A. Mafhungo a Zwino kha Shango
1. U fhaṱa Afrika Tshipembe ḽo Tsireledzeaho
1.1. U lwa na Zwiito zwa Vhugevhenga
1.2. Khabinethe yo ṱanganedza u farwa ha muhumbulelwa wa miṅwaha ya 40 ane a khou humbulelwa uri ndi muṅwe wa vharangaphanḓa vha tshigwada tshine tsha khou ita zwa vhugevhenga ha u dzhiiwa ha vhathu nga khani hu tshi itelwa u wana mbadelo tshine tsha khou livhisa zwiito izwo zwatsho kha vhoramabindu vha fhano kha ḽa Afrika Tshipembe. Mufariwa uyu u khou dovha hafhu a humbulelwa u vha ene muthu wa ndeme kha mulandu wa zwidzidzivhadzi zwa crystal meth zwa mutengo u swikaho R300 miḽioni zwine zwa kha ḓi tou bva u dzhiiwa nga mapholisa zwenezwino fhaḽa kha nyingaḓorobo dza Johannesburg dzine dza vha, Fourways na Bruma. U farwa ha muhumbulelwa uyu hu khwaṱhisedza vhuḓiimiseli ha muvhuso ha u lwa tshoṱhe na zwiito zwa vhugevhenga ho tou dzudzanywaho.
1.3. Khabinethe i tikedza zwa u rumelwa ha zwigwada zwa u kombetshedza u tevhedzwa ha mulayo zwa masia manzhi hu tshi itelwa u lwa na zwiito zwa vhugevhenga vhu re nṱhesa vhune ha khou itea fhaḽa vunḓuni ḽa Kapa Vhubvaḓuvha. Zwigwada izwi zwa masia manzhi ndi zwine zwa katela tshigwada tsha u lwa na zwiito zwa vhugevhenga ho tou dzudzanywaho, tshigwada tsha zwa mishumo yo khetheaho na tsha mishumo ya zwa vhusevhi. Khabinethe yo dovha hafhu ya tou zwi ombedzela na kha vha mazhendedzi a u kombetshedza u tevhedzwa ha mulayo uri zwitshavha a zwo ngo tea u hahedzwa nga zwigevhenga.
1.4. Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza zwa u farwa ha vhahumbulelwa vhe vha wanala vhe na phasipoto dza 34 nga vha Maanḓalanga a Ndangulo ya Mikaṋo fhaḽa Mukaṋoni wa u Dzhena wa Lebombo u dzhenaho kha ḽa Mozambique. Hezwi ndi tshipiḓa tsha ndingedzo dzine dza khou bvela phanḓa dza u ṱoḓa u fhelisa tshoṱhe zwigwada zwa vhugevhenga ha zwa vhufhalali vhu siho mulayoni zwine zwa khou ḓidzhenisa kha zwiito zwa u nyadza ndangulo yashu ya zwa mikaṋo khathihi na milayo ya zwa vhufhalali.
1.5. U lwa na zwiito zwa vhugevhenga zwi kha ḓi vha vhuḓifhinduleli hashu roṱhe, mapholisa na zwitshavha hu tshi katelwa na dziṅwe sekhithara dzoṱhe nahone Khabinethe i khou bvela phanḓa na u ṱuṱuwedza vhadzulapo uri vha shumisane na vha mazhendedzi a u kombetshedza zwa u tevhedzwa ha mulayo u itela u fhelisa vhugevhenga kha zwitshavha zwashu.
1.2. Nndwa ya u lwa na zwiito zwa dzikhakhathi dzo ḓitikaho nga mbeu na mabulayo a vhafumakadzi (GBVF)
1.2.1. Khabinethe i khou ita khuwelelo kha vhanna vhoṱhe vha shango ḽashu ya uri vha shele mulenzhe kha vhurangeli ha Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa ha u lwa na zwiito zwa GBVF nga u saina muano kha inthanethe une wa wanala kha www.stateofthenation.gov.za/endGBVF.
1.2.2. Nga u saina muano uyu, vhanna vha vha vha tshi khou ḓiimisela u vha tshipiḓa tsha thandululo nga u vha na vhuḓifari na maitele avhuḓi misi yoṱhe khathihi na u dzhia vhuḓifhinduleli ha zwiito zwavho. Muano uyu u dovha hafhu wa vhofha vhanna kha fhungo ḽa uri a vha nga ḓo vhuya vha bva vho imisa tshanḓa vha tshi ṱoḓa u rwa vhafumakadzi, uri vha ḓo fara vhafumakadzi nga nḓila i sumbedzaho ndingano, vha ḓo ṱhonifha pfanelo dzavho khathihi na u vha fara nga nḓila ya ṱhonifho. Arali roṱhe ri tshi nga vha na tshumisano kha u langa zwiito zwa GBVF, zwi ḓo ita uri hu vhe na zwitshavha zwi re na mutakalo, zwo tsireledzeaho, zwi re na mulalo nahone zwine khazwo vhafumakadzi na vhana vha ḓo kona u bvelela.
1.2.3. Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza u vulwa ha Senthara ya vhu65 ya u tikedza zwipondwa zwa zwiito zwa GBVF i re fhaḽa Vhuongeloni ha Mitchells Plain, ḓoroboni ya Kapa mathomoni a ino vhege. Zwa u fhaṱwa ha Senthara dza Ndondolo dza Thuthuzela nga muvhuso u mona na shango, ndi phindulo ya ṱhoḓea ya tshihaḓu ine ya vha hone ya u thivhela, u fhindula na u ṋea thikhedzo kha zwipondwa zwa zwiito zwa dzikhakhathi, nga maanḓa vhafumakadzi na vhana.
1.2.4. Khabinethe yo ṱahisa mbilahelo yayo nga ha mbalombalo dzi re nṱha vhukuma dza u vhifha muvhilini ha vhana vha tshee vhaṱuku hune vhana vhane vhaṅwe vhavho vha vha nga fhasi ha miṅwaha ya fumi, vha wanala vha tshi vha vhabebi tshifhinga tshi sa athu swika.
1.2.5. Khabinethe i khou ṱuṱuwedza vhadzulapo na vhabebi uri vha thuse u tandulula khaedu iyi nga u vhiga muthu muṅwe na muṅwe ane a ḓidzhenisa kha zwa vhudzekani na vhana vhaṱuku (ṅwana ane a vha nga fhasi ha miṅwaha ya 16) sa izwi zwi tshi dzhiiwa sa mulandu wa vhugevhenga.
1.2.6. Arali shango ḽa sa vha na tshumisano u itela u tandulula khaedu iyi ya u vhifha muvhilini ha vhana vha tshe vhaṱuku, vhafumakadzi na vhasidzana vha ḓo bvela phanḓa na u ḓiwana vho hanganea ngomu ha tshengelo, u sa vha na zwikhala zwa pfunzo na zwa ikonomi.
1.3. Khaḽenda ya thangelamviswa ya u anḓadzwa ha mbalombalo dza zwa vhugevhenga dza kotara
1.3.1. Khabinethe yo dzhiela nṱha khaḽenda ya thangelamviswa ya u anḓadzwa ha mbalombalo dza zwa vhugevhenga dza kotara dza ṅwaha wa muvhalelano wa 2024/25. Mbalombalo idzi dza zwa vhugevhenga dzi ḓo anḓadzwa nga ṅwedzi wa Ṱhangule na wa Lara 2024, na nga ṅwedzi wa Luhuhi na wa Shundunthule 2025. Zwa u dzulela u bviswa ha mbalombalo dza zwa vhugevhenga ndi zwa ndeme u itela u kona u posa iṱo kha maitele a zwa vhugevhenga khathihi na u kona u dzhia tsheo nga nḓila ya khwine kha zwa nndwa ya u lwa na zwiito zwa vhugevhenga.
1.4 Ndangulo ya Zwiwo
1.4.1 Khabinethe yo ṱanganedza maga a u dzhenelela nga tshihaḓu e a itwa nga vha Muhasho wa Vhudzulo ha Vhathu hu tshi itelwa u thusa miṱa yo bviswaho kha vhupo he ya vha i tshi dzula khaho nge dzinnḓu dzavho dza ḓala maḓi musi mbondo dza damu dzi tshi wa nga ḽa 08 Ṱhangule 2024 fhaḽa kha Masipala wa Swartland, vunḓuni ḽa Kapa Vhukovhela.
1.4.2 Hu khou bvelwa phanḓa na u ṋetshedza thikhedzo kha vha miṱa yo kwameaho nga murahu ha u wa ha madamu mararu, ane a wanala fhaḽa Riverlands e u wa hao ha vhanga tshinyalelo khulwane vhukuma kha ndaka na themamveledziso. Tshikalo tsha maḓi zwazwino tsho no tsela fhasi lune vhadzulapo vhe mathomoni vha vha vho pfuluswa, zwazwino vha nga vhuyela mahayani avho. Fhedziha, vhuhulu ha tshinyalelo yoṱhe nga u angaredza vhu kha ḓi sedzuluswa nahone senthara mbili dza tshitshavha dzi kha ḓi vha dzo vulela vhadzulapo vhane vha sa khou takalela zwa u tou humela murahu mahayani avho nga u ṱavhanya.
1.4.3 Musi khalaṅwaha ya mvula fhano shangoni i tshi khou sendela kha tshipiḓa tsha devhula ha shango, Khabinethe i khou ita khuwelelo kha mimasipala yoṱhe ya uri vha vhone uri ḓireini dza maḓi a mikumbela dzi a kulumagwa nahone a dzi ngo thivhea u itela uri hu vhe na u elela havhuḓi ha maḓi musi mvula dzi tshi thoma u na.
2. Ikonomi
2.1 Mbalombalo dza zwa vhashumi dza nga kotara
2.1.1 Tshikalo tsha zwa u shayea ha mishumo tsho vha tshi henefha kha 33,5% kha kotara ya vhuvhili ya ṅwaha wa 2024, tsho engedzea nga 0,6% u bva kha kotara ya u thoma (kha kotara ya u thoma tsho vha tshi kha 32,9%). U shayea ha mishumo ho tsela fhasi nga tshivhalo tsha vhukati ha 92 000 u ya kha 16,7 miḽioni kha kotara ya vhuvhili ya ṅwaha wa 2024. Tshivhalo tsha vhathu vha sa shumi tsho engedzea nga tshivhalo tsha vhukati ha 158 000 u ya kha 8,4 miḽioni kha kotara yeneyo nthihi.
2.1.2 Tsaukanyo ya zwa mishumo yo itwaho nga yeneyo nḓowetshumo yo sumbedza uri ho vha na u tsela fhasi ha tshivhalo tsha mishumo kha nḓowetshumo ṱhanu kha dza fumi vhukati ha Q1: 2024 na Q2: 2024. Zwa u tsela fhasi ha tshivhalo tsha mishumo kanzhi zwo vha zwi tshi khou vhonala kha nḓowetshumo ya Mbambadzo (110 000), Vhulimi (45 000), na miṱa ya Phuraivethe (18 000).
2.1.3 Fhedziha, nyengedzedzo khulwanesa ya zwa mishumo yo rekhodiwa kha nḓowetshumo ya zwa Vhumagi (49 000) na kha Tshumelo dza Zwitshavha na Matshilisano (36 000). Nyaluwo nga zwiṱuku ine ya khou vha hone kha zwa vhumagi i tou vha thikhedzo ya fulufhelo kha mushumo wa u bveledza ikonomi ya zwa vhubveledzisi. Muvhuso u kha ḓi vha wo ḓiimisela kha tshipikwa tshawo zwa ndeme tsha u bveledza ikonomi i katelaho vhathu vhoṱhe nahone ine ya sika mishumo.
2.2. Tshanduko ya mitengo
2.2.1. Tshanduko ya mitengo ya vharengi ya nga ṅwaha yo vha i 4,6% nga ṅwedzi wa Fulwana 2024, yo tsela fhasi u bva kha 5,1% nga ṅwedzi wa Fulwi 2024. Indekisi ya mitengo ya vharengi yone yo engedzea nga 0,4% kha ṅwedzi nga ṅwedzi nga ṅwedzi wa Fulwana 2024.
2.2.2. Zwithu zwe zwa shela mulenzhe muhulwane kha tshanduko ya mitengo ya vharengi ya nga ṅwaha ine ya vha 4,6% zwo vha:
• Vhudzulo na mithelo (ye ya engedzwa nga 5.3% kha ṅwaha nga ṅwaha nahone ya dovha hafhu ya engedza nga phoindi dza mbalo kha ḓana ya 1.3)
• Thundu na tshumelo dzo fhambanaho (dzo engedzea nga 7.0% kha ṅwaha nga ṅwaha nahone ya dovha hafhu ya engedza nga phoindi dza mbalo kha ḓana ya 1.0),
• Zwiḽiwa na zwinwiwa zwi si na aḽikhohoḽi (zwo engedzea nga 4.5% kha ṅwaha nga ṅwaha nahone ya dovha hafhu ya engedza nga phoindi dza mbalo kha ḓana ya 0.8%), ngeno
• Vhuendi (ho engedzea nga 4.2% kha ṅwaha nga ṅwaha nahone ha dovha hafhu ha engedza nga phoindi dza mbalo kha ḓana ya 0.6).
Kha ṅwedzi wa Fulwana 2024, tshikalo tsha tshanduko ya mitengo ya vharengi nga ṅwaha tsha:
• Thundu tsho vha tshi 4.6%, zwine zwa vha u tsela fhasi u bva kha 5.5% nga ṅwedzi wa Fulwi 2024, ngeno tsha
• Tshumelo tsho vha tshi 4.7%, zwine zwa vha u gonya u bva kha 4.6 nga ṅwedzi wa Fulwi 2024
2.3. Fulufulu
2.3.1. Zwa u sainwa ha Mulayo wa Khwiniso ya Milayo ya zwa Muḓagasi nga Phresidennde Vho Ramaphosa zwi bveledza nyimele ntswa ya sekhithara ya zwa muḓagasi i shumaho zwavhuḓi nahone ine ya nga vha ya tshifhinga tshilapfu ine ya kona u swikela ṱhoḓea dza fulufulu kha ḽa Afrika Tshipembe.
2.3.2. Khwiniso idzi dzi engedza nḓisedzo ya muḓagasi nga u kunga vhashelamulenzhe vhanzhi kha zwa mveledziso ya muḓagasi.
2.3.3. Zwa nḓisedzo ya muḓagasi kha shango na zwone zwo dovha hafhu zwa khwaṱhisedzwa nga u ḓo engedzwa ha 2 500 megawatts dza muḓagasi kha giridi ya lushaka mafheloni a ṅwedzi wa Khubvumedzi 2024. Uvhu vhuṅwe vhubveledzi ha muḓagasi vhune ha ḓo vha hone vhu tshi bva kha Yunithi 4 ya Medupi, Yunithi 6 ya Kusile na Yunithi 2 ya Koeberg ho vhuedzedza shango ngonani tshoṱhe vhukuma nge ḽa kona u swikela mvelaphanḓa khulwane vhukuma ya u fhedza maḓuvha a 150 hu si na zwa u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana. Mvelaphanḓa iyi ya maḓuvha 148 hu si na zwa u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana, yo kona u swikelwa nge ha fhungudzwa zwa u tou ḓitika kha u shumisa open-cycle gas turbines, zwe izwo nga vhuya zwa ita uri hu vhe na u vhulungwa ha masheleni a swikaho R10.21 biḽioni e a vha a tshi ḓo vha o shumiswa kha u renga diziḽi musi zwi tshi vhambedzwa na tshenetsho tshifhinga tshithihi ṅwaha wo fhelaho.
2.3.4. Khabinethe yo dovha hafhu ya dzhiela nzhele zwa u humiselwa murahu ha tsheo ya u renga tshumelo ya vhubveledzisi vhuswa ha fulufulu ḽa nyukilia nga Minisṱa wa Muḓagasi na Fulufulu, Dokotela Vho Kgosientsho Ramokgopa, hu tshi itelwa uri hu range u vha na vhupfiwa ha vhadzulapo. Khabinethe yo khwaṱhisedza zwauri fulufulu ḽa nyukilia ḽi kha ḓi vha tshipiḓa tsha muvango wa zwa fulufulu ḽa shango ḽashu sa izwi i tshi vha na muhasaladzo wa khaboni wa fhasisa, i tshiko tshi fulufhedzeaho tsha muḓagasi tshine tsha nga shela mulenzhe muhulwane vhukuma kha zwa nḓisedzo ya muḓagasi fhano kha shango ḽashu khathihi na kha zwipikwa zwa kilima.
2.4. Themamveledziso ya Vhuimangalavha
2.4.1. Khabinethe yo ṱanganedza u rwelwa ṱari ha zwikepe zwa u kokodza na u kharamedza zwiṱanu (5) kha zwa sumbe (7) zwine zwa vha tshipiḓa tsha mbekanyamushumo ya mvusuluso ya mutevhe wa zwikepe zwa vha Maanḓalanga a Vhuimangalavha ha Lushaka a ha Transnet ya u tandulula khaedu dza tsitsikano ine ya vha hone kha vhuimangalavha ha ḽino shango musi hu tshi tevhelwa Pulane ya u Endedzwa ha Thundu u itela u vhuedzedza mashumele na tshiimo tshavhuḓi tsha vhuimangalavha na zwiporo zwashu.
2.4.2. Zwikepe zwa u kokodza na u kharamedza zwiṅwe zwikepe zwine zwo shomedzwa nga thekhinoḽodzhi ya musalauno zwa dovha hafhu zwa vha na pala ya u vhofhelela thambo ya u kokodza yo khwinifhadzwaho, zwi ḓo thusa vhukuma kha u fhungudza tshifhinga tsha u enda ha zwikepe nga u ita uri zwikepe zwa u hwala thundu na zwa dzikhontheina zwi kone u enda nga u ṱavhanya henefho kha vhuimangalavha hashu vhuhulwane. Zwikepe izwi zwa u kokodza na u kharamedza zwiṅwe, zwi ḓo shela mulenzhe kha zwa vhutsireledzi khathihi na u thusa u thivhela khombo nga u sumbedza zwiṅwe zwikepe nḓila musi zwi tshi khou alavha henefho kha vhupo ho tsitsikanaho.
3. Mafhungo a elanaho na zwa mutakalo
3.2.1. Mpox
3.2.2. Khabinethe yo fulufhedzisa vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe uri tshiwo tsha dwadze ḽa Mpox, ḽine zwazwino ḽo ḓivhadzwa sa Tshiwo tsha Shishi tsha Mutakalo wa Tshitshavha tshi Kwamaho Dzitshaka nga vha Dzangano ḽa Mutakalo ḽa Ḽifhasi (WHO) khathihi na u vha tshiwo tsha shishi tsha mutakalo wa tshitshavha tsha vhutsireledzi ha dzhango nga vha Senthara dza Ndangulo na Thivhelo ya Malwadze dza Afrika (Africa CDC) tshi khou kona u langea fhano Afrika Tshipembe.
3.2.3. U swika zwino, tshivhaloguṱe tsha zwiwo zwa avho vho kavhiwaho tsho rekhodiwaho ndi 24 nahone hezwi zwi katela na mpfu tharu, vhathu vha 19 vho fholaho khathihi na zwiṅwe zwiwo zwa vhathu vhavhili vhane zwazwino vho ḓikhethela thungo henefho mahayani avho. Kha zwiwo izwi zwoṱhe, zwa 12 zwo vhigwa kha vunḓu ḽa Gauteng, zwa 11 kha ḽa KwaZulu-Natal ngeno tshithihi tsho vhigwa kha vunḓu ḽa Kapa Vhukovhela.
3.2.4. Khabinethe i khou ita khuwelelo kha vhadzulapo uri vha shele mulenzhe nga u tikedza ndingedzo dza muvhuso dza u thivhela u phaḓalala ha dwadze ḽa Mpox nga u dzula vho fhaṱuwa khathihi na u shumisa maga ane a sa vhe a mishonga u fana na u engedza maga a tsiravhulwadze ya muthu nga muthu hu tshi itelwa u thivhela huṅwe u pfukiselwa hafhu ha dwadze iḽi.
3.2.5. Khabinethe yo tikedza khuwelelo nga Phresidennde Vho Ramaphosa kha tshiimo tshavho sa Ḽizhakanḓila ḽa Thivhelo ya Dwadze, Vhuḓilugiseli na Maga a Dzangano ḽa Mbumbano ya Afrika (AU) ya uri vhashumisani vhoṱhe vha shumisane zwavhuḓi na Africa CDC u itela uri hu vhe na thikhedzo yo teaho u bva kha zwitshavha zwa ḽifhasi, u khwaṱhisedza tswikelo i eḓanaho kha maga a zwa mishonga a u lwa na dwadze, hu tshi katelwa na ṱhaṱhuvho, dzilafho na khaelo.
3.3. Vhulwadze ha khwanḓa na mulomo (FMD)
3.3.1. Ho no itwa mvelaphanḓa khulwane kha zwa u lwa na vhulwadze ha FMD fhaḽa kha vhupo ha masipala wapo wa Kouga na wa Kou-Kamma, ine ya vha kha vunḓu ḽa Kapa Vhubvaḓuvha, he tshiwo tsha u fhedzisela tsha vhulwadze uvhu tsha vhigwa vhukati ha ṅwedzi wa Fulwana.
3.3.2. Zwa u enda ha zwifuwo zwi tshi bva na u dzhena ngomu ha madzingu o kwameaho zwi khou bvela phanḓa na u lavheleswa hu tshi itelwa u thivhela u phaḓalala ha dwadze iḽi u ya na kha vhuṅwe vhupo vhu songo kwameaho u ya nga Vhupo ha Ndangulo ya Malwadze, nahone zwa u endedzwa ha zwifuwo u bva kha vhuṅwe vhupo u ya kha vhuṅwe zwi ḓo tea u itwa musi ho thoma u wanala Phumethe ya Vhuendi u bva kha ofisi yapo ya mutakalo wa zwifuwo ya muvhuso u itela u thivhela u phaḓalala ha vhulwadze.
3.3.3. Mabulasi a kholomo a 30 e a itwa ndingo a wanala e na dwadze iḽi o vhewa nga fhasi ha tshiimo tsha khwaranthini nahone ndingedzo dza muhaelo dzi khou bvela phanḓa u itela u langa u phaḓalala ha u kavhiwa khathihi na u fhungudza u anda ha tsumbadwadze. U ḓadzisa kha zwenezwo, ho itwa muhaelo wa u thivhela kha maṅwe mabulasi a swikaho 37 e a ṱaluswa sa fhethu ha khombo khulwane nga mulandu wa uri a tsini na vhupo ho kwameaho. Nga u angaredza, ho haelwa kholomo dza 92 000 na nngu dzi swikaho 600 kha mabulasi a 67.
3.4 Mbekanyamushumo ya zwiḽiwa zwa vhagudi zwikoloni
3.4.1 Khabinethe yo dzhiela nzhele muhumbulo wa pulane dza u ita uri mbekanyamushumo ya Zwiḽiwa zwa Vhagudi Zwikoloni ya Lushaka i khwinifhadzwe nga nḓila ya musalauno nahone i khou tikedza mushumo une wa vha kati wa u vhona uri hu khou tevhedzwa maitele o dzinginywaho nga nḓila yo teaho u itela u tsireledza vhagudi vha swikaho 9.7 miḽioni vhane vha vha vhone vha vhuelwaho nga mbekanyamushumo iyi ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe.
4. Vhuṱambo ha u fhululedza Ṅwedzi wa Vhafumakadzi
4.2.1. Muṱangano wa zwa Vhufhufhi ha Lushaka wa nga ha Mbeu (NAGS)
4.2.2. Maanḓalanga a zwa Vhufhufhi ha Vhadzulapo ha Afrika Tshipembe (SACAA), tshine tsha vha tshiimiswa tsha Muhasho wa Vhuendi o fara Muṱangano wa zwa Vhufhufhi ha Lushaka wa nga ha Mbeu (NAGS) we wa tshimbila zwavhuḓi fhaḽa vunḓuni ḽa KwaZulu-Natal nga Ḽavhuraru, ḽa 21 Ṱhangule 2024 u itela u ṱuṱuwedza zwa u shela mulenzhe ha vhafumakadzi kha sekhithara ya zwa vhufhufhi ya ḽifhasi hu tshi katelwa na u ṱuṱuwedza pfanelo dza vhafumakadzi kha sekhithara iyo.
4.3. Webina ya Dzingu ḽa Tshipembe ha Afrika ya nga ha u Maanḓafhadzwa ha Vhafumakadzi kha zwa Ikonomi
4.3.1. Muhasho wa Vhafumakadzi, Vhaswa na Vhathu vha re na Vhuholefhali u khou fara webina ya maḓuvha mavhili ya nga ha u maanḓafhadzwa ha vhafumakadzi kha zwa Ikonomi kha Dzingu ḽa Tshipembe ha Afrika ye ya thoma nga ḽa 21 na 22 Ṱhangule 2024.
4.3.2. Webina iyi i khou lavhelesa kha zwithu zwa ndeme zwa u maanḓafhadzwa ha vhafumakadzi kha zwa ikonomi nga maanḓa ho sedzwa kha sia ḽa mbambadzo na ikonomi, mihanga na thendelano dza lushaka na dza dzingu khathihi na zwivhuya zwa u maanḓafhadzwa ha vhafumakadzi, vhaswa na vhathu vha re na vhuholefhali kha zwa ikonomi.
5. Mafhungo a Dzitshaka
5.1 Muṱangano Zwawo wa Tshitshavha tsha Mveledziso ya Tshipembe ha Afrika (SADC), wa vhu44.
5.1.1 Khabinethe yo ṱanganedza mawanwa a Muṱangano Zwawo wa SADC wa vhu44 wa Vharangaphanḓa vha Mashango na Mivhuso we wa farelwa fhaḽa ḓoroboni ya Harare, kha ḽa Zimbabwe nga ḽa 17 Ṱhangule 2024.
5.1.2 Muṱangano uyu wo ṱuṱuwedza mashango a re miraḓo uri a thome u shumisa Khumbelo ya zwa Vhuthu ya Dzingu ḽa SADC nga mulandu wa gomelelo na miḓalo yo vhangwaho nga El Niño khathihi na uri a bvele phanḓa na u lavhelesa khombo dzi vhangwaho nga mutsho na kilima, hu tshi katelwa na zwiwo zwe zwa bvumbelwa uri zwi nga vha hone nga mulandu wa La Niña hu tshi itelwa uri a kone u bveledza maga a shishi ane a nga thusa kha u fhungudza masiandaitwa a zwiwo.
5.1.3 Muṱangano uyu wo dzhiela nzhele zwa u ḓo vha hone ha Thendelano dza u thoma Vhupo ha Vhararu ha zwa Mbambadzo yo Vhofholowaho vhukati ha Maraga Muthihi wa mashango a Vhubvaḓuvha na Tshipembe ha Afrika, Tshitshavha tsha Vhubvaḓuvha ha Afrika na SADC dzine dza ḓo ṋetshedza zwikhala kha miraḓo ya SADC tsha u dzhena kha mimaraga yo engedzwaho ya mashango a 26 ane a vha na vhadzulapo vha tshivhalo tshi swikaho 700 miḽioni khathihi na zwibveledzwa zwoṱhe zwa shango zwa masheleni a swikaho US$1 triḽioni.
5.1.4 Nga ha nndwa ya Israel na ḽa Paḽestina, Muṱangano wo dzhiela nzhele nga u vhaisala vhukuma nga ha zwiito zwa u ṱhaselwa ha vhadzulapo vha ḽa Paḽestina zwe zwa sia hu tshi vha na u lovha ha vhathu, u tshinyadzwa ha ndaka na nyimele dza zwa vhuthu dzine dza khou ṋaṋa u tsela fhasi. Wo dovha hafhu wa ita khuwelelo ya uri hu vhe na u vhewa ha mapfumo fhasi nga u ṱavhanya, u vhofhololwa ha vhathu vhoṱhe vho dzhiiwaho nga khani khathihi na u thomiwa ha nyambedzano hu tshi itelwa u bveledza thandululo ine ya ḓo vha ya tshifhinga tshilapfu kha khuḓano idzi.
5.2 Muṱangano wa Dzangano ḽa Zwiporo ḽa Tshipembe ha Afrika (SARA)
5.2.1 Khabinethe yo ṱanganedza nyambedzano nga tshifhinga tsha Muṱangano wa vhu13 wa SARA wa nga ha u khwinifhadzwa ha sekhithara ya zwiporo kha dzingu ḽa SADC tshipikwa hu u ṱoḓa u ita uri hu kone u vha na mbambadzo khulwane vhukati ha dzingu khathihi na u shumisa tshikhala itshi tsha zwa mbambadzo tshe tsha ḓiswa nga Vhupo ha Mbambadzo yo Vhofholowaho ha Dzhango ḽa Afrika.
5.2.2 Nḓowetshumo ya zwiporo ine ya khou ḓo shuma zwavhuḓi i ṱoḓa vhubindudzi vhuhulwane kha zwiporo khathihi na tshumisano ya vhukati ha mashango a dzingu ḽa SADC u itela u tandulula khaedu dzaḽo dzine dza kha ḓi vha nnzhi. Nḓowetshumo ya zwiporo ya dzingu yo ḓi dzulela u vha na khaedu dza vhugevhenga, u tswiwa na u tshinyadzwa ha themamveledziso.
5.2.3 Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo ḓiimisela u dzhia vhuḓifhinduleli haḽo ha u bveledza sekhithara ya zwiporo i shumaho zwavhuḓi, i re na vhuṱumani nahone ya musalauno nahone ḽi khou thoma u shumisa mbekanyamaitele na maga, u fana na Pulane ya zwa Vhuendi ha Thundu, u vusulusa, u tikedza na u ita uri mashumele a vhe a musalauno khathihi na uri zwiporo zwashu zwi vhe zwa maimo na mashumele a nṱha musi zwi tshi vhambedzwa na zwiṅwe.
B. Tsheo dza Khabinethe
(i) Tshiiiswa tsha zwa Vhueletshedzi ngomu kha Muhasho wa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku (DSBD)
(a) Khabinethe yo ṱanganedza u thomiwa ha tshiimiswa tsha vhueletshedzi kha DSBD sa zwe zwa sumbedziswa zwone kha Mulayo wa Mabindu Maṱuku wa Lushaka, wa 1996 (Mulayo 102 wa 1996), u ya nga he wa khwinifhadzwa ngaho.
(b) Uhu u thomiwa ha itshi tshiimiswa tsha vhueletshedzi hu khou itelwa u vhona uri hu vhe na vhuimeleli khathihi na u bveledzwa ha madzangalelo a mabindu maṱuku sa zwe zwa sumbedziswa kha Maano a Lushaka a Mveledziso na Ṱhuṱhuwedzo ya Mabindu Maṱuku kha ḽa Afrika Tshipembe.
(c) Mushumo muhulwane wa tshiimiswa itshi tsha vhueletshedzi u ḓo vha u eletshedza Minisṱa nga ha zwithu zwinzhi zwine zwa kwama nyaluwo ya mabindu maṱuku, zwine zwa katela zwilinganyo zwa lushaka zwine zwa elana na mveledziso ya mabindu maṱuku na milayo.
(d) Tshiimiswa itshi tsha vhueletshedzi tshi ḓo ṋetshedza muvhuso ngeletshedzo ya vhaḓivhi yo ḓitikaho nga vhuṱanzi ha ngoho ya nga ha mashumele a zwiteṅwa zwo fhambanaho zwa nga ha sisṱeme ya thikhedzo ya mabindu maṱuku u itela uri hu kone u vha na tshandukiso dzo khwaṱhaho dza mbekanyamaitele, khwiniso ya zwa milayo na u dzudzanywa ha maga a u tikedza zwiimiswa zwa vhuanḓanyi na mabindu maṱukuṱuku, maṱuku na a vhukati.
C. Mafhungo maswa kha Khabinethe
(i) Mvelelo dza Muṱangano wa vhu35 wa Mashango a re Miraḓo ya Thendelano dza Montreal (MOP) wa nga ha Thukhitha dzine dza fhungudza luvhemba lwa Ozone
(a) Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha Mvelelo dza Muṱangano wa vhu35 wa Mashango ane a vha miraḓo ya MOP dza nga ha Thukhitha dzine dza Fhungudza Luvhemba lwa Ozone we wa farelwa fhaḽa Nairobi, kha ḽa Kenya nga ṅwedzi wa Tshimedzi 2023.
(b) Kha muṱangano uyo, vhurumelwa ho ḓiimisela tshoṱhe uri vha ḓo tandulula thaidzo dza mishushedzo ine ya vha hone kha luvhemba lwa ozone khathihi na iyo ine ya vha hone na kha kilima ya ḽifhasi. Shango ḽa Afrika Tshipembe ndi ḽiṅwe ḽa mashango o sainaho Thendelano dza Montreal nahone u shela haḽo mulenzhe kha MOP ya vhu35 ho vha ho livhiswa kha u vhona uri pfanelo dza vhadzulapo vha Afrika Tshipembe dza u dzula kha vhupo ho tsireledzeaho khathihi na madzangalelo a shango sa zwe zwa sumbedziswa kha Ndayotewa, dzi khou tsireledzwa musi ho sedzwa uri dziṅwe dza khemikhaḽa dze dza ambiwa nga hadzo sa dzine dza kwama tsireledzo ya vhathu, dzi khou shumiswa kha shango, sa tsumbo, kha nḓowetshumo ya zwixwatudzi, vhulimi, zwidzimamulilo, ndango ya mufhe ngeno dziṅwe dzi tshi shela mulenzhe kha nyaluwo ya ikonomi.
(ii) Mvelelo dza Muṱangano wa Mashango a re Miraḓo (COP5) kha Muṱangano wa Minamata
(a) Khabinethe yo dzhiela nzhele mvelelo dza COP5 ye ya farelwa fhaḽa Geneva, kha ḽa Switzerland nga ṅwedzi wa Lara 2023. Uyu Muṱangano wa Minamata ndi wa ndeme vhukuma kha u vhona uri mutakalo wa vhathu hu tshi katelwa na mupo zwi khou dzula zwo tsireledzea kha tshinyalelo ine ya nga vhangwa nga mekhuri.
(b) Dziṅwe dza tsheo dzo dzhiiwaho henefho kha muṱangano uyo, dzi katela:
(i) datumu ntswa dzo ṱaluswaho zwavhuḓi dza u fhelisa u shumiswa ha zwibveledzwa zwine zwa vha na mekhuri zwine zwa katela zwiḓolo, (ii) U khwaṱhisa vhushaka na Vhongwaniwapo, (iii) thendelano ya vhungomu ha mekhuri ha 15mg/kg sa tshone tshikalo tsha mathukhwi o tshikafhadzwaho nga mekhuri kana o ṱanganaho na mekhuri.
(c) Dziṅwe tsheo dza zwa thekiniki dzi katela zwa u ṱanganedzwa ha ngeletshedzo dza u langa u bviswa ha mekhuri u ya shangoni na kha maḓi khathihi na u langa muhasaladzo wa mekhuri u ya kha dzingamufhe.
(iii) Mvelelo dza Muṱangano wa Mashango a re Miraḓo wa vhu28 (COP28) dza nga ha Guvhangano ḽa Muhanga wa UN wa nga ha Tshanduko ya Kilima (UNFCCC)
(a) Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha mvelelo dza COP28 ye ya farelwa fhaḽa Dubai, United Arab Emirates (UAE) nga ṅwedzi wa Nyendavhusiku 2023.
(b) Tsheo dza COP28 dzo livhiswa kha u fhungudza tshivhalo tsha muhasaladzo wa gese kha dzingamufhe u itela uri hu swikelwe tshipikwa tsha Thendelano dza Paris dza 20C khathihi na u thusa mashango ane a khou bvela phanḓa a re Miraḓo uri a kone u ṱanganedza masiandaitwa ane a si vhe avhuḓi a tshanduko ya kilima.
(d) Khabinethe yo dovha hafhu ya dzhiela nzhele zwithu zwa ndeme zwine zwa khou tea u swikelwa nga COP28 zwi ngaho (i) u khunyeledzwa ha mbekanyamaushumo ya mushumo ya miṅwaha mivhili ya Glasgow-Sharm el-Sheikh, (ii) u ṱanganedzwa ha Mbekanyamushumo ya Mushumo ya nga ha Tshanduko i Pfadzaho ya UAE u itela u ambedzana nga ha nḓila dzo fhambanaho dza tshanduko i pfadzaho – hune tsheo dza hone dza ombedzela ndeme ya zwa masheleni, mveledziso ya thekhinoḽodzhi na phiriselo khathihi na thikhedzo ya u engedza mashumele u itela u swikela tshanduko i pfadzaho nahone yo eḓanaho (iii) u thoma u shuma ha Tshikwama tsha Ndozwo na Tshinyalelo.
(e) Mashango a re Miraḓo o vhaisala nga u vhona uri a hu ngo kona u swikelwa tsipikwa tsha masheleni a swikaho U$100 biḽioni nga ṅwaha wa 2021, nahone nga nnḓa ha musi arali hu tshi nga ṋetshedzwa masheleni o eḓanaho, mashango ane a kha ḓi bvela phanḓa ha nga koni u thoma u tshi shumisa.
(f) Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi kha ḓi vha ḽo ḓiimisela u swikela zwipikwa zwaḽo nga fhasi ha UNFCCC khathihi na Thendelano dza Paris.
D. Mulayotibe
(i) Mulayotibe wa u Ṱoḓa Muyani na Lwanzheni na Phuluso (AMSAR) wa 2024
(a) Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha Mulayotibe wa AMSAR hu tshi itelwa vhupfiwa ha nnyi na nnyi. Mulayotibe uyu ndi une wa khou lavhelela u khwinisa Mulayo wa zwa Lwanzheni na Muyani, wa 2002 (Mulayo 44 wa 2002), une zwazwino wo no vha wa kale.
(b) Mulayotibe u khou lavhelela u ita uri hu vhe na u tsireledzea ha vhathu nga tshifhinga tsha musi hu na zwiwo zwa u ṱoḓwa na u phuluswa ha vhathu muyani na lwanzheni. Mulayotibe u dovha hafhu wa lavhelela u livhanya sisṱeme ya lushaka ya AMSAR na zwilinganyo khathihi na maitele a dzitshaka. Mulayotibe u ḓo dovha hafhu wa khwaṱhisa sisṱeme dza AMSAR u itela u engedza nyaluwo ya nḓowetshumo dza zwa vhufhufhi na dza lwanzheni nahone u ḓo dovha hafhu wa shela mulenzhe kha nyaluwo ya ikonomi.
E. U tholwa
U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa musi ho ranga u khwaṱhisedzwa ndalukano na u ṱanzwa madzina ho teaho.
(a) Miraḓo ya vhutumbuli ha bodo ya Zhendedzi ḽa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku:
(i) Mufumakadzi Vho Nonzuzo Makhanda (Mudzulatshidulo).
(ii) Mufumakadzi Vho Dorah Mosili.
(iii) Mufunakadzi Vho Xolisa Daku.
(iv) Mufumakadzi Vho Nontobeko Lubisi.
(v) Vho Luyanda Ntuane.
(vi) Mufumakadzi Vho Cingashe Motale.
(vii) Vho Pat Makape.
(viii) Mufumakadzi Vho Hilda Tsoadi.
(ix) Vho Avuyile Xabadiya.
(x) Vho Sinovuyo Mpakama.
(xi) Vho Waseem Carrim.
(xii) Vho Thembinkosi Bonakele; na
(xiii) Mufumakadzi Vho Keabetwe Mogorosi
F. Vhuṱambo vhune ha khou ḓa
1. Imbizo ya Phresidennde ya nga ha Ḽiedza ḽa Mveledziso ya Tshiṱiriki (DDM) fhaḽa Ekurhuleni
1.1. Phresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo fara vhuṱambo ha Imbizo ya Phresidennde ya nga ha DDM fhaḽa Masipala Muhulwane wa Ekurhuleni nga Ḽavhuṱanu, ḽa 23 Ṱhangule 2024 Tshitediamu tsha Tsakane, u itela u sengulusa mvelaphanḓa yo no swikelwaho kha pfulufhedziso dza nga ha nḓisedzo ya tshumelo.
1.2. Imbizo ya Phresidennde ya nga ha DDM i ḓo dzhenelwa nga vharangaphanḓa vha bvaho kha masia oṱhe a muvhuso vhane vha ḓo amba nga ha khaedu dza nḓisedzo ya tshumelo dzine zwitshavha zwa khou ṱangana nadzo hu tshi katelwa na u bveledza pulane dza uyu masipala muhulwane u ya nga maitele a Muvhuso Muthihi, Pulane Nthihi, Mugaganyagwama Muthihi.
1.3. Heyi Imbizo ya DDM ndi yone nḓila ya zwa vhukwamani yo khetheaho ine ya tou vha ya ḽino ḽa Afrika Tshipembe fhedzi nahone i ita uri ri vhe ḽiṅwe ḽa mashango a si gathi ane a davhidzana na vhadzulapo vhao nga nḓila yo tou livhaho ngauralo.
1.4. Vhadzulapo vha Ekurhuleni vha khou rambiwa uri vha ḓe nga vhunzhi u itela uri vha kone u amba nga ha pulane dzine dza vha hone dza u tandulula thaidzo dza ṱhahelelo ya maḓi khathihi na maga ane zwitshavha zwi tshi khou shumisana na vha ha Eskom zwa tea u a dzhia u itela uri hu si vhe na u dzulela u fhungudzwa ha muḓagasi.
2. U farwa ha Muṱangano na Ṱano ḽa zwa Vhufhufhi ha Afrika
2.1 Khabinethe yo dzhiela nzhele na u ṱanganedza uri shango ḽa Afrika Tshipembe ḽi fare Muṱangano na Ṱano ḽa zwa Vhufhufhi ha Afrika fhaḽa ḓoroboni ya Johannesburg u bva nga ḽa 16 u swika 17 Khubvumedzi 2024. Muṱangano uyu na ṱano zwi tou vha vhuṱambo vhuhulwane vhukuma ha zwa mbambadzo kha nḓowetshumo ya zwa vhufhufhi.
2.2 U ḓadzisa kha izwo, vhuṱambo uvhu vhu vhea shango ḽa Afrika Tshipembe sa fhethu havhuḓi ha zwa vhuendelamashango khathihi na u ṋea tshikhala tsha u vhambadza zwiṅwe zwibveledzwa zwa ḽa Afrika Tshipembe kha vhane vha khou shela mulenzhe kha uyu Muṱangano na Ṱano.
3. Muṱangano wa nga ha zwa Vhufhalali
3.1 Vha Khomishini ya Vhupulani ya Lushaka, vha Dzangano ḽa Dzitshaka ḽa nga ha Vhufhalali na vha Mbekanyamushumo ya Mveledziso ya UN vha khou ramba Muṱangano wa nga ha Vhufhalali fhaḽa ḓoroboni ya Johannesburg u bva nga ḽa 20 u swika 23 Ṱhangule 2024.
3.2 Muṱangano uyu u khou ḓo lavhelesa na u amba nga ha zwa vhufhalali sa tshone tshiitisi tshihulwane tsha mveledziso, ho sedzeswa nga maanḓa kha u shumiswa nga nḓila yo fhelelaho ha masheleni a zwa vhufhalali na tshumisano ya vhukati ha dzitshaka.
4. Ṅwedzi wa zwa Vhuendelamashango
4.1 Mbekanyamushumo ya Ṅwedzi wa zwa Vhuendelamashango wa ṅwaha wa 2024, une wa ḓo thoma u bva nga ḽa 1 u swika 30 Khubvumedzi 2024, yo rwelwa ṱari fhaḽa Kapa Devhula musi hu tshi khou ṱanganedzwa ṱhoḓea ya u engedza ndeme ya zwa vhuendelamashango u mona na shango.
4.2 Musi shango ḽi tshi khou ramba vhaeni vha fhano hayani na vha dzitshaka uri vha ḓe vha tandule vhupo havhuḓi ha zwa vhuendelamashango ha ḽa Afrika Tshipembe, mvelele na sialala ḽi tshilaho, muvhuso u kati na mushumo wa u engedza hafhu sekhithara iyi nga u vula zwikhala zwi sa athu vulwaho zwa vhuendelamashango kha vhupo ha zwikolobulasi zwashu, miḓini na kha dziḓorobo ṱhukhu. Nga u ita izwi, ri ḓo dovha hafhu ra alusa ikonomi yashu na u ita uri i vhe ikonomi ya tshaka dzo fhambanaho fhano kha ḽa Afrika Tshipembe.
5. Madalo a Muvhuso kha Riphabuḽiki ya Vhathu ya Shango ḽa China (PRC)
5.1 Muhulisei, Phresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo fara lwendo lwa Madalo a Muvhuso lwa u ya ngei PRC u bva nga ḽa 2 u swika 5 Khubvumedzi 2024 ane madalo ayo a ḓo khwaṱhisa tshoṱhe vhushaka ha zwa vhudipuḽomati na mbambadzo vhukati ha mashango aya mavhili. Madalo aya a khou vha hone nga murahu ha Madalo a Muvhuso a Vhuṋa (4) a Phresidennde Vho Xi Jinping fhano kha shango ḽa Afrika Tshipembe nga ṅwaha wa 2023.
5.2 Shango ḽa China ndi mushumisani muhulwane kha zwa mbambadzo na shango ḽa Afrika Tshipembe, he mbambadzo dza vhukati ha mashango aya mavhili dza vha henefha kha masheleni a swikaho US$34 biḽioni nga ṅwaha wa 2023, dzo vhumbwa nga zwivhambadzelwannḓa zwa mutengo wa masheleni a swikaho US$12 biḽioni khathihi na zwiṱunḓwa zwa mutengo u swikaho US$22 biḽioni. Shango ḽa China ḽo ḓi dzulela u vha shango ḽi shelaho mulenzhe vhukuma kha fulo ḽa zwa vhubindudzi ha ḽa Afrika Tshipembe nahone ndi ḽone tshiko tshihulwanesa tsha vhuvhambadzelannḓa ho livhaho.
5.3 Hu khou lavhelelwa u swikelwa thendelano dza ndeme dzo vhalaho nga tshifhinga tsha aya Madalo a Muvhuso, hu tshi katelwa na Thendelano dza Muhanga wa nga ha Koporasi ya Mveledziso, ndinganyelo ya mbambadzo na nyengedzedzo ya tswikelo ya maraga.
5.4 Vhurumelwa ha Afrika Tshipembe vhu ḓo dovha hafhu ha shela mulenzhe kha Foramu ya Tshumisano ya vhukati ha ḽa China na Afrika (FOCAC) ine ya ḓo vha hone nga ḽa 4 u swika 6 Khubvumedzi 2024.
5.5 FOCAC ndi maitele a tshumisano ya tshaka nnzhi a vhukati ha shango ḽa China na mashango a Afrika nahone a dzhiiwa sa yone nḓila ya tshumisano vhukati ha Chinese’s Belt and Road Initiative ane a vha maano a mveledziso ya themamveledziso ya ḽifhasi a shango ḽa China.
G. Milaedza
1. Lushaka lu fhenyaho
1..1. Vhoramitambo vha shango ḽashu vha vhanna na vha vhafumakadzi vha khou bvela phanḓa na u fhefheḓisa fuḽaga yashu nṱha kha mitambo ya tshaka dzo fhambanaho u mona na ḽifhasi vha dovha hafhu vha ri vhofhekanya sa shango.
1..2. Dzingweṋa dzashu dza ḽifhasi dza mutambo wa ragabii, Springboks, dzo kunda shango ḽa Australia lwa vhuvhili nahone a vha athu kundwa u swikela zwino kha mitambo ya Vhugweṋa ha Ragabii.
1..3. Shango ḽa Australia ḽo dovha hafhu ḽa vha hone fhethu ha gundo ḽihulu kha Dricus du Plessis musi a tshi dovha hafhu a dzhia thitele ya mulemekati wa UFC nga u kunda Israel Adesanya wa ḽa Nigeria ngei ḓoroboni ya Perth.
1..4. Thimu ya Proteas yone yo khunyeledza luṱa lwayo lwa u wina nga u kunda thimu ya West Indies kha mutambo wayo wa ndingo ya vhuvhili ya mutambo wa khirikhethe fhaḽa Guyana nga u wina ndingo iyo nga 1-0.
1..5. Thimu ya Afrika Tshipembe yo wina mendele muthihi wa musuku, miraru ya siḽivhere na mivhili ya buronzo kha mitambo ya Oḽimpiki ya ṅwaha wa 2024 ye ya farelwa fhaḽa Paris, zwine zwa vha u engedza mendele yavho kavhili musi i tshi vhambedzwa na ye vha i wana kha Mitambo ya Oḽimpiki dza Tokyo ya ṅwaha wa 2021. Gundo iḽi ḽi ḓo dzula mihumbuloni yashu lwa tshihinga tshilapfu.
1..6. Sa lushaka ri khou pembelela thimu ya relay ya ḽa Afrika Tshipembe ya Bayanda Walaza; Bradley Nkoana; Shaun Maswanganyi na Akani Simbine nge vha wina mendele wa siḽivhere kha makhaulatshele a mbambe ya vhanna ya 4x100m. Vho vunḓa rekhodo ntswa ya ḽa Afrika nga sekonde dza 37.57. Hafhu, Jo-Ane van Dyk o wina mendele wa siḽivhere kha mutambo wa javelin ya vhafumakadzi.
1..7. Gundo heḽi ḽi sumbedza maanḓa ane mitambo ya vha nao a u ṱanganya vhathu na u pfukekanya mikaṋo. Khabinethe i khou ṱuṱuwedza vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe uri vha shumise itshi tshifhinga tsha u ṱanganya vhathu sa tshikhala tsha u kwamana na vhaṅwe vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe u itela u fhaṱa lushaka lune ra tama u ḓiwana ri tshi dzula khalwo.
2. U fhululedza
Khabinethe yo livhisa maipfi ayo a u fhululedza na u tamela mashudu kha:
• Ralunako wa Afrika Tshipembe wa ṅwaha wa 2024, Mufumakadzi Mia le Roux, khathihi na u ṱanganedza u konḓelela hawe. Mia le Roux o imela muya wa vhukuma wa ḽa Afrika Tshipembe wa u kunda naho zwi tshi konḓa nge a vha ene muthu wa u tou thoma ane a vha na vhuholefhali (ha u sa pfa zwavhuḓi) u ambadzwa khare ya u vha muwini wa muṱaṱisano wa Ralunako wa Afrika Tshipembe. Khabinethe i khou mu tamela mashudu kha vhuḓifhinduleli hawe vhuswa sa muambasada wa ḽa Afrika Tshipembe.
• Muhaṱuli Muhulwane Vho Raymond Zondo, vhane vha khou ya u awela mafheloni a ṅwedzi wa Ṱhangule 2024 nga murahu ha mushumo wavho wavhuḓi kha zwa vhulamukanyi we wa dzhia miṅwaha i swikaho 27.
• Mufumakadzi Vho Fikile Marakalla, vhe vha wana vhuimo ha vhuvhili kha khethekanyo ya zwifanyiso kha vhuṱambo ha Pfufho dza Nyanḓadzamafhungo dza SADC dza 2024. Vho thoma mushumo wavho fhaḽa kha Muhasho wa Sisteme dza Mafhungo na Vhudavhidzani ha Muvhuso sa inthene nahone zwazwino vho tholwa sa muraḓo wa tshigwada tsha u dzhia zwifanyiso tsha Muthusaphresidennde.
• Vho Benjamin Moshatama vha Chanel Africa Radio, vhe vha wana vhuimo ha vhuvhili kha khethekanyo ya zwa radio kha vhuṱambo ha Pfufho dza zwa Nyanḓadzamafhungo dza SADC dza 2024.
• Tshigwada tsha mitshino, Wu Tang Cru tsha fhaḽa ḓoroboni ya Durban nge tsha wina mendele wa musuku na wa siḽivhere kha muṱaṱisano wa Vhugweṋa ha Mitshino ya Tshiṱaraṱani ya Ḽifhasi ya UDO. Tshigwada itshi tsho wana mendele wa musuku kha tshigwada tsha Vhukati tsha vha miṅwaha ya fhasi ha 14 he tsha fhedza tsho ambadzwa khare ya u vha Ngweṋa dza Ḽifhasi dza vha Vhukati.
• Vho Dada Morero, ṋeḓoro muswa wa Johannesburg ane a kha ḓi tou bva u nangiwa, khathihi na u vha tamela mashudu musi vha tshi khou dzhia vhuḓifhinduleli ha u ranga phanḓa Masipala Muhulwanesa kha shango ḽa Afrika Tshipembe.
3. Ndiliso
Khabinethe yo ṱahisa maipfi ayo a ndiliso kha dzikhonani na vha muṱa wa:
• Phrof Muxe Nkondo, vhe vha vha vhe radzipfunzo a ḓivheaho kha zwa mbekanyamaitele ya zwa matshilisano na vhufa. Vho shela mulenzhe muhulwane kha mveledziso ya mbekanyamushumo dza muvhuso kha masia a fanaho na vhuendelamashango, vhudzulo ha vhathu na ndangulo ya muvhuso, saintsi na thekhinoḽodzhi, vhutsila na mvelele.
• Vho William Smith, Muḓivhi wa pfunzo dza mbalo na saintsi vha dovha vha vha muwani wa muṅene wa maimo a nṱha wa National Order of the Baobab. Vho William vho thusa vhagudi vhanzhi nga ngudo dza thero dza Mbalo na Saintsi, Ḓivhavhutshilo na luambo lwa Luisimane kha mbekanyamushumo ya Learning Channel ya vha ha SABC. Ndi vhone muthu wa u thoma u ita zwa mudededzi wa u tou vhona nga maṱo kha tshikirini phanḓa ha musi zwa didzhithaḽa zwi tshi thoma.
• Mufumakadzi Vho Zanele Mbokazi-Nkambule, vhe vha vha vhe muhashi kha Ukhozi FM vha dovha vha vha mutumbuli wa Crown Gospel Awards.
Mbudziso: Mufumakadzi Vho Nomonde Mnukwa – Muambeli wa Muvhuso o tou Farelaho
Luṱingotendeleki: 083 653 7485
