaho tsireledzo ya ḽifhasi u thusa kha u khwinisa ndinganyiso ya tsireledzo u itela u fhungudza tshivhalo tsha dzimpfu lwanzheni, dzine dza anganyelwa kha 24 000 nga ṅwaha ḽifhasi ḽoṱhe. Ngalavha dza vhurei ha khovhe Afurika Tshipembe dzi ḓo ita mbetshelwa ya nzudzanyo musi vhu maḓini a Shango kha Phurothokhoḽo ya Torremolinos ya 1993.
Hezwi zwi tshimbilelana na ndivho ya ‘Operation Phakisa’ ya u bveledzisa furemiweke ya vhulangi ha tshikhala tsha maḓadzhe a Afurika Tshipembe, ine ya khwinisa tsireledzo ya maḓadzhe a Afurika Tshipembe, nga maanḓa kha zwithu zwoṱhe zwi tshilaho zwi re khomboni na u lulamisa tshikhala tsha vhukoni, nṱha ha zwiṅwe.
1.7 Khabinethe yo tendela Afurika Tshipembe u ṱanganedza Buthano ḽa Ḽifhasi kha Maimo a u Pfumbudza, Ṱhanziela na u Linda vhashumi vha Ngalavha ya Vhurei, 1995 (STCW-F).
Hezwi ndi ndingo dza u thoma u sima muelo wa u pfumbudza wa thumo ya ḽifhasi wa tshigwada tsha vharei vha lwanzheni nga ngalavha ya vhurei ha mithara dza 24 na u fhira nga vhulapfu. Hezwi zwi ḓo khwinisa tsireledzo ya vhutshilo na ndaka lwanzheni, na u tsireledza tshikafhadzo ya vhupo ha lwanzheni, nga nḓowetshumo ya vhurei.
Tshifhingani tsho fhelaho, u lapfiswa ha tshumelo ya lwanzheni zwo vha zwi tshi dzhiiwa sa nḓila ya u wana tshenzhemo na nḓivho kwao. Haya maitele a u pfumbudza mushumoni ha ngo bveledza mvelelo kwao dza vhukoni ha vhaenda maḓanzhe.
Sisiṱeme hei ntswa yo fhaṱwa kha ṱhanganyelo ya pfumbudzo ya tshenzhemo yo fhungudzwaho na pfunzo dzo khwiniswaho u alusa nḓivho. Hezwi zwi ḓo konisa vharei u bvelela nga murahu ha tshifhinga u bva kha ngalavha ṱhukhu u ya kha ngalavha khulwane dza vhurei, nga murahu vha ya kha ngalavha dza vhubindudzi ha ḽifhasi.
1.8 Khabinethe yo tendela khoini dza tshihumbudzo dza 2015 dzi tevhelaho, dzo olwaho nga vha Khamphani ya ‘South African Mint’, dzine dza ḓo anḓadzwa kha Gazethe ya Muvhuso.
a) Serisi ya ḽingwende ḽa Protea: “vhutshilo ha Muhali: Vho NR Mandela”
b) Serisi ya Ḽingwende ḽa Natura: “Vhazwimi vha Nocturnal – The Black Backed Jackal”
c) Serisi ya Ḽingwende ḽa R1 ya Musuku: “Zwikokovhi zwa Afurika Tshipembe – Ngweṋa ya Nile”
d) Serisi ya Ḽingwende ḽa R2 ya Musuku: “Thandela ya UNESCO: Muthu na Biosfia”
e) Serisi dza Ḽingwendeḽa Crown na Serisi dza Ḽingwende ḽa Tickey Silver: “Zwidimela zwa Afurika Tshipembe”; na
f) Serisi dza Ḽingwende ḽa Sterling Silver: “Fhethu ho Tsireledzwaho ha zwa Lwanzheni ha Afurika Tshipembe”
1.9 Khabinethe yo nyeṱulelwa nga u Pfungudzwa ha Zwiṱiriki zwa Madzhisiṱaraṱa na Fhethu ha Ndango ya Mulayo ha Khethekanyo na hune Khothe Khulwane ya Afurika Tshipembe ya ḓo dzula hone.
U saukanywa ha thandela dza khothe hu shandukisa masiand itwa a u sa lingana ha vhathu na khethululo mmbi. Zwi bveledza sumbanḓila ine ya ḓo ṋea ngeletshedzo mihasho yoṱhe i kwameaho, vhaḓinḓa vha u vhona uri mulayo u a tevhelwa na zwiimiswa zwa khaṱhulo zwi tea u anḓanya tshumelo dzadzo nga ngona.
Tshitshavha tshe tsha vha tsho thudzelwa thungo tshi tshi dzula kha mashangohaya, kha mashango ane a ḓivhusa na zwisini zwa mahayani, zwa zwino vha ḓo vhuelwa kha mvelelo dza tsaukanyo. Vha ḓo kona u swikelela khothe nga mbadelo dzo fhungudzwaho.
U ḓisedza tswikelelo ya khaṱhulo kwayo, ndi zwa ndeme u saukanya fhethu hoṱhe ha mulayo wa khothe dzoṱhe dzo itwaho nga mulayo wa kale wa tshiṱalula, zwi tshi katela tshivhumbeo na nzudzanyo dzadzo. Maitele a u saukanya a vhona uri huna nḓisedzo ya dzikhothe nga u lingana kha shango, u itela tswikelelo ya dzikhothe, zwine zwa vha zwa vhuṱhogwa zwa pfanelo dza vhathu dzo ṅwalwaho kha Khethekanyo 34 ya Mulayotibe wa Pfanelo kha Ndayotewa.
2. Milayotibe
2.1 Khabinethe yo tendela u ḓivhadzwa ha Mulayotibe wa Khwiniso ya u Unḓa, nga 2014 Phalamendeni.
Mulayotibe u khwinisa Mulayo wa u Unḓa, 1998 (Mulayo 99 wa 1998) u khwinisa sisiṱeme ya u unḓa na u khwinisa tswikelelo kha khaṱhulo kwayo kha vhana na vhafumakadzi.
Khwiniso i fhungudza dzikhaedu, zwa mulayo na ndangulo, zwine zwa tshenzhemiwa nga vhaunḓwa, vhane kanzhi vha vha vhana na vhafumakadzi.
Hezwi zwi na vhuṱumani na ndivho dza ndeme dza Nzudzanyo ya NDP kha tshanduko ya zwa ikonimi na tsireledzo ya zwa matshilisano.
Zwiṅwe zwa ṋetshedzo ya Mulayotibe wa Khwiniso zwi katela: u thivhela vha fhidzi vha u unḓa kha u isa phanḓa u ṋetshedzwa zwikolodo ngeno vha tshi khou koloda u unḓa, u vhea muhwalo kha vhalangi vha ṱhingo thendeleki kha u ṋetshedza vha khothe ya u unḓa zwidodombedzwa zwa ṱhingo dza avho vhane vha fhidza u unḓa, arali khothe i tshi khou fushea uri maga oṱhe a u wana fhethu vhupo ha vhafhidzi avho o sumbedza u sa vha na mbuelombuya, na u ita uri muthu o ṋetshedzwaho ndaela ya u unḓa a badele masalela a u unḓa.
2.2 Khabinethe yo tendela vhupfiwa ha Thendelano ya Mulayotibe wa Afurika Tshipembe na memorandamu wa zwipikwa zwa Mulayotibe wa Phalamenndeni.
U sikwa ha Thendelano ya Afurika Tshipembe, sa zwe zwa dzinginywa kha Thendelano ya Mulayotibe wa Afurika Tshipembe, 2014 zwi ḓo ṱuṱuwedza kha u sika tshanduko na u fhaṱa tshiimiswa tsha tshandukiso zwine zwa ḓo vha na mutsindo wavhuḓi kha u sika mishumo, zwi dovha zwa ṱuṱuwedza nzudzanyo dza themamveledziso dza muvhuso
Nyengedzo ya ndeme i ḓo vha khulu u bva kha tsedzuluso u swika kha tshandukiso, u engedza mishumo ya u bveledza, u sika mishumo na u fhungudza tshiimo tsha vhushayi.
2.3 Khabinethe yo tendela u ḓivhadzwa ha Mulayotibe wa Khwiniso ya Phurofesheni ya Vhaodithi Phalamenndeni.
Mulayotibe wa Khwiniso u dzinginya khwiniso kha Mulayo wa Phurofesheni ya Vhaodithi, 2005, u langa vhaodithi vhane vha kha ḓi guda na u khwinisa u sedza wo livha kha Mulayo wa dzikhamphani, 1973 uri u tendelane na Mulayo wa Phurofesheni ya Vhaodithi u na Mulayo wa dzikhamphani wa 2008 (Mulayo wa vhu 71 wa 2008).
Ndivho ndi u bveledza vhaodithi vha ṱuṱuwedzwaho (vhaodithi vhane vha kha ḓi guda), vha saathu ṅwaliswa nga fhasi ha Mulayo wa Phurofesheni ya Vhaodithi, 2005 uri vha langwe nga Bodo ya Vhulangi yo ḓiimisaho ya vhaodithi, nga nḓila nthihi ine vhaodithi vho ṅwaliswaho vha langiswa ngayo, na u ita khwiniso ya ndeme ine ya ṱoḓwa nga Mulayo wa dzikhamphani 2008. Hezwi zwi ḓo tsireledza tshitshavha kha mushumo wo itwaho nga muodithi ane a kha ḓi guda.
2.4 Khabinethe yo tendela u ḓivhadzwa ha u Thuthwa ha Milayo ya Tsireledzo na Mulayotibe wa Khwiniso, 2014, Phalamenndeni.
Hezwi zwi ṱoḓa u thutha na u khwinisa miṅwe milayo ya tsireledzo ine ya vha yo fa sa zwe ya topolwa nga khomishini ya khakhululo ya mulayo Afurika Tshipembe.
Khomishini yo laedzwa u ita tsedzuluso ya milayo ya Afurika Tshipembe u itela u tsivhudza nga ha u phumulwa ha milayo i si na mushumo. Mulayotibe wo ḓiimisela u khunyeledza mushumo kha vhupo ha tsireledzo.
Mulayotibe u dzinginya u phumulwa ha milayo ya tsireledzo ya 16 ine i si vhe na mushumo ya isa phanḓa nga u dzinginya u khwiniswa ha Mulayo muthihi, une u sa tendelane na Khethekanyo 9 ya Ndayotewa (fhungo ḽa nyeḓano). Hezwi zwi ḓo ḓisa milayo ya tsireledzo i tendelanaho na maitele a re mulayoni a zwino nga u ṱusa mbetshelwa ya tshiṱalula kha bugu ya milayo
3. U shumiswa ha Mbekanyamushumo dza Muvhuso dza Ndeme
3.1 Khabinethe i ṱanganelana na maAfurika Tshipembe kha u pembelela Ḓuvha ḽa Mbofholowo ḽa Nyanḓadza Mafhungo nga dzi 19 Tshimedzi 2014 musi Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vho ṱanganedza ramafhungo mulala na vhadzudzanyi sa tshipiḓa tsha u pembelela miṅwaha ya 20 ya mbofholowo ya nyanḓadzo ya mafhungo Afurika Tshipembe. Ḓuvha ḽa Mbofholowo ya Nyanḓadza Mafhungo ndi ḽa u pembelela mbofholowo ya vhuḓipfi na mbofholowo ya nyanḓadza mafhungo yo themendelwaho kha ndayotewa yashu.
3.2 Muphuresidennde Vho Zuma, vho fheletshedzwa nga miraḓo ya khabinethe, mulangavundu wa Kwazulu-Natal na Mudzulatshidulo wa Khorotshitumbe wa Vundu vho ita Imbizo ya Muphuresidennde yavhuḓi ngei Msunduzi na kha Mimasipala ya uMgungundlovu nga ḽa 30 Khubvumedzi 2014.
Sa tshipiḓa tsha u ya phanḓa na vhudavhidzani na tshitshavha tsha Afurika Tshipembe, Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vha ḓo ita ‘Siyahlola ya Muphuresidennde’ ngei Giyani, Limpopo, nga dzi 31 Tshimedzi 2014.
3.3 Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo mvelaphanḓa ya u shumiwsa ha Thendelano ya Muhanga wa Nḓowetshumo ya Migodi yo khwaṱhaho yo ṋetshedzwaho kha Foramu ya Lushaka ya Sekitharani dza Migodi zwezwino.
Foramu i sumbedza vhashumisani vhoṱhe na vhuḓiimiseli ha guṱe ha vhumatshelo ha migodi kha ḽa Afurika Tshipembe, na u sika na u londota ndinganyiso yo linganelaho, vhukati ha ndeme ya ikonomi na zwa matshilisano na ndivho dza zwa mbulungelo.
Khabinethe yo ṱanganedza u ḓiimisela hafhu ha vhashumisani kha Thendelano ya Muhanga wa Nḓowetshumo ya Migodi yo khwaṱhaho na kha u wanulusa thasululo dza tshoṱhe dza dzikhaedu dzo livhanaho na nḓowetshumo.
3.4 Khabinethe yo ṱanganedza ndivhadzo ya Muphuresidennde Vho Jacob Zuma nga ha mvelaphanḓa yo itwaho nga kha ‘Operation Phakisa’ u thasulula khonadzeo ya ikonomi ya maḓadzhe a Afurika Tshipembe nga nḓila yo khwaṱhaho.
Nzudzanyo ya u ḓisa tshumelo ya Muphuresidennde Vho Jacob Zuma i ri isa tsini na u vhona mbuelo dza ikonomi ya maḓadzhe, ine ya kuvhanganya R177 biḽioni kha zwibveledzwa guṱe zwa muno, ya dovha ya sika mishumo i fhiraho miḽioni nthihi.
Thandela ya vhuvhili ya ‘Operation Phakisa’ yo thoma nga dzi 13 Tshimedzi 2014 nahone i ḓo sedza kha dzikiḽiniki dzo khwaṱhaho kha sisiṱeme yashu ya zwa mutakalo. Mielo ya mushumo i ḓo bvelela nga murahu ha vhege dza rathi dza wanulusa sekithara na u bveledza nzudzanyo dza ṋetshedzo ine ya ḓo sumbedzwa tshitshavha musi yo no khunyelela.
3.5 Khabinethe yo ṱanganedza Tshitatamende tsha Mbekanyamaitele tsha Mugaganyagwama wa tshifhinga tsha Vhukati (MTBPS), tshine tsha ṋetshedza manweledzo a muhanga wa tshinyalelo ine migaganyagwama ya vundu na ya lushaka ya vha i tshi khou dzudzanywa.
Khabinethe yo ṱanganedza maga o ḓivhadzwaho kha Tshitatamennde tsha Mbekanyamaitele tsha Mugaganyagwama wa tshifhinga tsha vhukati u fhungudza tshinyalelo kha tshumelo ya tshitshavha.
Khabinethe yo fulufhedzisa maAfurika Tshipembe uri naho kilima ya ikonomi i tshi nga vha i konḓaho, muvhuso u ḓo isa phanḓa u lambedza mbekanyamushumo dzawo dza zwa matshilisano, mbulungo ya thememveledziso na masheleni a thikhedzo u tikedza nḓowetshumo dza vhuṱhogwa.
4. Tshiimo tsha khabinethe kha mafhungo a zwino
4.1 Khabinethe yo ṱanganedza maga o vhewaho nga Muhasho wa Fulufulu u khwinisa tsireledzo ya fulufulu ya shango, u swikela ṱhoḓea dza ikonomi na u sika mishumo i ṱhogeaho nga maanḓa. U sainiwa ha thendelano dza vhushaka ho ṱanganelanaho ha nyukiḽia ndi ḽiga u ya kha sia ḽone u tsireledza fulufulu ḽine shango ḽa ḽi ṱoḓa.
Thendelano dzo sainiwaho dzi ḓadzisa kha nḓalo ya vhaṋetshedzi vha nyukiḽia hune shango ḽa nga kona u nanga mbekanyamushumo ya ṋetshedzo ya nyukiḽia zwine zwa sumba tshiga tsha u sumbedza zwithu zwine zwa nga zwa ndeme kha tsireledzo ya fulufulu.
Tshumelo hei i takulela shango u swikelela tshiimiswa tsha fulufulu ḽa nyukiḽia ḽi re ngei Koeberg i vhe i pfeseseaho, nḓowetshumo ya nyukiḽia yo ḓiimisaho ine ya lavhelelwa u ṋetshedza 9.6 GW ya muḓagasi kha lushaka.
Nzudzanyo ya Mveledziso ya Lushaka yo dzhenisa shango kha tsedzuluso dza nḓila dzoṱhe dzi re hone dza u khetha fulufulu u tsireledza nḓisedzo ya fulufulu nga tshifhinga tshi ḓaho. Khabinethe i na fulufhelo uri ṱhanganelo ya fulufulu ine ya katela malasha, ḓuvha, muya, maḓi, gese na fulufulu ḽa nuklia i ḓo fulufhedzisa zwiko zwo thembeaho zwa muḓagasi u swikelela ṱhoḓea ya nyaluwo ya shango, u tendela ndinganyiso vhukati ha zwiko zwa fulufulu, zwa ri thusa u swikelela ndivho yashu ya u fhungudza gesepfuḓi.
4.2 Khabinethe yo ṱanganedza na u fhululedza zwigwada zwoṱhe kha u kona u vula hafhu Phalamende ya Lesotho vhege yo fhiraho zwi tendelanaho na khuwelelo ya Maseru yo rangwaho nga Tshanḓa tsha Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa.
4.3 Khabinethe yo dovholola uri Afurika Tshipembe yo vhea khagala maitele a vhuṱhogwa u tsireledza Ebola u anḓadzea fhano shangoni.
Zwipoṱieli kha vhuimamabufho hoṱhe ha u dzhena fhano zwo vhewa zwa khwaṱhiswa u poṱiela tshitshili tsha mufhiso, zwihulu tsha Ebola. Muvhuso wo dovha wa sika tshigwada tsha phindulo arali vhulwadze uvhu ha nga ri tshoṱhela, Maengelo a 11 o dzula o rewa sa fhethu ha sekithara dza u ilafha Ebola. Khabinethe i tikedza maga o dzhiwaho nga tshiimiswa tsha mutakalo tsha ḽifhasi u sika sekithara dza u ilafha Ebola na u khwaṱhisa tshumelo ya ndingo dza ḽaborothari, u tevhelela vhukwamani, u ḓivhadza vhathu, mbulungo dzo tsireledzeaho na tsireledzo ya zwa mutakalo hu sina Ebola Afurika Vhukovhela.
Khabinethe i khou ita khuwelelo kha vhathu na vhubindudzi kha ḽifhasi nga vhuphara u kuvhanganya tshelede kha tshikwama tsha u tsireledza Ebola, tshe tsha simulwa u thusa mashango oṱhe a kwameaho a Afurika Vhukovhela kha nndwa ya u lwa na vhulwadze hovhu vhu dziedzaho.
4.4 Khabinethe yo ṱanganedza u farwa ha vhathu vha rathi vha kwamanaho na u tswiwa ha khebulu zwe zwa bveledza u ṱahelelwa ha maḓi kha maṅwe masia a ngei Gauteng. Vhathu havho vhe vha vha tshipiḓa tsha sindikheithi ye mapholisa vha i kwasha nga u fara uhu. Khabinethe yo bula mbonelo ya uri u tswiwa ha khebulu na maitele angaho eneo – sa u bwa soredzhi, u tswa zwiporo, u tswa muḓagasi, dzikhura na zwiṅwevho zwi dzhiwa sa tshinyadzo ya mbekanyamushumo ya themamveledziso ya shango. Muvhuso u ḓo khwaṱhisa uri vhatshinyi vha farwaho nga nwambo wa u tswa kana u ṱanganedza khebulu ndi mulandu une wa ṋetshedzwa khaṱhulo khulu nga mulayo. Muvhuso wo farwa nga mafhungo haya nahone a u nga timatimi u ita nga maanḓa u fhelisa vhuṱungu hohu.
4.5 Vhuvhambadzi na zwa Mbulungo Afurika Tshipembe (TISA), ndi tshipiḓa tsha Muhasho wa Mbambadzo na Nḓowetshumo, vhege yo fhelaho wo ṱanganedza pfufho ngei kha Khonferentsi ya Mbumbano ya Dzitshaka nga ha Foramu ya Mbambadzo na Mveledziso ya zwa mbulungo ya ḽifhasi ngei Geneva hu u itela u takulwa ha zwa mbulungo zwo khwaṱhaho. Hoyu ndi mushumo wo itwaho nga TISA i tshi tikedza u simulwa ha Unilever’s Indonesia ngei Ethekwini, we wa vulwa nga Minisiṱa wa Mbambadzo na Nḓowetshumo musi Afurika Tshipembe ḽo vha ṋemuḓi wa COP 17.
4.6 Khabinete yo ṱanganedza mafhungo a tsivhudzo a nyimele ya u wa ha tshifhaṱo ngei Nigeria. Tshitatamennde tsho khetheaho tshi ḓo ṋetshedzwa nga murahu ha manyeṱu aya.
5. Mbekanyamushumo dzine dza khou tevhela
5.1 Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vha ḓo ṋetshedza muvhigo wa ndeme nga fhasi ha ṱhoho i no ri “Ḽifhasi sa maraga muthihi muhulu u no khou aluwa”, ngei kha Khonferentsi ya ‘innovaBRICS & Beyond’ London nga dzi 27 Tshimedzi 2014.
Khonferentsi i ḓo kuvhanganya vharangaphanḓa vha muvhuso na vhubindudzi vhu na tshumelo kana dzangalelo kha maraga une wa khou aluwa u sedzulusa na u amba nga zwikhala zwa mbulungo na khaedu kha maraga wonoyu.
Khabinethe yo ṱanganedza khonferentsi ya ‘innovaBRICS & Beyond’ sa tshikhala tsha nyanḓadzo ya Afurika Tshipembe fhethu ha zwa mbulungo ya mabindu a re ngei United Kingdom na miṅwe mimaragani ine ya khou aluwa.
5.2 Muphuresidennde Vho Zuma vha ḓo ṱanganedza Muphuresidennde wa Burundi Vho Pierre Nkurunziza nga dzi 4 Ḽara Ḓoroboni ya Kapa. Madalo a ḓo khwaṱhisa vhushaka vhu re hone vhukati hashu na Burundi na u bveledza phanḓa vhubindudzi ha dzhango.
5.3 Muhasho wa zwa maḓi na mabunga, wo ṱumana na khantsele ya dziminisṱa dza Afurika nga zwa maḓi (AMCOW), khomishini ya ṱhoḓisiso ya zwa maḓi ya Afurika Tshipembe, SADC na vhafumakadzi kha vhushumisani na ha zwa maḓi, u ḓo fara Khonferentsi ya mbeu, maḓi na mveledziso ngei East London u bva nga dzi 3 u swika dzi 7 Ḽara 2014 fhasi ha ṱhoho: “Mbeu, maḓi na mveledziso - ṱhanganyelo i saathu kiwa”.
Adzhenda ya khonferentsi i ḓo vhewa nga tshiṱirathedzhi na mbekanyamaitele ya AMCOW na nzudzanyo ya mbeu kha sekithara ya zwa maḓi Afurika, ine ya vha na ndivho dzo sedzaho kha mbekanyamaitele, zwiko, nzudzanyo ya tsedzuluso, ṱhoḓisiso dza siṱirathedzhiki, u fhaṱa tshumelo, tshumisano na tsedzuluso, u swikelela kha ndivho nyangaredzi ya u lingana ha mbeu kha mbekanyamaitele ya zwa maḓi.
5.4 Khabinethe i tamela vhagudiswa zwivhuya musi vha tshi lugisela milingo ya fheloni a ṅwaha. Heyi milingo ndi tshikalo tsha ndeme kha u ḓidzhenisa ha pfunzo yashu Ndingo dza Lushaka dza Ṅwaha (ANA) na Tshitatamennde tsha Mbekanyamaitele ya Ndingo na Kharikhuḽamu (CAPS).
Khabinethe yo ṱanganedza pfulufhedziso ya Umalusi ya uri shango ḽo lugela u ita milingo ya Ṱhanziela ya Nṱha ya Lushaka vhukati ha dzi 27 Tshimedzi na dzi 28 Ḽara 2014.
Vhabebi vhoṱhe, vhaunḓi na tshitshavha vha khou ṱuṱuwedzwa u tikedza vhagudi musi vha tshi khou ḓilugisela milingo yavho.
Khabinethe i isa phanḓa ya tamela vha kiḽasi ya maṱiriki ya 2014 zwivhuya kha milingo iḓaho. Khabinethe i tsivhudza vhabebi na vhaunḓi u tikedza khetho dza Bodo Ndanguli ya Zwikolo (SGB) dza 2015 u bva nga ḽa 6 u swika ḽa 28 Ṱhafamuhwe 2015, hu nga vha nga u vha nkhetheni kana nga u voutha.
5.5 Khabinethe i vhidzelela maAfurika Tshipembe oṱhe u tikedza ṅwedzi wa u amba nga ha Pfanelo dza Vhaholefhali dza Lushaka vhukati ha dzi 3 Ḽara na dzi 3 Nyendavhusiku 2014 fhasi ha ṱhoho: “U pembelela miṅwaha ya 20 ya pfanelo dza muthu a re na vhuholefhali kha demokirasi yashu”.
U bva nga 1994 ro ita maga mahulu kha u bveledza dzipfanelo na ndeme ya vhutshilo ha vhathu vhane vha vha na vhuholefhali nga kha milayo, mbekanyamaitele na u dzhenelela ha zwa matshilisano. Ri tshi tevhedza tsedzuluso ya miṅwaha ya 20 u bva 1994 u swika 2014 – ofisi ya nyimele ya vhathu vha re na vhuholefhali yo sikwa, ṱhanganyelo ya siṱirathedzhi tsha vhuholefhali tsha lushaka yo ṱanganedzwa, na thuso ya mutakalo ya mahala, thikhedzo ya zwa matshilisano na u ṋetshedzwa ha pfunzo kha vhathu vha re na vhuholefhali.
NDP yo ḓiimisela sa lushaka u ita zwinzhi u engedza u swikelela tshumelo nga maanḓa kha pfunzo kwayo na u tholwa ha vhathu vha re na vhuholefhali.
5.6 Kha muya wa Ṅwedzi wa Vhuendisi, khabinethe i khou ita bembela kha vhoṱhe vhashumisi vha bada uri vha ite vhuronwane dzibadani nga u tevhedza luvhilo lwo teaho na u khwaṱhisa uri zwiendisi zwo lugela u tshimila dzibadani. Muvhuso u khou ita khuwelelo kha vhaenda nga ṋayo uri vha shumise dzibada nga u ṱhogomela na uri vhashumisi vhoṱhe vha dzibada vha ṱhonifhane.
6. U tholwa
6.1 Khabinethe yo tendela u tholwa hu tevhelaho kha Bodo ya ‘Mutheo wa Tsezuluso ya Lushaka:
a) Phurofesa Vho Mala Singh (vho tholwa hafhu);
b) Phurofesa Vho Mamokgethi Phakeng;
c) Phurofesa Vho Ari Sitas;
d) Muimeleli Vho Louisa Zondo;
e) Phurofesa Vho Tinyiko Maluleke;
f) Dokotela Vho Vathiswa Papu-Zamxaka;
g) Vho Gail Campbell;
h) Vho Mashangu Lubisi;
i) Phurofesa Vho Errol Tyobeka (vho tholwa hafhu);
j) Phurofesa Vho Sunil Maharaj (vho tholwa hafhu);
k) DokotelaVho Peter Clayton (vho tholwa hafhu);
l) Phurofesa Vho Loyiso Nongxa (Mudzulatshidulo);
m) Vho Joanne Yawitch; na
n) Phurofesa Vho Murray Leibbrandt (vho tholwa hafhu).
6.2 Khabinethe yo tendela u tholwa hu tevhelaho kha Bodo ya ‘Patent Examination’
a) Vho Elena Mihail Zdravkova;
b) Phurofesa Vho Christiena Maria van der Bank (vho tholwa hafhu);
c) Vho Shanaaz Tiry (vho tholwa hafhu);
d) Vho Sandra Clelland (vho tholwa hafhu); na
e) Vho Paul Sibisi (vho tholwa hafhu).
6.3 Khabinethe yo tendela u tholwa ha Miraḓo ya Thiribunala kha Thiribunala ya dzikhamphani.
a) Phurofesa Vho Kasturi Moodaliyar;
b) Muimeleli Vho Lizelle Dominique Haskins;
c) Vho Mmoledi Fairhope Malokane; na
d) Vho Peter John Veldhuizen.
6.4 Khabinethe yo tendela u tholwa hu tevhelaho kha Bodo ya ‘Manḓalanga a Civil Aviation Afurika Tshipembe’.
a) Vho Smunda Mokoena (Mudzulatshidulo);
b) Phurofesa Vho Ntombizozuko Dyani-Mhango;
c) Dzheneraḽa Muhulwane Vho Nhlanhla Lucky Job Ngema;
d) Vho Lizeka Dlephu;
e) Muimeleli Roshan Dehal (vho tholwa hafhu);
f) Vho Doris Dondur (vho tholwa hafhu); na
Vg) ho Mongezi India.
6.5 Khabinethe yo tendela u tholwa hu tevhelaho kha ṱhirasiti dzi si dza khorotshitumbe kha Bodo ya Tshikwama tsha u Maanḓafhadza Lushaka.
a) Vho R Garach;
b) Vho A Raiz;
c) Vho Z Ntlangula;
d) Vho N Mosala;
e) Vho A Makwetla; na
f) Vho J Williams.
6.6 Khabinethe yo tendela u tholwa ha Vho Fundisile Mketeni sa CEO wa ‘South African National Parks (SANParks)’ kha khonṱiraka ya miṅwaha miṱanu.
6.7 Khabinethe yo engedza khonṱiraka ya Vho Thuli Radebe sa CEO wa Senthara ya ‘Tshanduko ya Tshumelo dza Tshitshavha (CPSI)’ lwa miṅwe miṅwaha miraru.
6.8 Khabinethe yo tendela u tholwa ha Vho Lakela Kaunda sa Muofisiri Mutshimbidzi Muhulwane kha ofisi ya Muphuresidennde.
Mbudziso: Vho Donald Liphoko, nomboro: 082 901 0766
