E sa le semetseng, Kabinete e rata go hlaloša kgopolo ye e sego nnete yeo e rego Mopresidente Jacob Zuma o ganne go araba dipotšišo ka Palamenteng. Gape kabinete e laeditše maiteko ka Motlatšamopresidente Cyril Ramaphosa a go kopana le mekgatlo ya dipolotiki ka Palamenteng morago ga dikgogakgogano malobanyana.
Molaotheo wa Repabliki ya Afrika Borwa o bolela gore Mopresidente o na le maikarabelo a go begela Palamente. Mopresidente o be a tšwelapele go phethagatša mošomo wa gagwe wa go begela Palamente. O be a ntše a araba dipotšišo tše di ngwadilwego le tše di botšišwago ka molomo ke maloko a Palamente le a Lekgotla la Bosetšhaba la Diprofense.
Mopresidente o ile a ya go araba dipotšišo ka molomo ka Palamenteng ka la 21 Phato 2014. Ka madimabe, Maloko a a Hlomphegago a mo tsene ganong mola a araba potšišo ya boraro ya tše tshela tše a di botšišitšwego. Ke Maloko a a Hlomphegago ao, ka maitshwaro a ona a go hloka tlhompho, a tsenego Mopresidente ganong ge a be a araba dipotšišo. Maloko a a Hlomphegago ao a thibetšego Mopresidente go araba dipotsišo ka molomo ka Palamenteng ga ba na mabaka a mabotse a go fetoša dintlha le go bolela ka pejana gore ke Mopresidente yo a sa nyakego go fetola dipotšišo tša Maloko a a Hlomphegago. Palamente e šetše e fegile Maloko a a Hlomphegago ao a tsenego Mopresidente ganong.
Gape, Kabinete ga e tsebe ka ga Lenaneotshepedišo lefe goba lefe ka Palamenteng leo le laeditšego dipeakanyo tša gore Mopresidente a arabe dipotšišo ka molomo morago ga go tsenwa ganong ga diphetolo tša gagwe tša molomo. Ke lebaka leo, e ka se be nnete gore Mopresidente o ganne go araba dipotšišo ka Palamenteng.
Kabinete e tshwenywa ke khuetšo ye mpe ye dikgaotšokgatšo tša bjale tša mohlagase di nago nayo maphelong a letšatši le letšatši a maAfrika Borwa le khutšo ya tšona malapeng le dikgwebong go kgabaganya naga. Kabinete e amogetše lenaneo la dintlha tše hlano go lokiša ditlhohlo tša mohlagase tše naga e lebanego natšo. Tlhokego ya bokgoni bjo bo lekanego bja go kgotsofatša dinyakwa tša naga tša enetši ke tlhohlo gomme go lekwa ka gohlegohle go kgonthišiša gore re fenya seemo se se boima sa enetši. Go kgotsofatša dinyakwa tša ka moso tša enetši ya naga mmušo o šomiša motswako wa enetši woo o bopšago ke malahla, letšatši, moya, meetse, gase le enetši ya nyuklea. Ka moso payomase, mohlagase wa moya, mohlagase wa letšatši le mohlagase wa meetse di tla abela keriti Dikikawate tše 11.4 tša enetši ye e mpshafatšegago. Go tloga ka 1994, malapa a go feta dimilione tše hlano a kgokagantšwe le keriti. Ka 2004 se se oketšegile go ya go malapa a 12 milione. Se se diregile ntle le go agwa ga ditiši tša mohlagase tša tlaleletšo. Koketšego ye ya malapa e thoma keriti ye e lego gona. Kabinete e amogetše lenanaeo la dintlha tše hlano.
Lehono Eskom e tla saena Memorantamo wa Tšhomišano le ba Sekhwama sa Dibešwa tša Leano le Lekala la Maemakepe a Transnet gore naga e kgonthišišeditšwe kabo ya go se kgaotše ya tesele. Šedi e tla fiwa kaonafatšo ya tlhokomelo ya leano le bokgoni bja tshepedišo go kgonthišiša gore maemo a bokgoni a oketšwa go tloga go 72% ya gabjale go ya go thakete ya 80%. Eskom e tla ala lenaneo la matlotlo le le feleletšego go laola go tsena ga letseno la yona le ka morago ga 2015. Lenaneo le le tla alelwa IMC ka Mathole 2014. Sammaletee mmušo o tla thuša mmotlolo wa thekgo ka ditšhelete.
Dikgetho tša tšweletšogotee (e lego tlhagišo ya mohlagase le phišo ya mohola, kudu tšhomišo ya mušimeetse ao a šetšego tšweletšong ya mohlagase go tlo šomišwa go ruthetša) di tla šalwa morago ka diintastering tša pampiri ya swikiri le diintastering tša palepo (pulp) go kopanya enetši ya matlakala bonabong bja Dimegawate tše 1000. Go na le dibaka tše kgolo tša thekontle ya gase. Lenaneo la batšweletši ba go ikema ba malahla le tla thakgolwa mafelelong a Pherekgong ya 2015 ka bokgoni bja tšweletšo ya dimegawate tše 2 500. Ka lebaka le, re ipiletša go setšhaba go thuša naga ya rena go fokotša nyakego ya enetši, seo se šupa go tima mohlagase ge o sa šomišwe. Re tla ba le kimollonyana go tloga ka la 15 Manthole 2015 ge ditshepedišo tša tšweletšo le tša intasteri di tswalela ngwaga. Phapoši ya tshepedišo ya sehlopha sa sethekniki sa phethagatšo ya lenaneo la dintlha tše hlano e bopilwe go tloga ka se sebaka. Lenaneo la dintlha tše hlano le šogana le gatelelo ye mokgwa wa rena wa mohlagase o lebanego nao. Lenaneo le akaretša:
(I) magato a Eskom e tlago a tšea mo lebakeng la matšatši a 30 a a latelago,
(II) go kopanya sebaka sa tšweletšogotee ka koketšo ya dikonteraka tše di lego gona le lekala la poraebete;
(III) kakgofišo ya lenaneo la go šomiša gase legatong la tesele go hloma dipolante tša mohlagase wa tesele;
(IV) go thakgola lenaneo la batšweletši ba go ikema ba mohlagase; le
(V) go laola nyakego ka magato a itšeng ka gare ga mafelo a bodulo, meago ya setšhaba le ya kgwebo le mebasepala ka go lokela ditheknolotši tša go boloka enetši.
Kabinete e tshwenywa ke mošomo wa tše dingwe tša Dikhamphani tše di laolwago ke Mmušo (di-SoC), kudu Khamphani ya Afrika Borwa ya Difofane (SAA), Kantoro ya Afrika Borwa ya Poso (SAPO) le Eskom. Di-SoC tše di raloka karolo ye bohlokwa ya hlabologo ka gare ga ekonomi ya Afrika Borwa. Mopresidente o file Motlatšamopresidente Cyril Ramaphosa mošomo wa go hlokomela phetošo ya SAA, SAPO le Eskom. Ka tšhomišano le dikgoro tša maleba, SAA e tla tlošwa ka Kgorong ya Dikgwebo tša Setšhaba go išwa ka Kgorong ya Matlotlo. Kantoro ya Mopresidente e tla lekola phethagatšo ya mananeo a bohlokwa a phetošo ya di-SoC tše tharo tše ka tlhokomelo ye kgolo yeo e lego diketapele tša ekonomi.
1. Phethagatšo ya mananeo a bohlokwa a mmušo
1.1. Kabinete e amogela dipoelo tše di botse tša Ketelo ya Semmušo ya Mopresidente go Repabliki ya Setšhaba ya China go tloga ka la 4 go ya go la 5 Manthole 2014, yeo e lego taetšo ya kgonthe ya dikamano tše di tiilego tša dinagapedi, tša kgwebišano le peeletšo gare ga Afrika Borwa le China.
Dikgwebo tša Afrika Borwa di hlohleletšwa go šomiša sebaka sa dibaka tše diswa tša ekonomi tšeo kamano ya rena le China e di fago. Kamogelo ya beke ya go feta ya Tlhako ya Mengwaga ye 5-10 ya China-Afrika Borwa ka ga Tšhomišano e tiišetša phethagatšo ya dikwano tše di tsenetšwego go tloga go kwano ya Pego ya Beijing ka 2010 gomme e akaretša Tšhomišano ya Leano la Kakaretšo.
1.2. Kabinete e tumiša Kgoro ya Thuto ya Motheo, dikgoro tša profense tša thuto, dihlogo tša dikolo, barutiši le baithuti ka kgotlelelo ya bona ge re tswalela ngwaga wo mongwe wa thuto wo o bilego le mošomo wo montši.
Tona ya Kgoro ya Thuto ya Motheo Angie Motshekga o tla tsebiša dipoelo tša ditlhahlobo tša 2014 tša Setifikeiti sa Bosetšhaba sa Marematlou (NSC) ka la 5 Pherekgong 2015 gomme dipoelo di tlo lokollelwa baithuti ka la 6 Pherekgong 2015.
Kabinete e hlohleletša baithuti bao ba kgotsofatšago dinyakwa tša go ithutela dithuto tša godimo go šomiša dibaka ka moka tše di lego gona. Baithuti bao ba sešogo ba amogelwa institšhušeneng ya thuto ya godimo nakong ya tokollo ya dipoelo tša NSC ba swanela go šomiša tirelo ya Kantoro ya Bogare ya Tokollo ya Dikgopelo (CACH) ka Pherekgong le Dibokwane 2015. Tirelo ye ya CACH e dira retšistara ya baithuti ba go kgonegago gore ba ka amogelwa bao ba kgotsofatšago dinyakwa tše nnyane tša kamogelo tša diinstitšhušene go diinstitšhušene ka moka tša Thuto ya Morago ga Sekolo le Tlhahlo ka Afrika Borwa. Gape tirelo e aba keletšo go tša mešomo le go thuša bakgopedi ba ka moso ka dikgoba tša ka dikgethong tše dingwe. Tirelo e ka fihlelelwa ka go leletša Sentha ya Megala go: 0800 356 635 goba ka SMS ya go ba le leina le nomoro ya boitsebišo go 49200.
1.3. Kabinete e amogela tokollo ya Dikelo tša Bosetšhaba tša Ngwaga ka Ngwaga (ANA) tša 2014 beke ya go feta tšeo di dumelelago mokgwa wa kaonafatšo ya mošomo wa dikreiti ka moka ntle le Kreiti 9.
ANA e dula e le sedirišwa se maatla sa go ela go loka ga mokgwa wa thuto ya rena le fao magato a ka pela a nyakegago bjalo ka ge go hlaotšwe a baithuti ba Kreiti 9 ka mmetse.
1.4. Kabinete e leboga maAfrika Borwa ka moka, setšhaba le bobegaditaba ka go kgatha tema ga bona lesolong la Ntwa la Matšatši a 16 la ngwaga wo ka fase ga kgwekgwe ye: ‘Nkakaretše: Mmogo re tšwetša pele Afrika ya go hloka Dikgaruru’.
Boipiletšo go maAfrika Borwa ka moka go ‘Nkakaretše’ bo nyaka go kgonthišiša lebaka le letelele la ditšhomišano tše di hlomilwego ka go fetolela ntwa ya rena lebakeng le go ba dikgato tša letšatši le letšatši ngwaga ka moka gore re kgone go fediša leuba la dikgaruru kgahlanong le basadi le bana.
1.5. Afrika Borwa e tla keteka Letšatši la Bosetšhaba la Poelano ka la 16 Manthole 2014 ka fase ga kgwekgwe ye: ‘Kamano ya Leago, Poelano le Kopano ya Bosetšhaba mo Mengwageng ye 20 ya Temokrasi’ Musiamong wa Ncome ka Masepaleng wa Selete wa uMzinyathi, KwaZulu-Natal.
1.6. Kabinete e romela tebogo ya yona go maAfrika Borwa ka moka le setšhaba sa boditšhabatšhaba seo se ketikilego segopotšo sa go hlokagala ga Mopresidente wa mathomo wa naga yo a kgethilwego ka bolokologi Nelson Mandela ka la 5 Manthole 2014.
Re swanela go tshepagalela bohwa bja Mandela ka mehla ka go tšwetša pele boikgafo bja gagwe bjo bo sa fetogego go temokrasi, go se ikhole, poelano, tirelo go botho le go lwela bophelo bjo bo kaone bja bohle. Ke ka bohlokwa le boikgafo bjo tirelong ya botho gore re dula re hlohleletšwa go ba setšhaba se se kopanego le se se tšwelago pele.
2. Diphetho tše bohlokwa tša kabinete
2.1. Kabinete e amogetše gore pego ya mošomo ya 2013/14 ya Lenaneo la Putseletšo ya Motšhelo la Dinyakišišo le Tlhabollo (R&D) gore e alwe ka Palamenteng.
Mmušo o aba putseletšo ya motšhelo wa R&D go ya ka Karolo 11D ya Molao wa Motšhelo wa Letseno wa 1962 ka maikemišetšo a go hlohleletša mediro ya R&D ya lekala la poraebete. Afrika Borwa e aba phokotšo ya 150% tshenyegalelong ya tshepedišo ye e dumeletšwego yeo e bakilwego mešomong ya R&D gomme e amogelwa magareng ga dinaga tšeo di abago putseletšo ya go kgotsofatša go fetiša ya R&D.
Putseletšo yeo e bego e le gona go tloga ka Dibatsela 2006 e dirile gore dikhaphani tše 810 di kgathe tema, ka ge go be go le bjalo ka Dibokwane 2014. Go tloga ka 2005/06 go ya go 2012/13 dikhamphani di begile R44.1 bilione ye e akantšwego ya tshenyegalelo ya R&D, gomme Kgoro ya Bosetšhaba ya Matlotlo e akantše gore ke fela ka godimo ga R3,2 bilione ye e šomišitšwego ka phokotšong ya motšhelo wa R&D go tšwa Tirelong ya Metšhelo ya Afrika Borwa (Sars). 2013/14 e fihleletše 44.2% ya dikgwebopotlana le tša magareng (di-SME ka letseno la ngwaga le ngwaga ya ka fase ga R40 milione) tše di kgathilego tema putseletšong ya motšhelo wa R&D.
2.2. Kabinte e filwe tshedimošo ya bjalebjale ka ga kgatelo pele ye e dirilwego ka protšeke ya MeerKAT, dikholego tša tiišetšo tšeo di kgobokeleditšwego setšhaba sa selegae le Afrika Borwa, le dipoledišano tša boditšhabatšhaba tše di tšwelago pele mabapi le go ba monggae wa protšeke ya Arei ya Sekwerekhilometara (SKA).
Kago ya thelesekopo ya MeerKAT – ketapele phihlelelong ya SKA – e tšwelapele gabotse, ka dibaka tše kgolo tša intasteri ya Afrika Borwa ya selegae. Afrika Borwa e etile pele ditlhabollo tše diswa tša go balega tša theknolotši ye mpsha, kudu lekaleng la tiriso ya godimo ya dikhomphutha. Ditšhaba tša selegae ka Kapa Leboa le tšona di holegile ka dikamano tše ntši tša peeletšo tša leago.
Go tša boditšhabatšhaba, kwano ya bonggae, mmotlolo wa thekgo ya ditšhelete ya SKA le pholisi ya theko ya dithoto di ahlaahlilwe le go kwanelwa. Dipoledišano gape di tšwelapele ka ga tlhomo ya mokgatlo wa kwano ya mebušo ya boditšhabatšahaba.
Kabinete e amogetše sehlophatšhomo sa mohlakanelwa gare ga Ditona tša Saense le Theknolotši, le Thuto ya Godimo le Tlhahlo go hlaola methopo ya bomotho ye e nyakegago le go kgonthišiša gore diinstitšhušene tše dingwe tša dinyakišišo le tša thuto di sepelelana le tlhabollo le dinyakwa tša MeerKAT, SKA le diprotšeke tša go swana natšo.
Kabinete gape e amogetše tšhomišano gare ga Ditona tša Saense le Theknolotši le Tlhabollo ya Dikgwebopotlana ge dibaka tša go matlafatša le go hlahla Dikgwebopotlana le tša Magareng e ka ba gona ka lebaka la khuetšo ya ekonomi ye e kago kgonagala.
2.3. Kabinete e amogetše gore Lekala la Afrika Borwa la Dipalopalo le boledišane le bakgathatema boitokišetšong bja phetošo ya Molao wa Dipalopalo wa 1999 (Molao wa 6 wa 1999).
Dipoledišano gare ga ditheo tša mmušo le ditheo tše dingwe tša maleba di a nyakega go phethagatša hlabollo ya dikgoboketšo tša go fapana tša datha tše di nyakelwago Lenaneohlabollo la Bosetšhaba (NDP).
2.4. Kabinete e tsebišitšwe ka ga kobamelo ya maloko a Tirelo ya Taolo ya Godimo (SMS) ya Tlhako ya Kutullo ya Matlotlo, yeo e lekolwago ke Palamente.
Go maloko a SMS a 5 425 SMS ka dikgorong tša bosetšhaba ao a kgopetšwego go romela difomo tša ona tša matlotlo tša ngwaga wa matlotlo wa 2012/13, Khomišene ya Tirelo ya Setšhaba (PSC) e amogetše 4 413 (81%) ka letšatši la go tswalela la 31 Mopitlo 2013.
Kabinete e laetša gore setšo sa go se amogele le gatee tlhokego ya kobamelo se swanela go tšwetšwapele ka mošomong wa letšatši le letšatši wa Mmušo.
2.5. Kabinete e tsebišitšwe ka dipoelo tša tlhakišo ya 2013/2014 tša Molao wa Taolo ya Matlotlo a Setšhaba (PFMA) wa 1999 (Molao wa 1 wa 1999) ya diinstitšhušene tše di obamelago le ka ga maemo a kalo ya dipego ngwaga ka ngwaga le dipego tša matlotlo.
Go bile le kaonafalo go tša kobamelo ka diinstitšhušene ka ga go alwa ka nako ga dipego tša bona tša ngwaga ka ngwaga le dipego tša matlotlo tša 2013/2014. Go ngwaga wo o lego ka fase ga tshekaseko diinstitšhušene tše di obamelago PFMA tše 417 di kgopetšwego go ala dipego tša tšona tša ngwaga le ngwaga le dipego tša matlotlo ka 30 Lewedi 2014. Palomoka ya diinstitšhušene tše 379 (91%) e fihleletše letšatši la mafelelo tšeo e lego 7% ya kaonafalo go tloga go 353 mo ngwageng wa go feta.
Kabinete e amogetše gore bahlankedi ba matlotlo le makala a matlotlo a romele dikgato tša tokišo go makalaphethiši a bona tšeo di tlogo tšewa go šogana le dihlobaelo tše di hlagišitšwego ke dipego tša bona tša tlhakišo.
Kabinete e thekga nyakego ya makalaphethiši go lekola kgatelopele ye e dirilwego go šogana le dihlobaelo tše di hlagišitšwego ka dipegong tša tlhakišo le go amogela tshedimošo ya bjalebjale ka mehla.
2.6. Kabinete e amogetše dikgato tša go fapana tša go fetola mokgwa wa Taolo ya Theko ya Dithoto (SCM). Tše di akaretša: (a) mabaka a mošomo SCM a a swanelago go akaretšwa ka gare ga dikwano tša mošomo wa bahlankedi ba matlotlo go tloga ka 1 Moranang 2015; (b) Bahlankedi ba matlotlo ba swanela go dira tshekatsheko ya bašomi ba SCM le go tšea kgato ya tokišo fao go nyakegago; (c) Bahlankedi ba matlotlo ba swanela go tsebiša makalaphethiši kotara ye nngwe le ye nngwe ka ga mošomo wa SCM ka kgorong ya bona, mebasepaleng goba ditheong.
Kabinete gape e amogetše Kantoro ya Mohlankedimogolo wa Theko ya Dithoto go akgofiša phetošo ya SCM ka go dira gore mošomo e be wa sebjalebjale ka gare ga Tirelo ya Setšhaba. Kantoro ya Mohlankedimogolo wa Theko ya Dithoto e swaragane le leano la go nolofatša, lekanetša le go othomeita theko ya dithoto.
Kgoro ya Bosetšhaba ya Matlotlo e tla boledišana le Sekolo sa Bosetšhaba sa Mmušo ka kgopolo ya go tšweletša kharikhulamo ka ga tlhahlo le tekanetšo ya mangwalo a thuto a seprofešenale.
2.7. Kabinete e amogetše thomelo ya Pego ya Lebaka ya Afrika Borwa (2002-2013) ka ga Kwano ya Ditšhabakopano (UN) ya Boditšabatšhaba kgahlanong le Tlaišo le Tshwaro ye Nngwe ya Sehlogo, ye e Nyenyefatšago Seriti sa Motho goba Kotlo go Lekgotla la Ditokelo tša Botho la UN.
Ngwalo le thomelo ya pego ye go laetša boineelo bja mmušo go maiteko a lefase ka bophara a go šireletša le go godiša ditokelo tša botho. Afrika Borwa e obamela ka botlalo kwano ya gore e dirile gore tlaišo e be bosenyi, gomme dikgorotsheko bjale di ka sekiša tlaišo go ya ka molao gomme e sego molao wa tlwaelo.
Pego e fa Afrika Borwa sebaka sa go sekaseka kobamelo ya yona goba go se obamele ka ditlamo tša boditšhabatšhaba. Ntwa kgahlanong le tlaišo e sepelelana le ntlha ye bohlokwa ya Afrika Borwa ya go kgonthišiša gore ditšhaba di bolokegile, seo se sepelelanago le NDP.
2.8. Kabinete e amogetše sengwalwa sa Pego ya Tšhišinyo ka ga Sephodisa. Pego ya Tšhišinyo ka Sephodisa ya 2014 e tšwa go tshekatsheko ya Pego ya Tšhišinyo ya 1998 ka ga Polokego le Tšhireletšo. Tshekatsheko e sekasekile gape ka fao mašomelo le kwešišo ya thibelo ya bosenyi di oketšegilego ka gona ka Afrika Borwa morago ga 1994.
Pego ya Tšhišinyo e araba Pono ya 2030 ya NDP ka go bolela ka nyakego le tlhako ya tirelo ya sephodisa ya seprofešenale yeo e nago le bokgoni, maikarabelo ebile e theilwe godimo ga setšhaba. Go tlaleletša tirelo ya sephodisa e nyakega gore e šome ka mokgwa wo o kopantšwego ka gare ga mokgwa wa toka ya Bosenyi phethagatšong ya taelo ya wona ya molaotheo.
2.9. Kabinete e amogetše gore sengwalwa sa Pholisi ya Baswa sa 2014-2019 se be gona gore setšhaba se dire ditshwayotshwayo. Pholisi ya Sengwalwa ke kgatelopele go tloga go Pholisi ya mathomo ya 2009-2014. Tlhabollo ya baswa e maemong a gare a lenanethero la tlhabollo la Afrika Borwa; NDP le na le pono ya baswa ye maikemišetšo a yona e lego go godiša karolo ya setšhaba.
Pholisi ya 2014-2019 e kgonthišiša gore karolo ya baswa e a phethagatšwa. Phethagatšo ya pholisi e tla oketša ka maikemišetšo mabokgoni a baswa go fetola ekonomi le setšhaba ka go šogana le dinyakwa tša tlhabollo ka setlwaedi sa kakaretšo sa leago, sepolotiki le ekonomi.
2.10. Kabinete gape e amogetše kgatišo ya sengwalwa sa Pholisi ya Bosetšhaba ya Ditokelo tša Bagolofadi ka Kuranteng ya Mmušo gore setšhaba se dire ditshwayotshwayo. Se se šoma go: go beakanya Pego ya Tšhišinyo ka ga Leano la Bosetšhaba la Bagolofadi le le Kopantšwego, go kopanya bobedi ditlamo ka gare ga Kwano ya Ditšhabakopano ka ga Ditokelo tša Bagolofadi le mabaka a Lenaneotiro la Kontinente la Ngwagasome wa Africa wa Bagolofadi ka molao wa Afrika Borwa, ditlhako tša pholisi le Lenaneohlabollo la 2030.
2.11. Kabinete e amogetše pono ye e šišintšwego ya Etšentshi ya Taolo ya Mellwane ya Afrika Borwa bjalo ka motheo wa taba ya kgwebo le molao wa kgontšho bjalo ka mošomo wo o tšwelago pele.
Kabinete gape e amogetše gore lefelo la diteko le hlongwe gomme tlhako ya semolao ya maleba e phethagatšwe.
Mokgwa wa kgatopedi o tla šomišwa go hloma etšentshi:
- Kgato ya Phetošo (Pherekgong 2015-Manthole 2016) – ye e šomišwago go thoma sengwalwa sa molao le go phethagatša le go bonagatša diprotšeke tša mmušo tikologong ya mellwane go fetiša. Gape go tla ba le tšwetšopele ya maiteko a bjale a tšhomišano at mafelong a botseno ka fase ga dikwano tša makgotlantši tše di kwanetšwego semmušo go matlafatša bolaodi bja taolo ya Komiti ya Peakanyo ya Tshepedišo ya Taolo ya Mellwane.
- Kgato ya Etšentshi (Pherekgong 2017 le go morago ga fao) – e akaretša phethagatšo ya molao go šomiša etšentshi bjalo ka setheo sa setšhaba ka gare ga tikologo ya mafelo a botseno le go fa sebaka katološo ya taelo le mešomo ya yona go akaretša moya, mmu (Tšhireletšo ya Mollwane) le tikologo ya lewatle (Tšhireletšo ya Lebopo).
Maitemogelo a kgato ya phetošo (go akaretšwa teko) a tla bega bokaone ditšhišinyo tša mafelelo.
2.12. Kabinete e amogetše khudušo ya karolo ye kgolo ya etšentshi ya Komiti ya Peakanyo ya Tshepedišo ya Taolo ya Mellwane go tšwa go Sars go ya go Kgoro ya Merero ya Selegae.
2.13. Kabinete e tsebišitšwe ka dipoelo tša tlhakišo ya teko ka ga phetošo ka mohlaleng wa Mekgatlo ya Bosetšhaba ya Dipapadi. Se se file bonabo bjo mekgatlo ya dipapadi ka Afrika Borwa e fetogilego mo mengwagasomeng ye mebedi ya mafelelo go tloga mola dithakete tša phetošo ka dipapading di bewago. Dipoelo di tla šomišwa ke Kgoro ya Dipapadi le Boithabišo go fa thekgo ye e lebanego go mekgatlo yeo e nyakago thekgo ya tshepedišo.
Morero wa nyakišišo e be e le go hloma tlhako ya sengwalwa ya go sekaseka phetošo ka mahlakoreng a go fapana a tšhatha ya phetošo; maemo a mošomo, setšhaba, phihlelelo, talente le mabokgoni, pušo, tekano ya mešomo, le theko ya dithoto ye e ikgethilego.
Go ya ka dithutwana tše di hweditšwego go tšwa go nyakišišo ya mathomo ya teko, kgato ya bobedi ya tlhakišo ya dipuku e thomile ka Hlakola 2014. Sekoupo sa tlhakišo ye se akaretša dintlhakgolo ka moka tše 16 tša dikhouto tša dipapadi.
2.14. Kabinete e begile Letšatši la Bosetšhaba la Boithabišo la ngwaga ka ngwaga go ba labohlano la mathomo la Diphalane tša ngwaga wo mongwe le wo mongwe. Se se fa maAfrika Borwa sebaka sa go kgatha tema ka mafolofolo medirong ya boithabišo yeo e tlago kaonafatša maphelo le boitekanelo bja bona.
Badudi ba ba phetšego botse ebile ba na le mafolofolo ke selo sa bohlokwa phethagatšong ya NDP.
Go šomiša kgonagalo ya boithabišo ka botlalo, Letšatši la Bosetšhaba la Boithabišo le nyaka kopano, mediro ya mohlakanelwa le diprotšeke tša go kgabaganya makala. Go fihla fa, Kabinete gape e amogetše tlhomo ya Komititshepedišo ya Bosetšhaba.
3. Melaokakanywa
3.1. Kabinete e amogetše kgatišo ya sengwalwa ya bobedi ya Molaokaknywa wa Taolo ya Lekala la Matlotlo le thomelo ya wona Palamenteng le tokollo ya Sengwalwa sa Tlhako ya Pholisi ya Tshepedišo ya Mmaraka gore setšhaba se dire ditshwayotshwayo. Tlhako ya sengwalwa e tla kgontšha setšhaba go ba le tsebo ye kaone ge se dira ditshwayotshwayo ka Molaokakanywa.
3.1.1. Sengwalwa sa bobedi sa Molaokakanywa wa Taolo ya Matlotlo, 2014 se latela ditshwayotshwayo tša sengwalwa sa mathomo seo se amogetšwego ke Kabinete ka Manthole 2013. Maikemišetšo a Molaokaknywa ke go dira gore lekala la matlotlo le bolokege ka go phethagatša mokgwa wa taolo wa ‘tiragatšo ya kakaretšo’, woo e lego mokgwa wa kakaretšo le botlalo wa go laola lekala la matlotlo, wa go bea pele moreki le go šireletša ditšhelete tša bona.
Mokgwa wa ‘tiragatšo ya kakaretšo’ go taolo ya matlotlo o thekga mokgwa wa taolo wa kakaretšo, ka maikemišetšo a mabedi: (a) go matlafatša go tia ga matlotlo le tshepagalo ya diintitšhušene tša matlotlo ka go bopa ‘Taolo ya go Kwešišega’ (ka gare ga Panka ya Resefe ya Afrika Borwa) swarago botse ke diinstitšhušene ka go bopa Bolaodi bja Lekala la Maitshwaro la Matlotlo, tšeo gape di hlokomelago ka fao ditirelo tša matlotlo di dirago kgwebo ka gona.
Molaokakanya o tla aba molao wa Bolaodi bja Lekala la Maitshwaro la Matlotlo le Taolo ya go Kwešišega godimo ga diinstitšhušene ka moka tša matlotlo le go di fa didirišwa tša go fapana tša tlhokomelo go phethagatša ditaelo tša tšona. Se se feta ka godimo ga balaodi ba babedi ka ge se bea mokgwa wa botheo le wo o kopantšwego wa go fa laesense, tlhokomelo, matlafatšo, dingongorego tša bareki (go akaretšwa molebeledi), mokgwa wa boipobolo (komiti), le keletšo le thuto ya moreki.
3.1.2. Sengwalwa sa Tlhako ya Pholisi ya Tshepedišo ya Mmaraka se hlohleletša tshwaro ye botse ba bareki ka lekaleng la matlotlo, seo e lego thutwana ye bohlokwa ya Afrika Borwa go tloga go Phuhlamo ya Matlotlo ya Lefase ya 2008. Mola lekala la Afrika Borwa la matlotlo le bontšhitše go tielela, mmušo o amogetše gore lekala le ka abela bareki le ekonomi dipoelo tše di kaone.
Go bile le palo ya ditšhitišo tša go dira mmaraka tše di tsebegago ka lekaleng la Afrika Borwa la matlotlo, gomme mmušo o tšea magato go lokiša tše. Efela, phegelelo ya ditlhohlo tša tshepedišo ya mmaraka ya tatelano e laeditše nyakego ya mokgwa wa go tlala le wa kakaretšo go šogana le bothata bja maitshwaro a bošaedi go kgabaganya lekala la matlotlo ka moka ga lona.
3.2. Kabinete e amogetše thomelo ya Molaokakanywaphetošwa wa Ditokelo tša Tswadišo ba Dibjalo Palamenteng. Molaokakanywa o fetola Molao wa Ditokelo tša Batswadiši ba Dibjalo wa bo15 wa 1976 (Molao wa bo15 wa 1976). Maikemišetšo a Molaokakanywa ke go matlafatša tšhireletšo ya ditokelo tša thoto ya kgopolelo tše di lego maleba go mehuta ye meswa ya dibjalo. Tšhireletšo ye bjalo e kgatha tema go kgolo ya ekonomi ka ge e na le khuetšo ye botse godimo ga bophadišani bja leka la temo la Afrika Borwa.
Ditšhišinyo tše dingwe tša phetošo tše bohlokwa di akaretša: go katološetša tšhireletšo go dibjalo ka moka tša dihlopha le mehuta; go lokiša ditaba tša tshelo ya molao tša ditokelo tša batswadiši ba dibjalo ka ditefišo le dikotlo le go hlaloša magomo le baholegi tirišong ya tokelo ya molemi; le go matlafatša Tona go hloma Komitikeletši ya Ditokelo tša Batswadiši ba Dibjalo go eletša Moretšistara ditabeng tša go ama tšhireletšo ya go fapana ya dibjalo.
3.3. Kabinete e amogetše thomelo ya Molaokakanywaphetošwa wa Kaonafatšo ya Dibjalo Palamenteng.
Molao wa Kaonafatšo ya Dipolante wa 1976 (Molao wa 53 wa 1976), woo o fetotšwego makga a mmalwa, la mafelelo e bile ka 1996, o laola kaonafatšo ya dipolante ka Afrika Borwa. Diphetošo di sepelelana le sekoupo le mabaka a Molao le melao ye mengwe ye e amegago ka lekaleng la temo.
Molaokaknywa o oketša tšweletšo ya puno ya go swarelela ka Afrika Borwa ka go laola boleng bja dibjalo le peu.
Bohlokwa le karolo ya molao wa kaonafatšo ya dibjalo di ka phethagatšong bohlokwa bja metheriale wo o godišago boleng bja sebjalo go thekga tšweletšo ye e swarelelago le go kgatha tema ka mmarakeng wa lefase ka bophara ka go bea maemo a boleng bja dibjalo le dipeu le mehuta ya kgwebo ye e rekišago dibjalo le peu.
3.4. Kabinete e amogetše thomelo ya Molaokaknywaphetošwa wa Tšhireletšo ya Diphoofolo tša Tiragatšo Palamenteng.
Molaokakanywa o fetola karolo ya 2 le 3 tša Molao wa Tšhireletšo ya Diphoofolo tša Tiragatšo wa 1935 (Molao wa bo24 wa 1935) tšeo di begilwego go ba di sa latela molaotheo go bjale gobane di bolela ka bommaseterata ba ba tšeago sephetho ka go abela batho ba ba ikemeišetšago dilaesense tša go hlahla le go dira pontšho ya diphoofolo le bathong bao ba šomišago dimpša go šireletša.
Molaokakanywa o šišinya go lokiša phošo ye e hlaotšwego ke Kgorotsheko ya Molaotheo ka go fetišetša mešomo ya go aba dilaesense tša diphoofolo tše di diragatšago tšwa go Boahlodi go ya go Bolaodiphethiši.
Se se ka gare ga seemo sa Molao wa Tšhireletšo ya Diphoofolo wa 1962 (Molao wa bo71 wa 1962) woo o kopanyago melao ya go ama thibelo ya sehlogo diphoofolong.
4. Maemo a kabinete ka ga merero ye e lego ditabeng seemong sa bjale
4.1. Kabinete e ipiletša go maAfrika Borwa ka moka go šomišana ntweng kgahlanong le Ebola ka go kgatha tema ka lesolong la tšhomišo ya methopo la SMS la Mokgatlo Kopano wa Afrika (AU). Khomišene ya AU go fihla ga bjale e kgobokeditše ditolara tša go feta tše 20 milione tša meneelo ka lesolo la sehlopha sa mantšu "#AfrikaKgahlanongLeEbola", eupša go sa nyakega ye mentši. Ka go romela SMS ya ‘Thibela Ebola’ go 40797 maAfrika Borwa a tla be a sa neele fela R10.00 eupša a tla be gape a hlohleletša kholofelo le maikemišetšo ya gore Ebola e ka ema ebile e ka emišwa.
4.2. Kabinete e lakaletša bohle maikhutšo a mafelelo a ngwaga a khutso, boiketlo gomme e hlohleletša maAfrika Borwa go laetša Ubuntu/Botho ka go thuša bao ka ditšhabeng tša rena ba sa kgonego go iphepa le go laetša kwelobohloko bjalo ka setšhaba seo se hlokomelanago, le go hlomphana. Batswadi ka moka ba swanela go hlokomela bana ba bona mo lebakeng le. Batšwasehlabelo ba tlaišo ba swanela go bolela, go bega tlaišo le go leletša sentha ya taolo ya diiri tše 24 go 0800 428 428.
Kabinete e ipiletša go maAfrika Borwa ka moka go hlokomela kudu nakong ye ya sehla sa maikhutšo, se šomišeng bjala le diokobatši gampe, gomme le ipshine ka nako ya maikhutšo ka mokgwa wo o bolokegilego wa maikarabelo. MaAfrika Borwa ka moka ba na le tema ye ba e kgathago thibelong ya ditiragalo tša bosenyi, dikotsi le tlaišo, tšeo di le go gona le tše oketšegago mo lebakeng le.
Kabinete e boeletša gore bahlankedi ba sephethephethe ba tla šomiša mokgwa wa go se amogele tlhokego ya kobamelo ya latele molao ditseleng tša rena lebakeng le la sehla sa maikhutšo. Re hlohleletša bašomiši ba tsela go latela lebelo la maleba, go kgonthišiša gore dikoloi di loketše tsela, e sego go otlela ka fase ga khuetšo ya ditagi gomme o apare lepanta la polokego. Basepela-ka-dinao ba hlohleletšwa go kgonthišiša gore ge ba šomiša ditsela ba se beye boitekanelo bja bona kotsing goba bjoo bja baotledi ba dikoloi.
Mmušo o tla kgatha tema ya wona ka go eta pele masolo a go fapana a go swana le Mekgwa ye Mebotse ya Maphelo le Fihla o Phela ka maiteko a go šomišana le ditšhaba go godiša maitshwaro a maikarabelo le a go bolokega.
4.3. Kabinete e nyamišitšwe ke polao ye bohloko ya morutiši wa Moafrika Borwa Pierre Korkie yoo a bego a le Yemen le ya Werner Groenewald, le bana ba gagwe ba babedi, Rode le Jean-Pierre bao ba hlokofetšego tlhaselong go la Afghanistan. Kabinete e romela mantšu a khomotšo go malapa le bagwera ba bona.
4.4. Mošomo wa go hwetša maAfrika Borwa a a šaletšego a 11 ao a hlokofetšego ga bohloko phuhlamong ya moago wa Nigeria o tšwela pele gomme mmušo o matlafatša maiteko a kgonthišiša gore mašaledi a bona a tlišwa gae kgauswinyana.
4.5 Kabinete e romela mantšu a yona a khomotšo go lapa la ga Gigaba morago ga hlokofala ga tatago bona, Moruti Jabulani Gigaba. E be le le tatago Tona ya Merero ya Selegae, Morena Malusi Gigaba. Kabinete e romela mantšu a yona a khomotšo gape go ba lapa le bagwera ba Sisi Mabe, yoo e bego e le Mosepikara wa Lekgotlatheramelao la Freistata.
4.6 Kabinete e lebogiša sehlopha sa bosetšhaba sa kgwele ya maoto Bafana Bafana le mohlahli Ephraim “Shakes” Mashaba ge ba kgonne go tsenela Phadišano ya Sebjana sa Ditšhaba tša Afrika sa 2015 go la Equatorial Guinea yeo e thomago ka la 17 Pherekgong 2015, gomme e ipiletša go maAfrika Borwa go thekga sehlopha sa bosetšhaba ge se phagamišetša folaga ya rena godimo.
4.7 Kabinete e amogetše thakgolo ya Sehlopha sa Baswa sa Madulo a Batho ka la 1-2 Manthole 2014 ke Kgoro ya Madulo a Batho, Kgoro ya Tlhabollo ya Dikgwebopotlana, le Etšentshi ya Bosetšhaba ya Tlhabollo ya Baswa kua Samiting ya Bosetšhaba ya Baswa ya Madulo a Batho.
Samiti e boletše ka ga mananeo a matlafatšo ya dikgoro tše di šeditšego baswa le ka fao di kago kgathatema kabong ya dintlo. Mafelelong a samiti bakgathatema ka moka ba saenne Kwano ya Bosetšhaba ya Baswa ya Madulo a Batho yeo e šomago bjalo ka setatamente sa maikemišetšo go ya popong ya mokgwa wo o kopantšwego le akareditšwego kabong ya madulo a batho ka tšhomišo ya baswa, tlhabollo le kgathotema ka sebopego sa Dihlopha tša Bosetšhaba tša Baswa tša Madulo a Batho. Maikemeišetšo ke go šomiša baswa go thekga thekete ya dibaka tsa dintlo tše 1.5 milione gomme e ikemisetša go thwala le go hlahla Dihlopha tša Baswa ba 10 000 mo mengwageng ye mehlano ye e latelago.
5. Ditiragalo tše di tlago
5.1 Ka la12 Manthole 2014, Mopresidente wa South Sudan, Mohlomphegi Salva Kiir Mayardit o tla etela Afrika Borwa fao a ba moeng wa Mopresidente Jacob Zuma go la Motsekapa.
6. Bao ba thwetšwego mošomong
Kabinete e amogetše go thwalwa mošomong ga batho ba ba latelago go ya ka tiišeletšo ya mangwalo a thuto le tumelelo ya maleba:
6.1. Go Boto ya Lekgotla la Saense le Dinyakišišo tša Intasteri:
a) Moprofesa Thokozani Majozi (Modulasetulo);
b) Ngaka Ramatsemela Masango
c) Moprofesa Mamokgethi Phakeng;
d) Ngaka Philip Hugh Goyns;
e) Ngaka Ayanda Noah;
f) Ngaka Antonio Llobell;
g) Mohumagadi Phindile Baleni;
h) Ramolao Ghandi Badela;
i) Mohumagadi Mokgadi Maseko; le
j) Morena Joel Netshitenzhe.
6.2. Go Lekgotla la Tumelelo ya Ditirelo tša Lefaufaung:
a) Ngaka Malindi Neluheni (Modulasetulo);
b) Mohumagadi. Kenosi Selane (Motlatšamodulasetulo);
c) Ramolao Frans Johannes van der Westhuizen;
d) Morena. Bheki Innocent Dladla; le
e) Mohumagadi. Sibongile Rejoyce Sambo.
6.3. Go Lekgotla la Ditirelo tša Boditšhabatšhaba tša Lefaufaung:
a) Ramolao Phetole Patrick Sekhule (Modulasetulo);
b) Ngaka Xolani David Gwala (Motlatšamodulasetulo);
c) Mohumagadi Deshnee Govender;
d) Ramolao Lufuno Tokyo Nevondwe; le
e) Mohumagadi Fulufhelo Velda Mphuti
6.4. Go Boto ya Panka ya Naga le Panka ya Tlhabollo ya Temo.
a) Moprofesa Abdus Salam Mohammad Karaan (thwalogape);
b) Mohumagadi Susan Ann Lund (thwalogape);
c) Morena Mabotha Arthur Moloto (Modulasetulo);
d) Mohumagadi Njabulo Zwane; le
e) Mohumagadi Dudu Hlatshwayo.
6.5. Go Boto ya Transnet SOC Ltd (Molaodimogolo yo e sego wa Phethišo):
a) Mohumagadi Linda Carol Mabaso (Modulasetulo);
b) Morena Stanley David Shane;
c) Morena Mogokare Richard Seleke;
d) Ngaka Gideon Mahlalela;
e) Mohumagadi Potso Elizabeth Bridgette Mathekga;
f) Mohumagadi Zainul Abedeen Nagdee;
g) Morena Vusi Matthew Nkonyane;
h) Morena Peter George Williams;
i) Morena Brett Gerard Stagman;
j) Mohumagadi Yasmin Forbes (thwalogape); le
k) Mohumagadi Nazmeera Moola (thwalogape).
6.6. Go Boto ya Eskom SOC Ltd (Molaodimogolo yo e sego wa Phethišo):
a) Morena Zola Andile Tsotsi (thwalogape le Modulasetulo);
b) Mohumagadi Chwayita Mabude (thwalogape);
c) Morena Norman Tinyiko Baloyi;
d) Ngaka Pathmanathan Naidoo;
e) Mohumagadi Venete Jarlene Klein;
f) Mohumagadi Nazia Carrim;
g) Morena Romeo Kumalo;
h) Morena Mark Vivian Pamensky;
i) Morena Zethembe Wilfred Khoza;
j) Ngaka Baldwin Sipho Ngubane; le
k) Mohumagadi Devapushpum Viroshini Naidoo.
6.7. Geoff Qhena o thwetšwe gape mošomong bjalo ka Mohlankedimogolo Phethiši (CEO) wa Koporase ya Tlhabollo ya Intasteri (IDC). Tona Patel o tla tsebiša maloko ohle a Boto ya IDC mo matšatšing a mmalwa a a tlago.
6.8 Bao ba thwetšwego mošomong ka Tirelong ya Setšhaba/ ba bangwe bao ba thwetšwego mošomong:
a) Go thwalwa mošomong ga CEO wa Panka ya Naga, Morena TP Nchocho go thoma ka 1 Pherekgong 2015 ka konteraka ya mengwaga ye mehlano go fihla ka 31 Manthole 2019.
b) Go thwalwa mošomong ga CEO wa Koporase Setšhaba ya Dipeeletšo, Ngaka Daniel Mmushi Matjila le semetseng, mengwaga ye mehlano go fihla ka 30 Dibatsela 2019.
c) Go thwalwa gape mošomong ga Morena Murray Michell, Molaodi wa Sentha ya Bohlodi bja Matlotlo ka mengwaga ye mengwe ye mebedi, go tloga ka la 1 Pherekgong 2015 go fihla ka la 31 Manthole 2016.
d) Katološo ya konteraka ya Molaodipharephare wa Kgoro ya Merero ya Selegae, Morena Mkuseli Apleni ka mengwaga ye mengwe ye mehlano, go tloga ka la 1 Moranang 2015 go fihla ka la 31 Hlakola 2020.
e) Thwalo mošomong ya Mohlankedimogolo wa Tshepedišo wa Kgoro ya Tlhabollo ya Dinagamagae le Peakanyoleswa ya Naga Morena Marks Charles Thibela.
f) Thwalo mošomong ya Mohlankedimogolo wa Matlotlo wa Kgoro ya Tlhabollo ya Dinagamagae le Peakanyoleswa ya Naga, Mohumagadi Rendani Sadiki.
Mafelelo
Kabinete e rata go lakaletša mang le mang maikhutšo a lethabo gomme re boe re na le mafolofolo ka 2015 mmogo re kgonthišiše gore re phethagatša mošomo wa mmušo. Mmogo, re tšwetša pele Afrika Borwa.
Dipotšišo: Morena Donald Liphoko
Kgokagano: 082 901 0766
