MAFAPHA A TŠA EKONOMI, TLHABOLLO YA MEŠOMO LE YA MANANEOKGOPARARA POLELO GO BAGAŠI BA DITABA

Ditona le Batlatšaditona
Balaodipharephare
Maloko a ba Kgašo
Magagešong

Thobela gomme le amogetšwe ka go Seboka sa tshedimošo ya bagaši ba ditaba ka Mafapha a tša Ekonomi, Tlhabollo ya Mešomo le ya Mananeokgoparara (ESEID).

Afrika Borwa e amogetše Leanotlhabollo la Bosetšhaba (NDP) le Nepo ya 2030 ka nepo ya go hloma bophelo bjo bokaone ga badudi ba yona ka moka ka setšhabeng seo se akaretšago mang le mang. Re šetše re fetile ngwaga mola re tsenyago NDP tirišong; re le leetong la go akgofiša kgolo ya ekonomi le go rarolla ditlhohlo tše tharo tša tlhokego ya mešomo, bohloki le tlhokego ya tekatekano.

Le tla gopola gore Mopresidente Jacob Zuma o tsebagaditše Leano la Dintlha tše Senyane go hlohleletša kgolo le go hloma mešomo ka Polelong ya gagwe ya Maemo a Setšhaba (SoNA) ka la 11 Hlakola 2015. Mopresidente o fane ka pego ya kgatelopele ka ga Leano la Dintlha tše Senyane ka polelong ya gagwe ya Gare ga Ngwaga ya mabapi le SoNA yeo ka go yona a bego a sedimoša ba kgašo ka la 11 Phato 2015.

Leano la Dintlha tše Senyane, leo ditsenogare tša lona tše di tlago pele e lego tlhobaboroko ye kgolo ya Seboka sa tša Ekonomi, le hlamilwe go akgofiša kgolo ya ekonomi le go hloma mešomo ka, gareng ga tše dingwe, go fetoša ekonomi le go oketša dipeeletšo. Mehuta ye meraro ya ditsenogare – e lego dilo tše di hlolago mešomo, dikgontšhi le ditsenogare tše di fokotšago ditshenyegelo – e hlamilwe go šoma gotee gore e godiše ekonomi.

Selo se bohlokwa se se tlago pele sa go ama mafapha ka mehutahuta sa Leano la Dintlha tše Senyane ke go aga selekane se se tiilego le seo se nago le kgotlelelo le lefapha la phraebete.

Tshedimošo ye ya bagaši ba ditaba e katološa pego ya kgatelopele ye e filwego ke Mopresidente ka go fa tshedimošo ka botlalo kudu le go fa sebaka sa go rerišana ka ga go phethagatša ga ditsenogare tša dilo tše di tlago pele tše senyane.

TIKOLOGO YA EKONOMI

Ekonomi ya lefase ka bophara e tšwela pele go lebana le mathata a bohlokwa. Ekonomi ya lefase ka bophara e gotše ka 3.4% ka 2014. Balekane ba bagolo ba kgwebišano ba Afrika Borwa ba itemogetše kgolo ya ekonomi ye e farologanego. Ekonomi ya Mokgatlo wa Selekane sa Yuropa e gotše ka fela 0.9% mola ya Japane e phuhlamile ka 0.1%. Le ge go le bjale, ekonomi ya Borwa bja Afrika e gotše ka 5% gomme ya Amerika e gotše ka palo ye e tiilego ya 2.4%. Ekonomi ya China e tšwela pele go nanya ka kgolo gomme yona e ba kaone ka palo ye e kgahlišago ya 7.4%. Ditheko tša ditšweletšwa tša borale bja tšhipi, malahla, pholathinamo le oli di sa le kaone ka fase ga dipalopalo tša tšona tša godimo tša ngwaga wa 2008. Go phuhlama go gogolo ka thekong ya oli ya boditšhabatšhaba go tlišitše dikholego ka Afrika Borwa eupša di tla fokotša kgolo ka dinageng tša Afrika tše di tšweletšago oli tšeo di lego mafelong a bohlokwa a diromelwantle tše di tšweleditšwego ka Afrika Borwa.

Ka kakaretšo, tebeledišišo ya ka moso ya lefase ka bophara e sa hloka bonnete mabapi le ditšhišinyo tša ka moso tša mabapi le palomoka ya letseno la ditšweletšwa tša ka nageng leo le bušeletšwago ka go theošetšwa fase ke Sekhwama sa Ditšhelete sa Boditšhabatšhaba. Afrika Borwa e ka se tshephe fela kgolo ya ekonomi ya lefaseng ka bophara gore e hlohleletše kgolo ya ka nageng. Tebeledišišo ya ekonomi lefaseng ka bophara e gateletše boitshepho bja kgwebo le bja badiriši ka ekonoming ya ka nageng.

Afrika Borwa e tšwela pele go lebana le mathata a ekonomi ya ka fasana. Le ge go le bjale, mmušo o tloga o na le kholofelo ka šedi ya gore ekonomi e tla boela go kgolo ka lebaka la ge tebeledišišo ya kabo ya mohlagase e kaonafetše kudu le ka lebaka la maitapišo ao a tseneletšego ao a dirwago ke mmušo a go godiša maemo a peeletšo.

Mmušo o thabišwa gape ke go tseba ka ga Pego ya Bokgoni ya Lefaseng ka Bophara ya Foramo ya Ekonomi ya Lefase, yeo e laetšago gore Afrika Borwa e hlatlogile ka maemo a šupa go ya go maemo a bo 49 go dinaga tše 140 ka go Dipalopalo tša Bokgoni bja Lefaseng ka Bophara.

Ka Phato 2015, Mopresidente Zuma o amogetše pego ya Maemo a Basadi ka Ekonoming ya Afrika Borwa. Pego ye e laeditše gore go na le tlhokego ya tsenogare ye e tseneletšego ya go maatlafatša maatlafatšo ya ekonomi go basadi nageng ka bophara, go thoma ka Leano la Dintlha tše Senyane le masolo a Operation Phakisa.

Pego ye e šoma bjalo ka motheo wa go tšwetša pele maatlafatšo ya basadi setšhabeng le ekonoming le tekatekano ya bong, le go iša pele ditokelo tša bona tša botho.

Mmušo o beile pele go maatlafatša peeletšo ya lefapha la phraebete ka go lenaneo la kago ya mananeokgopara, ka go lefapha la tšweletšo le ka go Ekonomi ya mabapi le Lewatle ka fase ga lesolo la Operation Phakisa.

Lesolo la Operation Phakisa ke mokgwa wa boithomelo le wa tšwetšopele la go fetoša maano ka botlalo a tiro ya mošomo go ba dipoelo tše di bonagalago ka go šomiša kabo ya ditirelo le tirišano tšeo di tlogago di na le nepišo. Ka lesolo la Operation Phakisa, mmušo o ikemišeditše go tsenya tirišong mananeo ao a tlago pele bokaone, ka pela le ka bokgoni.

TSHEDIMOŠO YA MORAGORAGO KA GA KGATELOPELE MABAPI LE GO TSENYA TIRIŠONG GA LEANO LA DINTLHA TŠE SENYANE

Mmušo o šoma gore o fihlelele kabo ya mohlagase ye e tshephagalago go netefatša gore go ba le tšhireletšego ya kabo ya mohlagase mo lebakeng la bjale le ka moso; e lego sekgontšhi sa kgolo ya ekonomi.

• Ka la 30 Phato 2015, Mopresidente Zuma o butše semmušo le lengwe la Makala a tshela a go fehla mohlagase ka Setešeng sa Mohlagse sa Medupi ka Lephalale ka Limpopo, leo le nago le seabe sa dimekawate (MW) tše 800 ka go mothopo wa bosetšhaba wa mohlagase.
• Seteše sa Mohlagase sa Medupi se tla tsenya 4 764 MW ka go mothopo wa mohlagase wa Eskom ge se šetše se phethilwe gomme se tla ba seteše sa go fehla mohlagase ka malahla se segolo go fetišiša lefaseng ka bophara. Sona gape ke seteše sa bone sa go fehla mohlagase ka go šomiša malahla seo se agilwego mo mengwageng ye 20 ke Eskom, ka morago ga diteše tša mohlagase tša Kendal, Majuba le sa Matimba.
• Protšeke ya Kouga ya R2 pilione yeo e hlomilwego e tla aba mohlagase wa go šomišwa leswa wo o ka abago mohlagase go dintlo tše ntši tše di ka bago tše 50 000, ya tlaleletša go mothopo o moswa wa mohlagase wa maatla a letšatši le phefo di o tlišitšego ka mothopong wa mohlagase. Mohlagase wo o abjago ke diprotšeke tša Lenaneo la Mohlagase wa go Šomišwa Leswa la Batšweletši ba Mohlagase bao ba Ikemego (REIPPP) bao ba dumeletšwego ba ba 37 le lona le tšwetše pele go oketšega le go aba palo ya ka godimo ga 1 500 MW ka mothopong wa mohlagase. Ka maitapišong a go huetša koketšego ya dipholante tša Mohlagase wa go Fehlwa ka Mahlasedi a Letšatši (CSP) ka nageng ka fase ga REIPPP – bjalo ka kgato ya mathomo go fihlelela se – Kgoro ya Mahlale le Theknolotši (DST) e hlomile lefelo la boitekelo la mohlagase wa go fehlwa ka mahlasedi a letšatši la go tšweletša dikhilowate (Kw) tše leo le hlamilwego ka fao le swanago le nnoši leo le šomišago diheliosetate (dikgoboketšaletšatši) tše nnyane, tše botsana le tša dikarolwana go fediša mathata a tshenyegelo.
• Mo nakong ye e sa tšwago go feta kudu, re phethile mošomo wa tshepedišo ya go kgetha baphenkgišane bao re ba nyakago bao ba tlago kgatha tema ka Lenaneong la Diprotšeke tše Nnyane la Batšweletši ba Mohlagase bao ba Ikemego (tša 1 – 5 MW), tšeo di ikemišeditšego go thuša batšweletši ba bannyane gore ba ikhweletše maitemogelo ka tlhabollong ya diprotšeke le go tšweletša thušo ya mašeleng yeo e tlago šomišwa ka diprotšekeng tša go swana le tše.
• Mo nakong ye e sa tšwago go feta, malapa a 21 284 a tsenyeditšwe mohlagase wo o tšwago ka mothopong wa mohlagase wa bosetšhaba gomme a 2 761 a tsenyeditšwe mohlagase wa theknolotši yeo e sego ya ka mothopong wa mohlagase wa bosetšhaba.
• Kgoro ya Mahlale le Theknolotši e feleletša atlelase ya mohlagase wa tlhago ye e laetšago kgonagalo ya mohlagase wo o ka tšweletšwago ka go šomiša mašaledi a ditšweletšwa tša temo/tša dithokgwa/le tša tšhilo ya mapolanka le dilahlwa tša tlhago nageng ka bophara. Leano le la thekgo ya sephetho sa melawana le la peeletšo le nyaka go kaonafatša tšhireletšego go mohlagase le go oketša maemo a phihlelelo ya mohlagase, gomme le tla tsebagatšwa semmušo pele ga ge ngwaga wo wa ditšhelete o fela. Atlelase ye e fa kwešišo ya go ba kgauswi ga methopo ya mohlagase wa tlhago go mananeokgoparara a go fehla mohlagase le go mafelo ao a nago le tlhaelelo ya mohlagase. E fa gape taetšo ya bokgoni bja go hloma mešomo ka go kgoboketša le go fetošetša payomase go ba mohlagase.
• Go agwa ga Mafelo ao a Kopantšwego a Mohlagase (di-IEC) a mabedi ka Bushbuckridge le ka Nkomazi ka Mpumalanga go sa beakanywa gomme go tla phethwa ka Mopitlo 2016.
• Ka kakaretšo, IEC e ka kgona go thwala bašomi ba go fihla go ba 30 ba sa ruri, gomme bona ba tla thušwa ke bašomi ba nakwana. Batho bao ba šomago sa ruri le bao ba šomago nakwana nakong ya ge e agwa ka moka ga bona ba tla ba le sebaka sa go hwetša tlhahlo yeo e ba dirago gore ba kgone go thwalwa mešomong ka mmarakeng wa mešomo ka bophara.

Kgatelopele e dirilwe ka go tsošološeng ga temo, ga lenaneo la go šoma ga ditšweletšwa tša temo le ka go peakanyoleswa ya naga.

• Leanotiro la Melawana ya Temo le lekodišišitšwe go netefatša gore le hlohleletša tlhomo ya mešomo le gore le tšwetša pele kgolo, go thwala batho mešomong, gore batho ba magaeng ba hwetše letseno, peeletšo, tšweletšo, diromelwantle le tlhabolo ya selete sa Afrika.
• Mošomo o tšwela pele ka go hlomeng ga Dirapa tša Temo tše 44 go ralala le diprofense tše senyane. Serapa sa Temo se tee se lokile go ka tsebagatšwa semmušo ka Profenseng ya Leboa Bodikela. Maano a tšweletšo a dirilwe gomme a tsenywa tirišong nageng ka bophara go netefatša gore go ba le tšweletšo ye e oketšegilego ka mafapheng ao a thekgago Dirapa tša Temo. Kgoro ya Mahlale le Theknolotši e gare ka dinyakišišo tša go bona ge eba mafelotlalo a masolo a boithomelo bja tša temo a ka kgonagala ao a tlago thuša ka tlhabollo le ka go phatlalatša ditheknolotši tša maleba tšeo di tlago tsenywa tirišong ka Dirapeng tša Temo.
• Palomoka ya batšweletši ba bannyane ba 12 221 ba ile ba thekgwa ka ditirelo tša keletšo, ka tlhahlo, le ka thekgo ya sethekniki le ka mananeokgoparara go tloga ka Moranang go fihla ka Phupu 2015. Godimo ga fao, dipolasa tše 36 tša tlaleletšo di a thekgwa ka fase ga Lenaneo la Peakanyoleswa le Tlhabollo.
• Kgoro ya Mahlale le Theknolotši e gare ka tshepedišo ya go hloma lefelo la go dira dipeu tša korong go thekga tlhabollo le go tsenywa maemong a kgwebo ga ditheknolotši tše mpsha tša go dira dipeu tša korong go balemi bao ba sa thomago le balemi ba kgwebo. Mehuta ye mehlano ya dipeu tše mpsha e tla tšweletšwa ka ngwaga wa 2020 go thuša ka tšweletšong ye e oketšegilego le ka tšhireletšego dijong. Kgoro ya Mahlale le Theknolotši e thekga gape Protšeke ya Eucalyptus Genome, e lego lefelo la ka nageng la dinyakišišo tša ditšini tša mehlare ka Afrika Borwa. Protšeke ye e lebeletše kudu go tseba ga diphetogo tše di rategago tšeo di akgofišago le go dumelela go dira dipeu ka maleba kudu. Protšeke ye e na le bokgoni bja go oketša bokgoni bja ka intastering go lebeletšwe dilaetši tša sebele le tša khemikhale tše di kaonafetšego tša kota le go itšhireletša go malwetši ka fao go oketšegilego go thuša intasteri ya tšweletšo ya mehlare, ya go tšweletša mafofora a dikota le ya tšweletšo ya pampiri, go realo e le go godiša ekonomi le go hlama dibaka tša mešomo.
• Kgopelo ya gore go Dirwe leswa Leano la mafelo a go tšwa ka mafelong a dithokgwa go dumeletšwe gore go bušetšwe naga ya dihekthara tše di ka bago tše 22 000 tša dithokgwa tša mmušo go kgwebo ya kagodithokgwa. Dikholego tše di tla bago gona ka morago ga se e tla ba tlhomo ya mešomo, tlhabollo ya ekonomi ya tikologo le kaonafatšo ya ka moso ka kabong ya mapolanka.
• Go ya ka dinyakišo tša LHA tše di kgopetšwego gore di dirwe ke Kgoro ya Temo, Kagodithokgwa le Boreahlapi le Koporasetlhabollo ya Diintasteri (IDC), kgopelo ya gore go hlongwe leswa ditemelo tša mehlare ya go dira mapolanka ka Kapa Bodikela e tla dira gore go thwalwe bašomi ba dinako ka moka ba 350 mo lebakeng la mengwaga ye mehlano. Palo ye e tla oketšega go fihla go bašomi ba 1 500 ge ditemelo tše di na le tšweletšo ka botlalo.
• Ka maitapišong a go maatlafatša bokgoni bja lefapha la temo ka dinyakišišo, tlhabollo le botlhomelo, mmušo – gammogo le lekala la phraebete – di beeleditše palo ya go feta R100 milione go tsenya tirišong mananeo a boithomelo a mafapha a tšweletšo ya ditšweletšwa tša mašemong tše foreše, a diphedi tša ka meetseng, a beine, a dinamune le a kagodithokgwa.
• Go oketša tekano ya naga ye e nošetšwago, palomoka ya dihekthara tše 74.6 e ile ya tsošološwa ka kotareng ya mathomo ya ngwaga wo wa ditšhelete gomme dilaesense tše hlano tša tumelelo ya tšhomišo ya meetse di ile tša fiwa batho bao ba hlokišitšwego menyetla mo nakong ye e fetilego, gomme se sa fihla go mothamo wa meetse wa 3.79 milione ya khubikimetara (m3) ao a tlago šomišwa go nošetša. Balemi bao ba ka bago ba 15 bao ba hlokago methopo ba ile ba thekgwa gore ba fihlelele meets a tšweletšo.
• Ka 30 Phupu 2015, Khomišene ya Pušetšo ya Ditokelo go Naga (CRLR) e phethile dikgopelo tša go bušetšwa naga tše di fetago tše 78 138, tšeo di hotšego batho bao ba fetago ba 1,9 milione go tšwa go malapa a 385 691 go tšwa go kabo ya dihekthara tše 3 231 787 tša naga tšeo di rekilwego ka tšhelete ye e ka bago R18.7 pilione. CRLR go fihla mo lebakeng le e lefile tšhelete ye e fetago R9.1 pilione go baholegi bao ba nyakilego tefelo ya tšhelete. Tšhelete ya tlaleletšo ye e ka bago R4.1 pilione e abetšwe baholegi bao ba kgethilego go fiwa naga bjalo ka thušo ya tlhabollo.

Afrika Borwa e tšwetša pele tlhwekišo le go oketša boleng go lehumo la rena la diminerale; e lego selo seo se hlohleletšago tlhomo ya mešomo ka ekonoming.

• Operation Phakisa ka intastering ya meepo e hlamilwe go thakgola peeletšo, go maatlafatša bokgoni bja naga bja tšweletšo le go hlohleletša go kgatha tema ka molokolong ya mešomo ye bohlokwa ya tšweletšo ya diminerale.
• Go beilwe maano a go boloka mešomo le go hwetša dikgetho tšeo di tlago thibela tšhošetšo ya tahlegelo ya mešomo ka lefapheng la meepo. Bakgathatema ka moka ba bohlokwa ba saenne tumelelano ka la 31 Phato 2015 go boloka mešomo le go fediša seabe sa tahlegelo ya mešomo ka intastering.

• Kgoro ya Kgwebišano le Diintasteri e abile thekgo ya sele ya dibešwa ya go se šuthe ya 100kW yeo e šomago go pholathinamo le go gase ya tlhago ye e hlomilwego ka dikantorong tša Lekgotla la Meepo ka Johannesburg.
• Ditherišano di tšwela pele le mafapha a setšhaba le a phraebete go tšwetša pele tlhabollo ya mebaraka, go amogela dipholante tša theknolotši le tša tšweletšo e sa le ka pela ka Afrika Borwa.
• Ka dilekane tša setšhaba le tša phraebete, Kgoro ya Mahlale le Theknolotši e sepedišitše go hlongwa ga ditheo tše tharo tša sele ya dibešwa ya haetrotšene ya 5kW ka dikolong tše tharo ka seleteng sa Cofimvaba ka Kapa Bohlabela le setheo se sengwe sa sele ya dibešwa sa 5kW ka kliniking ka Windsor East, Johannesburg, ka Gauteng. Ka ntle le go aba phihlelelo go mohlagase ka thekgo ya kabo ya thuto le ditirelo tša maphelo, theknolotši e bea motheo wa kgolo ya intasteri ye mpsha yeo e theilwego go mothopo wa pholathinamo wa ka Afrika Borwa.

Re lebile go phethagatšo ye e šomago gabotse ya Leanotiro la Melawana ya ka Intastering ye e nago le seabe se segolo (IPAP).

• Mopresidente o tsebagaditše ka polelong ya gagwe ya Gare ga Ngwaga ya mabapi le SoNA yeo ka go yona a bego a sedimoša ba kgašo gore go na le kgatelopele ka go tsenya tirišong ga IPAP, e lego ye nngwe ya dilo tše di hlohleletšago tlhomo ya mešomo ka ekonoming.
• Mmušo o tšwela pele go hloma seemo seo se loketšego go goketša bobedi dipeeletšo tša ka nageng le tša dinaga di šele. Se se fihlelelwa ka go thuša diintasteri ka mašeleng fao go akaretšago go fa thekgo go dikgwebokgolo tše di ka kgonago go hloma mešomo le go e tšwetša pele go ya go ile.
• Ka Lenaneo la Maatlafatšo ya Bokgoni bja Tšweletšo, mmušo o dumeletše go thuša dikgwebokgolo tše 161 ka mašeleng gomme wa maatlafatša ka peeletšo ya R5.8 pilione gomme mešomo ye 28 212 e ile ya tšwetšwa pele go ya go ile.
• Setlamo sa Putseletšo ya Intasteri ya Difatanaga se dumeletše go thuša dikgwebokgolo tše 13 ka mašeleng gomme sa maatlafatša ka peeletšo ya R1.5 pilione.
• Mmušo o ikgafile go fetoša ekonomi ka go netefatša gore dihlopha tša batho tšeo di hlokišitšwego menyetla mo nakong ye e fetilego di kgatha tema ka mafolofolo ka ekonoming. Se se feleditše go go thalwa ga Tlhako ya Melawana ya Bahlomi ba Diintasteri ba Bathobaso, yeo e filwego Seboka sa ESEID le Koimiti ya Kabinete ka Mosegamanye 2015.
• Kgatelopele ye kgolo e a dirwa mabapi le go goketša peeletšo ka go Mafelo a Tlhabollo ya Diintasteri (di-IDZ). Go fa mohlala, ka go Coega IDZ, babeeletši ba baswa ba 12 bao ba nago le boleng bja peeletšo bja go feta R8 pilione ba saennwe, babeeletši ba bahlano bao ba nago le boleng bja peeletšo bja go feta R140 milione ba saennwe ka IDZ ya East London gomme IDZ ya Richards Bay yona e saenne babeeletši ba baswa ba bahlano bao ba nago le boleng bja peeletšo bja go feta R2.8 pilione.

Mmušo o raloka karolo ya ona go nolofatša thulano ya ka mešomong.

• Le tla lemoga gore Motlatšamopresidente Cyril Ramaphosa o etile pele dipoledišano magareng ga ba kgwebo le bašomi go bea sekeng dikamano le bašomi.
• Ditumelelano ka ga tlhatholo ye e šomago ya Moputso wa Fasefase wa Bosetšhaba di fihleletšwe ka Lekgotleng la Bosetšhaba la Tlhabollo ya Ekonomi le Bašomi.
• Mekgwa ye mengwe ya go fokotša thulano ya ka mešomong e akaretša Melawana ya Maitshwaro go ditiro tša go ngala mešomo, go notlelela bašomi ka ntle le poelanyo ye e amago bohle ka Khomišene ya Go Namola, Poelanyo, le Kagišo.
• MaAfrika Borwa ka kakaretšo ke badudi bao ba ratago khutšo le bao ba obamelago melao. Re swanetše go fediša ditiro ka moka tša bosenyi le tša dikgaruru ka nakong ya ditšhupetšo le ya go ngala mešomo ka bašomi.
• Ke rata go gatelela gore ditherišano tša khutšo ke tharollo ye kaone ya go rarolla dithulano le mathata.

Go thakgola bokgoni bja dikgwebopotlana, dikgwebo tša magareng le dikgwebo tše nnyane (di-SMME), dikgwebo tša mohlakanelwa, dikgwebo tša lekheišeneng le tša dinagamagaeng bjalo ka selo seo se hlohleletšago tlhomo ya mešomo ka ekonoming.

• Bagwebi ba 620 bao e sego ba semmušo ba ile ba hlahlwa ka diprofenseng ka moka tše senyane ka go šomiša protšeke ye e lekwago ya Thekgo ya Bosetšhaba ya Dikgwebo tše e sego tša Semmušo ka tirišano le Setheotaolo sa Lefapha la Diholeseile le Kgwebišano. Tlhahli ye e ile ya lebelela kudu go hloma dikgwebo, go rekiša kgwebo ya gago, tlhokomelo ya bareki, Taolo ya ditšhelete, bokgoni bja go reka, go obamela melao le melawana, pabalelo ya maphelo le polokego dijong, go rekiša, le mafelo a go rekiša.
• Dikgwebo le dikgwebo tša mohlakanelwa tše 489 di ile tša thušwa ka masolo a tlhabollo ya dinagamagae, a mafapha a tikologo le boeti. Mmaraka wa ditšweletšwa tše foreše tša ka mašemong o hlomilwe ka Masepaleng wa Selete wa uThungulu ka KwaZulu-Natal.
• Go thekga tlhabollo ya lefapha la intasteri ya ekonomi ya tša tlhago ye e nago le mafolofolo, Lefelo la Tlhabollo ya Intasteri ya Tšweletšo ya tša Tlhago leo le hlomilwego ka go Lekgotla la Dinyakišišo tša Mahlale le tša Diintasteri bjale le thekga dikgwebopotlana le dikgwebo tša magareng tša theknolotši ya godimo tše 17.
• Go thekga tlhabollo ya intasteri ya boithomelo bja didirišwa tša go thetha tše di nago le bokgoni, laporathori ya go thetha (mLab Southern Africa) e hlomilwe ka go Lefelotlalo la Boithomelo gomme bjale e thekga dikgwebo tša boithomelo tša go thetha tše nnyane tše 11 le tše hlano tša magareng.
• Bjalo ka karolo ya go nolofatša phihlelelo go ditšhelete tša di-SMME le tša dikgwebo tša mohlakanelwa, Lenaneo la Tlhabollo ya Baabi ba Dikgwebo tša Bathobaso la Kgoro ya Tlhabollo ya Dikgwebopotlana le thekgile dikgwebo tše 376 ka tšhelete ye e ka bago R95 milione. Se gomme se thušitše ka mešomo ye 10 399.
• Setheo sa Thušo ya Mašeleng go Dikgwebopotlana (SEFA) se abile R344 milione go di-SMME tše 24 711. Se thušitše gape dikgwebo tša baswa tše 5 305 ka mašeleng, tše 22 296 tša bathobaso, tše 21 940 tše di lego tša basadi, di-SMME tše 22 620 le dikgwebo tša mohlakanelwa ka diprofenseng tše di beilwego pele. Go bohlokwa go lemoga gore 43% ya dikabo tša mašeleng di bile ka mafapheng ao a bego a beilwe pele – a go swana le a boagi, a theknolotši ya tshedimošo le dikgokagano (ICT), meepo, botšweletši, temo le boeti – ka ge go hlalošitšwe ka go Leano la Tlhabollo le Leswa le ka go IPAP.
• Go a hlohleletša ge 98% ya thekgo e lebišitšwe go dikgwebo tše di sego tša semmušo. Se se sepelelana le Leano la Dintlha tše Senyane leo le tsebagaditšwego ke Mopresidente ka nakong ya SoNA ya 2015. Go bohlokwa go lemoga gore bontši bja dikadimo tša SEFA ga di thekgwe ka mokgwa ofe goba ofe wa tšhireletšo ya tahlegelo ya letseno.
• Molokoloko wa makala a thušo ya mašeleng a 48 a Setheotlhabollo sa Dikgwebopotlana a thuša badirelwa ba 2 236. Palomoka ya mešomo ya sa ruri ye 535 e hlomilwe ke dikgwepotlana tšeo di bego di thušwa ka mašeleng, gomme bontši bja tšona di ka mafapheng a temo le a boagi.

Go bile le kgatelo pele ka mafapheng ao a fapafapanego ka nepo ya go beakanya leswa, go thuša le go farologanya ekonomi. Di be di hlametšwe go thuša ditsenogare tše dingwe tše senyane tšeo di bego di beilwe pele.
Mananeokgoparara a Dikgokagano

• Kgoro ya Mananeokgoparara a Dikgokagano le Ditirelo tša Poso e thomišitše ka tshepedišo ya go aba ditirelo tša kgokagano ya protepente ka dileteng tše seswai ka diprofenseng tšeo ka go tšona lenaneo la Bosetšhaba la Inšorentshe ya Maphelo le lekwago go bona ge eba le tla kgonagala, go akaretšwa go moabi wa ditirelo tša netweke go kgokaganya mafelo ao. Godimo ga fao, go ngwalwa ga leano la kgokaganyo ya dikolo ka dileteng tše seswai tše di kgethilwego go tšwela pele.
• Dikolo tše 380 di kgokagantšwe ka go šomiša Ditlamego tša Tirelo ya Bohle tšeo di gapeleditšwego ke Bolaodi bjo bo Ikemetšego bja Dikgokaganyo tša Afrika Borwa (ICASA). Tshepedišo ye e tla akaretša go hlopha dikolo go lebeletšwe go ba kgauswi ga tšona le mananeokgoparara a netweke ao a lego gona. Palomoka ya dikolo tše 1 938 di ile tša tsenyetšwa dinolofatši tše le diphapoši tša dikhomphutha, gomme metse ye mengwe ye 131 ya dinagamagaeng e ile ya abelwa ditirelo le didirišwa tša ICT. Go iša setšhabeng ga protepente le di-ICT go tla hlohleletša tlhabollo ya ekonomi ya tikologo le go tšwetša pele dibaka tša ekonomi go bafsa.

Meetse le kelelatšhila

• Malapa a 27 200 a sa tšwa go hwetša phihlelelo go meetse a go nwa ao a bolokegilego. Diprotšeke tša meetse tše pedi tšeo di thušitšwego ka Thušo ya Mašeleng ya Mananeokgoparara a Magolo a Meetse a ka Seleteng di phethilwe ka Masepaleng wa Selegae wa Masilonyana ka Foreisetata, gomme go agwa ga ditlamo tša mananeokgoparara a magolo a meetse a 15 go ka dikgato tše di fapafapanego.
• Kgato ya 1 ya Protšeke ya Koketšo ya Meetse ya Mokolo Crocodile e phethilwe gomme e fihleletše dinyakwa ka moka tša meetse tša lebaka le lekopana ka mafelong a Waterberg. Se se tla ba le seabe ka go fihleleleng ga dinyakwa tša meetse ka ditešeng tša mohlagase tša Medupi le Matimba.
• Malapa a 3 978 a sa tšwa go hwetša phihlelelo ya ditirelo tša kelelatšhila mo nakong ye e sa tšwago go feta Ka Thušo ya Mašeleng ya Mananeokgoparara a ka Malapeng a Dinagamagaeng gomme dikelelatšhila tša dipakete tše 3 822 ka mafelong ao a hlomilwego mo nakong ye e fetilego di tšeetšwe legato ke ditirelo tša kelelatšhila tša maleba.

Dinamelwa, ditimela le ditsela

• Mananeokgoparara a dinamelwa a thekga ditsenogare ka moka tše senyane tše di beilwego pele gomme ke selo se bohlokwa seo se kgontšhago kgolo ya ekonomi.
• Lenaneo la Mpshafatšo ya Ditimela tša go Rwala Dithoto la Setheo sa Ditimela tša Banamedi sa Afrika Borwa le a phethagatšwa, gomme se tee sa ditimela tšeo di dirwago ka Brazil se lokile go ka tlišwa ka nageng ka la 30 Dibatsela 2015.
• Ka maitapišo a go hlokomela ditsela tša diprofense, dikhilometara tše 19.24 tša ditsela di tsentšwe sekontiri, gomme dikhilometara tše 62 di thibilwe leswa ka sekontiri, dikhilometara tše 18 ke tša mabu, dikhilometara tše 821 di kgotšwe gomme disekweremetara tše 227 628 tša ditsela tšeo di bego di na le mekoti di thibilwe. Molokoloko wa ditsela tša ka diprofenseng o thušwa ka mašeleng ka go šomiša Thušo ya Mašeleng ya Tlhokomelo ya Ditsela tša ka Profenseng (PRMG). Lenaneo la ditsela tše le ka go Lenaneo la B5 ka go lenaneo la diprotšeke la Molao wa Karolo ya Letseno la Mananeokgoparara a Ditsela tša Diprofense leo le thušwago ka mašeleng ka go šomiša PRMG.
• Go agwa ga maporogo a mararo go dikgatong tše di fapanego ka Mbombela, Bushbuckridge le ka Nkomazi ka Mpumalanga (go agwa leswa ga maporogo ao a sentšwego ke mafula).
• Lenaneo la Dinamelwa tša Dipese tša Kgafetšakgafetša le tla thoma go šoma ka ditoropongkgolo tša mehutahuta ka Afrika Borwa:
  
  • Ka Motsekapa, MyCiTi e sepediša palogare ya batho ba 42 522 go lebeletšwe palo ye e nepišitšwego ya batho ba 50 000 ka letšatši la beke.
  • Rea Vaya ka Johannesburg e sepetša palogare ya batho ba 33 670 go lebeletšwe palo ye e nepišitšwego ya batho ba 40 000 ka letšatši la beke.
  • Ka Pretoria, A Re Yeng e sepetša palogare ya batho ba 3 000 go lebeletšwe palo ye e nepišitšwego ya batho ba 10 000 ka letšatši la beke.
  • Go George e sepetša palogare ya batho ba 7 630 go lebeletšwe palo ye e nepišitšwego ya batho ba 10 000 ka letšatši la beke ka George. Go aga go tšwetše pele go oketša kakaretšo lenanero le ka go ditoropokgolo tše di fapafapanego go latela dinyakwa tša go tsenya tirišong le thušo ya mašeleng ye e lego gona.
• Go aga go tšwetše pele go katološa kakaretšo ya lenaneo le ka go ditoropokgolo tše go boletšwego ka tšona ka mo godimo le tše dingwe go latela dinyakwa tša go tsenya tirišong le thušo ya mašeleng ye e lego gona.
• Setheo sa Ditsela sa Afrika Borwa se thomišitše ka ditlhamo tša peleng le mošomong o mongwe wa tokišetšo wa go kaonafatša Tsela ya Moloto.
• Dinyakišišo tša mabapi le kgonagalo ya feme ya ditimela ka Ekurhuleni di dumeletšwe. Feme ye e tla tšweletša maphaka a ditimela a 580 gomme ya tšweletša mešomo ya thwii le ye e sego ya thwii ye e ka bago ye 33 000.
• Go hlangwa ga molawana wa mabapi le tokelo ya go sepediša dinamelwa tša ka meetseng go thekga lenaneo la Ekonoming ya Lewatle la lesolo la Operation Phakisa go kgauswi le go phethwa.
• Sethalwa sa tlhako ya go kgatha tema ga lefapha la phraebete ka ga maemakepe le mafapha a diporo tša ditimela se ngwadilwe gomme se kgauswi le go phethwa.

Ditsenogare tša Leano la Dintlha tše Senyane di hlamilwe go hlohleletša ekonomi ka mokgwa wa dikgato mo lebakeng la nako ye telele. Tsenogare ye nngwe le ye nngwe ye e tlago pele ga e šome e nnoši eupša ke karolo ya maitapišo ao a kopantšwego a bosetšhaba. Ke maitapišo a bosetšhaba go lebilwe go kgolo ya ekonomi ye e akaretšago bohle. Maatlafatšo ya basadi ekonoming e bohlokwa ka nepo ya gore Afrika Borwa e fihlelele tlhabolo le kgolo ya ekonomi ya makgonthe. Ditsenogare tša Leano la Dintlha tše Senyane di tla tšweletša dipoelo ka dinako tše di beilwego tše di fapanego mo lebakeng la nako la kgauswi, la magareng le la lebaka le letelele.

Re na le boitshepho bja gore ditsenogare tše di tlago pele di tla thuša go godiša ekonomi ya Afrika Borwa le go rarolla mathata a tlhokego ya mešomo, bohloki le tlhokego ya tekatekano ge ka moka ga rena re ka šoma mmogo. Ekonomi ke maikarabelo a yo mongwe le yo mongwe.

Mmogo a re tšwetšeng pele naga.

Ke a leboga