Xitatimente hi mayelana na nhlengeletano ya Khabinete leyi khomiweke hi Ravunharhu, 20 Hukuri 2019 eTuynhuis eKapa.
A. Xiyimo xa Khabinete eka timhakakulu
1. Khomferense ya swa Vuvekisi ya Afrika-Dzonga (SAIC)
1.1. Khabinete yi langutisise mivuyelo leyinene ya SAIC na Foramu ya swa Vuvekisi ya Afrika (AIF) leyi khomiweke kusukela hi 5 kufikela hi 7 Hukuri na kusukela hi 11 kufikela hi 13 Hukuri, hi ku hambana.
1.2. Ku tiboha ka ku vekisa loku nga na nkoka wa R363 wa tibiliyoni ku tivisiwile eka SAIC ya vumbirhi eAfrika-Dzonga, naswona ku tiboha ku vekisa ka kwalomu ka US$40 wa tibiliyoni ku tivisiwile eka AIF. Leswi swi tlhela nakambe swi kombisa ku tshembela swinene eka ikhonomi ya hina.
1.3. Muendlinkulu wa maphepha na swikhuvutiwa Sappi na muswekinkulu wa byalwa Heineken a va ri exikarhi ka tikhamphani leti nga va na switshembiso swa ku nyikela hi tibiliyoni ta tirhandi. Lembe leri nga hundza khomferense ya vuvekisi yo sungula yi hlengelete nkoka wa R300 wa tibiliyoni ta ku tiboha na ku kuma switshembiso swa ku nyikela swo huma exikarhi ka tin’wana, khamphani leyikulu ya ku xavisa eka inthanete ya matiko ya misava ya Amazon, vaendli va mirhi va Aspen na khamphani ya thekinoloji leyi kumekaka eRwanda ya Mara Corporation. Ku tiboha ka ku vekisa loku hinkwako ku ya emahlweni ku tiyisisa leswaku Phuresidente Cyril Ramaphosa a tshama a ri endleleni ya mpakaniso wo vekisa lowu kunguhatiweke wa R1,2 wa tithiriliyoni eka malembe ya ntlhanu.
1.4. Eka vhiki leri nga hundza, Zoni yo Hlawuleka ya swa Ikhonomi yo Endla Mimovha ya le Tshwane (SEZ) yi tivisile vuvekisi lebyi languteriweke ku koka rinoko ra kwalomu ka R3,6 wa tibiliyoni na ku tumbuluxa mitirho ya 6 700 yo kongoma. Ford SA leyi nga ta tirhela eka SEZ leyi yi kunguhate ku tatisa ku endliwa ka swibebe swa yona swa Ranger kusukela eka 520 kufikela eka 720 wa mimovha hi siku ya timakete ta matiko ya misava na laha ndzeni ka tiko. Khamphani ya le Japan, Isuzu yi tlhele yi tivisa vuvekisi bya R1,2 wa tibiliyoni eka vumaki bya yona bya laha ndzeni ka tiko ePort Elizabeth lebyi nga ta kurisa ikhonomi ya le Kapa_Vuhumadyambu.
1.5. Khabinete yi kombisa ku ba mandla swinene na ku khensa vavekisi na vangheneleri hinkwavo eka khomfarense ya vuvekisi leyi nga humelela yin’wana. Hi ku tirhisana, hi nga yisa Afrika-Dzonga emahlweni.
2. Khomferense ya Vaholobye va le Afrika hi mayelana na Mbangu (AMCEN)
2.1. Khabinete yi amukela ku thoriwa ka Holobye wa swa Mbangu, Swihlahla na Vunjoveri, Barbara Creecy tanihi mutshamaxitulu wa AMCEN eka malembe mambirhi lama nga ta landzela.
2.2. Afrika-Dzonga yi sungule ku va mufambisi wa AMCEN eka khomferense leyi khomiwaka kambirhi hi lembe leyi a yi rhurheriwile eThekwini eKwaZulu-Natal kusukela hi 11 kufikela hi 1 Hukuri 2019. Leyi i foramu ya nkoka eka Vaholobye va le Afrika ku endla maqhinga ya ku humelela lama nga ta heta nkarhi wo leha ya ku hambanahambana ka vutomi bya swiharhi na swihlahla leswi hanyaka lebyi nga fuwa eAfrika. Yi tlhela yi pfuneta tikokulu ku teka swiyimo swo kanerisana leswi fanaka eka tiforamu ta matiko ya misava to fana na Khomferense ya ku Cinca ka Maxelo ya Nhlangano wa Matiko ya vu25 (COP25) leyi nga ta va kona eMadrid, eSpain kusukela hi 2 kufikela hi 13 N’wendzamhala 2019.
3. Samiti ya Brazil, Russia, Indiya, China, Afrika-Dzonga (BRICS)
3.1. Khabinete yi amukela mivuyelo ya Samiti ya BRICS ya vu11 leyi nga va kona eBrasilia, eBrazil ehansi ka nkongomelo: “Ku Kula ka Ikhonomi leswaku ku va na Vumundzuku lebyi nga na Maendlelo Lamantshwa”.
3.2. Phuresidente Ramaphosa na varhangeri va BRICS van’wana va tlhele va tihlanganisa na Khansele ya swa Mabindzu ya BRICS ku tiyisisa na ku tlakusa ku tirhisana eka swa ikhonomi, nxaviselano, bindzu na vuvekisi exikarhi ka swirho swa BRICS. Khabinete yi amukela ku amukeriwa ka Xihlambanyo xa Samiti ya BRICS hi Varhangeri va Matiko.
3.3. Xihlambanyo lexi xi khumba ku tiboha ku herisa ku nga durhisi tinhundzu leti tundziweke na magoza ya ku tlakusa ku laveka na ku kula eka matiko ya misava. Xi ya emahlweni xi tiyisisa matshalatshala ya ku yisa emahlweni ku tirhisana ka hina eka tinhlokomhaka leti ti katsaka vuvekisi eka ku xavisa hi ku tirhisa inthanete na mabindzu lamatsongo na ya le xikarhi.
3.4. Vuxirho bya Afrika-Dzonga eka BRICS byi veka tiko eka xiyimo lexi nga na qhinga leri tlakusaka nxaviselano, vuvekisi, vupfhumba, ku aka vuswikoti, swikili na hundziselo wa thekinoloji leswi swi nga swa nkoka swinene eka nhlohlotelo wa hina wo ololoxa mitlhontlho yinharhu ya ku pfumaleka ka mitirho, vusweti na ku pfumala ku ringana.
4. Malembe ya 25 ya Ntshunxeko
4.1. Khabinete yi amukela ku simekiwa ka xiviko xa Nkambisiso wa Malembe ya 25 loku nga ku fika emakumu ka ku tihlanganisa ko anama etikweni hinkwaro na tikokulu ra Afrika. Xiviko xi amukela ku humelela ka hina eka ku vuyisa ndzhuti wa vanhu na ku antswisa mfikelelo wa vona wa vukorhokeri bya masungulo.
4.2. Swin’wana swa ku humelela swi katsa mfikelelo wa mani na mani wa dyondzo ya masungulo, ku ndlandlamuxiwa ka mfikelelo wa dyondzo ya le henhla, mfikelelo eka vukorhokeri bya swa rihanyu bya mahala eka sekitara ya mfumo na matirhiselo ya switirhisiwa leswi nyikiwaka vaaki hi ku tirhisa mali ya tiko. Hambileswi hi tekeke magoza yo ringanela, ikhonomi ya hina ya ha lava ku cinciwa hi ku hetiseka na ku yi endla yi tirhela mani na mani. Nakambe, makunguhatelo ya matshamelo ya vanhu lawa ma nga nyanyisa xihlawuhlawu a ma se cinca hi lakukulu.
4.3. Xiviko lexi xi bumabumela leswaku tiko ri fanele ri aka ehenhla ka leswi kumiweke eka malembe ya 25 ya xidemokirasi lama nga hundza, ngopfungopfu eka ku cinca hi ku hetiseka ka ikhonomi ya hina swin’we na makunguhatelo ya matshamelo ya vanhu etikweni ra hina. Xiviko xi nga fikeleleka kusukela eka webusayiti ya Ndzawulo ya Makunguhatelo, Vulanguteri na Nxopanxopo ya www.dpme.gov.za.
5. Malawulelo ya timhangu
5.1. Khabinete yi yisa ku chavelela eka mindyangu ya 14 wa MaAfrika-Dzonga va rikwerhu lawa ma nga hundza emisaveni hi nkarhi wa swidzedze leswi swa ha ku va ka kona eKwaZulu-Natal na ku navelela lava nga vaviseka ku hola hi xihatla.
5.2. Vukorhokeri bya Malawulelo ya Timhangu byi tirhana na ku onhiwa loku endliweke hi xidzedze lexi nga onha swimakisiwakulu swa vaaki na ku khumba kutlula 798 wa mindyangu eNew Hanover na Bergville eKwaZulu-Natal.
5.3. MaAfrika-Dzonga ma hlohloteriwa ku tshama ma vambe ngoma na ku teka magoza lama faneleke ya ku tisirhelela tanihileswi nxungeto wa timpfula leti nga ta na hi matimba na tilo ro chavisa swa ha riki kona eka swiphemu swin’wana swa tiko.
6. Eskom
6.1. Khabinete yi seketele ku thoriwa ka Tatana Andre de Ruyter tanihi Muofisirinkulu wa Vurhangerinkulu (CEO) wa Eskom lontshwa. Ku thoriwa ka CEO ka nkarhi hinkwawo i goza ro sungula ra nkoka ra ku tiyisisa Eskom, leri tirhanaka hindlela yi fikaka emakumu na mintlhontlho ya mfumo na vulawuri bya swa timali eka mihlangano loku nga ta vona leswaku ku na ntshamiseko va mphakelo wa gezi eka rixaka.
6.2. Tatana de Ruyter eka nkarhi wa sweswi i CEO wa khamphani yo paka ya Nampak. U khomile swiyimo swa le henhla swa nawu, vumaketi na matirhelo eSasol, eAfrika-Dzonga, Jarimani na China – laha xiyimo xa yena xo hetelela eka Sasol a xi ri xa Senior Group Executive Operations eAfrika-Dzonga.
6.3. Tatana de Ruyter u ta eka xiyimo lexi na ntokoto wo huma eka matiko ya misava wa nkoka; ntokoto lowu anameke wa ku tirhana na mfumo na valawuri eka tindhawu to hambanahambana; swikili swo tisa ku cinca leswi simekiweke eka ku hunguta tihakelo hi lakukulu, antswiso lowu vonakaka na mavumbelo ya nhlangano hi vuntshwa; rhekodo leyi nga voniwaka ya ku nyika mipindzulo leyi yisekaka emahlweni na nkoka eka vakhomaxiave; qhinga ro tiya na vuswikoti bya matirhelo lawa ma nga na nkongomiso wa qhinga ra ku ta na ku katsa timodlolo ta matirhelo ya mabindzu lamakulu na mphakelo lowu nga na qhinga.
6.4. Khabinete ya tshemba leswaku Tatana de Ruyter u ta tirhisana na vurhangeri bya Eskom ku yisa emahlweni miphalalo ya Eskom leyi ringanyetiweke tanihilaha swi vekiweke erivaleni hakona eka phepha ra Eskom leri nhlokomhaka ya rona ku nga: “Pulani ya Eskom eka Indasitiri ya Mphakela wa Gezi leyi Pfuxetiweke”.
6.5. Khabinete yi ya emahlweni yi seketela Eskom eka matshalatshala ya yona hinkwawo yo tisa ntshamiseko wa vuswikoti na ku kota ku nyika mphakelo wa gezi lowu nga hava nkavanyeto.
7. Xitereka xa Vuhahisi bya Afrika-Dzonga (SAA)
7.1. Khabinete yi kombela mavandla hinkwawo lama khumbekaka eka xitereka xa vatirhi eka SAA ku tirhisana ku kuma switshunxo leswi nga ta vuyerisa vanhu hinkwavo naswona ngopfungopfu tiko.
7.2. Hambileswi Vumbiwa ra Rhiphabuliki ya Afrika-Dzonga ra 1996 ri lulamiselaka mfanelo ya vatirhi ku ala ku tirha, ha ha tlhela hi tsundzuxa ehenhla ka mavulavulelo lawa ma nga hava vutihlamuleri na mixungeto eka vuhlayiseki bya vakhandziyi kumbe mindyangu ya vona eka nkarhi lowu. Ndlela ya ku rhula no pfumala ku onha yo herisa mikwetlembetano ya laveka hi mikarhi hinkwayo. Khabinete ya ha ri na ntshembo wa leswaku xitshunxo lexi nga hava ku kwetlembetana xi ta fikeleriwa eka xitereka xa SAA lexi nga heta nkarhi wo leha.
8. Vuvabyi bya Swindomundomu (FMD)
8.1. Khabinete yi hlamuseriwile hi FMD leyi ya ha ku tumbulukaka eka swiphemu swin’wana swa tiko. Hambileswi vuvabyi lebyi byi nga hava nxungeto eka rihanyu ra vanhu, kambe bya tlulela swinene eka swiharhi leswi nga na swinyondzwana. Khabinete yi rhamba miganga hinkwayo leyi khumbekaka eLimpopo ku landzelela milawu ya vuhlayiseki tanihi goza ra ku herisa ku hangalaka ka vuvabyi.
8.2. Van’wamapurasi va komberiwa ku papalata ku hlengeleta swifuwo swa vona eka ndhawu yin’we hi xikongomelo xa fandisi, mikombiso kumbe migingiriko yin’wana. Va tlhela va komberiwa ku tlhela va tshama va vambe ngoma eka swikombo swa xitlilinikali swa vuvabyi na ku tihlanganisa na dokodela wa swiharhi kumbe mutirhii wa swa rihanyu ra swiharhi loko swi fanerile.
9. Ntirho wa Vurhumiwa bya Xidipulomati byo Hlawuleka bya le Sudan-Dzonga
9.1. Khabinete yi amukela ku humelela loku endliweke eka ntsengo wa xintshuxo xa nkwetlembetano na ku tisa ku tshamiseka eSudan-Dzonga. Afrika-Dzonga yi nyika nseketelo eka matshalatshala hinkwawo ya matirhiselo ya Ntwanano lowu Pfuxetiweke hi mayelana na Sudan-Dzonga lawa ma fambisanaka na vutihlamuleri bya Vurhumiwa bya Xidipulomati byo Hlawuleka.
9.2. Xandla xa Phuresidente David Mabuza, eka xiyimo xa yena tanihi Murhumiwa wa Xidipulomati wo Hlawuleka eSudan-Dzonga u endle mbulavurisano wa xifundza na Phuresidente wa Uganda Yoweri Museveni na Phuresidente wa Khanselele ya Vutifumi yo Cinca wa Sudan eKhartoum, Abdalftah Alburhan A. Alrahman.
9.3. Mbulavurisano a wu kongomise eka matirhiselo ya Ntwanano lowu Pfuxetiweke hi mayelana na Xitshunxo xa Ntlimbo eRhiphabuliki ya Sudan-Dzonga.
10. Samiti ya Vanhu na Nhluvukiso
10.1. Khomferense ya Matiko ya Misava leyi ya ha ku vaka kona hi mayelana na Samiti ya Vanhu na Nhluvukiso (ICPD25) eNairobi, eKenya yi hlohlotele Nongonoko wa Matirhelo wa ICPD na ku nyika matimba ya matirhiselo ya Ajenda ya 2030 ya Nhluvukiso lowu Yisekaka Emahlweni.
10.2. Afrika-Dzonga yi tiyise ku tiyimisela ka yona ka ku hlanganisa ku humelela hi mayelana na ku ringana ka rimbewu hi ku tirhisa ku nyika vavasati na vanhwanyana matimba eAfrika-Dzonga hinkwayo hi mapfhumba lawa ma nga ta katsa vuxokoxoko bya nkunguhato wa ndyangu na vukorhokeri; ku lova ka vana na vantswedyana ka ziro loku katsaka mfikelelo wa timfanelo ta swa rihanyu ra swa masangu na swa ku bebula xikan’we na ku tiyisisa miphalalo ya ku herisa madzolonga lama simekiweke eka swa masangu na rimbewu (GBVF) na ku dlayeteriwa va xisati na mitolovelo yo vavisa hinkwayo ehenhla ka vavasati na vanhwanyana.
B. Swiboho swa Khabinete
11. Pfhumba ra Masiku ya 16 ya ku Lwisana na Madzolonga ehenhla ka Vavasati na Vana
11.1. Khabinete yi tikatse na Phuresidente Ramaphosa eka ku amukela ku gweviwa ku tshama ekhotsweni vutomi hinkwabyo loku nyikiweke mupfinyi na mudlayi wa xichudeni xa le Yunivhesiti ya Kapa, Uyinene Mrwetyana ekhoto ya le henhla ya le Kapa. Lexi hi xin’wana xa swigwevo leswi nga nyikiwa hi tikhoto ta hina eka tin’hweti tinharhu leti nga hundza. Hi tshama ha ha tiyisisa leswaku vanhu lava endlaka vugevenga byo nyumisa eka vamanana na vana a va fanelanga va va na ndhawu exikarhi ka vaaki va ka hina , naswona va fanele va langutana na voko ro tika ra nawu.
11.2. Khabinete yi ta tikatsa na vaaki va matiko ya misava eka pfhumba ra Masiku ya 16 yo Lwisana na Madzolonga ehenhla ka Vavasati na Vana (kusukela hi 25 Hukuri kufikela hi 10 N’wendzamhala – Siku ra Timfanelo ta Ximunhu ra Matiko ya Misava), ku tisa vulemukisi bya GBVF etikweni.
11.3. Khabinete yi seketele ku ndlandlamuxiwa ka Masiku ya 16 yo Gingirikela ku ya eka nongonoko wa Masiku ya 365 lowu nga va kona nkarhi wo leha hikwalaho ka nongonoko wa vulemukisi, nseketelo na dyondzo ku herisa madzolonga ehenhla ka swirho swa vaakatiko, ngopfungopfu vavasati na vana leswi nga sirhelelekangiki.
11.4. Masiku ya 16 yo Gingirikela lama kongomisaka eka nhlohlotelo na vulemusi bya xiyimo xa le henhla ma ta simekiwa hi Muchaviseki Phuresidente wa Rhiphabliki, Tatana Cyril Ramaphosa hi 25 Hukuri emugangeni wa Ga-Seleka eLimpopo. Nkongomelo wa, “Swi ringene: Hi ri swin’we hi hatlisisa nsimeko wo herisa madzolonga lama simekiweke eka swa rimbewu” wu aka ehenhla ka ku humelela loku endliweke eka ku angula loku nyikaka vuxokoxoko byo tala bya tisekitharanyingi eka GBVF.
11.5. Khabinete yi kombela MaAfrika-Dzonga hinkwavo ku suka va yima na ku hlayiwa exikarhi ka vanhu lava gingirikaka eka ku lwisana na madzolonga lama simekiweke eka rimbewu ku tumbuluxa makaya lama hlayisekeke, miganga leyi sirhelelekeke na tindhawu ta mani na mani leti hlayisekeke.
12. Mivuyelo ya vukambisisi bya 2018/19 bya tindzawulo ta swifundzakulu na tiko hinkwaro
12.1. Oditara-Jenerala (AG), Kimi Makwetu u hlamusele Khabinete hi vuenti hi mayelana na mivuyelo ya 2018/19 ya mivuyelo ya oditi ya tiko hinkwaro na swifundzakulu. Khabinete yi vilerisiwa hi ntlakuko lowu yaka emahlweni eka mihambuko yo tivikana. Mavandla ya khumembirhi ya hlawuriwile leswaku ya oditiwa hi mayelana na mihambuko yo tivkana. Nhungu wa yona yi vile na mihambuko yo tivikana. Nkombo wa tona a ti ri Tindzawulo ta Swifundzakulu ta swa Rihanyu, ta swa Matshamelo ya Vanhu, ta Dyondzo; Ndzawulo ya Rixaka ya swa Mati na Nkululo na Ndzawulo ya Rixaka ya Dyondzo ya Masungulo na Vandla leri nga ehansi ka Vun’wini bya Mfumo wa Passenger Rail Agency of South Africa (PRASA).
12.2. Nawuhundzuluxo wa Oditi ya Mfumo wa 2018 (Nawu wa 5 wa 2018) lowu nga sungula ku tirha hi 1 Dzivamisoko wu languteriwa ku tiyisisa ntirho wa hofisi ya AG na ku vona leswaku mfumo wu sungula ku tirhana hi ku hetiseka na tindzawulo leti yaka emahlweni ti tsan’wa rimba ra mafumelo.
12.3. Kufikela sweswi, Khabinete yi pasisile ku vona ku landzeleriwa ka Nawu lowu, ngopfungopfu mihambuko yo tivikana leyi yi lavaka AG ku kongomisa mihambuko yaleyo ku ya lavisisiwa ku yisa emahlweni, loku katsaka mavandla lama vonaka leswaku nawu wa landzeleriwa.
12.4. Khabinete yi tshama ya ha tiyimisele ku vona leswaku ku na mafambiselo ya swa timali lama baseke exikarhi ka mihlangano leyi fambisiwaka hi mfumo. Xikolo xa Mfumo xa Rixaka xi lerisiwile ku nyika vuleteri na nseketelo lowu faneleke eka mihlangano leyi lavaka ku yisa emahlweni vuleteri bya vatirhi va yona. Lava va tiomisaka tinhloko va tlula rimba ra mafambiselo ya timali ta mfumo va ta langutana na switandzhaku swa ku tirhisa swipfuno swa mfumo hindlela yo biha.
13. Phurojeke ya Ndlela ya Ndzhaka ya ku Sihalala na Ntshunxeko (RLHR)
13.1. Khabinete yi amukele xiviko xa ku humelela hi mayelana na Phurojeke ya RLHR kusuka eka Holobye wa swa Mitlangu, Vutshila na Mfuwo, Tatana Nathi Mthethwa. Ndzawulo ya swa Vutshila na Mfuwo – hi ku tirhisana na Khansele ya Ndzhaka ya Rixaka na Ejensi ya Swipfuno swa Ndzhaka ya Afrika-Dzonga – yi ta kuma, yi hlengeleta na ku tlakusa ku hlayisiwa ka matimu ya hina na ya tindhawu leti hi ku ya hi matimu eka tikokulu leti nga na ku fambelana na ndzhaka ya ku tshunxeka ka Afrika-Dzonga.
13.2. Phurojeke yi tirha tanihi kavanyisa ka tiko ka Nongonoko wa Ndzhaka ya Ntshunxeko wa tikokulu ra Afrika. Swimakiwakulu swa ndhavuko na tindhawu leti kumiweke eka swifundzakulu swa kaye hinkwaswo naswona tin’wana ti tirha tanihi swimakiwakulu swa swa ndzhaka ya vupfhumba. Khabinete yi seketele kungu ra matirhiselo ra malembe manharhu leri hlamuseriweke.
C. Milawumbisi
14. Nawumbisi wo Lawula Ikhonomi ya swa Vutleketli wa 2019
14.1. Khabinete yi pasise ku yisiwa ka Nawumbisi wo Lawula Ikhonomi ya swa Vutleketli wa 2019 ePalamende. Nawumbisi lowu wu hlanganisa swinawana swa ikhonomi swa vutleketli swi va rimba rin’we. Wu ringanyeta ku tumbuluxiwa ka Mulawuri wa Ikhonomi ya swa Vutleketli Un’we na Khansele ya Ikhonomi ya swa Vutleketli Yin’we. Nawumbisi wu ta tirha eka sekitara ya vutleketli bya vuhahisi, bya malwandle, bya swiporo na bya mapatu.
14.2. Nawumbisi wu hundze hi le ka ku tihlanganisa na vaaki kambirhi hi 2018. Mavonelo kusuka eka endlelo ra ku tihlanganisa na vaaki ma katsiwile eka Nawumbisi lowu antswisiweke. Mbuyelo wa matirhiselo ya Nawumbisi lowu ma ta hoxa xandla eka matshalatshala ya Khabinete ya ku olovisa ku endla bindzu eAfrika-Dzonga. Sweswi mabindzu ma ta va ehansi ka xivumbeko xa tihakelo tin’we leti lawuriwaka loko ma tirha eka indasitiri ya swa vutleketli etikweni. Nhlangano wa xikalatlhelo ku hoxa tihlo eka ntirho lowu wu ringanyetiwa ku va ehansi ka Holobye wa swa Vutleketli.
D. Swiendleko leswi swa ha taka
15. Modlolo wo Hluvukisa Xifundza
15.1. Muchaviseki Phuresidente wa Rhiphabliki, Tatana Cyril Ramaphosa u ta simeka Modlolo wo Hluvukisa Xifundza wa vunharhu eka Xifundzatsongo xa Waterberg hi Ravumbirhi, 26 Hukuri 2019 eka Rivala ra Mitlangu ra Shongoane eLephalale, eLimpopo.
15.2. Ndhawu ya Waterberg i ndhawu yo humesa pulatinamu leyikulu kutlula hinkwato eka xifundzakulu, naswona ku ceriwa ka malahla na oyilimbisi ku tatisile xilaveko xa ximakiwa lexi tirhisiwaka ku endla gezi. Lephalale yi tlhela yi va kaya ra migingiriko yo hambanahambana ya swa vurimi.
16. N’hweti yo Lemukisa Timfanelo ta Vutsoniwa
16.1. Afrika-Dzonga yi tsundzuka N’hweti ya Vulemukisi bya Timfanelo ta Vutsoniwa leyi sunguleke hi 3 Hukuri leyi nga ta hela hi 3 N’wendzamhala 2019. Nkongomelo wa lembe leri: “Hi ri swin’we hi aka Afrika-Dzonga leyi katsaka Timfanelo ta Vutsoniwa”.
16.2. Mfumo wu humelerile eka ku nyika vuhlayiseki bya vaaki eka vanhu lava hanyaka na vutsoniwa na ku ya emahlweni wu kongoma eka minongonoko ya wona leyi rhangisaka emahlweni ku katsiwa ka swa vaaki na ikhonomi ka vanhu lava hanyaka na vutsoniwa.
17. Siku ra AIDS ra Misava
17.1. Xandla xa Phuresidente, Mabuza eka xiyimo xa yena tanihi Mutshamaxitulu wa Khansele ya Aids ya Afrika-Dzonga ya Rixaka u ta rhangela ku funghiwa ka Siku ra AiIDS ra Misava hi 1 N’wendzamhala 2019 eOrkney, eN’walungu-Vupeladyambu. Nkongomelo wa Siku ra AIDS ra Misava i: “Miganga yi tisa ku hambana”.
17.2. Siku ra AIDS ra Misava ra 2019 i xivandlanene xa matiko emisaveni hinkwayo ku langutisisa hilaha ma hoxeke xandla hakona hi ku hambanahambana ka wona eka ku lwisana na ku hangalaka ka HIV na AIDS. Nkongomelo wa lembe leri wu tekela enhlokweni ntirho wa nkoka lowu tlangiweke hi miganga na ku ya emahlweni na ku va na xiave eka ku angula eka HIV na AIDS.
17.3. Afrika-Dzonga a yi tiyimisele eka ntirho wa yona wo lwisana na mitungu ya HIV, AIDS na TB laha ku nga na ku humelela loku vonakaka loku katsaka ku humelela eka swa sayense ya vutshunguri bya HIV, na vanhu vo tala lava kumaka vutshunguri bya antirhethIrivhayirali.
17.4. Mfikelelo wa vutshunguri bya antirhethirivhayirali eka sekitara ya swa rihanyu ra mani na mani wu kurile kusukela eka 45 500 wa vavabyi hi 2004 kufika ehenhla ka 4.7 wa timiliyoni hi 2019. Leswi swi seketeriwa hi minongonoko ya ku cinca ka matikhomele leyi katsaka ku kamberiwa nkarhi na nkarhi, na ku tirhisa tikhondhomu ta vaxisati na vaxinuna ku hunguta mpimo wa ku tluletana mavabyi.
E. Swihungwana
18. Nchavelelo
Khabinete yi rhumele ku chavelela eka:
- ndyangu wa Vuhosi bya Maqhoza na vaakatiko hi ku angarhela eka ku hundza emisaveni ka Muchaviseki, Hosinkulu Mpendulo Calvin Zwelonke Sigcawu.
- ndyangu na vanghana va muhaxi loyi a tokoteke swinene na murhangeri wa vutlharhi, Tatana Xolani Gwala. Phuresidente Ramaphosa u tivise Nkosi wa Ximfumo wa Xifundzankulu wo Hlawuleka wa Xiyenge xa 2 eka Tatana Gwala. U heleketiwile endlwini ya yena yo hetelela eImpendle, eKwaZulu-Natal hi Mugqivela, 9 Hukuri 2019.
- ndyangu na vanghana va khale Muofisirinkulu wa Vurhangerinkulu wa Ntlawa eka SABC, Tatana Solly Mokoetle.
- ndyangu na vanghana va n’wamabindzu, Tatana Allan Gray, loyi a nga sungula khampani yo lawula tinhundzu leyi nga na vito leri fanaka.
- ndyangu na vanghana va mutsari wa ndhuma wa muAfrika-Dzonga, mugingirikeli na muphati, Tatana Sandile Dikeni.
- ndyangu na vanghana va mutlangi, Tatana Andile Gumbi, loyi a ri na mitirho ya yena ya ndhuma swinene eka Isibaya na The Lion King.
- ndyangu na vanghana va khale ka muhaxi wa YoTV na xirho xa ntlawa wa vuyimbeleri wa Jozi, Tatana Luther Cohen.
19. Vuhoyozeri
Khabinete yi yisa ku hoyozela eka:
- Holobye wa swa Vurimi, Antswiso wa Misava na Nhluvukiso wa Matikoxikaya, Thoko Didiza tanihi Mutshamaxitulu wa Komiti ya Xithekiniki yo Hlawuleka ya Yuniyoni ya Afrika loyi a hlawuriweke eka swa Vurimi na Nhluvukiso wa Matikoxikaya.
- MaAfrika-Dzonga hinkwawo lawa ma nga huma hi vunyingi ku amukela xipanu xa hina xa rugby lexi nga wina, Springboks kusukela eka Khapu ya Rugby ya Misava ya 2019 eJapan.
- Brad Binder loyi a nga hlula eka Moto2 Grand Prix eMalaysia. Hi n’wi navelela leswinene eka nguva leyi nga ta landzela loko a phikizana na xipanu xa Red Bull KTM Factory Racing team eka ntlawa wa MotoGP.
- Chad le Clos eka ku wina nsuku eka 100 na 200 wa timitara hi vumbirhi eka butterfly eka Khapu ya Misava to Hlambhela ya FINA eDoha, eQatar.
- Caitlin Rooskrantz ku va a fikelerile eka tiOlimpiki ta 2020 eJapan endzhaku kaloko a ve muAfrika-Dzonga wo sungula wu wina medlele ya nsuku eka World Artistic Gymnastics Championships ta 2019.
- Teddy Nzama, loyi a nga nyikiwa xidlodlo xa Starbucks Europe, Middle East na Afrika Barista Championship xa 2019 xa mphikizano wa matiko ya misava eLondon.
- Van’wamatsambu va Team SA lava va yimeleke tiko eka World Para Athletics Championships eDubai. Ntsengo wa timedali ta 11 laha timbirhi ta tona a ti ri ta nsuku. Anrune Weyers: 400 wa timitara ta Vavasati ta T47 (Nsuku), 200 wa timitara ta Vavasati ta T47 (Nsuku), 100 wa timitara ta Vavasati ta T47 (Buronzi); Ntando Mahlangu: 100 wa timitara ta Vavanuna ta T61 (Nsuku); Simone Kruger: Discus ya Vavasati ya F38 (Silivhere); Mpumelelo Mhlongo: 100 wa timitara ya Vavanuna ya T64 (Silivhere), Long Jump ya Vavanuna ya T64 (Buronzi); Charl Du Toit: 400 wa timitara ya T37 (Buronzi); Reinhardt Hamman: Javelin Throw ya Vavanuna ya F38 (Buronzi); Anika Johanna Pretorius: Women's 100 wa timitara ya Vavasati ya T13 (Buronzi); na Sheryl James: 400 wa timitara ya Vavasati ya T37 (Buronzi).
- Luyolo Yiba, loyi a nga nyikiwa xidlodlo xa ku va muwini wa Nguva ya vu15 ya tiIdols Afrika-Dzonga.
20. Ku thoriwa
Ku thoriwa hinkwako ku ta fanela ku landzelela vutiyisisi bya mithwaso na mbhasiso lowu faneleke.
21. Khomixini ya Vukorhokeri bya Masocha:
a. Gqwethankulu Motlatjo Josephine Ralefatane;
b. Gqwethankulu Linda Mbana; na
c. Manana Salome Velma Mabilane.
Swivutiso: Manana Phumla Williams – Muvulavuleri wo Khomela wa Khabinete
Riqingho: 083 501 0139
