Polelo ya Maemo a Setšhaba (SoNA) ka Mopresidente Cyril Ramaphosa, 6 Dibokwane 2025, Holong ya Toropokgolo ya Motsekapa
Sepikara sa Seboka sa Maloko a Palamente (NA), Mohumagadi Thoko Didiza,
Modulasetulo wa Lekgotla la Setšhaba la Diprofense (NCOP), Mohumagadi Refilwe Mtshweni-Tsipane,
Motlatšamopresidente Shipokosa Paulus Mashatile,
Moahlodimogolo Mandisa Maya le Mopresidente wa Baahlodi,
Mopresidente wa maloba Thabo Mbeki,
Mopresidente wa maloba Kgalema Motlanthe,
Motlatšamopresidente wa maloba David Mabuza,
Sepikara sa maloba sa Seboka sa Maloko a Palamente Mohumagadi Baleka Mbete,
Motlatšasepikara wa maloba wa Seboka sa Maloko a Palamente, Morena Lechesa Tsenoli,
Modulasetulo wa maloba wa NCOP, Morena Amos Masondo,
Meyara wa Mmasepala wa Motsekapa, Morena Geordin Hill-Lewis,
Hlogo ya Mašole a Botseta, Dihlogo tša Dilete le Dihlogo tša Dikhomišene,
Maloko a Palamente,
Maafrika Borwa ao a rategago,
Re kopane mo ka ge naga ya rena e le mahlokong ka lebaka la masetlapelo ao a wetšego naga ya rena ka go hlokofala ga mašole a 14 a Afrika Borwa bao e bego e le karolo ya mošomo wa go tliša khutšo ka bohlabela ya Democratic Republic of Congo (DRC).
Re inamiša dihlogo tša rena go gopola:
• Moseresanta wa Sehlopha William Eddie Cola
• Moseresanta wa Sehlopha Molahlehi Ishmael Molahlehi
• Moseresanta wa Sehlopha Shwahlane Theophilus Seepe
• Koporala Matome Justice Malesa
• Koporala Rinae Nemavhulani
• Lanse Bombatire Itumeleng Macdonald Moreo
• Lanse Koporala Tseke Moffat Molapo
• Lanse Koporala Metse Stansly Raswiswi
• Rasethunya Sebatane Richard Chokoe
• Rasethunya Derrick Maluleke
• Rasethunya Tshidiso Andries Mabele
• Rasethunya Calvin Louis Moagi
• Rasethunya Mokete Joseph Mobe
• Mopraebete Peter Jacobus Strydom.
Mmogo le mašole go tšwa dinageng tše dingwe tša Borwa bja Afrika, ba lahlegetšwe ke maphelo a bona go šireletša tokelo ye bohlokwa ya batho ba Congo gore ba phele ka khutšo le tšhireletšego.
Ga se ba lahlegelwa ke maphelo ka ge ba hloka didirišwa, naga goba maatla.
Ba lahlegetšwe ke maphelo gore ntwa mo kontinenteng ya rena e fele go ya go ile.
Re hlompha mašole a rena a bogale.
Maafrika Borwa ao a rategago,
SoNA ye e diragala ge re keteka mengwaga ye 70 go tloga mola re amogelago Lengwalo la Tokologo mo Kopanong ya Batho ka Kliptown.
Lengwalo la Tokologo ke motheo wa Molaotheo wa rena wa temokrasi.
Le hlatholla ponelopele ya Afrika Borwa ye e kopanego, ya go se kgetholle go ya ka morafe, ya go se kgetholle go ya ka bong, ya temokrasi gape ya go atlega.
Le hlatholla ponelopele ya naga yeo mmušo o ikokotletšego ka thato a batho, moo naga e abelanwago go bao ba e šometšego, moo batho ba abelanago lehumo la naga gomme ka moka ba lekana pele ga molao.
Ke ponelopele yeo e tšwelago pele go re hlahla ge re šoma go aga naga yeo ka moka re e nyakago.
Ke moya ya Kopano ya Batho woo o re hlohleletšago ge re beakanyetša Poledišano ya Setšhaba moo Maafrika Borwa ba kgopelwago gapagape go tla ka lemanoga le leswa latela la naga ya rena.
Re swanetše go tla ka lemanoga le mo lefaseng leo le fetogago ka lebelo.
Ke lefase la bobedi tšhomišano le phadišano, la tirišano le thulano.
Ke lefase la dikarolo tše dintši moo dinaga tše diswa di tšwelelago go kgatha tema ye kgolo go merero ya lefase.
Re bona phadišano ye e oketšegago mo kgwebong, theknolotši le khuetšo mo diinstitušeneng tša lefase ka bophara.
Go na le diphetogo tše bohlokwa lefaseng ka bophara tšeo di diregago tšeo di amago karolo ye nngwe le ye nngwe ya bophelo bja motho go tšwa go khuetšo ya go gola ga phetogo ya klaemete go ya go dikaonafalo tša lebelo ka Bohlale bja Maitirelo (AI), dingangego tša dipolotiki tša naga le dithulano tša dikgaruru.
Ge re lebane le ditlhohlo tše, re itemogela go gola ga lehloyo la badudi ba dinaga tše dingwe, go kgetholla ba batho ba bangwe, go itebelela ba le noši le go fokotšega ga dinepo tša go swana.
Le ke lefase leo rena, bjalo ka ekonomi ye e golago, re swanetšego go itebanya le lona.
Eupša ga re tšhoge. Re ka se lahlegelwe ke tshepo.
Re batho ba maatla. Re ka se ke ra gobošwa.
Re tla ba ngatana ye tee bjalo ka naga yeo e kopanego.
Re tla bolela ka lentšu le tee go šireletša dikgahlego tša naga ya rena, go ikema ga rena ka noši le temokrasi ya rena ya molaotheo.
Ka go dula re le nneteng ya ditumelo tša rena, ka go diriša ka tshwanelo tšeo re di kgonago kudu tša moswananoši le mabokgoni le go hlola nepo ya go swana, re ka diriša maemo a a mabe gore a hole rena gomme ra dira gore naga ya rena e tšwele pele.
Bjalo ka Maafrika Borwa, re katanela khutšo le toka, tekatekano le botee. Re katanela go se kgetholle ka morafe le temokrasi, go kgotlelelana le go kwelana. Re katanela ditokelo tša go lekana tša basadi, tša batho bao ba phelago ka bogolofadi le maloko a setšhaba sa LGBTQIA+. Re katanela botho bjo bo lego magareng ga rena, e sego go itebelela re le tee.
Ka gona, bošegong bja lehono, a re boleleng ka naga yeo re e nyakago, gape a re boleleng ka mošomo woo re swanetšego go o dira – go aga naga yeo.
Re nyaka naga yeo e kopanego ka go fapafapana ga yona.
Dinakong tše dintši tša bothata mo nakong tša go feta, re šomile mmogo go fihlelela nepo ya go swana.
Ka tirišano, re tlišitše khutšo le temokrasi go naga ya rena.
Re fentše mmušo wa kgethologanyo, bosenyi kgahlanong le botho bjoo bo ganeditšego batho tokelo ya bona ya botho, bjoo bo ba amogilego naga ya bona le mešomo gomme seo sa ba tšeela seriti sa bona.
Ka tirišano, re fentše leuba leo le tshwenyago gomme ra aga naga ya rena ka leswa go tlhohlo ya go gogwa ga mmušo ka nko.
Mmogo, re agile diinstitušene tša go ya go ile tšeo di thekgago temokrasi ya rena, go šireletša ditokelo tša rena tša motheo le go godiša go phela gabotse ga Maafrika Borwa.
Re dirile ditirišano tša mohola gare ga mmušo le kgwebo, bašomi, mekgatlo ye lego setšhabeng le badirišani ba bangwe ba leago go sepetša kgolo le tlhabollo; tše ka moka ke bohlatse bja mehlala ya mebotse ya tirišano go lefase ka moka.
Maafrika Borwa a tšwela pele go šoma mmogo go lwantšha ditlhohlo tša naga ya rena le go aga naga yeo e šomelago batho ka moka.
Ka go hlahlwa ke dinyakwa tša batho bjale ka ge go tšweleditšwe mo dikgethong tša ngwaga wa go feta, re hlomile Mmušo wa Botee bja Bosetšhaba (GNU) go hlagiša setlwaedi sa fa sa rena sa tirišano.
Bjalo ka mekgatlo ya dipolotiki, re beetše thoko diphapano tša rena gomme ra dumela go šoma mmogo gore Maafrika Borwa ka moka a holege.
Mo bekeng ya go feta, re amogetše Leano la Tlhabollo la Kotara ya Bogareng (MTDP), leo le bontšhago lenaneo la go kwagala le go kgahliša mo mengwageng ye mehlano ye e latelago.
Magato ao a lego ka go MTDP a tla tšwetša pele merero ye meraro yeo e logetšwego maano:
Sa mathomo, go hlohleletša kgolo ya kakaretšo le go hlola mešomo;
Sa bobedi, go fediša bohloki le go lwantšha ditheko tša godimo tša dinyakwa tša go phela;
Sa boraro, go aga mmušo wa bokgoni, wa maitshwaro gape wa go gatela pele .
Mošomo wa rena wa tšhoganetšo ke go godiša ekonomi ya rena gore re kgone go hlola mešomo, go fediša bohloki le go kaonafatša maphelo a Maafrika Borwa ka moka.
Go thoma mošomo wo, re nyaka mmušo wo o šomelago batho.
Re nyaka mmušo wa go kgona le wa go ba le bokgoni, woo o ikokotletšego ka Ditirelo tša Mmušo tša go ba le bokgoni.
Maafrika Borwa a nyaka Mmušo wo o swarago batho ka moka ka seriti, botho le tlhompho.
Mmušo wa baetapele bao ba itokišeditšego go šomela batho ba rena ka boikgafo bjo tletšego, le bašomi ba mmušo ba go ba le maitshwaro, ba bokgoni gape bao ba nago le maswanedi a mošomo wo ba o šomago.
Go fihlelela dinepo tše, re matlafatša mošomo wa Khomišene ya Ditirelo tša Batho mo go thwalweng ga bašomedi ba maleba bao ba laolago merero ya Mmušo wa rena, go swana le Balaodibagolopharephare (di-DG), Batlatšabalaodibagolopharephare, Bahlenkedibagolophethiši ba makala a mmušo (di-SOE), maloko a boto le maemo a mangwe a godimo.
Re tla tsebiša sekema sa kalatšo ya dialoga gore re kgone go goketša batho ba go kgona kudu gape ba bohlale ka mo ditirelong tša mmušo.
Mmušo wa bokgoni o swanetše go thoma moo batho ba dulago gape ba šomago.
Mo ditoropokgolong le ditoropong tše dintši go phatlalala le naga, ditsela ga di hlokomelwe, meetse le mohlagase di kgaotšwa nako le nako, ditšhila ga di tšewe gomme kelelatšhila e ela le mebila.
Ka go le lengwe, se se direga ka gore mebasepala ye mentši ga e na mabokgoni a sethekniki le methopo yeo e nyakegago go fihlelela dinyakwa tša batho.
Mebasepala ye mentši ga se ya beeletša gape letseno la yona leo e le hweditšego go ditirelo tše go tlhokomelo ya mananeokgoparara.
Go thoma ngwaga wo, re tla šoma le mebasepala ya rena go hloma ditheo tšeo di laolwago ka bokgoni bja maemo a godimo tšeo di šireleditšwego tša ditirelo tša meetse le mohlagase go kgonthiša gore go na le peeletšo ye e lekanego le tlhokomelo.
Ditlhohlo tše dintši ka mebasepaleng di hlolwa ke sebopego sa peakanyo ya rena lenaneo la pušoselegae.
Ka gona re tla boledišana kudu go hlabolla Sengwalwa sa Makgoraditsela sa Pušoselegae seoe se mpshafaditšwego go akaretša lenaneo la sebjalebjale leo le loketšego ditirelo ka peakanyong ya pušoselegae.
Re tla lekola mmotlolo wa thekgo ya ka ditšhelete ka mebasepaleng, ka ge ye mentši ya yona e se na motheo wa letseno wa go direga bonolo le wa go swarelela.
Re tla tšwela pele go šoma le baetapele ba setšo go phethagatša mananeo a tlhabollo ya selegae.
Re tla katološa thekgo ya rena go mebasepala yeo e nyakago thušo, re ithute go tšwa go seo se dirilwego ke Sehlophatšhomo sa eThekwini sa Mopresidente.
Re bona tšwelopele ye kgolo ka eThekwini, ka ge re phethagatša Mmotlolo wa Tlhabollo ya Dilete, woo o kgontšhago bakgathatema ba bohlokwa ka moka ka mmušong,dikgwebong, bašomi, le mekgatlo ye e lego setšhabeng go šoma mmogo.
Ge re šoma go mpshafatša Ditirelo tša Setšhaba le go aga bokgoni bja Mmušo, re tla šomiša theknolotši go fetola mokgwa woo mmušo o šomago.
Re tla beeletša mananeokgoparara a mmušo a titšitale go fa Maafrika Borwa khumanego ya ditirelo tša mmušo nako ye nngwe le ye nngwe, go gongwe le go gongwe ka sefala sa gov.za seo se thakgotšwego leboelela.
Ka garegare ga phetogo ye go tla ba le phethagatšo ya lenaneo la boitsebišo bja titšitale.
Magato a a tla fetola kamano gare ga badudi le mmušo; le go hlola mmušo o tee wa go hwetšagala go batho moka bao ba kgokaganego le wona. Re nyaka naga ya ekonomi ya go gola yeo e holago batho ka moka.
Go hlola setlwaedi se sa ipušeletša sa dipeeletšo, kgolo le mešomo, re swanetše go godiša kgolo ya ekonomi go ba ka godimo ga 3%.
Go fihlelela magato a godimo a kgolo ya ekonomi, re thoma peeletšo ya kgolo go mananeokgoparara a maswa, mola re mpshafatša le go hlokomela mananeokgoparara ao re nago le ona.
Re godiša mekgwa ya boithomelo ya go thekga mananeokgoparara ka ditšhelete.
Re boledišana le diinstitušene tša ka mo nageng le tša boditšhabatšhaba le babeeletši go bulela thekgo ya ditšhelete le dipeeletšo tša mananeokgoparara tša go lekana. R100 bilione.
Nako ya romela ditšhišinyo tša go iteka go itokišetšal protšeke ye e thakgotšwe go potlakiša go lokela peeletšo.
Se se akaretša melao yeo e mpshafaditšwego go tirišano ya mmušo le praebete, yeo e tla lokollago bokgoni bja lekala la praebete le dithušo tša ditšhelete.
Mmušo o tla šomiša tšhelete ya go feta R940 bilione go mananeokgoparara mo mengwageng ye meraro ya go latela.
Se se akaretša R375 bilione yeo e šomišwago ke di-SOE.
Thekgo ye ya ditšhelete e tla mpshafatša ditsela le maporogo a rena, ya aga matamo le meedi ya meetse, ya mpshafatša maemakepe le maemafofane a rena, gomme ya matlafatša ekonomi ya rena.
Ka Sekhwama sa Mananeokgoparara, diprotšeke tše 12 tša go thekgwa ka ditšhelete ke mmušo le lekala la tša go ka ba R38 bilione di dumeletšwe mo ngwageng wa go feta.
Tše ke diprotšeke tša meetse le kelelatšhila, madulo a baithuti, dinamelwa, maphelo le mohlagase.
Kago ya Leporogo la Mtentu e tšwela pele.
Leporogo e tla ba le letelele go mme la ba ka godimo ga noka yeo e phatšago gare ga Port Edward le Lusikisiki; gomme e tla ba leporogo le le telele go feta maporogo ka moka mo Afrika.
Letamo la Polihlali le tla romela meetse a go lekana 490 milione khibiki metara ka ngwaga go tšwa Lesotho Highlands go ya ka Matamong a Noka ya Vaal, gomme se se tla netefatša kabo ya meetse go diprofense mo mengwageng ye e tlago.
Ka go šoma le badirišani ba boditšhabatšhaba, re mpshafatša dihapo tše dinnyane le go lokolla dibaka tša ekonomi tša ditšhaba tša mabopo.
Gannyane gannyane re fediša mapheko a go šitiša kgolo ya ekonomi ye nago le mohola le ya potlako.
Dikaonafatšo tša ekonomi tšeo re di phethagatšago ka Lesolong la Vulindlela di hlotše maikutlo a maswa a go ba le tshepo le boitshepo mo ekonoming ya rena.
Re bile le tšwelopele mo go ageng leswa le go beakanyeng leswa diintasteri tše mmalwa tša netweke ya rena.
Re bona dipoelo tše dibotse mo go kaonafatšeng go šoma ga diintasteri tša dinetweke tša rena gammogo le dibaka tša peeletšo tšeo di bulegago gomme di tšewa ke babeeletši, seo se iša go go hlola mešomo.
Ka go šoma mmogo le kgwebo, bašomi le badirišani ba bangwe ba rena setšhabeng re swanetše gore bjalo re phethe mošomo wo.
Mo ngwageng wo o tlago, re tla thoma karolo ya bobedi ya kaonafatšo go dumelela kgolo ya lebelo ya kakaretšo.
Nepo ya rena ya ka pela ke go kgontšha Eskom, Transnet le di-SOE tše dingwe tšeo di lego bohlokwa gore ekonomi ya rena e šome gabotse ka botlalo.
Re beakanya leswa makala a go aba mananeokgoparara a kaonekaone lefaseng ka moka mola re kgontšha phadišano go phethagatšo, e ka ba ka tšweletšo ya mohlagase, diporo goba ditheminale tša maemakepe.
Re tšwela pele le kaonafatšo ye bohlokwa ya di-SOE go kgonthiša gore di ka fihlelela tlamego ya tšona ya leago le ya ekonomi gabotse. Se se akaretša mošomo wo o dirwago go šomiša mmotlolo wo moswa go matlafatša taolo le tekolo ya mošomo wa makala a mmušo.
Re tla kgonthiša gore mmušo e ba wona o laolago mananeokgoparara a bohlokwa
gore a hole batho bohle setšhabeng mola re hwetša mekgwa ya boithomelo go goketša peeletšo ya
praebete go kaonafatša ditirelo le go kgonthiša gore letseno la mmušo le ka lebišwa
go kabo ya n ditirelo tša mmušo.
Re mo tshepetšong ya go hloma Yuniti yeo e šetšanego fela le Kaonafatšo ya di-SOE go rulaganya mošomo wo.
Magato ao re a phethagaditšego ka Leano la Magato a Mohlagase a fokoditše bošoro le ditiragalo tša nako le nako tša go kgaotšwa ga mohlagase, ka matšatši a go feta 300 re sa itemogele kgaotšo ya mohlagase go tloga ka Hlakola 2024.
Le ge go bušwa ga kgaotšo ya mohlagase matšatši a mabedi bekeng ya go feta e be e le kgopotšo ya gore kabo ya rena ya mohlagase e sa gatelegile, re dula re le tseleng ye botse.
Bjale re swanetše go lebala kotsi ya kgaotšo ya mohlagase go felelela ka go phethagatša mpshafatšo ya lenaneo la mohlagase wa rena go kgonthiša tšhireletšo ya mohlagase ya nako ye telele.
Molaokakanywaphetošwa wa Taolo ya Mohlagase, wo o thomilego go šoma ka la 1 Pherekgong, ke mathomomayo a mehla ye meswa..
Ngwaga wo, re tla hloma metheo yeo e tla kgontšhago mmaraka wa mohlagase wa phadišano
Ge nako e dutše e eya, se se tla dumelela makala a go fehla mohlagase a mantši go ba gona le go phadišana.
Re tla dira boipiletšo go dipeeletšo tša makala a praebete mo netwekeng ya rena ya kgokaganyo go kgokaganya mohlagase wo montši wa go mpshafatšega le kabo ya mohlagase ya naga ka bophara.
Ge re kaonafatša lenaneo la mohlagase, re tšwela pele go aga ditirišano tše atlegilego tša mekgatlo ye mentši ka maitapišo a lefase ka bophara a go emiša khuetšo ye šoro ya phetogo ya klaemete.
Phetogo ya rena ya go se tšee lehlakore ya Tšhomišo ya mohlagase e sepela ka lebelo.
Tšhelete ya go feta $13 bilione ya ditolara tša Amerika e holofeditšwe ke ditšhaba tša boditšhabatšhaba gomme matlotlo a praebete a go bonagala a beeleditšwe ka mo nageng.
Re ikemišeditše go fihlelela maikggafo a go fokotša khapone gomme re tla dira seo ka lebelo le tekano yeo naga ya rena e ka e fihlelelago
Re matlafatša maemakepe a rena le diporo ka Leanokgolo la Tshepetšo ya Merwalo, re phagamišetša godimo letlotlo la praebete go a bušetša maemong a godimo lefaseng.
Go šoma ga Transnet go matlafetše gape go kaonafala nako le nako.
Re lokolotše Pego ya Netweke ka Manthole 2024 yeo, la mathomo, e tla kgontšhago ditimela tša praebete go šoma go fihlelela peakanyo ya ditimela tša merwalo.
Khumanego ya phatlalatša ya diporo tša rena e tla dumelela dikhamphani tša go sepetša ditimela go oketša bogolo bja dithoto tše di sepetšwago ka ditimela, mola mananeokgoparara a netweke ya rena a dula e le a mmušo.
Se se se tla kgonthiša gore diminerale tša Afrika Borwa, dikoloi le ditšweletšwa tša temo di fihla mebarakeng ya boditšhabatšhaba, go boloka mešomo le go hwetša letseno le lentši leo le nyakegago la matlotlo a rena a bosetšhaba.
Metšhene ye megolo ya go kuka le didirišwa tše dingwe tša mawatle di hirilwe go potlakiša go laiša le go laola merwalo le go fokotša dinako tša go ema ga dikepe maemakepeng a rena.
Ge re tšwela ele ka morero wa peakanyoleswa, selo sa pele sa tšhoganetšo ke go kgonthiša gore go ba le kabo ya meetse ye e šireletšegilego gape ya go tshepagala go phatlalala le naga.
Batho ba bantši mo ditoropokgolong tša rena, ditoropong le magaeng ba itemogela tlhokego ya meetse nako le nako ka lebaka la go folotša ga mananeokgoparara a meetse.
Ga go kgonagale go phela ntle le meetse gape ga go kgonagale gore ekonomi e gole ntle le meetse.
Ka gona re tšeaa magato a bohlokwa ka tatelano go rarolla bothata bja meetse, go kgontšha batho ba rena go hwetša meetse moo ba dulago gona, e ka ba makheišeneng goba dinagamagae.
Re beeletša kudu go godiša methopo ya meetse. Ge re sepela go ya mafelong a mantši, re hwetša gore batho ba bagolo ba belaela ka tlhokego ya meetse. Ba re botša ka moo meetse a hlokegago ka gona mafelong a bona. Ba kgopela mmušo go ba fa meetse. Ee, re tla dira tšeo ka moka. Tseba gore meetse a tla go fihlelela moo o dulago gona. O tla a hwetša.
Go fihla lehono, Sekhwama sa Mananeokgoparara se bolokile R23 bilione ya diprotšeke tše dikgolo tša meetse tše šupa.
Re fedišitše dititelego go diprotšeke tše dikgolo tša meetse go swana le Kgato ya 2 ya Protšeke ya Meetse ya Lesotho Highlands le Letamo la uMkhomazi.
Mošomo o tšwela pele go beakanya kago ya Letamo la Ntabelanga mo Nokeng ya uMzimvubu go aba meetse a tlaleletšo go šomišwa ka gae le go nwešetša ka Kapa Bohlabela.
Mo ngwageng wo o tlago, re tla phetha go hlongwa ga Setheo sa Bosetšhaba sa sa Mananeokgoparara a Methopo ya Meetse ya Setšhaba go bulela peeletšo ye kgolo go diprotšeke tša meetse.
Ka Molaokakanywaphetošwa wa Ditirelo tša Meetse, re tla tsebiša lenaneo la go dira dilaesense gomme ra amoga dilaesense moo baabi ba sa fihlelego maemo a maleba a meetse ao a loketšwego go nwa.
Bjalo ka karolo ya morero wa rena wo o beakantšwego leswa, re tla tšwela pele go kaonafatša lenaneo la rena la VISA go le dira bonolo gore batho ba go ba le bokgoni ba beeletše mo nageng ya rena le go godiša boeti.
Ngwaga wo, re tla thakgola Lenaneo la Taolo ya Mesepelo la Elektroniki go kgontšha tshepetšo ya go dira dikgopelo tša VISA la titšitale ka botlalo.
Lenaneo le tla šomiša AI le mokgwa wa go itiriša ka noši go fediša bomenetša bj o bo tšwilego taolong le go kgontšha dinako tšeo di potlakilego tša go lokolla di-VISA.
Re fedišitše tšhalela morago ya go feta 90% ya dikgopelo tša VISA tša go feta 300 000.
Diphetogo tše di romela molaetša wo maatla wa gore Afrika Borwa e buletše kgwebo le boeti.
Re nyaka naga yeo go yona katlego le dibaka di abelanwagp ke bohle.
Mo mengwageng ye mentši ekonomi ya rena e be e šitišwa ke go se akaretšwe ga bontši bja batho ba Afrika Borwa.
Maafrika Borwa a Bathobaso ba timilwe naga, thoto, mabokgoni le dibaka.
Ekonomi ya rena e be e hloka bokgoni bja batho ba yona, ke ka lebaka leo re swanelago ke go fetola ekonomi ya rena go e dira gore e akaretše batho ka moka.
Ke ka lebaka leo nepišo ya rena e le go matlafatšeng bathobaso, basadi le batho bao ba phelago ka bogolofadi ka gore ba be ba phaetšwe ka thoko ka boomo go kgatha tema ye bohlokwa mo ekonoming ya naga ya gabo bona.
Re tla hloma sekhwama sa phetogo sa R20 bilione ka ngwaga mo mengwageng ye mehlano ye e latelago, go thekga dikgwebo tša bathobaso le dikgwebo tše dinnyane ka ditšhelete.
Re tla potlakiša melawana ya Molao wa Go reka wa Setšhaba go kgonthiša gore dikgwebo tša basadi, baswa le batho bao ba phelago ka bogolofadi ba hwetša dibaka tša go lekana mo dikontrakeng tša mmušo.
Re tla tšwela pele go aba tlhahlo go dikgwebo tša basadi go ba kgontšha go phadišana mo dithendareng tša mmušo.
Ka Dibatsela ngwaga wa go feta, re thakgotše Lenaneo la Batho bao ba Phelago ka Bogolofadi la Sekhwama sa Mabokgoni sa Setšhaba.
Mo karolong ya lona ya mathomo, lenaneo le la phethogo le tla matlafatša batho bao ba phelago ka bogolofadi ba go feta 10 000 ka mananeo a tlhahlo ao a beakantšwego, ditefo le didirišwa tša go ikgetha.
Karolo ye ya mošomo re swanetše go e dira bjalo ka kgwebo, mmušo, bašomi le mekgatlo yeo e lego setšhabeng go kgontšha batho bao ba phelago ka bogolofadi go kgatha tema ye bohlokwa mo ekonoming ya naga.
Ka mananeo a, ga re lokiše mašaedi a nako ya go feta fela, re lokolla bokgoni bja ekonomi ya rena ya kgolo ya go swarelela. Re nyaka naga yeo go nago le mešomo go batho ka moka, moo batho ka moka ba ka hwetšago letseno la go iphediša gomme ba lemoga bokgoni bja bona.
Moo ditokelo tša bašomi di šireletšwago gomme maemo a mošomo a kaonafetšwago, moo basadi le banna ba amogelago letseno la go lekana ge ba dira mošomo wo o swanago.
Re hloka go kgonthiša gore kgolo e hlola mešomo ya batho ka moka, kudu go baswa.
Katlego ya Tlhohleletšo ya Mešomo ya Mopresidente e bontšha ka moo mananeo a thwalo a setšhaba a ka hlolago mešomo ya makgonthe yeo e ka holago batho ka moka le go ba le seabe sa go hlola mešomo ya goyagoile.
Tlhohleletšo ya mešomo e hlotše mešomo ye 2.2 milione le dibaka tšeo batho ba ka iphedišago ka tšona ka meboetlolo ya boithomelo yeo e fago mešomo ya boleng bja godimo go bakgathatema.
Sekhwana sa Setšhaba sa Mešomo se hlotše mešomo ye 80 000 ngwaga wo.
Se thekgile bakgathatema ba go feta 12 000 go tsena mešongwaneng ya kgwebo.
Mo ngwageng wa go feta, baswa ba hweditše dibaka tša mošomo tše 235 000 ka Netweke ya Taolo ya Tsela ya Setšhaba, yeo e thekgwago ke sefala sa SAYouth.mobi.
Gabjale re nyaka go nbiša mananeo a a boithomelo go hlola mešomo ya baswa ka bontši go feta mo.
Go hlola mešomo, re swanetše go ntšha ka ga tšhwene ka mabokgoni a rena a moswananoši le ka ditalenete tše re sa kago ra di šomiša go aga diintasteri tša ka moso – tšweletšo ya go se tšhilafatše tlhago , mohlagase wa go mpshafatšega, dikoloi tša mohlagase le ekonomi ya titšitale.
Ngwaga wo, re tla ruma pholisi ya sebjalebjale ya diintasteri tša gohle yeo e godišago kgolo ya ekonomi.
Re tla fihlelela morero wo ka go bea šedi go dibaka tša ditšweletšwa tša ka mo nageng, go beeletša go dilo tša go fapafapana, go dira dilo ka mokgwa wa titšitale le go fediša tšhilafalo ya khabone.
Re katanela go fihlelela go phethagatšo ka botlalo ya Lefelo la Kgwebišano ya go Lokologa ya Kontinente ya Afrika, yeo e tla fedišago mapheko a go gwebišana kontinenteng ya rena.
Bjalo ka ekonomi ya intasteri ye kgolo ka Afrika, re ipea go ba gare ga mmaraka wo o golago o moswa.
Re šomiša seetša sa letšatši le moya go dira naga ya rena ketapele ka go fehla mohlagase wa go mpshafatšega le tšweletšo ya go se tšhilafatše tlhago.
Ka go huma ga mohlagase wa go hlweka wa go se bitše tšhelete ye ntši, re ka tšweletša ditšweletšwa tša phadišano go gongwe le go gongwe mo lefaseng le go hlola mešomo ye meswa ye makgolo a dikete mo tshepetšong.
Re diriša methopo ya go huma ya lAfrika Borwa ya tlhago ka tsela ya go swarelela.
Ka go thekga balemi ba rena, go kaonafatša netweke ya lotšistiki ya rena le go reka dinagamagaeng, le go go bula mebaraka ya go iša ka ntle ga ditšweletšwa, re ka katološa lekala la rena la temo.
Re nyaka Afrika Borwa e eba ketapele mo tšweletšong dimela tša lebake le lebake.
Re tliša diphetogo tše diswa ka intastering ya meepo, yeo e sa ntšego e le lefa le bohlokwa la naga ebile le hlokagala kudu. l
Re gata ka mošito wa maleba go phethagatša lenaneo le leswa, la sebjalebjale la ditokelo tša go epa tša molaleng, leo le tla utollago dipeeletšo tša phuruphutšo ya diepša le tšweletšo.
Re tla hloma pholisi ye e kgontšhago gotee le tlhako ya taolo bakeng sa diminerale tše bohlokwa.
Ka go thumeletša diminerale tše ka Afrika Borwa, re ka šomiša matlotlo a go se tlwaelege ao a lego ka fase ga mabu a rena go hola batho.
Se bohlokwa le go feta methopo ya rena ya tlhago ke go fapafapana, mafolofolo le ditalente tša batho ba Afrika Borwa.
.
Lekala la ditirelo tša go hlokagala kudu gonabjale ke karolo ye kgolo ya ekonomi ya rena, go tloga go ditirelo tša ditšhelete go ya go thekišo, tša marobalo le dijo, tša boeti le intasteri ya boithomelo yeo e golelago godimo.
Lekala la boeti le gola ka lebelo, go lekana baeti ba dimilione tše senyane ba etetše ka mo nageng ngwaga wa go feta.
Re tla godiša boeti ka mpshafatšo ya VISA, ka go oketša palo ya difofane go ya mafelong a bohlokwa, le go bapatša Afrika Borwa bjalo ka naga ye kaone mo lefaseng yeo batho ba ka e etelago.
Re bone gape kgolo ye maatla go ditirelo tša titšitale le go ntšhetša ntle tshepetšo ya kgwebo, yeo e hlotšego mešomo go baswa.
Go thekga kgolo ye, re beeletša go tlhabollo ya mabokgoni go diintasteri tša ka moso.
Sekhwama sa go Kaonafatša Mešomo se etile pele mmotlolo wo moswa woo o tlemaganyago thekgo ya ditšhelete ya mabokgoni ao a nyakegago kudu gore baswa ba atlege go lokelwa mešomong le go ba thwala.
Re katološa thekgo ya rena ya dikgwebo tše dinnyane le tša magareng le go ekonomi ye e sego semmušo, yeo e tšwetšago pelego dimilione tša mešomo le letseno go phatlalala le naga ya rena ka bophara.
Se se akaretša go beakanyaleswa thekgo ya ditšhelete go dikgwebo tše dinnyane, go fana ka thekgo ya ditšhelete go dikhamphani tše diswa tša go holofetša go golela godimo kudu, le go hlola tikologo ya go bušwa ke molao yeo e kgontšhago go na le go thibela dikgwebo tšeo e sego tša semmušo.
Go aga ekonomi ya boithomelo, Kgoro ya Saense, Theknolotši le Boithomelo e tla hloma Sekhwama sa Boithomelo go fa letseno go ditšweletšwa tša theknolotši tšeo di tšwago go diinstitušene tša thuto ya godimo.
Re ipiletša go borakgwebo go šomiša sefala sa SA Youth.mobi, seo se nago le baswa ba 4.5 milione bao ba ingwadišitšego, gore ba thwalwe.
Re ipiletša go borakgwebo go thekga Tirelo ya Thwalo ya Baswa le go oketša dibaka tša maitemogelo a mošomong mo mengwageng ye e tlago.
Re nyaka naga yeo e lego gore ga go na yo a bolawago ke tlala.
Mo mengwageng ye 30, go tloga mathomong a temokrasi, re šomile mmogo go fediša bohloki.
Go fihla gonabjale, re šomišitše 60% ya tekanetšo ya setšhaba go meputso ya leago, maphelo, thuto, tšhireletšego ya leago, tlhabollo ya setšhaba le mananeo a thwalo ya setšhaba.
Batho ba go feta 28 milione ba go se šome le bao ba lego kotsing ba amogela mphiwafela.
Barutwana ba 10.5 milione ba tsena dikolo tša mmušo moo ba sa lefego tšhelete ya go ithuta.
Ngwaga wa go feta, baithuti ba go feta 900 000 go tšwa malapeng a go hloka le ao a šomago ba hweditše thekgo ya ditšhelete mo diyunibesithing le dikholetšheng.
Ka mananeo a, re fediša ditlamorago tše šoro tša bohloki.
Re fana ka mekgwa yeo ka yona Maafrika Borwa a lwantšhago bohloki bjo bo fetetšego go tloga go moloko wo mongwe go ya go moloko wo mongwe.
Eupša re swanetše go dira go feta mo ge e le gore re nyaka go fediša bohloki.
Re swanetše go dira tše dintši go kgonthiša gore basadi kudu, ga ba sa lebana le ntwa yeo go se nago le tshepo ya gore ba tla e fenya go fepa le go apeša bana ba bona.
Le ge mmušo o beeletša kudu go thekga bahloki le batho ba go se šome, mananeo a ke a diripana ebile a arogane gomme ka dinako tše dingwe a boima go a fihlelela.
Ka gona re bopa lenaneo la mohlakanelwa la thekgo ya bahloki le batho bao ba sa šomego.
Re matlafatša mananeo ao a lego gona go tloga go thekgo ya go nyaka mošomo go ya go mešomo ya mmušo le go kgonthiša gore mmogo, a fa batho ditsela tša go tšwa bohloking.
Go na le go letela gore bao ba hlokago ba ye mekgatlong ya mmušo ye mmalwa ba le tee, badudi ba swanetše go kgona go ya lefelong le tee go amogela thekgo ka moka yeo ba e nyakago.
Go šireletša diphenyo tšeo re di dirilego go tloga ka 1994 ka go godiša ditokelo tša bana, e se kgale re tla amogela Leano la Setšhaba go Potlakiša Magato a Bana, leo le lebeletšego merero ye 10 ye e beilwego pele go akaretša phedišo ya bohloki, tšhireletšo ya bana le go šogana le phepompe.
Thušo ya Tšhelete ya Masetlapelo a Leuba la COVID-19 ke mokgwa wo bohloka go fokotša bohloki bjo bo šiišago.
Re tla šomiša thušo ye ya tšhelete bjalo ka motheo wa tsebišo ya mokgwa wa go swarelela wa thekgo ya letseno go batho bao ba sa šomego.
Se bohlokwa go maitapišo a rena a go fediša bohloki le go godiša ekonomi ya rena ke go aba thuto ya seriti ya boleng go moswa yo mongwe le yo mongwe wa Afrika Borwa.
Re ikgantšha kudu ka dipoelo tša Mphato wa Marematlou wa 2024, wo o fihleletšego kelo ya go tšwelela ya godimo kudu mo historing ya naga ya rena.
87% ya barutwana bao ba ngwadilego ditlhahlobo tša tša marematlou ba tšweletše.
La mathomo mo historing ya naga ya rena, baithuti bao e ka bago seripagare ba fihleletše maemo a go ya go ithutela ditikrii.
Ga go na seo se ka nyenyefatšago ka moo re ikgantšhago ka gona ka go šoma ka maatla ga barutwana ba le thekgo ya go se fetoge ya barutiši ba bona, batswadi le setšhaba ka kakaretšo.
Nepo ya rena gonabjale ke go netefatša gore ngwana yo mongwe le yo mongwe o humana kgodišo le tlhalefo ya bomapimpana (ECD).
Se se tla fihlelela ka go ngwadiša le go dira semmušo disenthara tše di lego gona tša ECD le go kgonthiša gore di na le dinolofatši, tlhahlo le materiale woo ba o nyakago go fana ka thuto ya makgonthe ya bomapimpana.
Re tla nepiša go kgonthiša gore ngwana o mongwe le o mongwe a ka balela go kwešiša mo Legatong la Motheo go ba bekanyetša katlego mo mengwageng ye e tlago.
Go fihlelela se, re phethagatša thuto yeo e theilwego go leleme la letswele go kaonafatša dipoelo tša go tseba go bala le go ngwala le dipalo le go tsebagatša dipeakanyo tša thutwana, go bala dipuku le magato a mangwe ao a laeditšego gore a šoma gabotse ka katlego.
Sekema sa Pasari ya Funza Lushaka se tla tšwela pele go lebelela baithuti bao ba nyakago go tšwela pele ka mošomo wa borutiši mo Legatong la Motheo.
Ngwaga wa go feta, re saenne Molaokakanywaphetošwa wa Melao ya Thuto ya Motheo, woo o lego bohlokwa go kgonthiša gore thuto e a fihlelega gape e akaretša Maafrika Borwa ka moka.
Ngwaga wo, Tona ya Thuto ya Motheo e tla tsebiša pholisi ya setšhaba, ditlwaedi le maemo le melawana go matlafatša badirišani ka moka go thuto ya motheo go thekga phethagatšo ya Molao wo.
Go kgonthiša gore ekonomi e na le mabokgoni ao e a nyakago, re oketša tšweletšo ya mešomo ya matsogo ka dikholetšhe tša Sethekniki le Thuto ya Mešomo le Tlhahlo.
Se ke karolo ya phetogo ye re e dirago go thuto le tlhabollo ya mabokgoni yeo e kopanyago go ithuta ga semmušo le tlhahlo ya mošomo.
Ka go ithuta go tšwa go dimmotlolo tšeo bontšhitšego go atlega kudu go dinaga tše dingwe, re ipiletša go makala a praebete go fa baswa dibaka tša go ithuta ga maitemogelo mola ba tšwela pele ka dithuto tša bona. Re phethagatša Kgato ya 1 ya Mmotlolo wo wa Motlalanaga waThekgo ya Ditšhelete wa Baithuti wa Thuto ya Godimo go šogana le dinyakwa tša “ba magareng bao ba tlogetšwego”.
Se se tla thuša baithuti bao ba ka lekanago 10 000 mo ngwageng wa mathomo.
Re nyaka setšhaba seo go nago le boleng bja tlhokomelo ya maphelo ya go akaretša batho ka moka.
Ngwaga wo, re tla tšwela pele ka mošomo wa go tsebiša go hlongwa ga Inšorense ya Maphelo ya Setšhaba (NHI).
Se se akaretša go hlabolla kgato ya mathomo ya rekoto ya maphelo ya elektroniki e tee ka monwana, mošomo wa peakanyo go hloma Dikomiti tša Keletšo tša Tona ka ga ditheknolotši tša maphelo le dikholego tša tlhokomelo ya maphelo, le tlhako ye e dumeletšwego go baabi ba ditirelo tša maphelo.
NHI e tla fokotša go se lekalekane mo tlhokomelong ya maphelo ka go kgonthiša gore mang le mang o hwetša kalafo ya toka.
NHI e tla phološa maphelo a mantši ka go aba sehlopha sa ditirelo seo se akaretšago, mohlala, tlhokomelo ya batswetši le baimana le ditirelo tša batho bo ba phelago ka HIV le AIDS, bolwetši bja mafahla (TB) le bao ba tshwenywago ke malwetši a go se folele sa ruri a go se fetelane go swana le malwetši a dipelo, kankere le bolwetši bja swikiri.
Selo se bohlokwa kudu go rena ke go matlafatša lenaneo la maphelo go kaonafatša boleng bja tlhokomelo.
Karolo ye bohlokwa ke mpshafatšo, kaonafatšo le tlhokomelo ya dinolofatši tša maphelo tšeo di lego gona le kago ya maokelo a maswa le dikliniki.
Maokelo a mmalwa a gare a agwa goba a mpshafatšwa. Ona a akaretša Bookelo bja Mmušo wa Gare bja Limpopo le Boekelo bja Selete bja Siloam ka Limpopo, Bookelo bja Selete bja Dihlabeng ka Freistata, Bookelo bja Selete bja Bambisana le Bookelo bja Selete bja Zithulele ka Kapa Bohlabela, le Bookelo bja Menagano bja Bophelong ka Leboa Bodikela.
Diprotšeke tše dingwe di magatong a go fapafapana a peakanyo le kaonfatšo. Tšona di akaretša go tšeelwa legato ga maokelo a mararo a gare a kgale ao a lego gona, maokelo a gare a maswa a mararo, maokelo a selete a maswa a mahlano, disenthara tša maphelo tša setšhaba tše hlano le bookelo bjo boswa bja monagano.
Go kaonafatša maitemogelo a balwetši, re bea kgatelelo mo go fokotšeng dinako tša go leta, go hlweka le maitshwaro a bašomi mo dinolofatšing tša maphelo tša setšhaba.
Re hlohleletšwa ke tšwelopele ye kgolo yeo naga e e dirilego go fediša HIV le AIDS bjalo ka matšhošetši a maphelo a setšhaba.
Mo mafelelong a Hlakola 2024, 96% ya batho bao ba phelago ka HIV ba be ba tseba maemo a bona, 79% ya bona ba nwa kalafi ya go thibela barease go ikoketša (antiretroviral) gomme 94% ya bao ba nwago kalafi baerase ya bona e okobetše.
Go kgonthiša gore fihlelela nepo ya rena ya 95-95-95, ngwaga wo re tla thakgola lesolo la kgoparara go hwetša batho ba bangwe ba 1.1 milione ba tlaleletšo bao ba sa nwego kalafi.
Re tshwenyegile ka khuetšo ye e kgonagalago ya sephetho sa mmušo wa Amerika go emiša ka dithekgo tša yona tša mananeo a mangwe a HIV le TB ka dinageng tša Afrika matšatši a 90. Thekgo ye e dira 17% ya ditshenyagelo tša HIV tša naga ya rena. Re dutše re kgona go aba thekgo ya ditšhelete go tšwa sekhwameng sa rena sa mananeo a HIV le TB mo mengwageng. Re lebeletše magato a mngwe a go fapafapana go šogana le dinyakego tša ka pejana go kgonthiša gore sa ditirelo tše bohlokwa di tšwetšwapele.
Go lwantšha go se lekalekane, re swanela ke go dirolla peakanyo ye e amanago le mmušo wa kgatelelo, woo o bilego le seabe se se mpe go ditoropokgolo tša rena gomme wa gapeletša batho ba bantši go dula kgole le mešomo ya bona le dibaka.
Re abile dibaka tša dintlo tše dintši go tloga ka 1994, ra aba polokego le seriti go malapa a go hloka, le ge go le bjalo mokgwa wa go aga dintlo mo mellwaneng ya disenthara tša metsesetoropo go gakaditše go se be le tekatekano le go ata ga batho ka bontši metsesetoropong.
Go ya pele, re ya go aga dintlo tše dintši mo bogare bja ditoropokgolo tša rena le kgauswi le go šoma le dibaka tša kgwebo.
Re beakanya leswa thekgo ya rena ya dintlo le go lebiša thekgo ye nngwe go mananeo ao a kgontšhago batho go reka goba go renta legae mo lefelong la kgetho ya bona.
Re tla lokolla dithoto tša Mmušo tše dintši tšeo di sa šomišwego kudu go di hlabolla go ba dintlo tša theko ya fase.
Re šoma le diprofense le ditoropokgolo go hwetša meago yeo e tšerwego ka kgang mo bogare bja ditoropokgolo gomme ra e fetoša ka leswa gore e šomišwe ke setšhaba.
Re tla aba ditene tše 300 000 go baholegi bao ba nago le maswanedi go kgontšha tlhabollo ya dintlo mo badudi ba beakantšwego gabotse ka tulo ebile ba tlemagane go bapa le mafelo a leemaema le lentši la ikonomi.
Re tla fediša tšhalela morago ya mangwalo a go ba beng ba thoto go dintlo tšeo fokoleditšwego theko, go dira magae go ba dithoto tša malapa.
Re tla sekaseka tšhomišo ya naga, meago le melawana ye mengwe go kgontšha tlhabollo thoto ya theko ya fase, go akaretša madulo a ka morago ga mengwako.
Ye ke taetšo ya bohlokwa bja go naganišiša ka moo mmušo o abago dintlo go bontši ka gonamola o fetošetša ditoropokgolo go ba tšona di hlohleletšago kgolo le dibaka.
Go dira gore ditoropokgolo tša rena di šomele badudi ba tšona, re tla bušetša sekeng ditsela tša diporo tša ditimela tša banamedi le diteišene tše di sa šaletšego gore di šome ka botlalo. Ditimela tša banamedi ba go feta 80% bjale di a šoma.
Mokgatlo wa Ditimela tša Banamedi tša Afrika Borwa (PRASA) e tsebišitše ditimela tša go feta 200 tša sebjalebjale tveo di dirilwego gona ka mo nageng mo dinetwekeng tša yona gore batho ba be le boikgethelo bja dinamelwa tša bohle tša theko ya fase.
Mo mengwageng ye mehlano ye e tlago, re tla lokiša lenaneo la go iša tshedimošo la PRASA gore re kgone go lokiša ditimela tša rena go šoma gomme banamedi ba ka kgonthišetšwa gore ba tla fihla mešomong ba bolokegile, ba sa lefe tšhelete ye ntši gape ba fihle ka nako.
Re nyaka naga yeo e lego gore mang le mang o tla bolokega.
Maphodisa a tšwela pele go šoma le mekgatlo ye mengwe ya phethagatšo ya molao go fediša ka botlalo dihlophahlophana tša bosenyi bjo bo rulagantšwego le go lwantšhana le bosenyi bja ditšhelete le dikgaruru.
Tirelo ya Maphodisa a Afrika Borwa e dirišana le mebasepala ya metsesetoropo gomme e šoma le ditšhaba go lwantšha bosenyi mo diprofenseng tše di hlaotšwego moo bosenyi bo lego godimo kudu.
Re matlafatša Lesolo la Shanela, leo le atlegilego mo go swareng babelaelwa, l hwetša dithunya le go thopa dikoloi tša go utsiwa.
Re swanetše go lwantšhana le lemena la dikgaruru tša dithunya bjoo bo hlorišitšego naga ya rena nako ye telele.
Ke kgopetše Tona le Mokhomišinare wa Setšhaba wa Maphodisa go bea pele go fokotša bosenyi bjo bo amanago le dithunya le dikgaruru, se se akaretša go thibela go šwahla ga dithunya ka mebarakeng ye e sego molaong le go hwetša dithunya tšeo di sego molaong tše di tletšego naga..
Re tseba go tšwa go bohlatse bja boditšhabatšhaba le maitemogelo a rena gore wo ke mokgwa wa go šoma gabotse wa go fokotša bosenyi bja dikgaruru ka kakaretšo.
Tirelo ya Matseka, yeo e lego bohlokwa go rarolla melato, e tla hlatlošwa ka bašomi ba 4 000 ka ditshepetšo tša kalatšo tša ka gare ga kgoro.
Re katanela go phethagatša magato a go phuruphutša ka dikhamera, theknolotši yeo e gatetšego pele le ditharollo tša mehleng ya lehono go phethagatša molao ka mokgwa wa sebjalebjale.
Re bone bohlokwa bja theknolotši go lwantšha bosenyi.
Ka go šomiša AI ka kutollo ya yona ya kotsi ya bomenetša le mošomo wa go kgonthiša, Tirelo ya Metšhelo ya Afrika Borwa e thibetše go šwahla ga R95 bilione go dipušetšo tšeo di sa dumelelwago, ya hwetša R20 bilione ya motšhelo le go fediša sa metšoko ye e sego molao le dikema tša gauta.
Re tšwela pele go šoma go ralala le setšhaba go fediša dikgaruru tšeo di dirwago go basadi.
Re phatlaladitše Molao wa Khansele ya Setšhaba go Dikgaruru tšeo di Theilwego go Bong le Dipolao tša Basadi le Bana, ra thoma sebopego sa setšhaba go lekola magato ao a beakantšwego go bothata bjo.
Re tla kgonthiša gore khansele e šoma ka botlalo le gore e abelwa didirišwa gabotse.
Re tšwela pele go matlafatša thekgo go batšwasehlabelo ba dikgaruru tšeo di theilwego go bong (GBV).
Gonabjale go na le Disenthara tša Tlhokomelo tša Thuthuzela tše 65 go phatlalala le naga.
Go dilete tše 52 mo nageng, tše 44 di na le mafelo a tšhireletšo ya GBV.
Diteišene ka moka tša maphodisa di na le ditirelo tša segwera tša batšwasehlabelo, gomme dikgorotsheko tše dingwe tše 16 tša melato ya thobalano di tla hlongwa mo ngwageng wo o latelago wa ditšhelete.
Re nyaka naga yeo e se nago bomenetša.
Ngwaga wa go feta, re thomile Ofisi ya Dinyakišišo Kgahlanong le Bomenetša bjalo
ka lekala la go ya go ile ka gare ga Lekala la Botšhotšhise bja Setšhaba, yeo e
šetšanego le lebišitšwe go nyakišiša melato ya magato a godimo a bomenetša le go golega.
Re tla kgonthiša gore ofisi e na le didirišwa ka moka gape e na le khumanego ya tshedimošo yeo e e nyakago go nyakišiša melato ya gogogwa ga mmušo ka nko le go rweša maikarabelo go bao ba dirilego melato yeo.
Re thoma laporotori ya forensiki ya titšitale ya maemo a godimo go thekga dinyakišišo tša bomenetša bja go raragana le bosenyi bja ditšhelete ka didiršwa tša sebjalebjale le bokgoni.
Re gatetše pele mo go phethagatšeng ga maele a Khomišene ya Go Gogwa ga Mmušo ka Nko, go akaretša go saenelwa go ba melao ga dimpshafatšo tša molao tše mmalwa.
Lekala la Dinyakišišo tša go Ikgetha le Lekala la go Thopa Dithoto a begile gore tšhelete ya go feta R10 bilione e hweditšwe mo melatong ya go amana le go gogwa ga mmušo ka nko.
Ngwaga wo, Kgoro ya Toka le Tlhabollo ya Molaotheo e tla bega ka tshekatsheko ya peakanyo ya kgahlanong le bomenetša ke Khansele ya Maele ya Kgahlanong le Bomenetša ya Setšhaba. Go letetšwe gore tshekstsheko ye e tla bušetša molao sekeng, ya fediša go ipušeletša gantši ga ditlamego tša dikgoro le godiša tirišano gare ga mekgatlo ya phethagatšo ya molao.
Re tla phetha Tlhako ya Tšhireletšo ya Babegabosenyi gomme ra tsebiša Molawana wa Tšhireletšo ya Babegabosenyi ka Palamente nakong ya ngwaga wo wa ditšhelete.
Ngwaga wo, re tla matlafatša lenaneo la Afrika Borwa go lwantšha tshepetšo ya tšhelete mo go sego molaong le go thekga matšhošetši ka ditšhelete ka dikaonafatšo tše dingwe gape tša semolao le tša peakanyo.
Go netefatša go tlošwa ga rena go lenaneong leo le beilwego leihlo la Sehlophatšhomo sa Magato a Ditšhelete sa boditšhabatšhaba, re dirile tšwelopele ye kgolo ka go šogana le mafokodi ao a utollotšwego mo lenaneong la rena la phethagatšo ya molao, ka mafokodi a 16 godimo ga a 22 ao a tšeetšwego magato. ka botlalo.
Re nyaka naga yeo e nago le khutšo mo lefaseng.
Re tšwela pele ka dikamano tša rena tša boditšhabatšhaba, go godiša go phela gabotse ga batho ba Afrika Borwa ka ge re nyaka go godiša go phela gabotse ga batho.
Re tla šoma go matlafatša dikamano tša rena tša kgwebo go phatlalala le lefase go huetša tirišano ya rena ye maatla gape ya go fapafapana lefaseng le go dira ekonomi ya rena gore e be maatla.
Metheo ye bohlokwa yeo re ikokotletšego ka yona ya dipholisi tša rena tša dinaga tša ka ntle e tla dula e le go godiša ditokelo tša batho, khutšo le segwera le go matlafatša kgwebišano ya toka le dikamano tša peeletšo le dinaga tše dingwe.
Tše ke ditlwaedi tšeo di hlahlago bopresidente bja rena bja G20 ngwaga wo.
Re kgethile morero “Botee, Tekatekano le Tlhabollo ya go Swarelela”, go gatelela tlhokego ya tirišano le kamano gare ga dinaga tša lefase.
La mathomo historing ya yona, G20 e swarwa kontinenteng ya Afrika morago ga go dumelelwa ga Kopano ya Afrika (AU) bjalo ka leloko.
Ke sebaka sa go bea dinyakwa tša Afrika le tša Borwa bja Lefase ka maatla go lenaneothero la tlhabollo ya boditšhabatšhaba.
Bopresidente bja rena bja G20 ke sebaka se bohlokwa sa Afrika Borwa go lebiša matsapa le maitapišo go kgolo ye e hlatlogetšego godimo ya ekonomi ya lefase ka bophara le tlhabollo ya go swarelela.
Afrika e dula e le gare ga dipholisi tša rena tša dinaga tša ka ntle.
Re tšwela pele go šoma go matlafatša AU go thekga phihlelelo ya khutšo, tlhabollo le kopanyo ya ekonomi mo kontinenteng.
Re tseba gore katlego ya bokamoso bja rena e kgonthišwa mmogo go lehumo la kontinente ya Afrika.
Gore Afrika e atlege, re swanetše go emiša ka dintwa mo kontinenteng.
Go tloga mola temokrasi e thomago, re dutše re thuša go lokiša gore go be le khutšo dinageng tša go swana le Côte d’Ivoire, Burundi, Borwa bja Sudan le Lesotho.
Malobanyana mo, re bile karolo ya lesolo la go hlola khutšo la Dinaga tšeo di Hlabologago tša Borwa bja Afrika (SADC) ka Mozambique leo se okobaditšego maemo profenseng ya Cabo Delgado.
Go ba gona ga bahlolakhutšo ba Afrika Borwa ka bohlabela bja DRC ke sešupo sa boikgafo bja rena bjo bo tšwelago pele bja tharollo ya khutšo ya ye nngwe ya dithulano tša mathata tša lefase, tšeo di dirilego gore go lobje maphelo a dimilione le go tšhabiša dimilione tša batho.
Re ipiletša go mahlakore ka moka go thabela maitapišo a gonabjale a botseta
go hwetša tharollo ya khutšo, go akaretša go hlompha Tshepetšo ya Luanda.
Re tla tsenela Samiti ya Mohlakanelwa gare ga SADC le Setšhaba sa Afrika Bohlabela yeo e tla swarwago ka Tanzania beke yona ye, moo re tla gatelelago gapegape boipiletšo bja rena bja marumofase le go tsošološa dipoledišano go hwetša tharollo ya go se tšee lehlakore le ya go ya go ile.
Re dula re tshepa gore tokologo ye re e thopilego – le botee bja boditšhabatšhaba moo re holegilego – bo re rweša mošomo wa go thekga diphenkgišano tša bao ba tšwelago pele go itemogela bokoloniale le kgatelelo.
Afrika Borwa e tšwela pele go ema le batho ba Palestine, bao, morago ga gore ba hlorišege mengwagangwaga ya go dula moo go sego molaong, bjale ba itemogela matshwenyego a magolo a go se hlalošege.
Afrika Borwa e tšere magato go ya ka ditlamego tša ka fase ga Tumelelano ya kgahlanong le Dipolao tša Batho ka Bontši ka go thoma magato a semolao kgahlanong le Israel kua Kgorotshekong ya Boditšhabatšhaba ya Toka.
Re ikgafile kudu go dikagare tša Tšhata ya Ditšhabakopano (UN), go akaretša
Molao wo rego maloko ka moka a swanetše go rarolla dikgakgano tša bona tša
boditšhabatšhaba ka mekgwa ya khutšo.
Re thekga kgopolo ya tlhompho ya go ipuša ga dinaga ka botšona le go ikema ka noši ga mebušo ka moka le badudi ba yona.
Re tšwela pele go kgatha tema mo ditshepetšong tša khutšo tša go fapafapana go tliša toka le khutšo ya go ya go ile ka Ukraine.
Baromiwa ba Afrika Borwa ba dutše ba kgatha tema go hlama tlhako ya ditherišano tša khutšo ya toka ka Ukraine go lebeletšwe Tšhata ya UN le molao wa boditšhabatšhaba.
Afrika Borwa e gare e tšwetša pele morero wa yona ya tirišano le go kgatha tema ga mekgatlo ye mentši ka boleloko bja yona bja UN, AU, Mokgatlo wo o Ikemego ka Noši le dinagaseboka tša BRICS.
Ka gobane botho bo kgona go fenya ditlhohlo tša go se tlawelege, ga re boele morago ka gore UN ye e kaonafetšego le ye e nago le baemedi e swanetše go ba gare ga merero ya lefase.
Re tla tšwela pele go lwela tšwelopele go kaonafatšo ya Khansele ya Tšhireletšo ya UN goba setheo seo se akaretšwago mererong ka moka, sa go šoma gabotse seo se kgonago go kgonthiša khutšo le tšhireletšego.
Mošomo wo re o dirago le seo re lego sona go hloka go hlalošwa go bakgathatema ba bagolo ba bantši, kudu badirišani ba rena ba kgwebo le dinaga tše dintši le baetapele bao re boledišanago le bona lefaseng ka bophara.
Ka kgopolo ya go hlaloša maemo a mantši ao re a swerego, kudu dinepo tšeo re nyakago go di fihlelela nakong ya bopresidente bja rena bja G20, ke tšere sephetho sa go romela baromiwa ba mmušo le baetapele ba bangwe go metsemešate ya go fapafapana mo kontinenteng ya rena le go phatlalala le lefase.
Baromiwa ba ba tla šomišana le bakgathatema ba bohlokwa ba go fapafapana go ditaba tše di fapafapanego tšeo di amago dikgahlego tša Afrika Borwa.
Maafrika Borwa ao a rategago,
Dilo tše ka moka re bolelago ka tšona di a kgonagala.
Bjalo ka Maafrika Borwa, re tseba maatla a tirišano, ya seo se kgonagalago ge batho ba matšo a go fapana, merafo, ditšo, dipolelo, mehlobo le ditumelo ba kopana mmogo go thekga nepo ye swanago.
Go hlongwa ga GNU go re fa sebaka sa go bontšha gape, seo re ka se fihlelelago ka go šoma mmogo.
Ke ipiletša go Maafrika Borwa ka moka, re kopane ka go fapafapana ga rena, go ba ngatana ye tee Poledišanong ya Setšhaba go hlaloša ponelopele ya naga ya rena ya mengwaga ye 30 yeo e tlago.
Poledišano ya Setšhaba e swanetše go ba monyetla wo mang le mang a tla bolelago.
E swanetše go ba monyetla wa go hwetša ditharollo tšeo di dirago phapano ye kgolo mo maphelong a batho.
Poledišano ya Setšhaba e swanetše go kgonthiša gore wo mongwe le wo mongwe wa rena o na le tema yeo a swanetšego go e kgatha go aga naga ye re e nyakago.
Le ge re ka fapana ka ditaba tše dintši, re dumelelana ka selo se tee: gore re swanetše go aga Afrika Borwa ye kaone le go kaonafatša go phela gabotse ga batho ba rena.
Ka gona, ge re tsena mehleng ye meswa mo lefaseng le ka nageng ya rena, a re boleleng ka kwelano le ka kwelobohlokotšeo re nago le tšona go rena.
A re boleleng ka boikgantšho bjo re nago le bjona ka naga ya rena le ka moka tšeo re di fihleletšego.
A re boleleng ka nepo yeo e re thopetšego tokologo le go re iša pele gonabjale go bokamoso bjo bokaone.
Ka maikemišetšo a, re tla šoma mmogo go dira se go ba mehla ya kgolo, tšwelopele le phetogo.
Re tla šoma mmogo go aga naga ye re e nyakago.
Re tla šoma mmogo go aga naga ye e šomelago batho ka moka.
Ke a le leboga.
