MaAfrika Borwa a gešo ao a rategago,
Ke bolela le lena mantšiboeng a lehono ka pelo ye bohloko.
Mo matšatšing a go feta le mašego a ona, go bile le ditiragalo tša dikgaruru tšeo di sego tša bonwa gantši mo historing ya rena ya temokrasi.
Thoto e pšhatlagantšwe le go senywa.
Dithoto di utswitšwe ka mabenkeleng.
Badudi bao ba obamelago molao ba tšhošeditšwe le go tshepišwa digaruru.
Bašomi ba tšhogile gore go ka direga gore ba se boele mešomong.
Batho ba hlokofetše.
Ka yona iri ye, go na le malapa a mantši ka mo nageng ya gaborena ao a llelago magagabobona ao a hlokofetšego.
Ke bolela ka malapa a bo Nkosikhona Chiza, Ndumiso Shezi, Khaya Mkhize, Zethembe Ndwandwe, Lindani Bhengu le Lindokuhle Gumede ka Gauteng.
Ke bolela ka malapa a bo Bhekani Ndlovu, Themba Mthembu, Aphiwe Gama le
Cebo Dlamini ka KwaZulu-Natal.
Le ge re tseba gabotse gore dikgaruru tše di tlišitše tshenyo ye kgolo thotong, go go iphediša ga batho, dikgwebong , go loba maphelo a batho ke tshenyegelo ye kgolo ya go di feta ka moka.
Bjalo ka setšhaba re tla dula re gopola malapa a le go ba bea dithapelong tša rena.
MaAfrika Borwa a mantši ka motsotso wo ba gare ba bala tshenyo ye bilego gona dithotong tša bona le go mekgwa ya bona ya go iphediša, go mabenkele a bona le dikgwebong, le polokegong le tšhireletšegong ya bona.
MaAfrika Borwa a mantši a ikwa ba tšhogile ebile ba boifa.
Dikarolo tša naga ye di gakanegile ka baka la dikgaruru tša setšhabeng, go tshenyo ya thoto le go hlakola dithoto ka mabenkeleng fao go sego gwa ka gwa bonwa ka historing ya rena ya temokrasi.
Tše ka moka di thomile ka go fišwa ga dilori kua Mooi River gola KwaZulu-Natal ka Mokibelo wa beke ya go feta gomme gwa latela ditiragalo tša go thiba ditsela dikarolong tša thoko ya leboa la profense ye le go hlakola dithoto ka mabenkeleng gola Ethekwini le Pietermaritzburg.
Matšatšing ao a fetilego a mabedi, profense ya Gauteng e itemogetše ditiragalo tša go thibja ga ditselaa, go hlakola thoto ka mabenkeng, tshenyo ya thoto le go fišwa ga dilori.
Re leboga mošomo wo dirilwego ke ditheo tša phethagatšo ya molao ka ge go golegilwe bagononelwa ba 166 ka KwaZulu-Natal gomme bagononelwa ba 323 ba golegilwe ka Gauteng mabapi le tšona ditiragalo tše.
Le ge go le bjalo, dikgaruru di sa ntše di tšwela pele dikarolong tše ntši.
Batho ba bangwe ba re ditiragalo tše ke mokgwa wa megwanto ya sepolotiki.
Dikgaruru tše di ka ba di hlotšwe ke dipolelo le ditiro tša batho ba itšego bao ba nago merero ya bona ya sepolotiki, le gape dipolelo tša bona tša kgakanego le go šorofala.
Ge megwanto ye e thoma, go ka ba go bile le batho ba bangwe bao ba bego ba nyaka go hlola moferefere ka dikgaruru le tlhakahlakano mo merafong ye mengwe. Re a tseba gore bontši bja batho ba rena ba ganne go hlohleletšwa mabapi le se.
Le ge go le bjalo, seo re se bonang ka nako ye ke ditiragalo tša go šomiša bošaedi seemo seo re lego go sona go dira bosenyi, ka ge dihlopha tša batho di hlohleletša tlhakahlakano e le fela go timeletša ditiro tša go hlakola mabenkele le tša bohodu.
Ga gona pelaelo, goba tiragalo efe goba efe ya sepolotiki, yeo e ka bago lebaka la go kwagala la go hlola dikgaruru le tshenyo ye re e boneng dikarolong tša KwaZulu-Natal le tša Gauteng.
Molaotheo wa rena o tiišeletša tokelo go yo mongwe le yo mongwe ya go dira ditšhupetšo, , go ipopa, le go hlagiša maikutlo a bona ka bolokologi le go bolela ka tokologo
Molaotheo wa rena o fa motho yo mongwe le yo mongwe ditokelo tša go lekana tša go šireletšwa pele ga molao, ebile o fa motho yo mongwe le yo mongwe maikarabelo a go hlompha le go se gatake ditokelo tša batho ba bangwe.
Molaotheo wa rena ke motheo wa tiragatšo ya molao ka mo nageng yarena.
Ke tirišo ya molao yeo e šireletšago kgahlanong le tšhomišompe ya maatla, o šireletša bahloki le bao ba sa kgonego go itšhireletša, ebile o kgontšha setšhaba sa gaborena go šoma gabotse le ekonomi ya gaborena go gola.
Batšwasehlabelo ba dikgaruru tšeo di diragalago mo lebakeng le – e lego bašomi, baotledi ba dilori, bengdikgwebo, batswadi le malapa a bao ba lobilego maphelo a bona – ga go na le phošo ye ba e dirilego.
Le ge e le gore tše ka moka e ka ba e le ditiragalo tša go šomiša seemo seo re lego go sona bošaedi ka go hlakola mabenkeletša go hlolwa ke maima a batho le bohloki, bahloki le bao ba phaetšwego thoko ke bona ba angwago gampe ke ditlamorago tša go hlola ke yona tshenyo ye go feta ba bangwe.
Mabenkele a hlakotšwe dithoto gomme mananeokgoparara a sentšwe.
Se se ra gore balwetši ba rena ba ka se kgone go hwetša dihlare go tšwa dikhemeseng, dijo a di kgone go fihla mabenkeleng, ebile bašomedi ba tlhokomelo ya maphelo ga ba kgone go ya mešomong.
Lenaneo la rena la go hlaba meento le šitišitšwe kudu mola e le gona le le bego le thoma go ba sepedišwa ka lebelo. Se se tloba le seabe sa lebaka le letelele go bokgoni bja rena bja go kopanya mmogo kgatelopele ye re šetšego re be re e bona ka go boetšeng ga eikonomi ya rena sekeng.
Ditšhitišo tše di tlo ama maphelo gampe kudu bjalo ka ge go emišwa kabo ya dijo, mananeo a maphelo le a tšweletšo.
Sephetho sa dikgaruru, go hlakola dithoto ka mabenkeleng, le go tšhuma, se feleletša ka dikgaruru tše ntši le masetlapelo.
Se re tlišetša fela bohloki, tlhokego ya mešomo le tahlegelo ya maphelo a batho bao ba se nago le molato.
Se ga se seo re lego sona bjalo ka batho.
Nako le nako, re ikgethetše sephetho seo se fapanego, sephetho sa go khutšo le temokrasi.
Re ikgethetše go boledišana le go dira ditšhuoetšo sebakengh sa go dira dikgaruru le tlhakahlakano.
Yo mongwe le yo mongwe wa rena, go sa kgathale maemo a gagwe setšhabeng le seemo seo a lego go sona, o na le kgahlego ya go tšwetša pele le go obamela molao.
Ka fao go bohlokwa kudu gore re boetše seemo sekeng le šebešebe go dikarolo ka moka tša naga ye ntle le tikatiko.
Go bohlokwa gore re thibele tahlegelo ye nngwe ya maphelo le dikgobalo.
Go bohlokwa gore re šireletše thoto le go šireletša mananeokgoparara a setšhaba le a ekonomi.
K fao re tlo diriša methopo yeo re nago le yona le bokgoni ka nepo ya go bušetša seemo sekeng.
Bjalo ka Molaodii wa Lebotho la Mašole a Afrika Borwa, lehono ke dumeletše thomelo ya Mašole a Naga ye go thekga masolo a Tirelo ya Maphodisa ya Afrika Borwa.
Setheo sa Bosetšhaba sa Masolo a Mohlakanelwa le a Bohlodi – sa go tsebega ka la NatJOINTS – se maatlafaditše thomelo ya masolo ka mafelong ka moka ao a amegilego ka KwaZulu-Natal le Gauteng.
Tirelo ya Maphodisa ya Afrika Borwa e hloma magato a bitša maloko a masolo a mehutahuta ao a lego matšatšing a llifi le a go khutša gore ba oketše ponagalo ya bašomedi ba phethagatšo ya molao mafelong a.
NatJOINTS e hwetša thekgo go tšwa go Komitikgokaganyo ya Bohlodi, yeo e arogantšwego ke Bohlodi bja Bosenyi bja SAPS, Bohlodi bja Sešole le Tšhireletšego ya Mmušo.
Godimo ga ponagalo yeo e okeditšwego ya maphodisa le go ba ga bona fao ka tšhušumetšo ya bohlodi mafelong ao dingaruru di lego godimo, re tla bea pele taba ya go sekiša bagononelwa bao go gononwago gore ba nale letsogo dikgarurung tše.
Lekgotla la Bosetšhaba la Tšhireletšo, yeo ke lego modulasetulo wa lona bjalo ka Molaodimogolo wa Mašole, le tla kopana gabedi ka letšatši go rulaganya magato ka moka ao a lego maleba go bušetša seemo sekeng.
Ke nyaka go kwagala gabotse: re tla tšea magato go šireletša motho yo mongwe le yo mongwe ka mo nageng kgahlanong le matšhošetši a dikgaruru, go tšhošetšwa, bohodu le go hlakola dithoto ka mabenkeleng.
Re ka se dikadike go golega le go sekiša bao ba dirago ditiragalo tše ebile re tla netefatša gore ba lebana le letsogo la molao ka botlalo.
Re tla bušdetša sekeng seemo sa khutšo le toka gore re kgone go tšwela pele ka mošomo wa go aga naga ye ka leswa le go hlolela badudi ba yona bophelo bjo bokaone.
Go sepela ga nako ga se gwa phumola ka menaghanong ya trena mehleng yela ya maima ge ditiragalo tša matšhošetši di gakatša dikgaruru setšhabeng sa gaborena ka maikemišetšo a go leka go re thulantšha ka dihlogo ka seng sa rena. Re sa gopola se maphelong a rena.
Eupša re sa gopola gore ge re be re itokišetša diphetogo tša temokrasi – re ipopile ngatana ye tee go fediša dikgaruru tšeo di bego di kgatlampana ditšhabeng tše ntši.
Ge re le gare re phenkgišana le tlhotlo ye, re swanetše gore re se lebale ka fao, mehleng ya kua morago mo historing ya rena, ge re be re itokišetša diphetogo tša temokrasi – re ile ra ipopa ngatana ye tee bjalo ka setšhaba go fediša dikgaruru tšeo di bego di kgatlampana ditšhabeng tše ntši.
Re ipopile ngatana e tee – bjalo ka baetapele ba sedumedi, baetapele ba setšo, mekgatlo ya bašomi, dikgwebo, mekgatlo ye lego setšhabeng, mekgatlo ya go se dire letseno (di-NGO) le ye mengwe - go tliša khutšo setšhabeng sa gaborena.
Bjale re swanetše go ipopa ngatana ye tee gape, gore yo mongwe le yo mongwe wa rena a kgathe tema ya gagwe go bušetša seemo sekeng mafelong ao a amilwego ke dikgaruru; gore wo mongwe le wo mongwe wa rena a kgone go laolwa le go bušwa ke molao le go fihlelela tharollo ya go rena khutšo ya dithulano.
Mathapeng a lehono, Ditona le bahlankedibagolwane magorong a ekonomi le a tšhireletšego ba kopane le mokgatlo wa Afrika Borwa wa Selekane sa Dikgwebo (Businness Unity South Africa) go lekola seemo le go hloma magato ao a kgokaganego.
Re kwane go šoma mmogo go netefatša polokego ya baotledi, dikhešia, balwetši le bareki.
Re kwane go faba ka tshedimošo le didirišwa go netefatša gore re bušetša sekeng molokoloko wa kabo ya dititrelo tše bohlokwa.
Re gare re direla baetapele ba mmušo le baemedi ba mmušo dipeakanyetšo bjalo ka karolo ya maikarabelo a bona a go kopana le baetapele ditšhabeng tša go fapafapana go hlohleletša go boetšwa sekeng ga ekonomi.
Bjalo ka karolo ya ditherišano tšeo di tšwelago pele mafapheng a bohlokwa a setšhaba, ke tla ba ke kopanaole baetapele ba dipolotiki go rerišana le bona ka seemo sa bjale.
Re kgopelwa gore, kae goba kae mo re lego gona - re theoše matswalo, re efoge ditiro tša go se nyakege, le go ganetša maitekelo afe goba afe a go hlohleletša dikgaruru, go hlola letšhogo goba hlohleletša dikaroganyo.
Go sa kgathale gore re baetapele ba mekgatlo ya dipolotiki, mekgatlo ya dithekisi, mekgatlo ya kgwebo goba diyunione, re swanetše go dira ka fao re ka kgonang go bušetša seemo sekeng.
Re swanetše go emiša ka go romela le go kwalakwatša dikgaruru dikgokaganong tša leago, le go emiša ka go phatlalatša mabarebare goba dipego tša bofora tšeo di ka hlolago letšhogo.
Ga gona motho yo a swanetšego go itšeela molao matsogong.
Sebakeng sa go dira seo, re swanetše go dira mmogo le batho le ditšhaba tšeo di šomišanago le maphodisa go thibela go utswa ga dithoto ka mabenkeleng, gotee le maloko a setšhaba ao a fanago ka tshedimošo le go re loma tsebe mabapi le ditiragalo tše tša bosenyi.
Ke rata go leboga maloko ka moka a phethagatšo ya mošomo le balaodibagolwane ba SAPS le mabotho a mangwe ka magato ao ba a tšeerego ditiragalong tša dikgaruru le tša matšhošetši, ao a thušitšego go efoga tšhologo ya madi le go fokotša tobo ya maphelo a batho.
Re rata go lakaletša maloko a mane a SAPS bao ba gobetšego nakong ya dikgaruru tša bjale gore ba fole ka pela bao e lego: Mokonstabole Sangweni, yo a thuntšhitšwego ka Alexandra; bašomi ka yena ba babedi, Setšene Maraheni le MoleftenenteKolonele Nefolovhodwe, bao ba bethilwego ka ditena; le Mokonstabole Seloane, yo a thuntšhitšwego le go gobatšwa ka Daveyton.
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Dikgaruru le tshenyo tše di direga nakong ya leuba le šoro.
Go na le kotsi ya gore ditiragalo tše di tlo hlola tlhatlogo ye kgolo ya diphetelo, ya bea maphelo a batho ba bantši kotsing le go imetša dinolofatši tša maphelo le bašomedi ba gona.
Go na le kotsi ya gore lenaneo la rena la meento le ka šitišwa mafelong mangwe ka mola re sa leka go le godiša gore le fihlelele mafelo ka bontši.
Go ka se kgonege gore re dumelele se go direga.
Re ka se ke ra dumelela se go direga.
Dinako tše re lego go tšona di dirile gore tšeo re di tsebang ka naga ye di be pepeneneng: gore maemo a tlhokego ya mešomo, bohloki le go se lekalekane setšhabeng sa gaborena a re tšwile ka matsogong.
Re ka se letele khutšo ya goyagoile le ya sa ruri ge re šitwa ke go hloma mešomo le go bopa setšhaba sa toka le sa go lekalekana fao go sona MaAfrika Borwa ka moka ba ka kgathago tema ka bolokologi le ka go lekalekana.
Ka fao, ga ra swanela go ikgafa fela go hlola khutšo eupša re swanetše go ikgafa go fihlelela menyetla ye hlatlogetšego godimo ya ekonomi bathong ka moka.
Ke gona re sa tšwa nakong ye telele ya go hloka bonnete le go ema felo gotee.
Re iponetše ka mahlo a rena ditlamorago tša bomenetša le go fedioša ga maatla a mmušo, go ditlamorago tša go se kgahliše tša tšhomišobošaedi ya maatla le go hlokomologa mošomo.
Re thomile ka tshepedišo ya go tšwa mo seemeeng se sa go se kgahliše, , kagolefsa le mpshafatšo.
Re beile naga ya rena maemong a kgatelopele le a kaonafalo.
Re ka se ke ra dumelela batho ba mmalwa fela gare ga rena go tšhošetša matsapa a batho a mohlakanelwa.
Re tla šireletša temokrasi ya rena ya molaotheo, gore re tle re kgone go kopanya mmogo tšeo re di fihleletšego.
Re tla ganetša dikgaruru le tlhakahlakano, gore re tle re kgone go gatela pele.
E re ke bušeletšeng gape: re a lokiša, a re tswalele.
Ra ka se ke ra fela maatla, bjalo ka MaAfrika Borwa, mo mošomong wo o lego pele ga rena.
Re lebagane le, go swana le ka fao re ilego ra lebana le tše ntši, ditlhotlo tše kgolo le kholofetšo ye kgotsofatšago.
A re ikgetheleng sephetho sa khutšo le sa mpshafalo.
A re tieleleng re tšwelele re na le maatla le go feta.
Re le mmogo, re tla fenya bao ba nyakago go ntšha naga ya rena taolong, bao ba nyakang go bušetša morago dikatlego tšeo re bilego le tšona.
Re tla ema bjalo ka batho bao ba kwanago, bao ba kopanego kgahlanong le dikgaruru, re swana ka boikgafong bja rena bja go tliša khutšo le go bušwa ke molao.
Ke a leboga.
