Go lokolla ga Mopresidente Jacob Zuma ga Pego ya Khomišene ya Dinyakišišo ya Tirelo ya Molao ka ditiragalong tša ka Moepong wa Marikana ka Rustenburg, go la Union Buildings, Pretoria
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Ka la 26 Phato 2012, ke thwetše Khomišene ya Dinyakišišo gore e nyakišiše ditaba tše e bego e le tlhobaboroko go setšhaba, maemong a bosetšhaba le a boditšhabatšhaba ao a bakilwego ke ditiragalo tša masetlapelo ka Moepong wa Lonmin ka Marikana, Rustenburg ka profenseng ya Leboa Bodikela, tše di hlagilego ka la 11 go fihla ka la 16 Phato 2012.
Batho bao ba ka bago ba 44 ba lahlegetšwe ke maphelo a bona gomme ba bangwe ba bantši ba ile ba gobala.
Khomišene ye modulasetulo wa yona e be e le Moahlodi yo a Rotšego modiro Ian Farlam, yo a bego a thušwa ke Baemedi ba semolao PD Hemraj SC le BR Tokota SC. Ke rata go tšweletša ditebogo tša ka le malebo go bona ka ga mokgwa wa sephrofešenale, wa go hloka bosodi le o mokaone ka fao ba sepedišitšego Khomišene ka gona.
Ke leboga gape ba malapa a batho bao ba lahlegetšwego ke maphelo a bona, bobedi bao ba hlokofetšego pele le ka la 16 Phato 2012, ka ga tirišano ya bona le Khomišene le ge e le gore ba be ba le mahlokong le maimeng a magolo, ka lebaka la tahlegelo ya masetlapelo ya bao ba ba ratago.
Dipelo tša rena di ya gape go ba malapa a batho bao ba bolailwego ka morago ga la 16 Phato 2012 bao go bolawa ga bona go bego go sa amane le mollwane wa dinyakišišo.
Re leboga gape dihlatse, dihlopha tša ba molao le bašomi bao ba gobetšego. Go kgatha tema ga batho ba ka moka go netefaditše gore Khomišene e atlege.
Khomišene e be e filwe mošomo wa go nyakišiša le go dira dikutollo le ditšhišinyo ka ga maitshwaro a Lonmin Plc, Tirelo ya Maphodisa ya Afrika Borwa (SAPS), Mokgatlo wa Selekane sa Bašomi ba Meepong le ba Kago (AMCU), Mokgatlo wa Bosetšhaba wa Bašomi ba meepong (NUM), Kgoro ya Methopo ya Diminerale (DMR) le dikgoro tše dingwe tša mmušo, gammogo le batho le dihlopha tša batho.
Dikutollokgolo le ditšhišinyo di ka akaretšwa ka mo go latelago:
1. DIKUTOLLO
DIKUTLLO KGAHLANONG LE LONMIN
Khomišene e hweditše gore Lonmin ga se ya šomiša maitapišo a yona a makaone go rarolla dithulano tšeo di tšweletšego gareng ga yona le bašomi ba yona bao ba kgathilego tema ka ditirong tša go ngala mošomo tšeo di bego di se tša šireletšega ka go le lengwe le gareng ga bašomi bao ba ngadilego mošomo le bašomi bao ba bego ba sa kgathe tema ka ditirong tša go ngala mošomo.
Ebile ga se ya arabela ditšhošetšo le go tšwelela ga dikgaruru ka maleba.
Lonmin e paletšwe gape ke go šomiša bahlapetši bao ba lekanego le go tšea magato a go netefatša gore bašomi ba yona ba a bolokega.
Lonmin e gapeleditše gape gore bašomi ba yona bao ba bego ba se ba ngala mošomo ba tle mošomong, le ge e be e tseba gore e be e sa kgone go ba šireletša go ditlhaselo tše di tšwago go bašomi bao ba bego ba ngadile mošomo.
Khomišene gape e sotše phethagatšo ya diphetho tša Lonmin tša mabapi le dipeakanyo ka ga Setšhaba le Bašomi.
DIKUTOLLO KGAHLANONG LE AMCU
Khomišene e hweditše gore bahlankedi ba AMCU ga se ba diriša taolo ye e šomago gabotse go maloko le go bathekgi ba AMCU go netefatša gore maitshwaro a bona a be a le molaong le gore ga a tsentšhe maphelo a ba bangwe kotsing.
Ba be ba opela dikoša tša go rumulana gomme ba bolela dipolelo tša mahlapa, tšeo di ilego tša mpefatša seemo seo se bego se šetše se befile.
Khomišene e lemogile gape gore Mopresidente wa AMCU, Morena Joseph Mathunjwa, o dirile ka fao a ka kgonago ka gona pele ga ge batho ba ka bolawa ka go thunywa go hlohleletša bašomi bao ba bego ba ngadile mošomo go bea dibetša fase gomme ba tloge thabaneng.
DIKUTOLLO KGAHLANONG LE NUM
NUM ga se ya dira ka fao e ka kgonago ka gona go rarolla thulano magareng ga yona le bašomi bao ba ngadilego mošomo.
NUM e eleditše ka phošo Badiriši ba Diborometšhene tša Maswika gore ga go ditherišano le Lonmin tše di ka kgonagalago go fihla tumelelano ya mengwaga ye mebedi ya meputso e fela.
Mokgatlo wo gape ga se wa tšea maitekelo a go hlohleletša le go kgontšha Lonmin go boledišana le bašomi.
NUM e paletšwe gape ke go phethagatša taolo ya yona ya go šoma gabotse le maloko a yona go netefatša gore maitshwaro a bona a ba molaong le gore ga a beye maphelo a ba bangwe kotsing.
E hlohleleditše le go thuša bašomi bao ba bego ba se ba ngala mošomo go ya dišafoteng go ya go šoma le ge e le gore maemo a be a le kotsi mo e lego gore ba be ba ka bolawa goba ba gobatšwa ke bašomi bao ba ngadilego mošomo bao ba bego ba itlhamile ka dibetša.
DIKUTOLLO KGAHLANONG LE BAŠOMI BAO BA BEGO BA NGADILE MOŠOMO
Bašomi bao ba bego ba ngadile mošomo le dihlopha tše di phatlaletšego tša bao ba ngadilego mošomo ba ile ba tšwetša pele seemo sa dithulano le go gwabelana tšeo di ilego tša feletša, thwii goba ka mokgwa o mongwe, ka mahu a bahlapetši ba Lonmin le a bašomi bao ba bego ba se ba ngala mošomo, gomme ba bea maphelo a bašomi ba ba sego ba gobala bao ba bego ba se ba ngala mošomo kotsing.
DIKUTOLLO MABAPI LE MORENA CYRIL RAMAPHOSA
Moemedi wa Semolao wa Batho bao ba Gobetšego le bao ba Golegilwego o bolela gore Morena Cyril Ramaphosa ke yena a hlotšego dipolao tša batho ka bontši tša ka Marikana le gore o swanetše go rwešwa maikarabelo go mahu a bašomi ba moepong ba 34.
Khomišene e hweditše gore go ka se tšewe sephetho sa gore Morena Ramaphosa e bile yena a hlotšego dipolao tša batho ka bontši, le gore go mo phara ka molato ga se selo seo se kwagalago.
DIKUTOLLO MABAPI LE TONA NATHI MTHWETHWA
Moemedi wa Semolao wa Batho bao ba Gobetšego le bao ba Golegilwego o bolela gore Morena Nathi Mthethwa ke yena a hlotšego dipolao tša batho ka bontši tša ka Marikana le gore o swanetše go rwešwa maikarabelo go mahu a bašomi ba moepong ba 34.
Khomišene e hweditše gore Khuduthamaga ga se ya raloka tema ka sephethong sa gore maphodisa a diriše kgetho ya togamaano ka la 16 Phato 2012, ge bašomi bao ba bego ba ngadile mošomo ba be ba sa beye dibetša tša bona fase, gomme se sa feletša ka mahu a batho ba 34.
DIKUTOLLO MABAPI LE TONA SHABANGU
Moemedi wa Semolao wa Batho bao ba Gobetšego le bao ba Golegilwego o hlagišitše gore Tona Shabangu o swanetše go sekišwa ka ga ditatofatšo tša bomenetša le go tshela molao ka go bolela maaka ka fase ga boikano.
Ga go dikutollo tše di hweditšwego kgahlanong le Tona Shabangu.
DIKUTOLLO KGAHLANONG LE MAPHODISA
Mabapi le tiragalo ya masetlapelo ya la 16 Phato 2012, Khomišene e hweditše gore Maphodisa a thadile leanotirišo leo le bego le le mabapi le go dikanetša sehlopha se sennyane kudu sa bašomi bao ba bego ba ngadile mošomo, bao ba bego ba tlo ba thabaneng e sa le ka pela mesong.
Leano le le be le le mabapi le go dikanetša bašomi bao ba ngadilego mošomo ka mathale a meetlwa, gomme ba ba fa fela monyako wo ba tlogo tšwa go ona ge ba tlo fana ka dibetša tša bona.
Kgato ye e be e kgonagala gore e phethagatšwe pejana e sa le mesong ge go tla be go na le palo ye nnyane kudu ya bašomi. Maphodisa le ona a dirile maitekelo a go rerišana le bašomi bao ba bego ba ngadile mošomo.
Leano le la go dikanetša bašomi bao ba ngadilego mošomo le ile la tšeelwa legato ke kgetho ye nngwe ya togamaano yeo e bego e na le mafokodi mo dikgaolong tše mmalwa.
Kgetho ye ya togamaano e phethagaditšwe ka bo 15:40 ka letšatši leo, gomme ya feletša ka mahu a bašomi bao ba bego ba ngadile mošomo ka go tiragalo ya mathomo le ka go tiragalo ya bobedi.
Khomišene e hweditše gore leanotiro le la maphodisa le be le se la swanela go be le dirilwe ka la 16 Phato ka lebaka la mafokodi a leano leo.
Khomišene e hweditše gore go be go ka se kgonagale go tšeela bašomi bao ba bego ba ngadile mošomo dibetša le go ba phatlalatša ka ntle le go baka dipolao tša batho ba bantši, ka mathapameng a la 16 Phato.
Maphodisa a be a swanetše go emanyana go fihla letšatšing leo le latelago ge leano la mathomong la go ba dikanetša ka mathale a meetlwa leo le bego le tloga le hloka kotsi le tla bego le phethagatšwa.
Khomišene e hweditše gape gore sephetho sa gore bašomi bao ba bego ba ngadile mošomo ba be ba tla tlošwa ka kgang mo thabaneng ke maphodisa ka la 16 Phato ge ba be ba ka se beye dibetša tša bona fase, ga se sa tšewa ke balaedi ba togamaano bao ba bego ba le fao lefelong leo.
Sephetho se sebakeng seo se tšerwe ke Moleftenentepharephare Mbombo, Mokhomišenare wa Maphodisa wa ka Profenseng ya Leboa Bodikela, gomme sa dumelelwa ke boetapele bja SAPS ka kopanong ye e bego e se ya mehleng ya Foramo ya Taolo ya Bosetšhaba.
Khomišene e hweditše gape gore lenaneotiro le le be le swanetše go thibelwa ka morago ga mothuntšhano wa ka tiragalong ya mathomo le gore go bile le tlhokego ka botlalo ya taelo le taolo ka tiragalong ya mothuntšhano ya bobedi.
Khomišene e botšišitše gape maitshwaro a boetapele bja maphodisa nakong ya dinyakišišo.
Boetapele bja maphodisa mathomong ga se bja tsebagatša go Khomišene gore leano la mathomong le be le sa kgonagale go ka phethagatšwa ka letšatšikgwedi la mathomo le gore le ile la tlogelwa.
Godimo ga fao, boetapele bja maphodisa ga se bja tsebiša Khomišene gore sephetho sa go tšwela pele ka kgetho ye ya togamaano, ge bašomi bao ba bego ba ngadile mošomo ba ka se beye dibetša tša bona fase le go phatlalala, se tšerwe ka Foramong ya Taolo ya Bosešhaba ye e bego e swerwe ka la 15 Phato. Sebakeng seo, ba tsebišitše Khomišene gore sephetho se se tšerwe ka la 16 Phato, fela ka morago ga ge seemo se be se mpefetše go ya pele.
Khomišene e ile ya tšweletša gape pelaelo ye kgolo kudu ya gore go bile le go ditelega ga iri go hwetšeng ga thušo ya kalafo go bašomi bao ba bego ba ngadile mošomo bao ba bego ba gobetše ka tiragalong ya mathomo, gomme ya bolela gore bonyane mošomi o tee yo a bego a ngadile mošomo nkabe a ile a phologa ge nkabe a ile a fiwa kalafo e sa le nako.
2. DITŠHIŠINYO
Khomišene e šišinya gore go palelwa ga Lonmin go obamela melawana ya go agela bašomi dintlo ka fase ga Dipeakanyo tša Setšhaba le Bašomi go swanetše go tlišwa go šedi ya Kgoro ya Methopo ya Diminerale, yeo e swanetšego go tšea magato go gapeletša go phethagatša ditlamego tše ka Lonmin.
Khomišene e šišintše gore Phanele ya Ditsebi e thwalwe, yeo e tlago bopša ke:
- Bahlankedibagolo ba Lefapha la tša Molao la SAPS;
- Bahlankedibagolo bao ba nago le maitemogelo a magolo ka go Bophodisa bja go tliša Khutšo Setšhabeng Nakong ya Boipiletšo;
Le
- Ditsebi tše di ikemego ka go Bophodisa bja go tliša Khutšo Setšhabeng Nakong ya Boipiletšo, bobedi ba ka nageng le ba boditšhabatšhaba, bao ba nago le maitemogelo a go šomana le mašaba a batho ao a itlhamilego ka dibetša tše bogale le dithunya, go swana le ka fao go lego ka gona ka seemong sa ka Afrika Borwa.
Phanele ye e swanetše, gareng ga tše dingwe:
- E bušeletše le go fetoša melawana ka moka ye amanago le Bophodisa bja go tliša Khutšo Setšhabeng Nakong ya Boipiletšo;
- E nyakišiše ka ga ditiro le magato a makaone ao a hwetšagalago lefaseng ao a ka šomišwago, ka ntle le go kgetha go šomiša dibetša tše di kgonago go thuntšha gantši ntle le go khutša, fao mekgwa ya Bophodisa bja go tliša Khutšo Setšhabeng Nakong ya Boipiletšo e lego maleba.
Maemong a Bophodisa bja go tliša Khutšo Setšhabeng Nakong ya Boipiletšo, diphetho tša phethagatšo ya mošomo di swanetše go tšewa ke mohlankedi wa maphodisa yo a laolago seemo ka kakaretšo, yo a nago le tlhahlo ye a sa tšwago go e hwetša ya maleba, bokgoni le maitemogelo ka go bophodisa bja go tliša khutšo setšhabeng nakong ya boipiletšo.
Dipoledišano tša diradio ka moka di swanetše go gatišwa gomme dikgatišo tšeo di swanetše go bolokwa.
Dipeakanyo tša maanotiro a Maphodisa a go tliša Khutšo Setšhabeng Nakong ya Boipiletšo di swanetše go laetša mekgwa ya poledišano yeo maloko a SAPS a tlago e šomiša ge ba boledišana.
Tshepedišo e swanetše go dirwa le go phethagatšwa ka diphethegatšong tše kgolo tša mošomo go akaretšwa mekgwa ye mengwe ya kgetho, fao e lego gore tshepedišo ya kgetho ya go boledišana ka radio e dirwa ka tsela ye e lego gore e tla fa mokgwa wo o lekanego wa poledišano.
SAPS e swanetše go lekodišiša leswa go ba maleba ga tlhahlo ya maloko a maphodisa ao a šomišago didirišwa tše di kgethegilego tša go swana le dikanono tša meetse le didrišwa tša go tšea dibidio.
Dihilikhopthara ka moka tša SAPS di swanetše go tlabakelwa ka dikhamera tša bidio tše di šomago.
Ka phethagatšong ya mošomo fao go nago le kgonagalo ye kgolo ya tšhomišo ya maatla, leano le swanetše go akaretša kabo ya thušo ya pele ya maleba le ya lebelo go bao ba gobetšego.
Khomišene e gatelela gape gore bahlankedi ba maphodisa ka moka ba swanetše go hlahlwa ka ga thušo ya pele ya motheo.
Go swanetše go ba le tshepedišo ye e kwagalago gabotse ye e bolelago gore maloko a SAPS bao ba nago le tlhahlo ya thušo ya pele, bao ba lego tiragalong yeo thušo ya pele e nyakegago, ba swanetše go šomiša thušo ya pele.
Bahlankedi ba maphodisa bao ba nago le tsebo ye e kgethegilego ka ga dithunya ba swanetše go hwetša tlhahlo ya tlaleletšo ka ga thušo ya pele ya motheo e lego bokgoni bjo bo nyakegago go šoma ka dintho tša go thunywa ka sethunya.
Khomišene e tlaleletšo ka gore ditšhišinyo tše di dirilwego ke Khomišene ya Peakanyo ya Bosetšhaba (NPC), tša mabapi le go dira gore SAPS e se hlwe e šomiša maatla a sešole le go šomiša mekgwa ya sephrofešenale mošomong wa yona, di swanetše go tsenywa tirišong ka pela ka fao go kgonagalago.
Mabapi le boikarabelo, fao phethagatšo ya mošomo ka maphodisa le dipoelo tša yona di ilego tša tšweletša dingongorego, di nyaka go ka nyakišišwa go tšwela pele, Tona le Mokhomišenare wa Bosetšhaba ba swanetše go hlokomela ge ba dira dipolelo tša phatlalatša goba ge ba boledišana le maloko a SAPS. Ga se ba swanela go bolela selo seo se tlago ba le seabe sa ‘go šireletšana’ goba go nyefiša maloko a maphodisa maatla bao ba tsebago ka ga ditiro tše di sego maleba, gore ba tsebagatše seo ba se tsebago.
Ditaelo tše di šomišwago di swanetše go tloga di nyaka tshekatsheko ka botlalo ya se se diragetšego le kgatišo ya maleba ya phethagatšo ya mešomo ya maphodisa.
SAPS le maloko a yona ba swanetše go a mogela gore ba na le mošomo wa boikarabelo setšhabeng le a go bolela nnete, ka gobane ba šomiša maatla legatong la maAfrika Borwa, Khomišene e realo.
Go thwala ga bašomi le go tlabakela Bolaodi bjoo bo ikemetšego bja Dinyakišišo tša Maphodisa (IPID) go swanetše go lekodišišwa leswa go netefatša gore e kgone go dira mešomo ya yona gabotse.
THOMELO YA GO YO NYAKIŠIŠWA GO TŠWELA PELE GO LATELA KAROLO YA 24(1) YA MOLAO WA BOLAODI BJA BOSEKIŠI BJA BOSETŠHABA (NPA)
Khomišene e šišinya gore go dirwe dinyakišišo ka botlalo, ka fase ga taelo ya NPA ka profenseng ya Leboa Bodikela, ka nepo ya go tseba ge eba maloko ka moka a maphodisa a SAPS ao a bego a kgatha tema ka ditiragalong tša go thuntšha ga mathomo le ga bobedi ba ka rwešwa molato wa bosenyi goba aowa.
Ka nepo ya dinyakišišo, go swanetše go thwalwa sehlopha, seo se tla etwago pele ka Ramolao wa Godingwana wa Mmušo, gammogo le ditsebi tšeo di ikemego mabapi le go hlama leswa ditiragalo tša bosenyi, bahlankedi ba ditsebi tša go hlahloba dithunya tše di thuntšhitšego le ba ditopo le Banyakišiši ba Godingwana go tšwa ka go IPID, le ditsebi tše dingwe go ya ka fao ba ka hlokagalago ka gona.
THOMELO YA GO YA GO SEKIŠWA
Khomišene e šišinya gape gore dipolao ka moka le go betha tše di hlagilego magareng ga la 11 le la 15 Phato 2012, di swanetše go romelwa go Molaodi wa Bosekiši bja Setšhaba, go yo nyakišišwa go tšwela pele le go tseba ge eba go na le mabaka a go sekiša bao ba amegago.
Khomišene e bolela gore setlwaedi sa ka Afrika Borwa mo lebakeng le sa go rwala didirišwa tše bogale le dithunya le dikgaruru tše di amanago le tšona le ka ditšhupetšong tša kabo ya ditirelo, se nyaka gore go dirišwe melao ka fao go tiilego yeo e iletšago maitshwaro ao.
E boletše gore bašomi ba Lonmin ba bonala gabotse dibidiong le diswantšhong ba swere dibetša tše kotsi ka dikopanong tša setšhaba goba ka mafelong a setšhaba.
Khomišene go realo e ipileditše gore go dirwe dinyakišišo go tšwela pele ka ga melato, go latela Molao wa Taolo ya Dikgobokano le Molao wa Go Swara Dibetša tše Kotsi.
DIKGATO TŠE DI SWANETŠEGO GO TŠEWA KE MOPRESIDENTE
Ditona tše di amegago di tla bala pego ya Khomišene gomme tša nkeletša mabapi le go phethagatša ga ditšhišinyo tšeo.
Khomišene e šišintše gape gore go swanetše go ba le dinyakišišo tša mabapi le ge eba Mokhomišenare wa Maphodisa wa Bosetšhaba le Mokhomišenare wa Maphodisa wa ka profenseng ya Leboa Bodikela ba na le maswanedi a go šoma mešomo ye le go latela Karolo ya 9 ya Molao wa Tirelo ya Maphodisa wa Afrika Borwa.
Ke ngwaletše Mokhomišenare wa Bosetšhaba wa Maphodisa go mo tsebiša ka ga ditšhišinyo tše di amanago le yena.
Tona ya Maphodisa o tla tsebiša Mokhomišenare wa peleng wa Maphodisa ka Leboa Bodikela ka ga ditaba tše di mo amago.
Tshedimošo ye nngwe go tšwela pele ka ga ditaba tše e tla fiwa ge nako e dutše e sepela.
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Ke file kakaretšo ya dintlha tše bohlokwa tša Pego yeo ka botlalo ga yona, e fetago matlakala a 600 ka botelele.
Ke laetše gore pego ka botlalo e phatlalatšwe ka Kuranteng ya Mmušo gammogo le ka wepsaeteng ya Kantoro ya Mopresidente le ya Tirelo ya Tshepedišo ya Dikgokagano tša Mmušo (GCIS) go kgontšha gore setšhaba se e fihlelele.
Magagešong,
Tiragagalo ya ka Marikana e bile masetlapelo ao a šiišago ao a se nago le fao a ka bewago gona ka temokrasing, fao badudi ka moka ba nago le tokelo ya go dira ditšhupetšo le fao bašomi ba nago le tokelo ya go ngala mošomo ka khutšo le go rerišana ka ga maemo a mošomo le bašomi ba bona ka khutšo.
Batho bao ba bego ba fepa malapa ba tšeetšwe malapa a bona ka mokgwa wo šoro gomme bohloko le go hlaka go go kwešago bohloko go wetše ba malapa le ba leloko.
Setšhaba sa Afrika Borwa ka moka se ile sa tšhošwa kudu ke tiragalo ye. Lefase le lona le ile la tšhošwa kudu ke se ka ge go be go se na yo a bego a emetše gore se se tla hlaga ka go Afrika Borwa ye e lokologilego ya temokrasi.
Re swanetše, bjalo ka setšhaba, re ithute go tšwa tiragalo ye bohloko ye. Re swanetše go e šomiša go aga setšhaba seo se kopanego kudu, sa khutšo le seo se dirišanago.
Dikgaruru ga di na fao di ka bewago gona ka temokrasing yeo re e šometšego gaboima ka tsela ye gore re e fihlelele le go e aga.
Ke a leboga.
