Khabinethe yo ṱangana nga Ḽavhuraru, 6 Fulwi 2018, ngei Union Buildings, Piṱori.
A. Mafhungo a zwino kha Shango
1. Ikonomi
Khabinethe yo dzhiela nṱha u tsela fhasi ha Zwibveledzwa Guṱe Zwapo (GDP) nga 2,2% kha kotara ya u thoma ya 2018. Vha Mbalombalo Afrika Tshipembe (StatsSA) vho ṋetshedza mbalo dza hone vhege yeneyi. Nḓowetshumo dza vhulimi, zwa migodi na vhubveledzi dzo thusedza kha u tsela fhasi ha kotara ya u thoma. Khabinethe yo hwedza mushumo Minisṱa dza Kilasiṱa ya Ikonomi uri vha ṱavhanye vha ṱangane vha ambe nga uri vha ita mini u ya phanḓa vho sedza hedzi mbalo.
Mvelelo dza GDP dzi ri ḓisela ṱhoḓea nga sekhithara dzoṱhe dza shango ya u sedzesa kha u shumisana u itela u tikedza ikonomi ya Afrika Tshipembe. Mabindu na vhashumi vha tea u bvela phanḓa u shumisana na muvhuso vha tshi tikedza vhurangeli vhu ngaho Pulane ya Nḓila dza Ṱahe u itela u ṱuṱuwedza nyaluwo ya ikonomi na u sika mishumo i khou lilwaho nga vhunzhi. Iṅwe ya thiko khulwanesa yayo ndi Pulane ya Nyito ya Mbekanyamaitele ya Nḓowetshumo (IPAP), ine ya sedzesa kha u alusa vhubveledzi, u sika mishumo na vhuvhambadzela nnḓa. Khabinethe i na fulufhelo ḽa uri IPAP i ḓo thusa u alusa sekithara ya nḓowetshumo na ikonomi yashu.
U ya mafheloni a ṅwaha uno, muvhuso u ḓo vha ṋemuṱa wa Samithi ya Vhubindudzi ha Dzitshaka u itela uri ri vhee Afrika Tshipembe sa fhethu ha vhubindudzi. Ndivho ya uyu mushumo ndi u shuma ro livha kha uri ri vhe na R1,2 ṱhirilioni kha vhubindudzi vhuswa u ya kha miṅwaha miṱanu i ḓaho, zwine zwi ḓo vha na zwivhuya zwa ndeme kha u alusa ikonomi na u sikwa ha mishumo.
2. Vhubindudzi
Khabinethe i ṱanganedza u rwelwa ṱari ha ḽimaga ḽa mavhaivhai ḽine ḽa khou bveledza zwibveledzwa zwa thekhinoḽodzhi ya mafhungo na vhudavhidzani ngei East London Kapa Vhubvaḓuvha nga ḽa 5 Fulwi 2018, nga Yekani Manufacturing, khamphani ine vhaṋe vhayo vha vha vharema fhedzi. Vhubindudzi ha R1-biḽioni vhu ḓo sika mishumo miswa ya ndeme ya 1 000 ine ya ḓo vha i tshi khou ḓadzisa kha vhashumi vha 450 vhane vha vha hone, nga maanḓa vhafumakadzi na vhaswa.
Vhubindudzi ho vhuelwa nga zwoṱhe, Ṱhuṱhuwedzo ya Themamveledziso ya Zounu dza Ikonomi dza Tshipentshele na Tshikimu tsha Ranḓowetshumo wa Murema (BIS). BIS yo vhona Muhasho wa Mbambadzo na Nḓowetshumo (dti) u tshi tendela thikhedzo ya ṱhaḓulo ya vhoranḓowetshumo vha vharema vha 103 kha lwa miṅwaha ya muvhalelano mivhili yo fhiraho. Khamphani dzi fhiraho fuiṋa malo na dzone dzo ṋetshedzwa thikhedzo ya tswikelo ya mimaraga, dzine dza malo khadzo dzi bva Kapa Vhubvaḓuvha.
3. Muholo wa Fhasisa wa Lushaka (NMW)
Khabinethe i ṱanganedza u phasisiwa ha Mulayotibe wa NMW nga Buthano ḽa Lushaka. I livhisa ndivhuwo dzaḽo kha vhoṱhe vhakwamei vha Mveledziso ya ikonomi ya Lushaka na Khoro ya Vhashumi kha u shela mulenzhe havho u swika hu tshi swikelwa thendelano. Hezwi ndi mathomo a u ya kha u fhungudza u sa lingana ha miholo, nga maanḓa kha vhaholi vha miholo ya fhasi. Vhashumi vha ṱoḓaho u swika 6,4 miḽioni Afrika Tshipembe vha ḓo vhuelwa musi Mulayotibe u tshi tou sainwa u vha mulayo. Khabinethe, honeha, i zwi dzhiela nṱha uri hu kha ḓi vha na mushumo munzhi une wa kha ḓi tea u itwa u vala u sa lingana ha miholo hune ha vha hone shangoni ḽashu.
Mulayotibe u ḓo rumelwa kha Khoro ya Mavundu ya Lushaka u itela u tendelana phanḓa ha musi Muphuresidennde vha tshi u saina u vha mulayo.
4. Tshumelo dza mutheo
Khabinethe yo takadzwa nga mvelelo dza Sentsasi dzi si dza Masheleni dza Mimasipala dza 2017 dze dza bvisiwa nga StatsSA. Mvelelo dzo sumbedza uri vhathu vhanzhi vho wana tshumelo dza mutheo nga mahala dzi ngaho muḓagasi, maḓi na tshampungane nga 2017 musi ri tshi khou vhambedza na 2016. Muvhuso u dzula wo ḓikumedzela u ṋetshedza tshumelo dza mutheo dza ḓuvha na ḓuvha kha vhadzulapo vhoṱhe, nga maanḓa vhashai. Thandela ya zwenezwino ya zwa maḓi ndi Thandela ya Maḓi ya Mhlathuze ya R96-miḽioni i re Richards Bay ngei KwaZulu-Natal, ine ya ḓo ṋetshedza maḓi o kunaho kha miṱa ya 6 000.
5. Nyambedzano dza miholo ya Tshumelo ya Muvhuso
Khabinethe yo ṱanganedza u nyeṱulelwa u bva kha Minisṱa wa Tshumelo ya Muvhuso na Ndaulo nga ha nyambedzano dza miholo ya Tshumelo dza Muvhuso. Khabinethe i livhuwa u kumedzela nga vhakwamei vhoṱhe kha u wana thandululo i pfadzaho ine ya ḓo vhuedza vhoṱhe vha khou shelaho mulenzhe. Khabinethe i dovha ya khwaṱhisedza u ḓivhofha ha muvhuso kha u ambedzana na vhashumi u itela uri hu swikelelwe thendelano i shumaho kha vhoṱhe vha kwameaho.
6. Mindende
Khabinethe i fulufhedzisa vhaholi vhoṱhe vha mundende uri muvhuso u ḓo bvela phanḓa na u ṋetshedza tshumelo ya ndeme, sa zwe wa laelwa nga Mulayotewa wa Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe wa 1996. Mindende i ḓo bvela phanḓa na u holelwa ngeno zwa u wana nḓila ya u wana khadi ine ya ḓo imela ya kale ya Zhendedzi ḽa Vhutsireledzi ha Matshilisano a Afrika Tshipembe (SASSA) zwi tshi khou ya phanḓa u swika mafheloni a Khubvumedzi 2018.
Vhufarisani vhukati ha SASSA na Ofisi ya Afrika Tshipembe hu khou bveledza zwivhuya sa izwi vhaholi vhanzhi vha tshi khou ḓi ya u swaipa khadi dzavho u bva nga Shundunthule 2018.
Khabinethe i ṱuṱuwedza zwitshavha uri vha sa dzhiele nṱha milaedza mipfufhi ya zwenezwino ye ya vha i tshi khou ri vhaholi vha mindende vha dovhe vha ḓiṅwalise u itela u tinya u sa holelwa. Milaedza heyo ya u ḓaḓisa i khou ṱoḓa u ḓisa nḓaḓo vhukati ha vhashai na u khelusa muvhuso kha u vhona uri mindende i khou badelwa zwavhuḓi kha vhaholi vha mindende hu si na u kundelwa.
7. Devhula Vhukovhela
Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo wa vhuraru u bva kha Tshigwada tsha Minisṱa dza Tshivhalo dzo Hwedzwaho Mushumo (IMTT) ngei Devhula Vhukovhela. Khabinethe yo fushea nga zwo no swikelwaho kha u shumisa mulayo wa Khethekanyo ya 100(1) (a) na (b) kha mihasho ya vundu ya Devhula Vhukovhela. Ho dovha ha tendelwa uri IMTT i ḓo bvela phanḓa na u vhiga kha Khabinethe luthihi kha ṅwedzi u itela uri zwigwada zwe zwa isiwa kha vundu zwi bvele phanḓa na u shuma.
Khabinethe yo ṋea thendelo ya madalo a Devhula Vhukovhela nga ḽa 7 Fulwi 2018 u itela u amba na Khorondangi ya Devhula Vhukovhela, Vhusimamulayo ha Vundu na vhaṱolamuvhalelano vha nnḓa vhane vha shuma na vundu.
8. Zwiito zwa migwalabo
Khabinethe i sathula zwihulu migwalabo ya dzikhakhathi u mona na shango ḽoṱhe, na uri i vhilaedziswa nga zwiito zwa dzikhakhathi na tshutshedzo ya vhalwadze na vhashumi vha zwa dzilafho ngei Tshibadela tsha Akhademi tsha Charlotte Maxeke Johannesburg. Vhagwalabi vhane vha khou shumisa pfanelo dzavho dza u gwalaba vha tea u shumisa pfanelo idzo vha sa kandekanyi dza vhaṅwe, nga maanḓa vhashayatsireledzo. A hu na mbilaelo na nthihi dziṋe dza nga ita uri vhuḓifari ha dzikhakhathi na zwiito zwa tshutshedzo zwe zwa vhonala vhege yo fhiraho zwi ṱanganedzwe.
9. Tsireledzo na vhutsireledzi
Khabinethe i ṱanganedza na u tikedza ‘pulane ya vhudzheneleli ha vhudziki’ nga Tshumelo ya Mapholisa a Afrika Tshipembe (SAPS), vhane vha ḓo shumisana na MaAfrika Tshipembe kha ndingedzo dza u ita uri zwitshavha zwashu zwi tsireleledzee. Mbonalo nga huhulu ya vhaofisiri vha mapholisa vho ambaraho yunifomo vhane vha tshimbila nga milenzhe kana nga zwiendi – vha tshi khou tikedzwa nga mabufho a SAPS, u bvela phanḓa na u vala fhethu na mishumo ya u setsha, u thivha dzibadani na u dzulela u ṱoḓana na vhahumbulelwa – zwi ḓo shuma vhukuma u vhona uri vhathu vha shango ḽashu vha pfe vho tsireledzea.
Zwitshavha zwi ṱuṱuwedzwa u ṋetshedza vhuṱanzi vhu tshimbilelanaho na tsireledzo yavho kha tshiṱitshi tsha mapholisa tshapo kana u lidzela luṱingo lwa mahala kha nomboro ya Crime Stop: 086 00 10111. Khabinethe i humbela miraḓo yoṱhe ya tshitshavha u shumisa luṱingo lwa Crime Stop nga vhuḓifhinduleli. U shumiswa nga nḓila i si yone ya hetshi tshishumiswa zwi nga khakhisa luṱingo lwa shishi lwa vhukuma lwe lwa vha lu tshi nga vha lwo vhulunga vhutshilo.
10. Ṅwedzi wa Vhaswa
Khabinethe i ṱuṱuwedza MaAfrika Tshipembe vhoṱhe uri vha ite tshavho tshipiḓa kha mbekanyamushumo na thandela dza u manḓafhadza vhaswa nga Ṅwedzi wa Vhaswa wa Fulwi. Ṋaṅwaha ndi ṅwaha wa vhuḓana wa Tata Vho Nelson Rolihlahla Mandela na Mama Vho Albertina Nontsikelelo Sisulu na uri Ṅwedzi wa Vhaswa wa 2018 u khou ṱanganedzwa fhasi ha thero: “Tshilani tshihumbudzo: Ro livha kha u manḓafhadza vhaswa lwa matshilisano na ikonomi”.
Vha tshi ṱuṱuwedzwa nga zwihumbudzo zwa vhahali, vhaswa vha tea u manḓafhadzwa u itela uri vha ḓo kona u shuma zwi tshi vhonala zwitshavhani zwa havho hu na kuvhonele kwa u bveledzisa Afrika Tshipembe. Muvhuso u khou shumesa u vhona uri vhaswa vha khou kona u swikela thikhedzo nnzhi na mbekanyamushumo dza muvhuso dza pfunzo dzine dza ḓo vha fha tshikhala tshihulwane tsha u shela mulenzhe kha ikonomi.
11. Milingo thangeli na ya vhukati ha ṅwaha
Khabinethe i ita khuwelelo kha vhabebi vhoṱhe na vhaunḓi u tikedza nga nḓila dzoṱhe dzine vha kona, vhana vhane vha khou ṅwala milingo ya u rangela kana ya vhukati ha ṅwaha ine i kati zwazwino u ya kha shango ḽoṱhe.
Khabinethe i ṱanganedza mushumo wa ndeme nga zwanḓa zwivhili une wa khou itwa nga vhaunḓi vha vhana kha u vha alusa nga nḓila kwao ya vharangaphanḓa vha matshelo ngeno ri tshi khou vhona uri fhethu ha u gudela ho tea nahone ho tsireledzea kha uri vhana vhashu vha gudele hone. Ri dovha ra ṱuṱuwedza vhagudi vhashu u bvela phanḓa na u guda na u lwela u shuma nga vhukoni.
Khabinethe i dovha ya ṱanganedza u vulwa hafhu ha zwikolo kha zwipiḓa zwo fhambanaho zwa Devhula Vhukovhela ho katelwa Koster na Rustenburg. Hezwi zwo ḓa nga murahu ha vhege dzo vhalaho dza migwalabo na u khakhisea ha u funza na u guda vhuponi uvho. Khabinethe i ṱuṱuwedza vhabebi, vhagudi na vhadededzi u farisana kha u thivha tshifhinga tsho lozweaho na uri vha dovhe vha ḓivhofhe kha mbekanyamushumo dza u thivha tshifhinga tshe tsha lozwea.
12. Gomelelo na mulilo
Khabinethe i humbudza MaAfrika Tshipembe uri ri kha ḓi tshenzhema gomelelo. Afrika Tshipembe ndi ḽiṅwe ḽa mashango a 30 o omesaho ḽifhasini na uri u wana mvula ṱhukhu kha yo ḓowelaho zwi khou ṋaṋisa tshiimo. Vhathu vhoṱhe vha tea u bvela phanḓa na u farisana na muvhuso kha u vhulunga maḓi u itela u vhona uri roṱhe ri wana maḓi o linganaho.
Musi ri tshi khou dzhena kha khalaṅwaha ya vhuria, khabinethe i ita khuwelelo kha zwitshavha u ṱhogomela nga maanḓa u itela u thivhela mililo ya mikhukhuni na ya maḓaka. Muvhuso u bvela phanḓa na u shuma na zwitshavha u alusa maga a tsireledzo nga zwifhinga hezwi zwine vhanzhi vha shumisa zwivhaswa na nḓila dza u dudedza dzo fhambanaho uri vha dzule vha tshi khou dudelwa.
13. Saintsi na Thekhinoḽodzhi
Khabinethe yo dzhiela nṱha mvelelo dza zwa asitroḽodzhi kha mafhelo a vhege o fhiraho musi dziasitronomasi vhe vha vha vha tshi khou shuma na Catalina Sky Survey ngei Arizona, USA, vha tshi tumbula asiṱeroidi (2018 LA) tsini na obithi ya Ṅwedzi, ye nga murahu ha dziiri yo mboḓi kwamana na Ḽifhasi.
Muthuthubo we wa rumela dziweivi dza firikhwensi dza mubvumo wa fhasi (infrasound) we wa unga u tshi fhira kha dzingamufhe wo topolwa nga monitara ya infrasound Afrika Tshipembe, ine yo vhewa sa tshipiḓa tsha Sisteme ya U vhea Iṱo ya Dzitshaka ya Thendelano ya Comprehensive Nuclear-Test-Ban.
Hezwi zwi khou sumbedzisa u aluwa ha vhukoni ha savei dza tshizwinozwino dza lutombo u wana dzi asiṱeroidi dzine dzi vha dzi tshi khou tshoṱela Ḽifhasi na uri Afrika Tshipembe ḽi khou dzhielwa nṱha nga dzitshaka kha vhukoni haḽo.
B. Tsheo dza Khabinethe
14. Khabinethe yo tendela u ṋetshedziwa ha muvhigo wa 2016/17 wa nga ha kushumele kwa Mbekanyamushumo ya Mveledziso na Ṱhoḓisiso (R&D) ya Ṱhaḓulo ya Muthelo Phalamenndeni. Mbekanyamushumo ya ṱhaḓulo yo konisa dzikhamphani uri dzi navhise phothifoḽio yadzo ya R&D, u bveledza vhufarandaka ha vhutsila na u bveledza zwibveledzwa zwiswa. Mbekanyamushumo ya ṱhaḓulo, ye ya ḓivhadziwa nga Lara 2006, i khou thoma u shuma nga kha Muhasho wa Saintsi na Thekhinoḽodzhi vha tshi khou shumisana na Tshumelo ya Mbuelo ya Afrika Tshipembe na Vhufaragwama ha Lushaka.
U bva nga Ṱhafamuhwe 2016 u swika nga Luhuhi 2017, ṱhanganyelo yakhumbelo dza 153 ya ṱhaḓulo ya muthelo wa R&D dzo ṱanganedzwa u bva kha khamphani dza 117, dzine khadzo, dza 58 dzo vha dzi tshi khou ita khumbelo lwa u thoma. Khumbelo dzo vha dzi dza thandela dza 571 dza R&D dzine dza anganyelwa u vha dza ndeme ya R3.6 wa biḽioni. Khabinethe yo fushea nga nyaluwo ya tshivhalo tsha khamphani dzine dzi khou bindudza kha R&D na u bvela phanḓa na u ita khuwelelo kha mabindu uri a bindudze nga vhunzhi kha R&D, ine i dzula i thikho khulwane kha ndingedzo dzashu dza u alusa ikonomi.
15. Khabinethe yo tendela u anḓadziwa ha savei ya 2016/17 ya nga ha ndambedzo ya Mishumo ya zwa Saintsi na Thekhinoḽodzhi. Savei i ṱola kushumele kwa sekhithara ya saintsi na thekhinoḽodzhi, na u shela mulenzhe hayo kha nyaluwo na mveledziso ya Afrika Tshipembe. Khabinethe yo dzhiela nṱha vhuleme ha masheleni he ha swikisa kha nyaluwo i ongolowaho kha kushumisele kwa masheleni a R&D u angalala u ya kha mihasho.
16. Khabinethe yo tendela Muhanga wa Mbekanyamaitele wo vusuludzwaho u itela Akhredithesheni ya Tshumelo dza Vhuḓimvumvusi dza Afrika Tshipembe. Muhanga wa mbekanyamaitele wo vhekanywa nga 2010 zwi tshi tshimbilelana na Mulayo wa Vhulamukanyi wa Vhana, 2008 (Mulayo 75 wa 2008). Maitele a u vusuludza a ḓo vhona uri vhaṋetshedzi vha tshumelo dza vhuḓimvumvusi na mbekanyamushumo ya vhuḓimvumvusi a tshimbilelana ni zwikalo zwo vheiwaho tshifhinga tshoṱhe. Ndima dza rathi dzo khwinifhadzwa u itela u khwinisa ndeme na tshikalo tsha mishumo ine ya ṋetshedzwa vhana vhane vha vha vha tshi khou lwa na mulayo.
17. Khabinethe yo tendela Tshiṱirathedzhi tsha Vhuḓikumedzeli ha Dzingu u itela Biosafety na u tendela uri tshi thome u shuma. Bayothekhinoḽodzhi i dzhiiwa sa tshiṅwe tshiṱuṱuwedzi tsha ndeme tsha khonadzeo ya u alusa ikonomi na u dovha ya vha tshishumiswa tshihulwane kha u lwa na nḓala na vhushai, nga maanḓa kha mashango a khou bvelelaho.
Hetshi tshiṱirathedzhi tshi ḓo tendela mbambadzelano ya mashango a Afrika khathihi na u khwinisa vhuṱaṱisani ha dzingu kha mimaraga ya ḽifhasi. Tshi ḓo khwinisa u farisana na u shumisana na Afrika Tshipembe na maṅwe mashango kha dzingu ḽa Afrika.
C. Milayotibe
18. Khabinethe yo tenda uri Mulayotibe wa Lushaka wa Ndindakhombo ya Mutakalo (NHI) wa 2018 uri u anḓadziwe kha Gazethe ya Muvhuso u itela vhupfiwa ha nnyi na nnyi. Mulayotibe u khou lwisa u thoma Tshikwama tsha NHI tsha Afrika Tshipembe sa tshiimiswa tsha nnyi na nnyi, u itela u ḓo kona u ṋetshedza tswikelo ya mutakalo i swikeleleaho nahone ya ndeme kha vhoṱhe. I dovha ya vhekanya mishumo yayo, maanḓa na vhuḓifhinduleli.
Mulayotibe u ṋetshedza muhanga wa u renga tshumelo dza ndondolamutakalo nga nḓila i shumaho nga tshikwama tshi tshi rengela vhashumisi, na u thoma maitele a linganaho, mashumisele a tshomedzo dza tshikwama avhuḓi nahone a shumaho nga u ṱavhanya u itela u swikela ṱhoḓea dza mutakalo dza vhashumisi. Minisṱa wa Mutakalo vha ḓo ṱangana na vhanyanḓadzamafhungo vhege i ḓaho hune vha ḓo ṱanḓavhudza zwoṱhe nga ha Mulayotibe uyu.
19. Khabinethe yo tendela u ḓivhadzwa ha Mulayotibe wa Khwiniso wa Milayo ya Saintsi na Thekhinoḽodzhi wa 2017 Phalamenndeni. Mulayotibe u ṱanganyisa zwavhuḓi mbetshelwa dzine dza langa mashumele na mavhusele a zwiimiswa zwa muvhuso zwine zwa vhiga kha Minisiṱa wa Saintsi na Thekhinoḽodzhi. Hezwi zwi ḓo ita uri hu vhe na mashumele a fanaho kha ṱhoḓea dzoṱhe dzine dza fanela u swikelwa na maitele ane a tea u tevhedzwa.
D. Zwi khou ḓaho
20. Samithi ya Tshigwada tsha a Sumbe (G7)
Khabinethe i ṱanganedza thambo ya Afrika Tshipembe ya u dzhenela Samithi i khou ḓaho ya G7 ngei Canada. Afrika Tshipembe ḽo dzhenela hei samithi miṅwaha ya sumbe yo fhiraho lune hei thambo ndi tsumbo ya u fulufhela ikonomi ya Afrika Tshipembe nga huswa.
Muvhuso washu u ḓo lwela u shumisa tshikhala itshi kha u ramba vhabindudzi uri vha bindudze masheleni kha ikonomi yashu. Vhubindudzi ndi ha ndeme kha u alusa ikonomi yashu na u sika mishumo nga tshikalo tshine tshi ḓo fhungudza zwihulwane tshikalo tsha vhushayamushumo kha tshiimo tsha zwino.
21. Mushumo wa Anivesari ya Miṅwaha ya 125 nga Afrika Tshipembe –India
Sa tshipiḓa tsha minyanya ya u pembelela miṅwaha ya ḓana ya Vho Nelson Mandela na Vho Albertina Sisulu, Khabinethe i ṱanganedza mushumo wa tshihumbudzo tsha u tsitsiwa ha Mahatma Gandhi tshidimelani ngei Tshiṱitshini tsha Pietermaritzburg miṅwahani ya 125 yo fhiraho, une wa ḓo farwa nga ḽa 7 Fulwi 2018. Hezwi zwo ṱuṱula fiḽosofi ya Vho Gandhi ya Satyagraha (mmbi-ya vhungoho), ye ya vha na ṱhuṱhuwedzo ya ndeme kha vhurangaphanḓa ha poḽotiki yashu na u thusa kha nndwa yashu ya u lwela mbofholowo.
22. Madalo a Tshiofisi a Saharawi Arab Democratic Republic
Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa vho vha ṋemuṱa wa Muphuresidennde ngavho vha Saharawi Arab Democratic Republic, Vho Brahim Ghali, nga ḽa 4 Fulwi 2018 nga tshifhinga tsha musi vho dala fhano nga Madalo a Tshiofisi.
Khabinethe i lilisana na vhathu vha Saharawi kha u lwela mbofholowo havho na u ita khuwelelo kha zwitshavha zwoṱhe zwa dzitshaka uri zwi ṋekedze thikhedzo yoṱhe yo teaho kha vhathu vha Saharawi.
E. Milaedza
23. Ndiliso
23.1. Khabinethe i ḓibaḓekanya na Muphuresidennde Vho Ramaphosa nga u rumela ndiliso nga mbilu vhuṱungu kha miṱa na dzikhonani dza vhatukana vhaṱanu vhe vha lovhela muliloni ngei mikhukhuni ya Masiya, Philippi, Ḓoroboni ya Kapa.
Mulilo wo sia vhadzulapo vha 30 vha mikhukhuni vha si na mahaya. Muvhuso u khou shumesa u vhona uri vhathu vha vhe na vhudzulo, vhutsireledzi na uri MaAfrika Tshipembe vhoṱhe vha ḓigeḓe.
24. U fhululedza
24.1. Khabinethe i tamela mashudu a ḓuvha ḽa mabebo naho ḽo no fhira, ḽizhakanḓila ḽa African National Congress Baba Vho Andrew Mokete Mlangeni. Baba Vho Mlangeni vho pembelela ḓuvha ḽavho ḽa mabebo ḽa u vha na miṅwaha ya 93 nga Ḽavhuraru ḽa 6 Fulwi 2018. Vho vha muṅwe wa vhathu vha u thoma u rumelwa u yo pfumbudzelwa vhuswole nnḓa ha Afrika Tshipembe na uri nga murahu ha musi vho no farwa u vhuyani havho, vho wanwa mulandu vha haṱulelwa tshigwevho tsha vhutshilo hoṱhe ngei Robben Island.
24.2. Khabinethe i fhululedza mubauḽi wa luvhilo wa Proteas Kagiso “KG” Rabada, we maṱo oṱhe a vha o sedza ene kha mushumo wa u avhela Pfufho dza Khirikhethe dza Afrika Tshipembe he ha farelwa Sandton zwenezwino, Gauteng. O avhelwa pfufho dza rathi, ho katelwa pfufho dza Rakhirikhethe na Mutambi wa Vhatambi wa Ṅwaha. Ho vha vhuṱambo vhu mangadzaho ha ṅwaha kha muswa Rabada ane ro topola kha zwinzhi zwe a zwi swikela, o gonya a vha mubauḽi wa Vhuimo ha u 1 ḽifhasini kha mutambo wa khirikhethe wa Test. Zwazwino ndi ene ane a vha phanḓa kha wicket-taker kha 2018 na uri u kha Vhuimo ha 7 kha khirikhethe ya One Day International.
24.3. Khabinethe i ṱanganedza u tholiwa ha Siya Kolisi sa kapuṱeni wa u tou thoma wa murema wa thimu ya Springbok kha mutambo wa mitevhe miraru na England. Ri na fulufhelo ḽa uri Afrika Tshipembe ḽi ḓo ḓihudza ngae sa kapuṱeni washu, na uri u ḓo ṱuṱuwedza vhaṅwe nga mishumo yawe na vhurangaphanḓa hawe a tshi khou tamba kana e nnḓa.
24.4. Khabinethe i ṱanganedza u tholiwa ha Minisiṱa wa Gwama Vho Nhlanhla Nene sa Mudzulatshidulo wa Bodo ya Vhaluvhisi ya Bannga Ntswa ya Mveledziso (NDB). NDB ndi bannga ya mveledziso ye ya thomiwa nga 2014 nga mashango o ṱanganelaho ane a vha Brazil, Russia, India, China na Afrika Tshipembe (BRICS). Yo hwedzwa mushumo wa u kuvhanganya tshomedzo dza themamveledziso na thandela dza mveledziso ya tshoṱhe kha BRICS na dziṅwe ikonomi dzine dza khou takuwa na mashango a khou bvelelaho, u ḓadzisa kha ndingedzo dzi khou itwaho nga mashango o vhalaho na zwiimiswa zwa masheleni zwa dzingu u itela nyaluwo na mveledziso ya shango ḽoṱhe.
F. U tholwa
U tholwa hu ḓo itwa ho thoma ha khwaṱhisedzwa ndalukanyo dza vho tholwaho na u sedzwa arali vha si na milandu.
25. U tholwa hafhu ha Vho Ebrahim Mohamed sa Khomishinari ya khomishini ya Vharengi ya Lushaka.
26. Bodo ya Sisiṱeme ya Akhiridithesheni ya Lushaka ya Afrika Tshipembe:
a. Vho Fezile Flip Wetes;
b. Vho Lulama Lloyd Mayedwa;
c. Vho Tom Tshitangano;
d. Vho Samuel Mlangeni;
e. Vho Lerato Herriette Mothae;
f. Dokotela Vho Matshwenyego Sarah Mohlala;
g. Vho Patricia Lindi Tlou; na
h. Vho Anna-Marie Lotter (vho tou tholwa hafhu sa muimeleli wa dti)
27. Tshiimiswa tsha Lushaka tsha Meṱhroḽodzhi tsha Afrika Tshipembe (NMISA):
a. Vho Ndwakhulu Samuel Mukhufhi (vho tou tholwa hafhu sa Muofisiri Mulangi Muhulwane).
28. Miraḓo ya Bodo ya NMISA i sa shumiho hone:
b. Vho Molelekoa Petrus Mohlomi;
c. Vho Odirile Welcome Dingoko;
d. Vho Bavelile Gloria Hlongwa;
e. Vho Nobom Gcinashe Mfabana;
f. Vho Lindie Lankalebalelo;
g. Vho Jabu Vuyiswa Mogadime (vho tou tholwa hafhu); na
h. Dokotela Vho Tshengedzeni Demana (muimeleli wa the dti).
29. U tholwa hafhu ha Vho Rakesh Garach sa Mudzalatshidulo a sa Shumiho hone wa Bodo ya Dziṱhrasithii dza Tshikwama tsha u Manḓafhadza tsha Lushaka.
30. Bodo ya Dzangano ḽa ya Ndindakhombo ya Khohakhombo ya Tshipentshele ya Afrika Tshipembe:
a. Vho Norman Tinyiko Baloyi (Mudzulatshidulo na Mulanguli a sa Shumiho hone);
b. Vho Priscilla Onkgodisitse Mokonyane (Tshanḓa tsha Mudzulatshidulo na Mulanguli a sa Shumiho hone);
c. Vho Bajabulile Luthuli (Mulanguli a Shumiho hone); na
d. Vho Christiaan Johannes van Dyk (Mulanguli a sa Shumiho hone).
Mbudziso: Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe vho tou Farelaho
Luṱingothendeleki: 083 501 0139
