1. U thomiwa ha mbekanyamushumo dza ndeme dza muvhuso
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza u sainwa ha thendelano dza 26 dzi eḓanaho R94 biḽioni maḓuvhani a Madalo a Tshiofisi nga Muphuresidennde wa China Vho Xi Jinping. Thendelano dzo sainwaho dzi katela R12 biḽioni ya u fhaṱa ḽimaga ḽa u bveledza mimoḓoro Afrika Tshipembe, khadzimiso ya US$500 miḽioni kha Eskom u itela mveledziso ya themamveledziso na US$2.5 wa biḽioni ya pfuluphedziso ya ndambedzo ya Transnet u bva kha Bannga ya Mveledziso ya China.
Sa tshipiḓa tsha Foramu ya vhuvhili nga ha Nyanḓano ya China na Afrika (FOCAC), Muphuresidennde Vho Xi Jinping vho fulufhedzisa US$60 wa biḽioni u itela mveledziso ya Afrika.
U ṱanganedzwa ha Mulevho muswa na Pulani dza Mashumele zwa (2016-2018) ngei kha FOCAC hu pfumbisa nyaluwo ya vhuḽedzani vhukati ha Afrika na China, vhune ha ḓo honolola mbambadzo ntswa na zwikhala zwa vhubindudzi u thusa u ṱuṱula nyaluwo ya ikonomi.
Ikonomi yo dovha hafhu ya ṱanganedza thikhedzo ya ikonomi musi BMW Group ya Afrika Tshipembe i tshi ḓivhadza vhubindudzi ha R6 biḽioni ngei ḽimagani ḽavho ngei Rosslyn, Pretoria, vhune ha khwaṱhisedza ndeme ya vhuḽedzani vhune ha vha hone vhukati ha mabindu na muvhuso, na mushumo une mabindu a ita kha mveledziso ya ikonomi.
1.2. Nga Ḽavhuvhili, ḽa dzi 8 Nyendavhusiku, Muphuresidennde Vho Zuma vho ṋetshedza Pfufho dza Lushaka kha vhadzulapo vha Afrika Tshipembe na vhaḓivhalea vha bvaho mashangoni a nnḓa vhe vha shela mulenzhe kha nyaluso ya vhuthu. Pfufho dza Lushaka ndi tshifhinga tsha u bvisela khagala huhulu, u pembela na u ḓihudza kha vhathu vhashu.
Dzi pembelela zwo swikelelwaho nga vhathu, vhathu vhe vha ḓikumedzela na ndingo dza vhathu dzine dza ita uri shango ḽashu ḽi vhe ḽa khwine. Ri vulela muṅadzi vhaṱanganedzi vha Pfufho dza Lushaka dza 2015.
1.3. Khabinethe i humbela maAfrika Tshipembe uri vha shumise maḓi nga vhulondo. Izwi ndi u tikedza tshivhalo tsha maga o dzhiwaho a u fhelisa ṱhahelelo ya maḓi, ine yo engedzwa na nga mufhiso muhulu we shango ḽa tshenzhela vhegeni dzo fhiraho. Ngenovho mvula dza maḓuvhani a si gathi o fhiraho kha zwiṅwe zwipiḓa zwa shango ḽashu dzo fhungudza mutsiko, ṱhahelelo ya maḓi shangoni ḽashu i kha ḓi vha khaedu khulu nahone i ṱoḓa uri roṱhe ri shumise maḓi nga vhulondo na nga vhuḓifhinduleli.
1.4. Khabinethe yo ṱahisa u ṱanganedza hayo kha maAfrika Tshipembe vhe vha shela mulenzhe ṋaṅwaha kha fulo ḽa Maḓuvha 16 a u lwa na Pfudzungule kha Vhafumakadzi na Vhana, ḽe ḽa fhela mulovha. Ṱhoḓisiso dza zwino dzi sumbedza tshivhalo tsha nṱha tsha u kavhiwa nga tshitzhili tsha HIV, zwihulusa vhukati ha vhafumakadzi vhaṱuku na vhasidzana kha ḽa Afrika vha re vhukati ha miṅwaha ya 15 na 24.
MaAfrika Tshipembe vha khou ṱuṱuwedzwa u isa phanḓa nndwa iyi kha matshilo a ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe sa tshipiḓa tsha Fulo ḽa u Lwa na Pfudzungule kha Vhafumakadzi na Vhana ḽa #365 Days Campaign na fulo ḽa #CountMeIn ḽine ḽa ḓo itea ṅwaha woṱhe uḓaho.
Nga kha mafulo aya mavhili, Fulo ḽa #365 Days Campaign na # CountMeIn, shango ḽi fanela u bvela phanḓa u kuvhanganya miraḓo ya tshitshavha, zwi hulusa vhanna, u farana na muvhuso kha u lwa na tshifheṱi itshi.
Ndi vhuḓifhinduleli ha lushaka, muthu nga eṱhe kana roṱhe, u fhelisa u phaḓalala ha tshitzhili nga u londola mitakalo yashu na ya vhaṅwe.
1.5. Khabinethe yo ṱanganedza mvelaphanḓa yo itwaho nga Khoro ya Sainthifiki na Ṱhoḓisiso dza Nḓowetshumo kha u bveledza maitele vhubveledzi kavhili a zwieluli zwa HIV.
Izwi zwi sendedza nḓowetshumo ya mutakalo tsini ha vhutsireledzi ha dzilafho vhu konadzeaho lwa ikonomi. Zwenezwi shango ḽi khou lwa na u wana dzilafho ḽa HIV na AIDS, maAfrika Tshipembe vha kha ḓi lavhelelwa u ita vhudzekani ho tsireledzwaho na u edzisa mulayo wa ABC (U ḓibvisa, U fulufhedzea na u shumisa tshitsireledzi) u itela u tsireledza u kavhiwa huswa.
1.6 Khabinethe i fhululedza vhagudi vhoṱhe, matshudeni, vhadededzi, maḽekitshara, zwikolo na magudedzi a pfunzo dza nṱha kha u fhedza ṅwaha wa pfunzo nga ndila i bveledzaho, na musi ho ḓi vha na khaedu dze ha ṱanganwa nadzo vhukati ha ṅwaha. Khabinethe i dovha hafhu u tamela mashudu avho vhe vha tenda u fhirisela milingo yavho phanḓa uri i ṅwalwe hafhu nga 2016.
1.7 Muhasho wa Mveledziso ya Matshilisano, u tshi shumisana na Muhasho wa Vhupileli na Zhendedzi ḽa Mveledziso ya Vhaswa ḽa Lushaka, i ḓo vha na Gammba ya Vhaswa ya Lushaka ya vhurathi. Izwi ndi mbekanyamushumo ya mveledziso ya vhurangaphanḓa ha vhaswa vhune ha lingedza u shandukisa vhuḓifari, mikhwa na u maanḓafhadza vhaswa nga ha zwikhala zwi re hone phanḓa havho. Gammba i dovha hafhu ya thusa nga u alusa na u funza vhatukana vhaṱuku uri vha aluwe vha vhe vhanna vhane vha ṱhonifhaho vhafumakadzi.
1.8 Thendelano ya vhavhili yo sainwaho vhukati ha Minisiṱa wa Pfunzo ya Nṱha na Vhupfumbudzi, Vho Dokotela Blade Nzimande, na vhaḽedzani vha BRICS – Brazil, Russia, India na China – i na ndivho ya u bveledza muhangarambo wa nyanḓano kha zwa pfunzo.
Thendelano i katela pfunzo ya nnyi na nnyi, maano a mbekanyamaitele ya pfunzo, magudedzi na pfunzo ya nṱha ya Vhupfumbudzi na Pfunzo ya Mishumo ya Zwanḓa na ya Thekhinikhala (TVET). Magudedzi a TVET ndi one are na khonadzeo ya u honolola zwikhala zwa ikonomi zwa vhaswa, ngeno dzi tshi tandulula khaedu dza tshaeho ya mishumo, u sa eḓana na vhushai vhukwamaho zwitshavha.
Thendelano iyi, ine ya ḓo khwinisa mafunzele na pfunzo ya vhadededzi, i ḓo vha ya vhofha yunivesithi dza BRICS u tikedza thandela dza ṱhoḓisiso dza vhanzhi, u ṱuṱuwedza tshumisano ya mbekanyamushumo kha pfunzo dza phanḓa ha digirii, dza vhudokotela na dza phanḓa ha vhudokotela na tshumisano ya u ganḓisa mvelelo dza sainthifiki.
1.9 Muhasho wa Saintsi na Thekonoḽodzhi wo vha ṋemuḓi wa Foramu ya Saintsi Afrika Tshipembe fhasi ha thero “U ṱuṱula nyambedzano nga ha saintsi”. Mashango a fhiraho 45 o shela mulenzhe kha nyambedzano nga ha vhuṱumani vhure hone vhukati ha saintsi, thekinoḽodzhi na vhutumbuli na tshitshavha, zwihulusa kha vhungomu ha mveledziso. Foramu yo ḓo vha ya shuma u khwaṱhisa maano a dzitshakhatshakha a saintsi a Afrika Tshipembe, vhuḽedzani ha vhutumbuli na thekinoḽodzhi.
1.10 Afrika Tshipembe ḽi ḓo imelelwa kha Khoro ya Dzangano ḽa Maḓanzhe ḽa Dzitshakhatshakha. Iḽi ndi ḽiga ḽihulu kha u swikelela khonadzeo ya shango na ya dzhango kha sekithara ya lwanzheni.
Dzangano ḽi na vhuḓifhinduleli ha u swikelela tsheo kha mafhungo a ḽifhasi a malwanzhe, u bva kha Ikonomi ya Malwanzhe, u vhurangeli ha u phalala na mafhungo a tsireledzo na vhutsireledzi lwanzheni.
U shela mulenzhe kha dzangano iḽi zwi ḓo tikedza mbekanyamushumo dza muvhuso dza u honolola khonadzeo ya shango kha mafhungo a maḓanzhe nga kha Blue Oceans Economy Strategy na Operation Phakisa, dzine ndivho yadzo ndi u sika mishumo i fhiraho miḽioni nthihi nga ṅwaha wa 2033.
1.11 Mmbi ya Vhupileli ya Lushaka ya Afrika Tshipembe yo thoma vhege dzo fhiraho maitele a u khwinisa Salisbury Island Naval Station ngei Durban uri hu shume sa beizi ya maswole a maḓini. U khwiniswa uhu hu ḓo khwinisa vhukoni ha vhupileli nahone ha dovha ha shela mulenzhe kha ikonomi ya maḓanzhe.
1.12 Muhasho wa zwa Mutakalo, u tshi khou shumisana na Soul City na Times Media, wo rwela ṱari tshiṱitshi tsha thelevishini tsho ḓikumedzelaho kha mutakalo na matshilele avhuḓi tshi vhidzwaho The Good Life Network kha DStv tshanele 199. Tshiṱitshi itshi tshi ṋea nga u fhambana, u mvumvusa na mafhungo ngaha mufusho wa tsiko wa fhano hayani, mutakalo na nyonyoloso, pfanelo dza vhathu, vhudzekani ha vhaswa, HIV na TB, khathihi na pfanelo dza vharengi na mbeu. Khabinethe i ita khuwelelo kha maAfrika Tshipembe uri vha ṱalele tshanele iyi.
2. Tsheo dza Khabinethe dza Ndeme
2.1 Khabinethe yo tendela u ganḓiswa ha Thangela Mulayotibe ngaha Ndindakhombo ya Mutakalo ya Lushaka (NHI) ya Afrika Tshipembe, u itela vhupfiwa ha vhathu. NHI ndi tshipiḓa tshihulwane tsha muvhuso tsha khwiniso ya sekithara ya mutakalo.
Mbekanyamaitele iyi i kumedza vhukoni ha muvhuso u ṋetshedza tshumelo ya dzilafho kha vhoṱhe vhane vha dalela zwishumiswa zwa zwa mutakalo. I ḓo lambedzwa nga kha tshikwama tsha vhukati tshine tsha ḓo kona u swikelelwa na nga madokotela a dzilafho a phuraivethe vhane vha funa u shela mulenzhe kha tshikimu itshi. Musi yo no pendelwa, mbekanyamaitele iyi i ḓo thomiwa i tshi khou ḓi aluswa nga ṅwaha nga ṅwaha nahone yo sedzesa nga maanḓa kha u thomiwa fhethu hune a hu na tshumela zwazwino.
Minisiṱa wa zwa Mutakalo, Vho Dokotela Aaron Motsoaledi, ṋamusi vha ḓo amba na vhoramafhungo nga ha uri NHI i ḓo tou thomiwa hani.
2.2 Khabinethe yo tendela Mbekanyamaitele ya Lushaka yo Ṱanganelanaho ya Mveledziso ya Vhana Vhaṱuku.
Mbekanyamaitele yo bveledzwa ho itwa vhukwamani na vhathu vha kwameaho vho fhambanaho kha sekithara. Yo fhira kha vhukwamani na tshitshavha nga Luhuhi 2015.
Mbekanyamaitele yo ṱanganelanaho ya ECD i ḓo vhona uri vhana vhaṱuku na vhaunḓi vhavho vha a kona u swikelela tshumelo yo fhelelaho ya maimo a nṱha ya ECD u bva vha tshi bebwa u swika kha Gireidi R. Mbekanyamaitele i engedza tshumelo u swika kha vhana vha miṅwaha ya malo vhare na vhukundelwi kha nyaluwo. Mbekanyamaitele i dovha hafhu ya ṋea muhangarambo wa vhuṱoli na vhulavhelesi u itela uri i kone u thomiwa zwavhuḓi kha vhana vhoṱhe hu sa sedzwi muvhala, mbeu kana vhurereli.
2.3 Khabinethe yo tendela Thangela Mulayotibe ngaha Pfanelo dza Vhathu vha re na Vhuholefhali na Maitele awo a Kuthomele. Izwi zwo livhanywa na Zwipikwa zwa Mveledziso i Vhuedzaho ya vhuholefhali vhukatelaho, ho tendelanwaho nga Buthano Guṱe ḽa Mbumbano ya Dzitshakha (UN) nga Tshimedzi 2015.
Mbekanyamaitele i ḓo ṱavhanyisa tshanduko na mbuedzedzo nga ha u katela ho fhelelaho, u ṱanganya na u eḓanya vhathu vha re na vhuholefhali.
2.4 Khabinethe yo tendela u ganḓiswa ha Mbekanyamaitele ya Vhuthathatshili ya Lushaka u itela vhupfiwa ha vhathu. Mbekanyamaitele i vhea tshirunzi tsha vhathu sa wone ṅwongo wa mveledziso nga u lingedza u eḓanya vhukati ha u avhela zwiko zwa masheleni kha thikhedzo dza vhubindudzi fhethu ha nṱhesa ha tshumelo, u ṋea tshumelo kha miṱa i sa i wani, ngeno hu tshi khou khwaṱhiswa na u vusuludza themamveledziso ya vhuthathatshili.
2.5 Khabinethe yo tendela u kumedzwa Phalamenndeni ya Afrika Tshipembe ha Muvhigo wa Tshifhinga wa vhuṱanu (2009-2014) nga ha u Thomiwa ha Guvhangano ḽa u Fheliswa ha tshaka dzoṱhe dza Khethululo ya Vhafumakadzi. Muvhigo u ṋea manweledzo nga ha mashumele kwao a milayo yo fhambanaho, mbekanyamaitele na mbekanyamushumo dzo thomiwaho na dzinṱha dza shango dzo swikelelwaho kha u maanḓafhadza vhafumakadzi na u eḓanya mbeu. Muvhigo u dovha wa dzhiela nṱha uri hu na khaedu dzi no konḓisa kha u fhelisa u sa eḓana na khethululo shangoni ḽashu.
2.6 Khabinethe yo tendela u ganḓiswa ha Mvetamveto ya Pulane dza Mashumele dza Lushaka dza u Lwa na Tshitalula, Khethululo nga Muvhala, Vengo ḽa vhabvannḓa na u sa Konḓelelana hu re na vhushaka na khethululo, u itela vhupfiwa ha vhathu.
Pulani iyi yo ṱanganelana nahone ndi maano a lushaka a sisitematiki ane ndivho yawo ndi u lwa na khethululo nahone a fhaṱa Afrika Tshipembe ḽa vhukuma ḽa dimokirasi ḽi si na khethululo nga muvhala na mbeu.
I ṋea muhangarambo wa maga o pfananywaho nahone a vhuedzaho ane a ḓo dzhiwa nga shango ḽoṱhe u tandulula masiandoitwa mavhi a tshiṱalula na khethululo nga muvhala. Izwi zwi thusa Afrika Tshipembe u swikelela zwipikwa zwaḽo zwa dzitshakhatshakha, zwa dzingu na lushaka, zwi hulusa Mulevho wa Durban na Mbekanyamushumo ya Mashumele yo tendelanwaho nga UN ngei Muṱanganoni wa Ḽifhasi wa u lwa na Tshiṱalula nga 2001.
2.7 Khabinethe yo toololelwa nga ha mvelaphanḓa yo itwaho kha mbekanyamushumo ya muratho wa didzhithaḽa. Yo tendela u thomiwa ha tshifhinga tsha tshedza kavhili tsha tshirathisi tsha khasho ya didzhithaḽa Afrika Tshipembe nga ḽa dzi 1 Luhuhi 2016.
U rathiswa uhu u bva kha anaḽogo u ya kha tshumelo ya khasho ya didzhithaḽa hu bvisa tshirathisi tsha radio tshine tsha khou ṱoḓea tsho teaho nḓisedzo ya tshumelo ya burodibennde thendeleki. Izwi zwi ḓo engedza u ṱaṱisana ha ikonomi ya Afrika Tshipembe nga u vusuludza nḓowetshumo ya khasho, u khwaṱhisa nḓowetshumo ya vhubveledzi ha zwithu zwa eḽekithironiki, u sika mishumo, na u bveledza khasho ya mafhungo a hayani na o fhambanaho.
2.8 Khabinethe yo toololelwa nga ha mawanwa a Muvhigo wa Zwisumbi zwa Saintsi, Thekinoḽodzhi na Vhutumbuli wa Afrika Tshipembe wa 2014 na nḓowelo kha mashumele a Sisiṱeme ya Vhutumbuli ya Lushaka (NSI), une wa bviswa nga ṅwaha nga Khoro ya Vhueletshedzi ya Lushaka nga ha Vhutumbuli.
Muvhigo u shumisa zwisumbi zwa shishi u ṱola mashumele na u shela mulenzhe ha NSI kha zwipikwa zwa lushaka zwa ndeme zwa ṅwalwaho ngomu ha Pulani ya Mveledziso ya Lushaka (NDP) na maṅwe maṅwalwa a mbekanyamaitele ane a shela mulenzhe kha mveledziso ya ikonomi na matshilisano.
2.9 Khabinethe yo tendela u khwiniswa ha zwiṱiriki zwa madzhisiṱaraṱa Limpopo na Mpumalanga, na u ṋanga Khothe ya Madzhisiṱaraṱa wa Lephalale sa hune ha ḓo dzula Khothe Khulwane ya Limpopo, sa maga a tshifhinganyana u swikela khothe yo ḓiimelaho ya tshoṱhe yapo ya Luṱa ulwu i tshi fhaṱwa.
U khwiniswa ha zwiṱiriki zwa madzhisiṱiraṱa na fhethu ha mikano ya u shumela ha Luṱa lwa Khothe Khulwane ndi tshipiḓa tsha u khwinisa mbekanyamaitele ine ndivho yayo ndi u lugisa tshinyalelo yo vhangaho muvhuso wa tshiṱalula wa kale. Zwi dovha zwa vha tshipiḓa tsha tshanduko yo ṱanḓavhuwaho ya ndeme ya u khwaṱhisa uri vhathu vha kone u swikelela mulayo, zwine zwo ṱumanywa na Ndayotewa ya Riphabuliki ya Afrika Tshipembe ya 1996.
2.10 Khabinethe yo tendela muvhigo ngaha mvelaphanḓa ya u thomiwa ha tsheo dza Khabinethe ngei Limpopo u ya nga Tshiteṅwa 100 (1) (a) tsha Ndayotewa.
Khabinethe yo tendela u bviswa ha Tshiteṅwa 100 (1) (a) nga dzi 31 Ṱhafamuhwe 2016 fhethu hu tevhelaho mihashoni ya vunḓu ḽa Limpopo: Mutakalo, Vhuendi, Tshumelo ya tshitshavha, Dzibada na Themamveledziso na Tshikwama tsha vunḓu.
Khabinethe yo tendela u bviswa hu na zwikhukhulisi ha Tshiteṅwa 100 (1) (a) kha Pfunzo u itela u khurela nḓila uri Tshikwama tsha Vunḓu tshi kone u thoma zwavhuḓi Tshiteṅwa 18 tsha Mulayo wa Ndangulo ya Masheleni a Tshitshavha, 1999 (Mulayo 1 wa 1999) Muhashoni wa Pfunzo wa Limpopo, hu na thikhedzo i bvaho muvhusoni wa vhukati.
Khabinethe yo tendela tsheo dzi tevhelaho kha Mulangavunḓu na Miraḓo ya Khorotshitumbe ya Masheleni na ya Pfunzo:
a) U khwaṱhisa mihasho ya mavunḓu nga u thola vhashumi vhare na vhukoni;
b) U fhedzisa u tholwa ha zwikhala zwa vhalanguli vha nṱha; na
c) U lwa zwi khagala na u kundelwa vhurangaphanḓa na tshanḓa nguvhoni.
2.11 Khabinethe yo tendela Afrika Tshipembe u vha ṋemuṱa wa Muṱangano wa maimo a nṱha wa Nyambedzano ya u Lwa na zwidzidzivhadzi u bva nga dzi 11 u swika dzi 12 Ṱhafamuhwe 2016, une wa ḓo vha u fhasi ha Mbumbano ya Afrika.
Izwi ndi dzulo ḽa u ṱola Nyambedzano ya u Lwa na Zwidzidzivhadzi ya Afrika na Russia, ine ndivho yayo ndi u kumedza maimo a muhumbulo muthihi nga ha u lwa na thaidzo ya zwidzidzivhadzi ya ḽifhasi. Izwi zwi ḓo ambiwa ngazwo ngei kha Dzulo ḽo khetheaho ḽa UNGA nga Lambamai 2016. Nndwa ya u lwa na zwidzidzivhadzi i khou tshimbilelana na NDP nahone Nyambedzano i ḓo ṋea luvhanḓe lwa u isa phanḓa u khwaṱhisa Pulani Khulwane ya Zwidzidzivhadzi ya Lushaka ya (2013-2017).
2.12 Khabinethe yo tendela Muhasho wa Madzulo a Vhathu u vha ṋemuḓi wa Muṱangano “U ranga phanḓa tshanduko Ḓoroboni: U bva Mishashani u ya kha u katela, Tsireledzo, ho khwaṱhaho na Madzulo a Vhathu a tshifhinga tshilapfu” na Mbekanyamushumo ya Madzulo a Vhathu, nga Ṱhafamuhwe 2016.
Muṱangano u tikedza adzhenda ya mveledziso ya dzitshakhatshakha na adzhenda ya mveledziso ya mahaya nga u khwaṱhisa thikhedzo ya Tshipikwa 11 tsha Zwipikwa zwa Mveledziso i Vhuedzaho: Itani ḓorobo na madzulo a vhathu o katelaho, fhethu ho tsireledzeaho, ho khwaṱhaho na ha tshifhinga tshilapfu.
Muṱangano u vhumba tshipiḓa tsha khanedzano nga ha u thomiwa ha Adzhenda ya Mveledziso ya UN ya phanḓa ha 2015 na “Adzhenda ya vhupo ha Dziḓoroboni Ntswa” ine ya ḓo tendelanwa nga UN nga 2016.
2.13 Khabinethe yo tendela Khoro ya Ṱhoḓisiso ya Vhulimi u vha ṋemuṱa wa Muṱangano wa Ḽifhasi wa vhuraru ngaha Mveledziso ya Ṱhoḓisiso ya Vhulimi nga Lambamai 2016. Muṱangano uyu u ḓo topola: ṱhoḓisiso ya dzitshakhatshakha na zwipikwa zwa vhutumbuli khathihi na ṱhoḓea kha sisiṱeme ya vhutumbuli ha lushaka u itela u swikelela zwipikwa zwa mveledziso zwa matshelo, nga maanḓa hu tshi itelwa miṱa ya vhalimi na zwitshavha zwi tambulaho.
3. Milayotibe
3.1. Khabinethe yo tendela u ganḓiswa ha Mulayotibe wa Vhupulani ha Fhethu ha Maḓanzhe wa 2015. Mulayotibe u ṋetshedza muhanga wa mulayo wa u honolola ikonomi ya maḓanzhe nga u ṱuṱuwedza pfananyo ya vhupulani ha fhethu. Mulayotibe u ḓo thusa zwivhumbeo zwa tshiimiswa tsha fulo ḽa Operation Phakisa ḽine ḽo no vha hone. U lingedza u ṱuṱuwedza tshumisano na vhuḓifhinduleli ha nzudzanyo ya vhuvhusi ha maḓanzhe.
4. Mbekanyamushumo dzine dza khou tevhela
4.1. Muphuresidennde Vho Zuma vha ḓo ranga phanḓa shango kha u pembelela ḓuvha ḽa u Pfumedzana nga dzi 16 Nyendavhusiku ngei Port Elizabeth, kha ḽa Kapa Vhubvaḓuvha fhasi ha thero: “U ṱumanya ho khethekanaho: U fhaṱa Afrika Tshipembe ḽithihi na lushaka lu yelaho kha muvhuso wa mveledziso wa lushaka”.
4.2. Minisiṱa wa Vhudavhidzani ha dziṱhingo na Tshumelo ya Poswo, Vho Dokotela Siyabonga Cwele, vha ḓo ranga phanḓa vhurumelwa ha Afrika Tshipembe ngei kha UNGA nga ha Samithi ya Ḽifhasi kha Tshitshavha tsha Mafhungo (WSIS) u bva nga dzi 15 u ya kha dzi 16 Nyendavhusiku 2015, hune maimo a shango la Afrika Tshipembe, a shelaho mulenzhe kha WSIS+10 Non-Paper a ḓo kumedzwa.
5. Maimo a Khabinethe kha mafhungo a ndeme a mupo
5.1. Afrika Tshipembe ḽo vha ṋemuḓi wavhuḓi wa 7th Africities Summit ya ḓorobo na mivhuso yapo ya Afrika ngei Johannesburg u bva nga dzi 29 Ḽara u swika dzi 3 Nyendavhusiku 2015. Fhasi ha thero: “U vhumba vhumatshelo ha Afrika na vhathu: u shela mulenzhe ha maanḓalanga apo a Afrika kha adzhenda ya ṅwaha 2063 ya Vhuthihi ha Afrika”, muṱangano uyu, we wa kunga meyara dza 15 000 na khantselara dza 500 000, ndi wa vhurangeli ho khwaṱhaho ha u thoma ha u fhaṱa vhuthihi ha Afrika.
Muṱangano wo sedzesa kha u khwaṱhisa mivhuso yapo kha dzhango ḽoṱhe ḽa Afrika, nga maanḓesa ndangulo ya masheleni na u thoma mutheo wo tsireledzeaho wa mbuelo, kha u ṱoḓa u swikelela Adzhenda 2063 – Afrika ḽine ra khou ḽi ṱoḓa.
Muṱangano uyu u tikedza zwipikwa zwa NDP hune ḓorobo na mivhuso yapo zwa tamba mushumo wa ndeme kha nyaluwo yashu nga vhuḓalo.
5.2. Khabinethe i kha ḓi vha na fulufhelo uri nyambedzano dzine dza khou bvela phanḓa ngei kha Muṱangano wa vhu21 wa Mahoro (COP21) kha Muhanga wa UN wa Buthano nga ha Tshanduko ya Kilima (UNFCCC), a u nga ṱaluli nahone thendelano i vhofhaho i ḓo swikelelwa.
Tshanduko ya kilima ndi thaidzo ya ḽifhasi ine ya ṱoḓa thandululo ya ḽifhasi, ine i nga kona u tandululwa zwavhuḓi nga nyambedzano dza vhanzhi, fhasi ha vhungoho ho ṱanḓavhuwaho ha UNFCCC na mahoro oṱhe a tshi khou shela mulenzhe.
Afrika Tshipembe, ri nga amba nga u ḓihudza uri ro no thoma maitele a bveledzaho phanḓa, vhutumbuli na mbekanyamaitele, na pulani dza u lwa na kilima ine i dzula i khou shanduka. Mbekanyamaitele idzi dzi endedzwa nga milayo ya mveledziso i vhuedzaho ya tshifhinga tshilapfu, ine ya vha ṅwongo wa Bono 2030 sa zwine ḽa vha zwone ngomu ha NDP.
5.3 Sa muṱangano wa u fhedza wa Khabinethe wa 2015, Khabinethe i rumela mulaedza wa u tamela mashudu maAfrika Tshipembe vhoṱhe kha khalaṅwaha ya khushumusi. Uya nga muya wa khalaṅwaha na nga u tevhela muya wa Vhuthu, Khabinethe i ita khuwelela kha maAfrika Tshipembe vhoṱhe u thusa vhathu vha shayaho na miṱa zwitshavhani zwashu. Ri Lushaka lu londanaho, lu ṱhonifhanaho nahone lu tikedzaho vhane vha si vhe na mashudu sa riṋe. Ṅwaha Muswa une wa khou ḓa uri ṋea khonadzeo dza u ḓikumedzela hafhu u shuma ri tshi itela vhumatshelo ha khwine hashu roṱhe.
6. Ndiliso
6.1. Khabinethe i rumela ndiliso dzayo na u pfela vhuṱungo kha muṱa na khonani dza Vho Mohamed Ismail (“Issy”) Dinat, vhe vha fhira fhano shangoni nga Ḽavhuvhili, ḽa dzi 8 Nyendavhusiku. U sa sedzesa vhone vhane na u dzhenelela kha Nndwa ya mbofholowo zwo shela mulenzhe kha mbofholowo yashu.
7. Vhathu vho tholwaho
Vhathu vhoṱhe vho tholwaho hu ḓo itwa khwaṱhisedzo ya ndalukanyo dzavho na na u sedzwa arali vha si na milandu nga maanḓalanga o teaho.
7.1. Khomishini ya Ṱhoḓisiso ya Maḓi:
a) Vho Dokotela Nozibele Mjoli (Mudzulatshidulo);
b) Vho Phurofesa Sibusiso Vil-Nkomo (Muthusa Mudzulatshidulo);
c) Vho Phurofesa Aldo Stroebel;
d) Vho Nompumelelo Msezane;
e) Vho Dokotela Mosidi Makgae;
f) Vho Masaccha Khulekelwe Mbonambi;
g) Vho Mxolisi Adolphius Cassius Ndhlovu;
h) Vho Dokotela Ntombifuthi Patience Nala; na
i) Muimeleli u bva Muhashoni wa Saintsi na Thekinoḽodzhi.
7.2. Bodo ya Maḓi ya Amatola:
a) Vho NN Mnqeta (Mudzulatshidulo);
b) Vho A Hadebe (Muthusa Mudzulatshidulo);
c) Vho EV Jooste;
d) Vho AP Le Roux;
e) Vho BE Hollingworth;
f) Vho C Mbande;
g) Vho TF Maenetja;
h) Vho M Nzimande; na
i) Vho Phurofesa L Louw.
7.3. Bodo ya Tshumelo ya Ombud ya Tshikimu tsha Tshitshavha:
a) Vho Vukile Charles Mehana, (U tholwa hafhu na Mudzulatshidulo);
b) Vho Beauty Nomhle Dambuza;
c) Vho Bhekumusa Gorden Dlamini;
d) Vho Taureen Dylan Holmes;
e) Vho Rajesh Jock;
f) Vho Oupa Moshongoane Moshebi; na
g) Vho Nomazotsho Yvonne Memani (u tholwa hafhu).
7.4. Bodo ya Zhendedzi ḽa Mveledziso ḽa Lushaka:
a) Vho Judy Hermans (Mudzulatshidulo);
b) Vho Zolile Thando Ngcakani (u tholwa hafhu na Muthusa Mudzulatshidulo);
c) Vho Suraya Bibi Khan (u tholwa hafhu);
d) Vho Abram Stefanus Hanekom;
e) Vho Sebenzile Matsebula;
f) Vho Mashila Matlala;
g) Vho Moses Mabokela Chikane (muimeleli wa muvhuso);
h) Vho Bernice Makgoro Mannya (muimeleli wa muvhuso);
i) Vho Thabitha Shange (muimeleli wa muvhuso);
j) Vho Farzana Suliman Varachia (muimeleli wa muvhuso).
7.5. Bodo ya Thusedzo ya Mulayo Afrika Tshipembe:
a) Vho Phurofesa Yousuf Abdoola Vawda;
b) Vho Nkosana Mabhuti Francois Mvundlela;
c) Vho Thulisile Mhlungu;
d) Vho Nonhlanhla Mgadza;
e) Vho Marcella Naidoo;
f) Vho Matome Leseilane; na
g) Vho Adila Chowan;
h) Vho Aneline Rhoda (muraḓo u tshintshanaho); na
i) Vho Langelihle Ezrome Mtshali (muraḓo u tshintshanaho).
7.6. U engedzwa ha konṱhiraka ya mushumo wa Vho Thabane Wiseman Zulu sa Mulanguli-Gute (DG) NGEI Muhashoni wa Fulufulu.
7.7. Vho Dokotela Mmaphaka Ephraim Tau sa Muthusa Mulanguli-Guṱe (DDG): Vhusimamadaka na Ndangulo ya Zwiko zwa Mupo ngei Muhashoni wa Vhulimi, Vhusimamaḓaka na Vhureakhovhe.
7.8. Vho Kelebogile Sybil Sethibelo sa DDG: Vhuvhusi ha Tshiimiswa ngei Muhashoni wa Vhutsila na Mvelele.
7.9. Vho Omega Shelembe sa DDG: State-Owned Enterprises Oversight and Information Communication Technology Enterprise Development ngei Muhashoni wa Vhudavhidzani ha thingo na Tshumelo ya Poswo (DTPS).
7.10. Vho Edward Xolisa Makaya sa DDG: Afrika ngei Muhashoni wa Vhushaka ha Dzitshakha na Nyanḓano.
7.11. Vho Thulisile Glory Manzini sa DDG: Ndaulo ngei DTPS.
Ri tshi pendela, Khabinethe i livhuha maAfrika Tshipembe vhe vha tevhela mulayo nga u humisa bambiri dza mithelo yavho zwe zwa ita uri hu swikelelwe ṱhanganyelo ya 5.94 miḽioni wa vho vhuisaho bambiri dzavho dza ṱanganedzwa u itela u sedzulusa lwa u thoma.
Izwi ndi 11.52 wa phesenthe u fhira nga ṅwaha wa 2014, nahone u tevhela mulayo nga vhatheli vha tshi ḓadza fomo dzavho nga tshifhinga zwo fhira phesenthe dza 90 miṅwaha miraru i tshi khou tevhekana.
Maimo aya a nṱha a u tevhela mulayo a ita uri muvhuso u kone u ḓisa tshumelo dzine dza khwinisa matshilo a vhadzulapo vhawo.
Nga tshifhinga itshi tsha dzikhushumusi, muvhuso u khou thoma mafulo o fhambanaho ane a ṱoḓa uri maAfrika Tshipembe vhoṱhe na vhadali vha shele mulenzhe nga u vhona uri tshifhinga itshi tsha khushumusi vha ḓiphina ngatsho nga nḓila yo tsireledzeaho nahone vhuponi ho tsireledzeaho.
Muvhuso u ita khuwelelo kha vhoṱhe uri vha shumisane na vha Tshumelo ya Mapholisa ya Afrika Tshipembe na u vhiga nyito dza vhugevhenga mahayani ashu na tshitshavhani.
U itela u kona u shuma zwavhuḓi na vhadali vha dzhenaho mikaṋoni nga vhunzhi, mihasho yoṱhe ya muvhuso mikaṋoni yashu u bva nga dzi 10 Nyendavhusiku 2015 u ya kha dzi 14 Phando 2016 i ḓo engedza awara dza u shuma. Iyi i katela muhasho wa zwa Mutakalo, Vhulimi, Mapholisa, Muno na Tshumelo ya Mbuelo ya Afrika Tshipembe). Zwidodombedzwa zwi a wanala kha www.home-affairs.gov.za.
Vhathu vhoṱhe vha shumisaho dzibada vha khou humbelwa uri vha tevhele milayo ya nḓilani, hu tshi katelwa na u tevhedza luvhilo lwo teaho, u vhona uri zwiendedzi zwo tendelwa u vha nḓilani; u sa reila vhe fhasi ha khandeledzo ya zwikambi na u vhofha mabannda a tsireledzo. Vhaendangaṋayo vha humbelwa u vhona uri musi vha tshi khou shumisa nḓila a vha vhi khomboni vhone vhane na u vha khombo kha vhareili. Mazhendedzi a Mulayo a ḓo vha o ḓala nga vhunzhi u lwa na vha khakhelaho mulayo.
Mbudziso:
Vho Nebo Legoabe (Muambeli wa Khabinethe o tou imelaho)
Luṱingo: 082 453 2874
