A. Ditaba tšeo di amago badudi
1. Dinyakwa tša Ekonomi
• Mmušo o dula o sa šikinyege go nepo ya wona ya go:
o godiša ekonomi;
o go fokotša tlhokego ya mešomo; le
o go hlola tikologo ya peeletšo ye maatla.
1.1 Ditšwelopele tše bohlokwa ka ga dinyakwa tšeo di amanago le ekonomi:
1.1.1 Kgolo ya ditšweletšwa tšeo di dirilwego ka nageng (GDP)
• Kabinete e lemogile koketšego ye nnyane go kgolo ya ekonomi ya Afrika Borwa ka 0,4% mo kotareng ya bobedi ya 2024, yeo e bontšhago kgato ye botse ya ka moo ekonomi ya rena e šomago ka gona,ka kakaretšo mo ngwageng.
• Kgolo e bonala kudu go ditšhelete, naga le intasteri ya ditirelo tša kgwebo, yeo e oketšegilego ka 1.3%, intasteri ye nngwe le ye nngwe e aba 0.3 ya ntlha ya phesente go kgolo ya GDP ka tsela yeo.
• Intasteri ya kgwebišano, go fepa le marobalo, intasteri ya tšweletšo le mohlagase, intasteri ya gase le meetse e abile 0.1 ya ntlha ya phesente go kgolo ya GDP, mola ditshenyagalo tša dilo tšeo di šomišwago ka gae di abile 0.9 ya ntlha ya phesente mola tšhomišo ya mafelelo e bile 0.2 ya ntlha ya phesente go kgolo ya GDP. Diintasteri tše, di lemogile koketšego go mešongwana ya ekonomi mo kotareng ya go feta.
• Ekonomi ya Afria Borwa e dula e le maatla gomme Kabinete e hlohleletša makala a setšhaba go aga go lebelo, le go tšwela pele.
• Ge makala ka moka a ka aga go lebelo le bjalo ka naga, re tla lemoga go hlolega ga mešomo ye mentši le go kaonafatša maemo a go phela a Maafrika Borwa ka moka.
• Kabinete e beile pele kgolo ya ekonomi ye e akaretšago le go hlola mešomo mo Pušong ya Bošupa gomme ka gona ditsenogare tšeo di šetšego di le gona di tla matlafatšwa go fihlelela nepo ye.
1.1.2 Peeletšo ya lekala la difatanaga ye kgolo
• Boipiletšo bja peeletšo bja Afrika Borwa bo tšwela pele go goka dipeeletšo tša bjako tšeo di kgonthišago boikgafo bja mmušo bja go tšwetša pele kgolo ya ekonomi le go hlola mešomo. Kabinete e amogela thakgolo ya lefelo la go tšweletša dikarolo tša difatanaga la R1.1 bilione mo Dube Trade Port Special Economic Zone ka KwaZulu-Natal.
• Peeletšo ye kgolo ka Toyota Tsusho Africa (Pty) Ltd le Ogihara Thailand Corporation Ltd ke boikgafo go maemo a Afrika Borwa bjalo ka nepo ye bothata ya peeletšo ye bohlokwa thwii.
• Peeletšo e gatelela tšwelopele yeo e dirilwego ka fase ga tlhokomelo ya Mopresidente Cyril Ramaphosa, yoo a thekgilego tshepetšo ya peeletšo yeo e gokilego go feta R1.51 trilione go maikgafo a babeeletši go tloga ka 2018.
1.1.3 Kaonafalo ya dilo tšeo di romelwago ka ntle tša Afrika Borwa
• Sehlophana sa mathomo sa diabokato tša Afrika Borwa di fihlile Japan mo mafelelong a Phato 2024, tša kaonafatša kudu lekala la abakato ya gae, le go bontšha khuetšo ye botse ya Leano le Legolo la Temo le Ditšweletšwa tša Temo, leo maikemišetšo a lona e lego go katološa phihlelelo go mmaraka wo mogolo wo moswa, go batšweletši ba Afrika Borwa.
• Babjadi ba abakato ka Afrika Borwa gonabjale ba na le sebaka se sebotse sa go holega kudu bjalo ka maitapišo a go oketša phihlelo ya mmaraka wa ditšweletšwa tša temo a tšwela pele. India, China le Japan di emela sebaka sa mmaraka wo o kopantšwego wa batho ba go feta 2.5 bilione.
1.1.4 Tšhireletšo ya Mohlagase
• Kabinete e reta Eskom, boto ya yona, taolo le bašomi ba yona ka moka bao ba šomilego ka maatla go kgonthiša gore Afrika Borwa e ka se be le kgaotšo ya mohlagase mo selemong se ka ge baabi ba mohlagase ba tšwela pele le go oketša dieleketerone go keriti ka leano la tsošološo ya tšweletšo.
• Eskom e ikemišeditše go swara ditahlegelo tšeo di sa beakanywago mo ditišing tša mohlagase tša ka fase ga dimekawate tša 13 000 ka ge e šomela go kaonafatša go šoma gabotse ga tšweletšo ya yona ya mohlagase.
• Kabo ya mohlagase ya go tshepagala e bohlokwa go kgolo ya ekonomi, ya matlafatša boitshepo le go kaonafatša bophelo bja badudi ba rena,
• Mmušo o tšwela pele go phethagatša Leano la Phihlelelo ya Mohlagase, leo e dutšego e le, le bohlokwa go fokotša ditiragalo tša kgaotšo ya mohlagase ka tlhokomelo ye e beakantšwego ya lefelo la tšweletšo ya mohlagase le Eskom.
• Kaonafatšo ya lekala la mohlagase ke karolo ye bohlokwa ya maitapišo a rena go hlola bokamoso bja mohlagase bja go bolokega bja batho ba rena.
1.1.5. Kaonafatšo ya makala a mmušo (diSOE)
• Go sepelelana le maikarabelo ao Moperesidente Ramaphosa a a dirilego pele ga Palamente, pele ga go lekola diSOE tša rena, maikarabelo a diSOE tša rena tšeo di beakantšwego di fetišeditšwe go diofisi tša go fapana tša ditona, ka morago ga ge moperesidente a saenne pego ya se, ya maleba.
• Kgato ye e sepelelana le maano a go hlola mmotlolo wa bengdišere bao ba kopantšwego moo Mmušo o nyakago go huetša bokaone mabokgoni a diSOE go godiša ekonomi, go kaonafatša kabo ya ditirelo, go tsenya diSOE ka kgwebo ye bohlokwa le dikarabelo tša peakanyo.
• Maikarabelo a khamphani ya mohlagase ya Eskom a fetišeditšwe go Ofisi ya Tona ya Enetši, Mohlagase le Transnete, Tirelo ya Difofane ya Afrika Borwa le Tirelo ya Go iša Merwalo ya Afrika Borwa go Ofisi ya Tona ya Dinamelwa.
• Khamphani ya moepo ya ditaemane ya mmušo ya Alexkor e tla laolwa ke Ofisi ya Tona ya Diminerale le Methopo ya Peteroleamo, khamphani ya thekenolotši ya lefaufau le sešole ya Daniel e tla wela ka go Ofisi ya Tona ya Tšhireletšo le Bomahloadibona ba Sešole mola South African Forestry Company SOC Limited, yeo e nago le maikarabelo a dithokgwa tša mmušo, e tla bega go Ofisi ya Tona ya Dithokgwa, Boreahlapi le Tikologo.
1.1.6 Thekgo ya ditšhelete ya tlhabollo
• Thekgo ya ditšhelete ye e dumeletšwego ya R17,8 bilione go tšwa go Panka ya Tlhabollo ye Mpsha ya BRICS (NDB) ya diporotšeke tša infrastraktšha ya meetse le tlhwekišo e tla fokotša tšhalelonthago gomme wa kgonthiša maikarabelo a ditirelo tša motheo tša malapa a go hloka.
• NDB e tsenetše tumelelano le Transnet go kgonthišiša kadimo ya R5-bilione mmušong go kaonafatša lekala la ditimela.
• Kabinete e lebogile thekgo ya ditšhelete, yeo e tla potlakišago tlhabollo ya infrastraktšha mo nageng ya rena le go kgatha tema go kaonafatša maphelo a batho.
2. Maikarabelo a Go phela Gabotse
• Mmušo o leka go:
o aga Afrika Borwa ye kaone go batho ka moka; le go
o kgonthiša tekatekano, phihlelelo le kakaretšo go ditirelo.
2.1 Ditšwelopele tše bohlokwa go maikarabelo a go phela gabotse ga leago
2.1.1 Tumelelano ya Maphelo ya Moperesidente
• Tema ya tlhokomelo ya maphelo ya boleng, ya go se bitše tšhelete ye ntši e kgauswi le go wela ka go saenwa ga Tumelelano ya Maphelo ya Moperesidente ya bobedi.
• Tumelelano ya maphelo ke tlhako ya tirišano gare ga makala a bohlokwa a go swana le mmušo, kgwebo, mešomo, setšhaba sa selegae, ditsebi tša maphelo, mekgatlo, bašomiši ba ditirelo, dikhansele tša semolao, dirutegi le banyakišiši.
• E nyaka go matlafatša lenaneo la maphelo, le go hlokomela, le go lekola ditokišetšo tša go phethagatša Inšorense ya Maphelo a Setšhaba.
• Tumelelano ya maphelo e nyaka go hlohleletša tlhanollo ya methopo ya batho le go kaonafatša phihlelelo ya dihlare, meento le ditšweletšwa tša maphelo, ka mmogo le go kaonafatša infrastraktšha le kgonthišašo ya go kgatha tema ga lekala la poraebete.
3. Ntwa Kgahlanong le Bosenyi le Bomenetša
• Mmušo ga o kgotlelele le gatee bosenyi, boradia le bomenetša; gomme o tla rweša bao ba tshelago melao ya naga ya rena maikarabelo.
3.1.1 Go se šikinyege go Ntwa kgahlanong le bosenyi
• Kabinete ga e šikinyege maanong a yona a go kgonthišiša gore Afrika Borwa ke naga yeo batho ka moka ba ka ikwago ba bolokegile; gomme go golegwa le go bonwa molato ga kgauswanyane ga bagonelelwa bao ba amegago go bosenyi bjo bošoro go bontšha boikgafo bja go lwantšha bosenyi.
• Koketšego ya bosenyi bja batho bao ba tsebanago mo dipalopalong tša kotara ya gonabjale ya kotara ya mathomo go tloga ka Moranang go fihla ka Phupu 2024 di bontšha gore tše dintši di sa swanetšwe ke go dira go kgonthiša gore badudi ba ikwa ba bolokegile.
• Tirelo ya Maphodisa a Afrika Borwa (SAPS), a etilwe pele ke Tona ya Maphodisa, ba lwantšha ka mafolofolo bosenyi bjo. Ditshepedišo tša kgauswanyana di akaretša:
o thulano le bagonelelwa ka Milnerton, Motsekapa, moo ba bangwe ba hlokofetšego, ba bangwe ba gobala.
o masolo a ka Kapa Bohlabela, go lebeletšwe kudu Mthatha le Nelson Mandela Bay.
o go golega mo go dirilwego ka Gauteng, Mpumalanga le Freistata go mešongwana ya go tšeela batho tšhelete ka kgang.
• Mmušo o phethagatša mokgwa wa mmušo ka moka, go akaretša:
o go saenwa ga ditumelelano tša tirišano le mebušo ya profense le ya selegae.
o go thongwa ga maano a tirišo ka Motsekapa le Nelson Mandela Bay, ka leano la go tšweletša go ditoropokgolo ka moka.
o go boledišana le dikgoro tše dingwe go kaonafatša tirišano ya go lwantšhana le bosenyi.
• Pholisi ya Maphodisa a Setšhaba e beakantšwe go phethwa le go šomišwa mafelelong a Diphalane 2024 go šogana le ditaba tša go swana le ditiši tša maphodisa le infrastratšha, go lebeletšwe ditlwaedi le maemo.
• Kabinete e amogela go saenwa ga Tumelelano ya Tirišano ya go Lwantšha Bosenyi ka Kapa Bodikela, yeo e kaonafatšago tirišano le kgokagano gare ga bakgathatema ka moka go bolela ka polokego le tšhireletšo. Ka mananeo ao a laolwago ke ditšhaba, kopanyo ya methopo le tlhabollo ya mekgwa ya boitlhamelo, tumelelano e dumelela tirišano gare ga SAPS, porofense le ditšhaba go lwantšhana le bosenyi le go godiša polokego ya setšhaba.
• Go se fetoge ga maikgafo ao a dirilwego ke Moperesidente Ramaphosa nakong ya Polelo ya Pulo ya Palamente ka la 18 Mosegamanye 2024 go aga naga ye e bolokegilego, mekgatlo ya rena ya phethagatšo ya molao e tšwetše pele go lwa ntwa kgahlanong le bosenyi.
• Ba Ofisi ya Molaodimogolo wa Dinyakišišo tša Bosenyi bjo Bogolo (DPCI), yeo e bitšwago Hawks, ba swere bagonelelwa ba 673 nakong ya kotara ya mathomo ya 2024/25, moo ba 506 ba bonwe molato gomme ditaelo tša kgorotsheko tše 77 di filwe go tšea dithoto tšeo di amanago le mešongwana ya bosenyi. Maphodisa le wona a swere bagonelelwa ba 14 422 ka melato ya go fapafapana ka Operation Shanela go tloga kala 19 go fihla ka la 25 Phato 2024.
• Mošomo wa go hlasela wa dikgoro tše dintši ke maphodisa, mapodisa a ditoropokgolo, ditirelo tša tshokollo, Merero ya Selegae le mekgatlo ye mengwe ya phethagatšo ya molao go meago ye tshela yeo e thupilwego ka kgang ka Durban e dirile gore go utollwe R4 milione ya tšhelete ya bofore ya ditolara tša Amerika, go thopša ga diokobatši, dithunya tše e ka bago 117 le bjala, le go golelwa ga bafaladi bao ba sego molaong wa 150.
• Dikatlego tše di latela go hlasela ka katlego moo go dirilwego go šwalalanya sehlophana sa basenyi ba go dirišana le batho ba dinaga tše dingwe ka mo nageng go thoma mathomong a ngwaga. DPCI e utollotše dilaporotori tša sephiri tša go dira diokobatši tše 10 le go golegwa ga batho ba 34 ka go tšweletša, go rekiša le go swara dikobatši mo go sego molaong.
• Kabinete e ipiletša go Maafrika Borwa ka moka go tšwela pele go šoma
le mekgatlo ya phethagatšo ya melao ka go bega mešomo yeo e sego
molaong go maphodisa go
10111 go thuša gore basenyi batloge mebileng.
• Ntwa kgahlanong le bosenyi ke maikarabelo ao a abelanwago gomme mmušo o tla tšwela pele ka go thekga mananeo ka moka ao a hlohleletšago batho mo setšhabeng go šoma mmogo go dira Afrika Borwa ye kaone ya go bolokega.
3.1.2 Go rweša bao ba dirago bomenetša maikarabelo
• Kabinete e amogela taelo ya go swara R6.5 milione kgahlanong le bao ba amegago go utsweng ga ditšhelete tša Khomišene ya Lotari ya Setšhaba. Dikgato tše di thekga phethagatšo ya Mokgwa wa Go lwantšha Bomenetša, woo o kopanyago mekgatlo ya phethagatšo ya molao mo go lwantšheng bomenetša.
• Kabinete e amogela gape kahlolo ka Kgorotsheko ya London go dumelela go buša modudi wa Brithani le rakontraka wa maloba wa Eskom, Mna Michael Lomas, ka Afrika Borwa go lebana le dithatafotšo tša Bomenetša. Morena Lomasa o tla bušwa go tlo lebana le dithatafatšo tša bomenetša tša 41 tše di tseneletšego tšeo di amanago le go agwa ga Setiši sa Mohlagase sa Kusile. Taelo ye ke boitshepo go lenaneo la rena la bosenyi, leo le kgonthišišago boikgafo bja rena go obamela maikarabelo a ditokelo tša batho tša boditšhabatšhaba.
• Mo kahlolong ya gagwe Moahlodi Charles Bourne o boletše gore lenaneo la dikgolego la Afrika Borwa le na le ditshepedišo tša maleba gomme le ka fihlelela dinyakwa tša Morena Lomas.
• Go saenwa ga pego ke Mopereseidente Ramaphosa a dumelela Lekala la Dinyakišišo la Go ikgetha (SIU), go nyakišiša dithatofatšo tša bomenetša le taolompe ka Eskom go matlafatša maitapišo a go rweša maikarabelo go bao ba amegago mešongwaneng ya bomenetša go lekala la Mmušo.
• Pego e akaretša dithatafatšo tša maitshwaro ao a sego molaong gape a go se amogelege ao a diragetšego gare ga 1 Hlakola 2006 le 30 Phato 2024, gomme dikonteraka tše senyane di tla nyakišišwa. Moperesidente o mpshafaditše pego, a dumelela SIU go nyakišiša go ya pele dikarolo tša dithatafatšo tša bomenetša go Kgoro ya Tlhabollo ya Dinagamagae le Tsošološo ya Naga.
• Kabinete e reta kahlolo ya mengwaga ye 15 ya Hlogo ya Boentšenere mo Mokgatlong wa Ditimela tša Banamedi wa Afrika Borwa, Morema Daniel Mthimkhulu, le Kgorotsheko ya Bosenyo bja Kgwebo ya Palm Ridge. Kahlolo ye ke phenyo ye kgolo go ntwa kgahlanong le bomenetša le boradia ka gare ga diinstitušene tša naga. E bontšha gape maikgafo a mmušo a go tumula ditiro tša go se tshepagale le go kgonthiša gore batho ba rwešwa maikarabelo go magato ka moka.
3.1.3 Ntwa kgahlanong le go lefiša batho ka kgang
Kabinete ga e kgotlelele le gatee mokgwa wa go lefiša batho ka
kgang
• Afrika Borwa e ithuta go mekgwa ya go šoma gabotse ya lefase go tšweletša mekgwa ya go šogana le ditiragalo tša go lefiša batho ka kgang.
• Mokgwa wa go akaretša setšhaba ka moka le maitapišo a go swana le go tšwa go mmušo, mekgatlo ya phethagatšo ya molao, dikgwebo le ditšhaba di a nyakega go hlola tirišano ya go lwantšha bosenyi.
• Go lefiša batho ka kgang go gobatša batho; go nyefola ekonomi ya rena ka moka. Ka go lwantšha bosenyi bjo, re šireletša mešomo, re hlohleletša peeletšo le go godiša kgolo ya ekonomi.
• Re matlafatša ditšhaba tša rena go ema kgahlanong le go lefiša batho ka kgang. Ka thuto dinetweke tša thekgo, le mananeo a go bega a sephiri, re dira gore go bolokege go batho, ka go ganana le basenyi.
• SAPS e filwe didirišwa tša gonabjale le dithekiniki tša go lwantšha bosenyi bja go lefiša batho ka kgang, go akaretša ditirelo tša mahlale tša sebjalebjale le mašole a go ikgetha, go dula ba etile pele mathaithai a basenyi.
• Ditiragalo tša go lefiša batho ka kgang gantši di direga moo go se nago mešomo. Mmušo o šogana le seo se hlolago go beeletša thuto, go hlola mešomo, le tlhabollo ya setšhaba gotee le maitapišo a rena a phethagatšo ya molao.
• Mmušo o šoma kgauswi le badirišani ba boditšhabatšhaba go abelana bohlale, go latišiša dinetweke tša basenyi le go swara basenyi.
• Maitapišo arena a nepiša go šireletša batho bao ba lego kotsing le dikgwebo tšeo gantši e lego tšona di nepilwego kudu ke bao ba lefišago batho ka kgang. Ga go na motho yo a swanetšego go phela ka letšhogo mo tikologong ya bona.
• Mmušo o ikgafile maitapišo a nako ye telele, ya go swarelela go tumula ka medu bosenyi le go hlola polokego le tšhireletšo ya go ya go ile go Maafrika Borwa ka moka.
3.1.4 Dikleimi tša molao tša kalafo tša bofora
• Kabinete e tšhošitšwe ke ba bangwe ba boramolao le baathebokate ba go se tshepagale ba megabaru ka go leka go utswa dibilione tša diranta go tšwa go Mmušo ka boradia le dikeleimi tša molao tša kalafo tša bofora tšeo di sego maleba.
• Diphošo tše di utollotšwe ke nyakišišo ya go tsenelela le SIU ka dithatofato tša boradia tša dikeleimi tša molao tša kalafo tša bofora kgahlanong le Mmušo go tloga ka 2017.
• Dinyakišišo tšeo di tšwelago pele di utollotšwe gore ditsebi tše dingwe tša molao ka dinako tše dingwe ka thušo ya ditsebi tša maphelo bao ba šomelago Mmušo, ba dutše ba nepile Kgoro ya Maphelo, gomme ditiragalo tšeo di phethilwego ke SIU di dirile gore bonnyane go bolokwe R3 bilione ya Kgoro ya Maphelo.
3. Maikarabelo a Mmušo
• Mmušo wa Mohlakanelwa wa Bosetšha (GNU) o nepile go kaonafatša maatla a mmušo a go aba dinepo tša mmušo tša motheo.
• Badirišani ba GBU ba ikgafile go swaragana le maitapišo a bona a tirišano go kaonafatša maphelo a Maafrika Borwa ka moka.
• Re na le tharollo ya go bonagala ya go godiša mokgwa wa karabelo go dikarolo ka moka tša mmušo – legato la bosetšhaba, diporofense le selegae.
3.1 Ditšwelopele tše bohlokwa go maikarabelo a mmušo
3.1.1Go kaonafatša taolo ya methopo ya meetse
• Maitapišo a go kaonafatša taolo ya methopo ya meetse ye e lego gona go kgonthišiša tšhireletšo mo nakong ye e tlago e matlafaditšwe ke tumelelo ka Moperesidente Ramaphosa ya Molawana a Mokgatlo wa Infrastraktšha ya Methopo ya Meetse a Bosetšhaba sa Afrika Borwa SOC Ltd, woo o thomago mokgatlo wo moswa woo o tla bago le maikarabelo a go godiša le go laola infrastraktšha ya meetse a bosetšhaba.
• Kabinete e amogela molao wo moswa bjalo ka ge o bontšha kgato ye bohlokwa mo tshepedišong ya go tsošološa go oketša peeletšo go tlhokomelo le kago ya infrastraktšha ya meetse le kaonafatšo ya boleng bja meetse.
3.1.2 Dipoelo tša tlhakišo ya mebušo ya selegae
• Kabinete e lemogile Dipoelo tša Tlhakišo ya Mebasepala ka Mohlakišipharephare wa Afrika Borwa (AGSA) ka 2022.23 tšeo di bontšhago kaonafalo ya go nanya go taolo ya ditšhelete go mebasepala ye mengwe.
• Le ge go le bjalo, go sa na le mošomo wo montši woo o swanetšwego ke go dirwa go kaonafatša go obamela go phatlalala le mebasepala ka moka yeo e tšwelago pele go amogela dipoelo tša tlhakišo ya go se kgahliše.
• Pego ya AGSA e bontšha gore ke fela 34 ya 257 yeo mebasepalamegolo, mebasepala ya dilete le mebasepala ya selegae yeo e amogetšego dipoelo tša tlhakišo ye botse.
• Ge go lebeletšwe tše dibotse, nomoro ya ditlhakišo tseo e sego tše dibotse e fokotšegile mola mebasepala ye 45 e kaonafaditše dipoelo tša yona go tloga ka 2020/21 gomme yeo e tlišitšego ditatamente tša yona tša ditšhelete ka pela e kaonafetše go tšwa go tloga go 81% ka 2020/21 go ya go 94% ka 2022/23.
• Kabinete e hlohleletša gore Kgoro ya Taolo ya Tirišano le Merero ya Setšo, gammogo le AGSA, di tšwela pele go thekga le go phethagatša mananeo ao a ikemišeditšego go kopanya dikaonafatšo tšeo di rekotilwego go mebasepala ye mengwe.
• Kgoro e beile gape pele go thuša mebasepala ye e sa šomego gabotse kudu ka nageng ka go kaonafatša bokgoni bja bašomi ka ditlhahlo le phetišetšo ya mabokgoni, gammogo le go phethagatša melawana ya maemo a fase a balaodi ba mebasepala le bahlenkedibagolo.
B. Ditsebišo go Kabinete
(i) Letšatši la Segopotšo sa Maphodisa la Setšhaba
(a) Kabinete e amogetše tsebišo ka ga Letšatši la Segopotšo sa Maphodisa la Setšhaba, leo le bego le swerwe ka Lamorena, 1 Lewedi 2024.
(b) Letšatši la Segopotšo le ikemišeditše go hlompha basadi le banna ba diaparo tše ditalalerata bao ba hlokofaletšego mošomong, le gape go tšea dikgato tša maleba go thekga malapa a bona kudu, le bana ba bona bao ba sa tsenago sekolo.
(c) Mmušo o ganana le go hlokofala ga bahlankedi ba maphodisa ba 39 bao ba hlokofetšego ba le mošomong gomme ba tla lebana le mang le mang yo a amegago go bolaweng ga maphodisa ao a bego ale mošomong.
(d) Mmušo o beile pele twantšho kgahlanong le ditiro ka moka tša bosenyi gomme o tla matlafatša melao yeo e tla kgontšhago mmušo go kaonafatša maitapišo a bona a go lwantšha bosenyi.
(ii) Tšwelopele ya Afrika Borwa ka go šogana le go swara le go sepetša tšhelete ye ntši yeo go sa tsebegego gore e tšwa kae bjale ka ge e lekotšwe ke Sehlophatšhomo sa Twantšho ya Ditšhelete (FATF)
(a) Kabinete e amogela pego ya tšwelopele ya bone ka Komiti ya Dikgoro ka Bontši go Twantšho ya Go swara le go Sepetša Tšhelete ye Ntši yeo go sa Tsebegego gore e Tšwa kae le go Thibela Botšhošetši bja Ditšhelete (IDC-AML/CFT) ka ge Afrika Borwa e beilwe lenaneo la dinaga tše di beilwego leihlo ka Dibokwane 2023. E tšweletša sephetho sa Kabinete sa 27 Lewedi 2023 sa gore IDC-AML/CFT yeo e begago tšwelopele e boletšwe makga a mararo mo ngwageng.
(b) Go bile le tšwelopele ye kgolo ka Afrika Borwa go šogana le diphošo tša go obamela le dinyakwa tša sethekiniki, go obametšwe tše 20, tše 15 di etšwe šedi ka botlalo.
(c) Gore Afrika Borwa e tšwe go felelela, go beiwa leihlo go na le dikgato tše 22 tšeo di utollotšwego bjalo ka diphošo le dikatlego, moo tše seswai tša dilo tše di lokišitšwe ka botlalo, gomme go tla šoganwa le tše 14 ka Dibokwane 2025.
(d) Kabinete e lemoga go raragana ga mohuta wa ditaba tšeo di swanetšwego ke go lebelelwa, eupša e dula e ikgafile go kgonthiša maitapišo ao a oketšwago go šogana le ditaba tšeo di šetšego, e lemoga gape gore maitapišo a Afrika Borwa a tšweletša dipoelo tše dibotse go bapetša le dinaga tše dingwe tšeo di hlabologilego go swana le Amerika, yeo e sa etilego pele Afrika Borwa.
(iii) Leanolekgolo la Dikanabisi
(a) Kabinete e amogela tsebišo ya tšwelopele ka tlhabollo ya Leanokgolo la Dikanabisi, leo maikemišetšo a lona e lego go fa tlhako, tlhamo kgolo le tlhabollo ya intaseteri ya dikanabisi le hempo ka Afrika Borwa go kgatha tema go kgolo ya ekonomi, le go fediša bohloki le hlolo ya mošomo.
(b) Leanakgolo le na le dipilara tše senyane, e lego, Ditirelo tša Taolo tša Go šoma gabotse; Lenaneo la Kabo ya Peu ya Go swarelela; Tlhabollo ya Thekinolotši le Dinyakišišo; Lenaneo la Thekgo ya Motšweletši; Tlhabollo ya Mmarala; Tlhabollo ya Moabi le Kgwebo; Tlhabollo ya Setšweletšwa le Tšweletšo; Thuto le Tlhahlo; Kgokagano le Temogo.
(c) Se se latelago ka kakaretšo ye kopana ya tšwelopele go fihla lehono:
i. Go latela go begwa ga hempo bjalo ka sebjalo sa temo, palomoka ya 1 110 ya diphemiti e filwe go dumelela go bjalwa ga hempo.
ii. Moperesidente Ramaphosa o dumeletše Molawana wa Dikanabisi Mabakeng a Motho ka Mopitlo 2024.
iii. Kgoro ya Toka le Tlhabollo ya Molaotheo e thomile tshepetšo ya go ngwala lebakana la melawana ya thekgo ya Dikanibisi Mabakeng a Poraebete.
iv. Kgoro ya Maphelo, ka Bolaodi bja Taolo ya Ditšweletšwa tša Maphelo tša Afrika Borwa, e phethile dipoledišano le diphetogo go Mananeo a Molao wa Dihlare le Dilo tšeo di Amanago le Tšona, wa 1965 (Molao wa 101 wa 1965).
v. Kgoro ya Kgwebo, Intaseteri le Phadišano (dtic) e phethile tshekatsheko ya maemo le mešongwana ka moka ya lekala la Hempo le Dikanabisi ka Afrika Borwa, dtic e tla thoma ka dipoledišano kgauswinyana tša Pholisi ya Kgwebo ya Dikanabisi.
vi. Khansela ya Dinyakišišo tša Temo (ARC) e dirile mehuta ye mebedi ya hempo le thekgo ya Kgoro ya Temo, Tsošološo ya Naga le Tlhabollo ya Dinagamagae (DALRRD), gonabjale e mo sehleng sa bobedi sa pedifatšo ya peu go e dira gore e be gona mo sehleng sa go bjala sa 2025.
vii. Ka Mopitlo 2024, Tona ya Temo, Tsošološo ya Naga le Tlhabollo ya Dinagamagae e dumeletše Sekema sa Setifikeiti sa Hempo go laola mehuta ya seriti le tekatekano ya materiale wa phatlalatšo ya hempe go thekga lenaneo la peu ya go swarelela la hempo.
viii. DALRRD e dumeletše nyakišišo ya boleng bja R124 milione le ARC yeo e nepišago go godiša dikanabisi gore di šomišetšwe mabakeng a kalafo, ge goba le ditšhomišo tše dingwe, go latela bolwetši bja dimela tša dikanabisi, kgoboketšo ya leabela la setšo, tlhabollo ya lenaneo la Dikanabisi tša peu.
ix. Ka Gauteng, tirišano le Khansele ya Dinyakišiši tša Saense le Intaseteri, dikgwebo tše 10 tše dinnyane, magareng le dikgwebopotlana di be di thekgwa go tlhabollo ya setšweletšwa. DALRRD e tšwela pele go bolela le diporofense go maikgafo go fihla mo.
x. Go kaonafatša bokgoni bja kgoro go lekola go bjalwa ga hempo ke beng diphemiti, ARC e dirile lenaneo la tlhahlo la ditirelo tša go hlahloba.
(iv) Kgwedi ya Tirelo ya Setšhaba ye e Kopantšwego
(a) Kabinete e amogetše tsebišo ka leano la go lemoga Kgwedi ya Tirelo ya Setšhaba ye e Kopantšwego ngwageng wo.
(b) Kgwedi ya Tirelo ya Setšhaba ye e Kopantšwego ngwageng wo e ketekwa ka fase ga morero: “Mmušo wo o šomago”.
(c) Kgwedi ya Tirelo ya Setšhaba e šoma bjalo ka kgopotšo ya seo e rago sona go šomela setšhaba le go lebelela khuetšo yeo mmušo o nago le yona, kudu ditabeng tša kabo ya ditirelo.
(d) Ngwaga wo, Afrika Borwa e keteka mengwaga ye 30 ya Temokrasi le matswalo a bo 27 Batho Pele White Paper bjalo ka tlhako ya phetogo ya kabo ya tirelo ya setšhaba ka Afrika Borwa.
(e) Lenaneo le le kopantšwego la mmušo ka bophara le akaretša Kgwedi ya Tirelo ya Setšhaba; Kgwedi ya Bohwa; Kgwedi ya Boeti le Kgwedi ya Arbor.
C. Bao ba thwetšwego Mešomong
Batho ka moka bao ba thwetšwego mešomong mangwalo a bona a dithuto a tla tiišetšwa le go netefatšwa ka maleba.
(a) Mohumagadi. Yolanda Batandwa Damoyi bjalo ka Molaodiphethiši wa Boto ya Tirišano ya Kgwebo ya Setšhaba.
(b) Mohumagadi. Thulisile Glory Manzini bjalo ka Molaodimogolophethiši wa Kgoro ya Tlhabollo ya Dikgwebopotlana.
(c) Go thwalwa ga maloko a Boto a Taolo ya Dimetale tše Bohlokwa le Ditaemane ya Afrika Borwa
(i) Morena Abiel Mngomezulu (Modulasetulo);
(ii) Ngaka Natalie Skeepers – Leloko leo e sego la taolo;
(iii) Mohumagadi Fungai Mushohwe – Leloko leo e sego la taolo;
(iv) Mohumagadi. Faith Tumelo Mokwena – Leloko leo e sego la taolo;
(v) Ngaka Tshepo David Khoza – Leloko leo e sego la taolo;
(vi) Mohumagadi Leanda-Marsha Mtshali – Leloko leo e sego la taolo;
(vii) Morena Norman Baloyi – Leloko leo e sego la taolo;
(viii) Morena Mawethu Cawe – Leloko leo e sego la taolo;
(ix) Moathebokata Madikeledi Moloto – (Moemedi wa lelokolegolo la DMRE);
(x) Mohumagadi Rebone Nkambule – (Moemedi wa leloko le lengwe la DMRE);
(xi) Morena Rangers Molapo – (Moemedi wa lelokolego la NUM);
(xii) Morena Dingindawo Sibeko – (Moemedi yo mongwe wa NUM);
(xiii) Moathebokate Leon Johannes Pretorius – Lelokolegolo la UASA;
(xiv) Mohumagadi Nongcebo Ngcobo – Lelokolegolo la SARB;
(xv) Mohumagadi Kamolegelo Manamela – Leloko le lengwe la SARB;
(xvi) Mohumagadi Nosiphiwo Mzamo – (Wa se hloke go kgethwa); le
(xvii) Morena Cecil Khoza – (Wa go se hloke go kgethwa).
(c) Go thwalwa ga maloko go Boto ya Kgwebo ya Ditaemane ya Mmušo
(i) Morena Abbey Chikane (Modulasetulo);
(ii) Morena Ernest Blom – Leloko leo e sego la taolo;
(v) Mohumagadi Komathie Kisten Govender – Leloko leo e sego la taolo;
(vi) Moathebokata Mpati Lebakeng – Leloko leo e sego la taolo;
(vii) Ngaka Olga Masekoa – Moemedi wa kgoro;
(viii) Morena Hellen Diatile (Moemedi wa lelokolego la NUM);
(ix) Morena Thapelo Malekutu (Moemedi yo mongwe wa NUM);
(x) Mohumagadi Adele Rossouw – Moemedi wa lelokolegolo la Solidarity’;
(xi) Morena Johan Du Toit Böning – Moemedi yo mongwe wa Solidarity;
(xii) Morena Jacques Hugo – Moemedi wa UASA;
(xiii) Mohumagadi Danile Nyakale – Moemedi wa lelokolego la IDC;
(xiv) Morena Lefu Dlamini – Moemedi yo mongwe wa IDC;
(xv) Mohumagadi Nosiphiwo Mzamo – Leloko leo e sego la taolo (Wa go se hloke go kgethwa); le
(xvi) Morena Cecil Khosa – Leloko leo e sego la taolo (Wa go se hloke go kgethwa).
D. Ditiragalo tše di tlago
a) Kgwedi ya Bohwa
• Ka Lewedi, Afrika Borwa e tla be e keteka Kgwedi ya Bohwa ka fase ga morero: “Go keteka maphelo a bagale le bagaleadi ba rena bao ba gafilego maphelo a bona gore re lokologe”.
• Nakong ya kgwedi ye, mmušo o tla thakgola Porotšeke ya Go buša Mašaledi ka maikemišetšo a go buša mašaledi a balwelatokologo bao ba hlokofetšego bothopša go thuša go a tliša kgauswi le malapa a bona, le go fodiša le go aga naga ya rena.
• Lenaneo le dira karolo ya Pholisi ya Setšhaba ya Go bušetša gae Mašaledi le Dilo tša Bohwa. Bao e bilego batšwasehlabelo ka lebaka la tokologo ya rena ba butše tsela ya temokerasi ya molaotheo warena, yeo e hweditšwego ka maitshwaro a seriti sa motho le ditokelo tša go swana, go batho ka moka.
• Mmušo o ipiletša go Maafrika Borwa go šomiša Kgwedi ya Bohwa go godiša kopano ya leago, kago ya naga le boitsebo bja naga bjo bo abelanago gammogo le tlhompho go bao ba ntšhitšego sehlabelo gore rena re hwetše tokologo.
b) Kopano ya Kakaretšo ya Ditšhabakopano ya bo 79 (UNGA)
• Moperesidente Ramaphosa o tla eta pele kemedi ya Maafrika Borwa go Ngangišano ya Kakaretšo ya Kopano ya bo 79 ya UNGA ka New York go tloga ka la 24 go fihla ka la 24 Lewedi 2024.
• Kopano ya ngwaga wo e swarwa ka fase ga morero:
“Kopano ka go fapafapana, go godiša khutšo, kgodišo ya go swarelela le seriti sa motho go batho ka moka go gongwe le go gongwe”.
• Moperesidente Ramaphosa o tla bolela Kopanong ya Kakaretšo ka la 24 Lewedi 2024 a efa tekolo ya khutšo ya gonabjale ya lefase le kontinente, tšhireletšo le ditlhohlo tša tšwelopele.
• Pele ga UNGA 79, Mongwaledikakaretšo wa UN o tla sepetša Samiti ya Bokamoso ka la 20 le 21 Lewedi 2024 mo Dikantorokgolong tša UN, Samiti e kopanya baetapele ba lefase go hlola tumelelano ye mpsha ya lefase ka gore re ka ba bjang, tša gonabjale tše dikaone mola re šireletša bokamoso.
c) Pontšho le Pontšho ya Lefaufau ya Sekgoba le Tšhireletšo tša Afrika (AAD) ya 2024
• Moperesidente Ramaphosa o tla bula pontšho ya ADD, yeo e tla diragalago ka la 18 go fihla ka la 22 Lewedi 2024 mo Mašoleng a Lefaufau ka Waterkloof ka Gauteng ka fase ga morero:
“Go utolla Ditsela tše Diswa, Go abelana Ditharollo, Go bontšha Boithomelo le Bokgoni”.
• AAD ke pontšho e le tee ya Tšhireletšo yeo e swarwago ka kontinenteng ya Afrika ke Afrika Borwa gomme e lekanyetšwa go tše tshela go tšhupamabaka a Tšhireletšo ya godimo lefaseng ka dinepo tša:
Go bontšha Tšhireletšo le thekenolotši ya sekgoba sa lefaufaung tšeo di dirilwego go tšweletša ka Afrika Borwa le lefaseng ka moka.
Go godiša le go sepediša kišontle ya go swarelela go Tšhireletšo le intaseteri ya difofane tša mašole.
go godiša le go matlafatša maemo a Afrika Borwa bjalo ka mosepediši yo mogolo wa boithomelo le tšweletšo.
go sepediša tirišano ya dinetweke tša kgwebo go ya go kgwebo le mmušo go ya go mmušo.
go godiša Afrika Borwa bjalo ka lefelo la kgetho ya boeti le kgwebo.
go kgatha tema go hloleng mešomo.
go hlola sefala sa thuto go godiša tšhireletšo le mešomo ya difofane tša mašole le boithomelo bja baswa.
d) Thonamente ya ba Mengwaga ya ka fase ga 18 ya FIBA ya AfroBasket
• Afrika Borwa gonabjale e swere Phadišano ya Afrika ya Baseketepolo ya U18 ya setšhaba ya bo 12 ka Pretoria go tloga ka la 1 go fihla ka la di 14 Lewedi. Thonamente ke ya banna ba 12 le basadi ba 12 ba dihlopha tša baseketepolo ba setšhaba gomme e arotšwe ka dihlopha tše tharo, moo se sengwe le sengwe se arotšwego ka dihlopha tše nne.
e) Go saenwa ga Phethagatšo ya Tshepedišo gare ga dikgoro tša Thuto ya Motheo le Dipapadi, Bokgabo le Setšo.
• Ka la 04 Lewedi 2024, Tona ya Thuto ya Motheo le Dipapadi, Bokgabo le Setšo ba saenne Tshepedišo ya Phethagatšo ya go godiša moya wa dipapadi, gape le go thekga bohlokwa bja mešongwana ya lenaneothuto mo dikolong tša rena go thuša go godiša bokamoka bja barutwana le go ba thuša go godiša mabokgoni a go tsenelela le mabokgoni a go tšwelela le go ba badudi ba mafolofolo ka nageng.
• Tshepedišo e kopanya mohlwaela wa mananeo a tirišano a go swana le batseta ba Dipapadi; Kampa ya Basea ya Setšhaba; Dipapadi tša Setšo; dihlopha tša go bala; Lenaneo la Thuto ya Bohwa; Papadi ya Mopeleto; Lenaneo la Bagwera ba Baswa; Thutatšhidullammele; Lenaneo la Bokgobapuku bja Setšhaba; Diphadišano tša Mmino wa Dikolo tša Afrika Borwa; Beke ya Temogo ya Diakhaebe tša Setšhaba, gare ga tše dingwe.
E. Melaetša
1. Ditebogišo
Kabinete e lebogiša le go lakaletša tše dibotse go:
• Banyakišiši ba Afrika Borwa bao ba kgathilego tema mo go thomeng dinyakišišo tša BEAT-Tuberculosis (TB), yeo e lego lenaneo la mathomo lefaseng, twantšhong kgahlanong le bolwetši bja mafahla bjoo bo retelelago dihlare go dihlopha ka moka tša badudi, tša huetša dipholisi tša kalafo ya TB ya lefase ya Mokgatlo wa Maphelo a Lefase.
• Warona Tsiane le Onalerona Tsiane, bao ba tsebegago bjalo ka Tee Sisters, ka go hwetša maemo a boraro mo Phadišanong ya Sefoka sa Lefase sa Kgwebo ka Japan. Tee Sisters ba thopile gape difoka tša Dinepo tša Tlhabollo ya Go swarelela go tšwa go UN, kudu go Nepo ya 1 (Go hloka Bohloki) le 16 (Khutšo, Toka le Diinstitušene tše Maatla)
• Boradiatlelete ba naga mo Diphadišanong tša Ba ka fase ga Mengwaga ye 20 tša Lefase le Dipapadi tša Paralimpiki, kudu:
o moswa wa go kitima kudu lefaseng, motshedi Bayanda Walaza ka go thopa metale wa gauta wa dimetara tše 100 le 200 mo Diphadišanong tša Lefase tša U20. Walaza gonabjale ke moithuti wa marematlou mo Curro Hazeldean ka Pretoria.
o Bradley Nkoana ka metale wa Bronze wo a o thopilego go sefoka sa dimetara tše 100 tša ba ka Fase ga mengwaga ye 20 (U20) mo Diphadišanong tša Lefase
o Udeme Okon ka metale wa Gauta wo a o thopilego go sefoka sa dimetara tše 400 tša ba ka Fase ga U20 mo Diphadišanong tša Lefase.
o Metale wa silibere go 4x400m ya sehlopha sa banna sa neeletša (Bryan Katoo, Sihle Mahlangu, Njabulo Mbatha, Udeme Okon) go U20 mo Diphadišanong tša Lefase
o JL van Rensburg go metale wa Silibere wa short-put ya banna go U20 ya Diphadišanong tša Lefase.
o Hannah van Niekerk ka metale wa Bronze wo a o thopilego go sefoka sa dimetara tše 400 tša ba ka Fase ga U20 mo Diphadišanong tša Lefase.
o Mpumelelo Mhlongo ka metale wa Gauta le rekoto ya lefase ye mpsha ya T44 100m go Dipapadi tša Pharalimpiki ka Paris.
o Louzanne Coetzee ka metale wa Bronze wa T11 1500m go Dipapadi tša Pharalimpiki ka Paris.
• Ronwen Williams, Moswaradino wa Bafana-Bafana le Mamelodi ka go kgethwa go baswaradini ba bakaonekaone ba lesome (10) mo lefaseng go difoka tša Ballon d’Or
• Springboks, ka go fenya All Blacks nakong ya Phadišanong ya Castle Lager Rugby ka Mokibelo, 31 Phato 2024.
• Mokgatlo wa Ditimela tša Dinamelwa tša Afrika Borwa (PRASA) le Gautrain ka go fa ditirelo tša dinamelwa tše di kopantšwego tšeo di kgontšhago Maafrika Borwa go bona phadišano ya rugby ya Springboks le All Blacks. Kabinete e hlohleletša gape setšhaba go lebelela le go sepela ka setimela sa leswao la mengwaga ye 30 ya tokologo le temokrasi sa PRASA.
4. Matshidiso
Kabinete e iša matshidiso go bagwera le malapa a:
• Profesa Brian O'Connell, Moreketoro le Motlatšamokhanselara wa Yunibesithi ya Western Cape. E bile moreketoro go tloga ka 2001 le 2014.
• modiragatši wa radio le thelebišene Thabiso Sikwane, mogaši wa nakwana yoo a hlohleleditšego batho ba bantši mo nageng.
• sereti Mopišopo Jessica Mbangeni, yo a tsebegago ka mabokgoni a gagwe a go reta. Ditiragatšo tša gagwe di akaretša go hlomamišwa ga Moporesidente wa maloba Thabo Mbeki ka 1999 le khonsate ya 46664 Moporesidente wa maloba Nelson Mandela.
• Morena Mphakamisi Nciweni, morutiši wa KwaZakhele Primary School ka Kapa Bohlabela, yo a bolailwego ka meagong ya sekolo ke basenyi.
Dipotšišo: Mohumagadi Nomonde Mnukwa – Seboleledi sa Motšwaoswere wa Mmušo
Selefouno: 083 653 7485
