A. Mafhungo a zwino kha shango
1. Kiḽasi ya 2020
1.1. Khabinethe i fhululedza Kiḽasi ya 2020 ye ya konḓelela vhuleme hoṱhe ya fhedza yo wana mutevhe wa mvelelo dzavhuḓi dza maṱiriki. Milingo ya ṅwaha wa 2020 ye khayo ha vha na u engedzea ha tshivhalo tsha vhagudi vhe vha ṅwala milingo yavho ya u fhedzisela musi i tshi vhambedzwa na ya 2019, ndi he ya dovha hafhu ya vha na u engedzea ha tshivhalo tsha vhagudi vhe vha phasa nga Bachelor.
1.2. Khabinethe i tamela mashudu vhagudi vhoṱhe musi vha tshi khou ḓa u thoma miṅwaha yavho ya tshikolo tsha pfunzo dza nṱha. Nga nnḓa ha ngudo dza yunivesithi, vhagudi vha khou ṱuṱuwedzwa uri vha dzhiele nzhele vhugudisi ha zwikili zwa mishumo ya zwanḓa vhune ha wanala kha magudedzi a Pfunzo na Pfumbudzo ya Thekhinikhaḽa na Mishumo ya zwanḓa (TVET) sa tshipiḓa tsha u khwaṱhisa mutheo wa zwikili zwa thekhinikhaḽa wa Afrika Tshipembe une wa vha wa ndeme kha ikonomi yashu. Vhagudi vhane vha sa swikele ṱhoḓea dza u ṱanganedzwa kha magudedzi a TVET kana yunivesithi vha khou ṱuṱuwedzwa uri vha dzhiele nzhele Mbekanyamushumo ya Tshikhala tsha Vhuvhili tsha Maṱiriki.
1.3. Khabinethe yo dovha hafhu ya fhululedza vhaofisiri vhoṱhe khathihi na vha ndangulo ya Muhasho wa Pfunzo ya Mutheo vhe – nga nnḓa ha u thoma u shumisa maga a mutakalo na tsireledzo zwikoloni nga ṅwaha wa 2020 u itela u tsireledza vhagudisi na vhagudi kha Dwadze ḽa Vairasi ya corona (COVID-19) – vho shuma vha sa neti u itela u swikela mvelelo idzi dza maṱiriki dzi takadzaho.
1.4. Khabinethe i tama u swikisa ndivhuwo dzayo kha vhagudisi vhoṱhe, vhalanguli vha zwikolo, vhaofisiri vha kha sisiṱeme dza pfunzo ya mutheo, mbumbano dza vhagudisi, madzangano a vhagudi, vhagudi na vhabebi vhavho kha mushumo wavho wavhuḓi na vhuḓikumedzeli havho vhoṱhe vha tshi itela u khwaṱhisedza uri ri kone u swikela lushaka lwa mvelelo dzine ra nga ḓihudza ngadzo naho ho vha na vhukonḓi he ra vhu tshenzhema nga ṅwaha wa 2020.
1.5. Khabinethe yo takadzwa nga ḽa uri ṅwaha wa tshikolo wa 2021 zwazwino wo no thoma lwa tshiofisi nahone i na fulufhelo ḽa uri maga o vhewaho o lingana kha zwa vhugudisi na u guda ho tsireledzeaho. Muṅwe na muṅwe u na vhuḓifhinduleli ha u dzula o fhaṱuwa khathihi na u tevhedza nga vhuronwane maga a mutakalo na tsireledzo e a tetshelwa u linda mitakalo na tsireledzo ya vhagudisi, vhashumi na vhagudi. Khabinethe i khou ita khuwelelo kha Maafrika Tshipembe vhoṱhe uri vha tikedze vhagudi vhashu khathihi na u vhona uri vha a bvelela.
2. Mulaedza nga ha Tshiimo tsha Lushaka (SoNA)
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza SoNA ya 2021 ye ya ṋetshedzwa nga Muhulisei, Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa kha Dzulo ḽo Ṱanganelaho nga vidio ḽa nnḓu mbili dza phalamennde – dzine dza vha Buthano ḽa Lushaka na Khoro dza Lushaka dza Mavunḓu – ngei Kapa Vhukovhela nga Ḽavhuṋa,11 Luhuhi 2021.
2.2. SoNA khathihi na Phindulo ya Muphuresidennde nga ha Khanedzano ya SoNA zwo ṋetshedza muvhigo wa mvelaphanḓa yo no swikelelwaho nga ha u shumiswa ha Pulane ya Mvusuludzo na Mbuedzedzo ya Ikonomi (ERRP) khathihi na tsumbanḓila ya kushumiselwe kwavhuḓi kwa pulane dza muvhuso. Khabinethe yo ḓiimisela tshoṱhe kha u bveledzisa pfulufhedziso dzoṱhe dze dza ḓivhadzwa nga Muphuresidennde.
2.3. Musi hu tshi khou ḓi dzhielwa nṱha khaedu dza ikonomi na matshilisano dze ra livhana nadzo, Khabinethe i khou ḓi dzula i na fulufhelo ḽa uri dzi ḓo tandululwa nga kha u shumiswa ha ERRP na Mbekanyamushumo ya Nyito ya muvhuso ya (PoA), ho lavheleswa nga maanḓa kha u swikela nyaluwo i katelaho khathihi na zwipikwa zwa Bono ḽashu ḽa 2030 sa zwe zwa sumbedziswa kha Pulane ya Mveledziso ya Lushaka (NDP).
2.4. Naho ho vha na u humela murahu ho vhangwaho nga dwadze ḽa COVID-19 ḽo thomaho nga 2020, PoA nga u angaredza i kha ḓi tshimbila zwavhuḓi naho ho vha na u ongolowa. Nga Ḽavhuraru, 24 Luhuhi 2021, Minisṱa wa Gwama Vho Tito Mboweni vho ḓivhadza mugaganyagwama wa u lambedza pulane dza uno ṅwana.
3. Muvhigo wa Tsenguluso ya NDP
3.1. Khabinethe yo dzhiela nzhele muvhigo wa mawanwa a tsenguluso ya NDP nahone i ḓo lingedza u vhuedzedza mvelaphanḓa kha u shela mulenzhe ha muvhuso kha Bono ḽa 2030. Khomishini ya Vhupulani ha Lushaka i ḓo bvisa Muvhigo wa Tsenguluso ya NDP.
4. Maswa nga ha khaelo yapo
4.1. Khabinethe yo ṱanganedza vhuḓikumedzeli na mvelephanḓa yo itwaho nga vhorasaintsi vhashu, vhaṱoḓisisi na vhaḓivhi vha zwa mishonga kha vhukando ha lushaka ha u bveledza khaelo dzashu u itela u lwa na malwadze a re hone zwazwino na maṅwe ane a kha ḓi ḓo ḓa. Vhorasaintsi vhashu, vhaṱoḓisisi na vhaḓivhi vha zwa mishonga vho vha vhe phanḓa kha nndwa ya u lwa na dwadze ḽa COVID-19 vha dovha hafhu vha ranga phanḓa zwa u sala murahu vairasi ya COVID-19, zwe zwa ita uri hu vhe na u tumbulwa ha lushaka luswa lwa vairasi lune lwa ḓivhiwa sa 501Y.V2. Kha fhungo iḽi, Khabinethe i khou tama u fhululedza vhorasaintsi vhoṱhe vha Afrika Tshipembe na vhaṱoḓisisi vhe vha kona u bveledza hafhu iyi vairasi ngei ḽaborothari hu u itela u khwiṋisa ṱhoḓisiso malugana na dzilafho ḽa dwadze ḽa COVID-19.
4.2. Khabinethe i fulufhela uri sisiṱeme yashu ya vhutumbuli na saintsi ndi tshiko tsha ndeme tshine tsha fanela u ṱhogomelwa na u bveledziswa.
4.3. Na nga murahu ha ṱhoḓisiso dza COVID-19, vhorasaintsi vha Afrika Tshipembe vha bvumo na vhatumbuli vho ṋetshedza thekhinoḽodzhi ya maimo a nṱha u fana na mitshini i bveledzisaho ḽiṱalazaza na ṱhaṱhuvho ya Lodox ya x-ray ya muvhuli woṱhe.
5. U ṋetshedzwa ha khaelo ya COVID-19
5.1. Khabinethe yo livhuwa mathomo a mbekanyamushumo ya lushaka ya muhaelo wa COVID-19, he u ṋetshedzwa ha phimamushonga dza Johnson & Johnson ha itwa kha vhashumi vha ndondolamutakalo (HCWs) kha sekhithara dza phuraivethe na dza muvhuso.
5.2. U bva tshe dwadze ḽa COVID-19 ḽa thoma, HCWs vho vha vhone tshiṱangu tshe tsha tsireledza lushaka lwashu. Vho tou livhana na vairasi thwii nahone vho konḓelela vairasi iyi i sa fheli. Vhuḓikumedzeli havho vhu sina vhunṋe, ho phulusa matshilo a vhathu vhanzhi nahone lushaka lwashu lwu tea u vha livhuwa zwinzhi.
5.3. Muhaelo wavho u ḓo thusa u vha tsireledza kha u kavhiwa khathihi na u humisela shango ḽashu kha tshiimo tsho ḓoweleaho. Khabinethe yo takadzwa nga ḽa uri dzimiḽioni dza khaelo dza u ḓadzisa dze dza rengwa u bva kha zwiko zwo fhambanaho dzi ḓo swika nga zwifhinga zwo fhambanaho kha miṅwedzi i ḓaho, u thoma nga ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe 2021.
5.4. Musi vhashumi vha zwa ndondolamutakalo (HCWs) vho no haelwa sa tshipiḓa tsha Luṱa lwa 1 lwa ḽiano ḽa u ṋetshedzwa ha khaelo, Luṱa lwa vhuvhili lwu ḓo lavhelesa kha vhashumi vha tshumelo dza ndeme na tshigwada tsha avho vhane a vho ngo tsireledzea, hune ha katelwa vhathu vha miṅwaha ya nṱha ha 60, vhathu vhane vha vha na maṅwe malwadze a nga thungo khathihi na avho vha dzulaho fhethu hu fanaho na mahaya a vhaongiwa na dzihositeḽe.
5.5. Vhadzulapo vha khou humbudzwazwa uri u haelwa ndi mahala nahone ndi nga u tou funa, nahone i kha ḓi vha yone nḓila ya khwiṋesa ya u ḓitsireledza kha vairasi, zwi tshi ṱangana na u bvela phanḓa na u tevhedza maga a tsireledzo a u ṱutshela maguvhangano mahulwane, u ambara masiki musi u fhethu ha nnyi na nnyi, u ṱamba zwanḓa nga maḓi na tshisibe kana nga sanithaiza ine ya vha na aḽikhohoḽi i linganaho 70% khathihi na u sia tshikhala tshi linganaho mithara dza 2,5 vhukati hau na muṅwe muthu. Maga aya ndi a ndeme kha mutakalo wa lushaka lwashu.
6. Tsenguluso ya zwa Vhashumi ya Korata ya Vhuṋa (QLFS)
6.1. Ṱsenguluso ya zwa Vhashumi ya Korata ya Vhuṋa (QLFS) ye ya bviswa nga vha tshumelo ya zwa Mbalombalo ya Afrika Tshipembe nga Ḽavhuvhili, 23 Luhuhi 2021 i bvela phanḓa na u ri humbudza khaedu dzoṱhe dza vhushayamishumo dzine shango ḽa khou livhana nadzo. Naho zwo ralo, khabinethe i khou ṱuṱuwedzwa nga tswayo dza nyaluwo dzine ikonomi yashu ya khou bvela phanḓa na u dzi sumbedza vhukati ha vhukonḓi vhu re hone zwazwino kha ikonomi.
6.2. U ya nga ha mbalombalo dza zwino, u vha hone ha mishumo ho engedzea nga mishumo i linganaho 333 000, hune sekhithara nzudzanywa yo shela mulenzhe nga mishumo i linganaho 189 000 vhukati ha Kotara ya 3 na Kotara ya 4 nga ṅwaha wa 2020. Zwiṅwe hafhu, ho vha na u tsela fhasi ha tshivhalo tsha avho hane vha sa Ḓidzhenise kha zwa Ikonomi nga tshivhalo tshi linganaho 890 000 kha Kotara ya 4 ya ṅwaha wa 2020 musi zwi tshi vhambedzwa na kha Kotara ya 3 nga ṅwaha wa 2020.
6.3. Khabinethe i khou vhilaedzwa nga ḽa uri luvhilo lune ikonomi ya khou sika ngalwo mishumo lwu khou ongolowa musi lu tshi vhambedzwa na luvhilo lwe shango ḽa lozwa ngalwo mishumo i linganaho 701 000 nga tshifhinga tsha vhukati ha Kotara ya 3 na Kotara ya 4. Naho kha kotara ya 4 ho vha na u engedzea ha tshikalo tsha vhushayamishumo, u engedzea ha 1,7% hu kha ḓi vha fhasi kha u engedzea ha kotara ya 3 nga 9% kha tshikalo tsha vhushayamishumo.
6.4. Zwi a vhavha u wana uri vhaswa ndi vhone vha vhumbaho tshipiḓa tshihulwanesa tsha vha shayaho mishumo. Maafrika Tshipembe vha Vharema na Makhaḽadi khathihi na vhafumakadzi ndi vhone zwigwada zwine zwa vha uri a zwi ngo tsireledzea siani ḽa ikonomi ya shango, na uri hezwi zwi khwaṱhisedza tsheo ya muvhuso ya u ṱavhanyisa maga a u tikedza na u ita uri hu vhe na u shela mulenzhe hupfalaho ha vhaswa, vhafumakadzi na vharema kha ikonomi ya shango. Hezwi zwi tshimbilelana na vhuḓikumedzeli hafhu kha tshanduko ya ikonomi na tshandukiso ye ya bulwa nga muphuresidennde kha SoNA ya 2021.
7. Mugaganyagwama wa Lushaka wa 2021
7.1. U ṋetshedzwa ha Mugaganyagwama wa Lushaka wa 2021 ndi tshipiḓa tsha ndeme tsha sisiṱeme ya demokirasi i re khagala nahone ya vhuḓifhinduleli ya Afrika Tshipembe.
7.2. Khabinethe i ṱanganedza mugaganyagwama wa Lushaka wa 2021 sa yone nḓila ya khwiṋesa i re hone ya u ḓisa vhudziki ha zwa masheleni lwa tshifhinga tshilapfu nga thungo hu tshi khou lambedzwa zwipikwa zwa muvhuso zwi fanaho na u rengwa ha khaelo dza COVID-19, u tikedza avho vha songo tsireledzeaho kha tshitshavha tshashu nga kha mbekanyamushumo yo fhelelaho ya thusedzo ya matshilisano khathihi na nga ERRP u itela u vusulusa ikonomi, u tikedza zwa u sikwa ha mishumo na u kunga vhubindudzi, naho ri nga fhasi ha nyimele ya ikonomi ine ya vha khaedu.
8. U tswiwa ha khebuḽu dza tsimbitswuku
8.1. Khabinethe i ṱanganedza u gwevhiwa ha zwinozwino nga Khothe Khulwane ya Kapa Vhukovhela ha tshigwada tsha miraḓo miṱanu tsha vhugevhenga ye ya wanwa milandu ya u tswa khebuḽu dza tsimbitswuku u dzula dzhele lwa miṅwaha ya 1 250. Ri fhululedza mazhendedzi ashu a khombetshedzo ya mulayo kha u farwa na u sengiswa he ha tshimbila zwavhuḓi ha avho vhane vha kwamea kha milandu ya u tswiwaha khebuḽu dza tsimbitswuku.
8.2. Khabinethe i na fulufhelo ḽa uri izwo zwa uho u farwa ha zwinozwino na zwigwevho zwa hone zwo rumela mulaedza wo khwaṱhaho wa uri avho vha re na vhuḓifhinduleli kha zwiito izwo zwa vhutshinyadzi ha ikonomi na vhugevhenga vha ḓo livhana na maanḓa o fhelelaho a zwa mulayo. Ri khou ita khuwelelo kha tshitshavha uri tshi vhige zwigevhenga kha mazhendedzi a khombetshedzo ya mulayo.
9. Khakhathi dzo ḓitikaho nga Mbeu na Mabulayo a Vhafumakadzi (GBVF)
9.1. Khabinethe yo ṱanganedza u farwa ha munna we a ṱhasela lwa tshiṱuhu mufumakadzi Vho Dimakatso Ratselane, ramafhungo wa Lesedi FM.
9.2. Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza tshigwevho tsha muvhulahi wa mufumakadzi Vho Tshegofatso Pule vhe vha vha vho ḓihwala khathihi na u farwa ha Vho Nthuthuzo Shoba, mufunwa na khotsi a ṅwana we a vha a sa athu bebwa, kha u humbulelwa u luka maano a u vhulawa havho.
9.3. Khabinethe i khou ita khuwelelo kha sisiṱeme ya zwa vhulamukanyi ha vhugevhenga uri i vhone uri i khwaṱhisedza khaṱhulo kwayo hu tshi itelwa Mufumakadzi Vho Ratselane, mufumakadziwavhaṋe Vho Pule khathihi na vhaṅwe vhapondwa vha zwiito zwa GBVF. U fhelisa khakhathi dzi itelwaho vhafumakadzi na vhana zwi ṱoḓa uri roṱhe ri takutshedze ri lwe na u fhelisa zwiito izwi.
10. Pfufho dza Midia dza Tshitshavha tsha Mveledziso ya Tshipembe ha Afrika (SADC)
10.1. Khabinethe i khou ita khuwelelo kha midia dza Afrika Tshipembe uri dzi ṋetshedze ṱhoḓea dza u dzhenela muṱaṱisano wa Pfufho dza Midia dza SADC. Vhoramafhungo vhane vha khou zwi takalela vha nga wana zwidodombedzwa zwinzhi nga ha muṱaṱisano kha www.sadc.int na kha www.gcis.gov.za.
10.2. Pfufho dzi ṱuṱuwedza ṱhanganelo ya dzingu na tshumisano nga u ṱuṱuwedza vhatsila vha zwa midia vha mashango ane a vha miraḓo ya SADC uri vha ṅwale nga ha mafhungo a kwamaho dzingu.
B. Tsheo dza Khabinethe
1. Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza tsheo ya u ḓivhadzwa ha Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka zwi tshi tevhela mutshinyalo wo vhangwaho nga ḓumbumazwikule Eloise na mvula dza khalaṅwaha ya tshilimo zwe zwa sia themamveledziso na mahaya a vhathu zwo tshinyadzwa kha mavunḓu o fhambanaho. Hezwi zwo itwa u ya nga Tshiteṅwa tsha 27(1) tsha Mulayo wa Ndangulo ya Tshiwo wa 2002 (Mulayo 57 wa 2002).
1.2. Nḓivhadzo iyi i ḓo thusa muvhuso kha u khwaṱhisa maga a re hone zwazwino a khou shumiswaho nga zwiimiswa zwo fhambanaho zwa muvhuso u itela u fhungudza masiandoitwa a tshiwo tsha lushaka.
2. Muvhigo wa Khomishini ya u Ṱolwa ha Muholo wa Muphuresidennde (PRRC)
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza khathihi na u tendelana na Muvhigo wa PRRC. PRRC yo tetshelwa u ṱoḓulusa nga ha miholo na nyimele dza mashumele kha Tshumelo ya Muvhuso na khathihi na kha zwiimiswa zwa mivhuso ya mavunḓu zwe zwa tevhekanywa kha Tshipiḓa tsha A na tsha C, kha Sheduḽu ya 3 ya Mulayo wa Ndangulo ya Masheleni a Muvhuso wa 1999 (Mulayo 1 wa 1999).
2.2. Sekhithara dza ndeme dzo katelwaho kha muvhigo ndi dza vhagudisi, mutakalo, sekhithara ya vhutsireledzi na ya zwiimiswa zwa muvhuso (Sheduḽu ya 3A na ya 3B ya PFMA ya 1999). Muvhigo u ḓo wanala kha webusaithi ya Muhasho wa Tshumelo dza Muvhuso na Ndangulo (www.dpsa.gov.za).
3. Muvhigo wa Shango ḽa Afrika Tshipembe kha Dzangano ḽa Vhuthihi ha Dzitshaka (UN) nga ha u fheliswa ha Zwiito zwoṱhe zwa Khethululo nga Murafho
3.1. Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha muvhigo wa Afrika Tshipembe wa vhuṱahe u ya kha wa vhu11 wa shango une wa vha hone nga murahu ha tshifhinga tsho tiwaho wa nga ha Thendelano dza Dzitshaka dza UN dza u Fheliswa ha Zwiito Zwoṱhe zwa Khethululo nga Murafho (ICERD). Afrika Tshipembe ḽo saina ICERD nga ṅwaha wa 1994 khathihi na u tendelana nayo lwa tshiofisi nga ḽa 10 Nyendavhusiku 1998.
3.2. Muvhigo u sumbedza mvelaphanḓa yo no itwaho nga Afrika Tshipembe kha u dzudzanya maga a zwa milayo, vhulamukanyi na ndangulo u itela u fhelisa zwiito zwoṱhe zwa khethululo nga murafho.
3.3. Muvhigo uyu wa nga murahu ha tshifhinga tsho tiwaho ndi une wo sedzesa kha mvelaphanḓa yo no itwaho kha u ṱuṱuwedza ndingano, u lwa na zwiito zwa vengo ḽa vhabvannḓa khathihi na zwiṅwe zwiito zwi u sa konḓelelana, u thivhelwa ha vhugevhenga vhu ṱuṱuwedzwaho nga vengo khathihi na u bvisela khagala khaedu dzine dza kha ḓi vha hone. Nga murahu ha u ṋetshedzwa hawo kha bodo yo teaho, muvhigo uyo u ḓo ḓivhadzwa tshitshavha.
4. U tendelana kha Thendelano dza Dzitshaka dza nga ha u Thivhelwa na Ndaṱiso ya Vhugevhenga ha zwiito zwa Tshiṱalula.
4.1. Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha Thendelano dza Dzitshaka dza nga ha u Thivhelwa na Ndaṱiso ya Vhugevhenga ha zwiito zwa Tshiṱalula kha Phalamennde uri hu vhe na u tendelana. Hezwi zwi itwa u ya nga Tshiteṅwa tsha 231(2) tsha Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe ya 1996. Thendelano idzi, vhukati ha zwiṅwe, dzi dzhia tshiṱalula sa vhugevhenga vhu kwamanaho na zwa vhuthu na uri tshi ṋetshedza ḓisa tshutshedzo khulwane kha mulalo wa dzitshaka na tsireledzo.
4.2. Musi wo no ṱanganedzwa nga nnḓu mbili dza Phalamennde, Muhasho wa Vhushaka ha Dzitshaka na Tshumisano u ḓo ṋetshedza zwishumiswa zwa thendelano kha dzangano ḽa UN.
5. Khwiṋiso ya thendelano vhukati ha Afrika Tshipembe na Netherlands kha zwa matshilisano
5.1. Khabinethe yo ṱanganedza khwiṋiso ya thendelano vhukati ha muvhuso wa Afrika Tshipembe na muvhuso wa Kingdom of Netherlands kha tshumisano ya tsireledzo ya zwa matshilisano.
5.2. Thendelano ya tshumisano kha tsireledzo ya zwa matshilisano yo sainiwa ngei The Hague nga ṅwedzi wa Shundunthule 2001. Thendelano i ṱuṱuwedzwa zwa u kovhana mbuelo dza tsireledzo ya zwa matshilisano u itela vhadzulapo vha mashango aya. Mbekanyamaitele ya Tsireledzo ya zwa Matshilisano ya Netherlands yo ita khwiṋiso kha mukovho wayo wa tsireledzo ya zwa matshilisano yo sedzesa kha vhana vha Madatshi. Khwiṋiso yo dzinginywaho ndi ya u livhanya thendelano na tshanduko idzi.
6. Thendelano dza Guvhangano ḽa nga ha Vhudavhidzani ha Radio ha Ḽifhasi 2019 (WRC-19)
6.1. Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha Milayo ya u Fhedzisela ya WRC-19 kha Phalamennde u itela uri hu vhe na thendelano ya tshiofisi, u ya nga tshiteṅwa tsha 231(2) tsha Ndayotewa. WRC-19 ndi tshibveledzwa tsha guvhangano ḽa Mbumbano ya Vhudavhidzani ha kule ha Dzitshaka ḽa UN ḽine ḽa vha hone nga ṅwaha hune zwiṅwe zwa zwipikwa zwaḽo zwa vha tsengulus na u vusulusa milayo ya radio. Afrika Tshipembe ndi ḽiṅwe ḽa mashango o sainaho thendelano idzi dza ITU. Musi Phalamennde yo no tendelana lwa tshiofisi na Mulayo wa WRC-19 wa u Fhedzisela, Afrika Tshipembe ḽi ḓo khwiṋisa Pulane ya Zwirathisi zwa Radio u ya nga mulayo.
7. Nḓivhadzamulayotibe yo khwiṋiswaho nga ha Mbekanyamaitele ya Vhuendi ya Lushaka
7.1. Khabinethe yo ṱanganedza Nḓivhadzamulayotibe yo khwiṋiswaho ya Mbekanyamaitele ya Vhuendi ya Lushaka. Mbekanyamaitele iyi i ima vhuimoni ha Mbekanyamaitele ya Vhuendi ya Lushaka ya 1996. Mbekanyamaitele iyi yo khwiṋiswaho i amba nga ha tshanduko dze dza vha hone lwa miṅwaha minzhi dzibadani, zwiporoni, kha vhuendi ha maḓini na kha zwa vhuendi ha muyani. I livhanya shango na maitele maswa a zwa vhuendi ḽifhasini, kha dzingu na kha dzhango nga nḓila yo ṱanḓavhuwaho.
7.2. Mbekanyamaitele iyo yo pfuka fhasi ha maitele a nyambedzano dzo angalalaho na vhashelamulenzhe vhoṱhe vho fanelaho. Musi ḽo no anḓadzwa, ḽiṅwalo iḽi ḽi nga kona u swikelwa nga kha webusaithi ya Muhasho wa Vhuendi (www.transport.gov.za).
C. Milayotibe
1. Mulayotibe wa Khothe ya zwa Mavu
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha Mulayotibe wa Khothe ya zwa Mavu kha Phalamennde u itela uri u phasiswe. Mulayotibe uyu u vhumba Khothe ya zwa Mavu yo khetheaho ine ya vha na khaṱhulo dzayo, ndaela na tsheo dzayo dza kona u itelwa khaṱhululo kha Khothe ya zwa Mavu yo khetheaho ine ya khou dzinginywa.
1.2. Mulayotibe u ḓo tandulula khaedu dze ra ṱangana nadzo nga fhasi ha Mulayo wa Mbuedzedzo ya Pfanelo dza Mavu wa 1994 (Mulayo 22 wa 1994) dzi fanaho na u salela murahu kha zwa mbilo dza mavu khathihi na maitele a u tandulula khanedzano musi dzi tshi tutuwa. U ḓo dovha hafhu wa shela mulenzhe zwihulu kha u thomiwa ha Mbekanyamushumo ya Tshandukiso ya Mavu.
2. Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Gese wa 2020
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Gese wa 2020 kha Phalamennde. Uyu Mulayotibe une wo dzinginywaho u khou ṱoḓa u livhanya nḓowetshumo ya gese na thekhinoḽodzhi ntswa ya zwa vhuendedzi ha gese ya mupo na idzo dziṅwe gese ntswa dzi songo ḓoweleaho dze dza vha dzi songo katelwa kha Mulayo u re hone wa Gese wa 2001 (Mulayo 48 wa 2001). Khwiṋiso dze ambedzanwa nga hadzo na vhashelamulenzhe vho fanelaho, dzi ḓo shela mulenzhe kha themamveledziso ya vhubindudzi ine ya khou bvela phanḓa u itela uri hu vhe na u shumiswa ha fulufulu ḽo fhambanaho shangoni.
2.2. Mulayotibe u ḓo fhira fhasi ha maṅwe maitele a nyambedzano hafhu dza phalamennde u itela uri khwaṱhisedza uri u themwndelwa lwo angalalaho u itela u u shumiswa musi u tshi phasiswa sa mulayo.
3. Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Ṱhuṱhuwedzo ya Ndingano na Thivhelo ya Khethululo i Dzhiaho sia ya 2021
3.1. Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Ṱhuṱhuwedzo ya Ndinganyo na Thivhelo ya Khethululo i Dzhiaho sia wa 2021. Khwiṋiso dzo dzinginywaho ndi dzine dza khou ṱoḓa u lingedza u tandulula vhuṱudzeṱudze vhune ha vha hone kha Mulayo wa Ṱhuṱhuwedzo ya Ndingano na Thivhelo dza Khethululo i Dzhiaho sia wa 2000 (Mulayo 4 wa 2000). Khwiṋiso dzo dzinginywaho dzi ḓo khwaṱhisa vhukoni hawo ha u thivhela khethululo khathihi na u ṱuṱuwedza ndinganyo kha Maafrika Tshipembe vhoṱhe, sa zwine zwa vha hone kha Tshiteṅwa tsha 9 tsha Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe ya 1996.
3.2. Mulayotibe u ḓo anḓadzwa wa dovha wa wanala kha webusaithi ya Muhasho wa Vhulamukanyi na Mveledziso ya Ndayotewa (www.justice.gov.za).
4. Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Bannga ya Poswo wa 2020
4.1. Khabinethe yo ṱanganedza khanḓiso ya Mulayotibe wa Khwiṋiso ya Bannga ya Poswo wa 2020, u itela vhupfiwa ha tshitshavha. Mulayotibe uyu u khwiṋisa Mulayo wa Bannga ya Poswo ya Afrika Tshipembe wa 2020 (Mulayo 9 wa 2010).
4.2. Mulayotibe u ṋetshedza tshikhala tsha u thomiwa ha Khamphani ya Vhufarelwa ya Bannga ya Poswo ya Afrika Tshipembe (South African Postbank Holding Company) nga fhasi ha Mulayo wa Dzibannga wa 1990 (Mulayo 94 wa 1990). Khamphani i ḓo ṋetshedza tshumelo dza u angaredza na avho miraḓo ya tshitshavha vhane vho siiwa nnḓa kha tshumelo dza zwa masheleni uri na vhone vha kone u shela mulenzhe kha mafhungo a zwa ikonomi nga nḓila i pfalaho. I ḓo dovha hafhu ya ṋetshedza thuso kha dziṅwe dza tshumelo dza muvhuso dza zwa masheleni.
D. Vhuṱambo vhune ha khou Ḓa
1. Ḓuvha ḽa Vhafukadzi ḽa Dzitshaka
1.1. Khabinethe i ḓo vha luthihi na ḽifhasi ḽoṱhe kha u pembelela Ḓuvha ḽa Vhafukadzi ḽa Dzitshaka nga ḽa 8 Ṱhafamuhwe 2021. Heḽi ḓuvha ḽi shumiswa kha u sumbedza mvelaphanḓa ye ya itwa kha u swikela ndinganyo ya mbeu nahone ḽi dovha hafhu ḽa vha hone tshifhinga tshithihi na musi hu tshi khou pembelelwa miṅwaha ya 25 ya u ṱanganedzwa ha Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe ya 1996.
1.2. U bva nga 1994, ro ita zwinzhi kha u tevhedza mbekanyamaitele na mbekanyamushumo dzo pikaho kha u ṱuṱuwedza pfanelo dza vhafumakadzi nahone ri kha ḓi vha ro ḓikumedzela kha u khwaṱhisedza uri vhafumakadzi vha a maanḓafhadzwa kha zwa ikonomi.
1.3. Musi hu tshi khou dzhielwa nṱha u shela mulenzhe ha Mulwelambofholowo Mama Vho Charlotte Maxeke vhe vhoṱhe na musi vhe kha tshigwada kha mbofholowo na demokirasi ya Afrika Tshipembe, muvhuso wo ḓivhadza ṅwaha wa 2021 sa Ṅwaha wa Vho Charlotte Maxeke hu tshi khou humbulwa miṅwaha ya 150 u bva tshe vha bebwa. Vho vha vhe mulwelambofholowo wa zwa matshilisano na zwa poḽotiki ane a vha na mafulufulu khathihi na vhuṱali ho kalulaho.
2. Muṱangano wa Dziminisṱa dza Foramu ya Vhafumakadzi wa India, Brazil na Afrika Tshipembe (IBSA)
2.1. Afrika Tshipembe – ḽi tshi khou rangwa phanḓa nga Minisṱa wa Vhafumakadzi, Vhaswa na vhathu vha re na Vhuholefhali Ofisini ya Muphuresidennde, Mufumakadzi Vho Maite Nkoana- Mashabane – ḽi ḓo dzhenela Muṱangano wa Dziminisṱa dza Foramu ya Vhafumakadzi wa IBSA nga ḽa 16 Ṱhafamuhwe 2021. Vhuṱambo uvhu ndi ha ndeme kha Afrika Tshipembe ngauri musi vha tshi kha ḓi vha Mudzulatshidulo wa Mbumbano ya Afrika nga ṅwaha wa 2020, Muphuresidennde Vho Ramaphosa vho rangisa phanḓa zwa u maanḓafhadzwa ha vhafumakadzi, zwa mabindu khathihi na nndwa ya u lwa na zwiito zwa GBVF.
2.2. Foramu iyi, ye ya thomiwa nga ṅwaha wa 2007, i ḓo ṋetshedza tshikhala Afrika Tshipembe tsha uri ḽi kone u khwiṋisa mbekanyamaitele dzaḽo khathihi na mafhungo a ndeme a kwamaho vhafumakadzi.
2.3. Vhuṱambo vhu khou ḓaho vhu ḓo farwa nga fhasi ha fhungo ḽa pulane dza mbuedzedzo dza mashango dzi elanaho na COVID-19. Zwi a dzhielwa nzhele nga u angaredzazwa uri vhafumakadzi ndi vhone vho hwalaho muhwalo u lemelesaho wa masiandaitwa a vhavhaho a dwadze iḽi.
3. Ṅwedzi wa Pfanelo dza Vhathu
3.1. Muphuresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo ṋetshedza mulaedza wa ndeme nga vidio nga tshifhinga tsha vhuṱambo ha Ḓuvha ḽa Pfanelo dza Vhathu ḽa Lushaka ḽa 2021 nga ḽa 21 Ṱhafamuhwe 2021 nga fhasi ha thero ine ya ri : “Ṅwaha wa Vho Charlotte Maxeke: U ṱuṱuwedza na u tsireledza pfanelo dza vhathu kha miṅwaha ya COVID-19”.
3.2. Vhuṱambo ha uno ṅwaha ha Ṅwedzi wa Pfanelo dza Vhathu vhu khou vha hone nga tshifhinga tshithihi na anivesari ya vhu25 ya u ṱanganedzwa ha Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe ya 1996, nahone vhu dovha hafhu ha ri ṋetshedza tshikhala tsha u humbula nga ha vhuhali ha vhanna na vhafumakadzi vhe vha gwalaba nga ḽa 21 Ṱhafamuhwe 1960 vha tshi itela u fheliswa lwa tshoṱhe ha milayo ya uri vharema vha tea u tshimbila vho fara bugundaula dzavho hoṱhehoṱhe.
3.3. Khabinethe i khou ita khuwelelo kha Maafrika Tshipembe ya uri vha shumise ḓuvha iḽi kha u humbula na u hulisa avho vhe vha lwa kha nndwa ya mbofholowo yashu na demokirasi.
E. Milaedza
1. U fhululedza
Khabinethe i khou rumela milaedza ya u fhululedza na u tamela mashudu kha:
- Vhabveledzi vha fiḽimu vha Afrika Tshipembe, Aḓirese dzavho a dzi Ḓivhei, nge vha swikela Munango wa Tshiofisi wa vhuṱambo ha 2021 Pan African Film Festival, vhune ha vha vhuṱambo vhuhulwanesa nahone ha maimo a nṱha ha fiḽimu dza vharema ngei Amerika. Fiḽimu iyi ṱhukhu, yo livhiswaho kha vhathu vha ngei District Six, yo lambedzwa nga vha Tshiimiswa tsha Fiḽimu na Vidio tsha Lushaka, zhendedzi ḽa Muhasho wa zwa Mitambo, Vhutsila na Mvelele.
- Mufumakadzi Vhodokotela Ngozi Okonjo-lweala vho bebwaho ngei Nigeria, vhe vha khethwa nga thendelano ya vhoṱhe nga ḽa 15 Luhuhi 2021 sa Mulangi Muhulwane (DG) wa vhusumbe wa Dzangano ḽa zwa Mbambadzo ḽa Ḽifhasi, u bva nga ḽa 1 Ṱhafamuhwe 2021. Ndi vhone mufumakadzi wa u thoma nahone Muafrika wa u thoma u shuma sa DG wa dzangano ḽa dzitshaka ḽine ḽa shuma na milayo ya mbambadzo ya vhukati ha mashango.
2. Ndiliso
Khabinethe i livhisa ndiliso kha vha muṱa na dzikhonani dza:
- Vho Thovhele Raṅwedzi Gilbert Tshikalange (87) vha vhuhosini ha Mphaphuli ngei Limpopo, muhali wa nndwa ya u lwela mbofholowo vha dovha vha vha muthu we a vha a tshi hanedzana lwa tshoṱhe na zwa u shumiswa ha Mulayo wa zwa Ndangulo ya Vharema wa 1927. Vho ranga phanḓa phanḓa Mugwalabo wa u lwa na zwa Muthelo u bva ṅwaha wa 1964 u swika 1969. Vho swika he vha iledzwa vha fhedza nga u humiselwa ngei Kuruman hune ha vha Devhula ha Kapa u bva nga 1969 u swika 1974.
- Vho ri u vhuya hayani, vha dovha hafhu vha iledzwa he vha iledzwa uri vha songo bva muḓini wavho ngei tshikolobulasi tsha Makwarela hune ha vha kha Tshiṱirikini tsha Madzhisiṱiraṱa wa Sibasa u bva nga ṅwaha wa 1974 u swika nga 1976. Nga ṅwaha wa 1987, khathihi na maṅwe mazhakanḓila a nndwa ya u lwela mbofholowo khathihi na vharangaphanḓa vha zwa sialala vhe vha vha vhe na mbonelaphanḓa, vho swika he vha thoma dzangano ḽa Vharangaphanḓa vha zwa Sialala ḽa Afrika Tshipembe (Contralesa) he vha dovha hafhu vha khethwa sa Mudzudzanyi wa Lushaka.
- Vhashumi vhararu vha ArcelorMittal – Vho Lesenyeho Mofokeng (31), Vho Thami Sampo Molefe (52) na Vho Mpho Meshack Madumisa (29), vhe vha lovha lu khaulaho mbilu musi tshifhaṱo tshe vha vha vha tshi khou shumela khatsho ngei Vanderbijlpark tshi tshi wa zwi tshi tevhela muthuthubo wa Ḽavhuraru, 17 Luhuhi 2021. Khethekanyo ya tshumelo dza Vhuṱoli na u Tevhedza Milayo ya Muhasho wa Mishumo na Vhashumi yo thoma ṱhoḓisiso nga ha khombo iyi. Khabinethe i khou ṱuṱuwedza khamphani dzoṱhe uri dzi rangise phanḓa tsireledzo ya vhashumi na u dzulela u linga sisiṱeme dzavho u itela u khwaṱhisedza uri vhashumi a vho ngo vhewa kha khovhakhombo.
- Muambasada Vho Themba Muziwakhe Nicholas Kubheka (72). Vhe vha fhira fhano shangoni nga ṅwedzi wa Phando ngei Pietermaritzburg, KwaZulu-Natal. Muambasada Vho Kubheka vho shuma sa Muambasada wa Afrika Tshipembe ngei kha shango ḽa Riphabuḽiki ya China, Denmark na kha shango ḽa Riphabuḽiki ya Angola. Vho dovha hafhu vha shuma sa muḓivhi wa zwa Vhushaka vhukati ha Mivhuso Tshumisano dza Mavhusele kha Ofisi ya Mudzulatshidulo wa Khoro ya Mavunḓu ya Lushaka ngei Phalamenndeni. Vho ya vhufhalalini nga miṅwaha ya 1970 he vha pfumbudzwa ngei Angola nga ṅwaha wa 1977 sa muraḓo wa Umkhonto we Sizwe, he vha vha vha tshi ḓivhea nga dziṋe ḽa kholekhole ḽa Aaron Mnisi.
F. U tholwa
U tholwa hoṱhe ndi hune ha ḓo khunyeledzwa nga murahu ha tsenguluso ya ndalukano na u ṱanzwiwa dzina ho teaho.
1. Bodo ya Vhalanguli vha Amatola Water
a. Vho Mncedisi Malotana;
b. Mufumakadzi Vho Buhle Tonise;
c. Vho Abraham Pieter le Roux;
d. Vhodokotela Mosidi Makgae;
e. Vho Zamikhaya Xalisa;
f. Mufumakadzi Vho Nkosazana NomaXhosa Jongilanga;
g. Vhodokotela Mahed;
h. Mufumakadzi Vho Tabiso Wana;
i. Vho Mxolisi Joe Skosana;
j. Vho Makgobi Ramushu; and
k. Mufumakadzi Vho Lebogang Letsoale.
2. Mudzulatshidulo na Mufarisamudzulatshidulo wa Bodo ya Vhalanguli vha Tshikwama tsha Khombo dza Badani:
1. Mufumakadzi Vho Thembi Msibi; na
2. Vhodokotela Nomonde Mabuya.
3. Mufumakadzi Vho Nomkhita Mona – Muofisiri Mulangi Muhulwane (CEO) wa Poswo ya Afrika Tshipembe.
4. Vho Moegamat Ishaam Abader – CEO wa Tshumelo dza Mutsho dza Afrika Tshipembe.
5. Vho Zolani Kgosietsile Matthews – CEO wa Zhendedzi ḽa Zwidimela zwa Vhaṋameli zwa Afrika Tshipembe.
6. Mufumakadzi Vho Melanie Rambally – Muofisiri muhulwane wa zwa Masheleni wa SENTECH.
7. Muadvokheithi Vho Boyce Mkhize – Muimeleli Muhulwane: Tshumelo dza Muimeli wa Zwikimu zwa Tshitshavha, Muhasho wa Madzulo a Vhathu, Maḓi na Vhuthathatshili.
Mudziso:
Mufumakadzi Vho Phumla Williams
Luṱingo: 083 501 0139
