Khabinethe yo ṱangana nga Ḽavhuraru, ḽa 15 Lara 2017 ngei Tuynhuys, Ḓoroboni ya Kapa.
A. Mafhungo a Zwino kha Shango
1. Vhubindudzi
1.1. Khabinethe i ṭanganedza vhubindudzi ha R3-biḽioni u bva kha Khamphani ya Moḍoro ya ha Ford kha ḽimaga ḽa Silverton, ngei Pretoria, kha ḽa Gauteng. Vhubindudzi u vhu vhu ḍo vhuedza kha u sikwa ha mishumo thwii na i songo livhanaho thwii nga kha ndavhelelo ya nyegedzeo ya vhubveledzi ha modeḽe wayo wa Ford Ranger.
1.2. Vhubindudzi ho raliho vhu khwaṱhisedza mushumo une ra isa phanḓa na u ita sa muvhuso kha u alusa ikonomi na u tandulula khaedu dza vhushayamishumo. Nga kha tshikimu tsha ṱhuṱhuwedzo ya muvhuso ya R7.8 biḽioni kha Mbekanyamushumo ya Mveledziso na Vhubveledzi ha Vhumagi ha Dzigoloi, ho vulwa vhubindudzi ha phuraivethe ha R28.5 biḽioni.
1.3. Hezwi zwi katela nḓivhadzo nga vha ha Toyota ya u bveledza modeḽe miswa ya Toyota Hilux na Fortuner sa tshipiḓa tsha vhubindudzi ha R6.1 biḽioni. Na pulane dza ha BMW dza u fhaṱa vhengele ḽa musalauno ḽi ḓuraho R6 biḽioni. Koporasi ya Dzitshakatshaka ya Beijing ya Vhumagi ha Dzigoloi yo pulana u bindudza R11 biḽioni kha ḽimaga ḽa vhubveledzi ha dzigoloi ha Afrika Tshipembe.
2. Khalaṅwaha ya Muthelo ya 2017
2.1. Khabinethe i livhisa ndivhuwo dzayo kha vhoṱhe vhatheli vha muthelo vhane vho no isa mbuelo dza muthelo dzavho dza ṅwaha wa muthelo wa 2016/17.
2.2. Mbuelo dzi wanwaho kha muthelo dzi shuma kha u vhona uri muvhuso u vhe na tshikhala tsha u ṋetshedza tshumelo dzi ṱoḓeesaho na thikhedzo ya matshilisano kha maAfrika Tshipembe vha dzimiḽioni vha shayaho.
2.3. Khabinethe i humbudza vhatheli uri ḓuvha ḽa u vala ndi Ḽavhuṱanu ḽa 24 Lara 2017 na u vha ṱuṱuwedza uri vha ṋetshedze mbuelo dzavho dza muthelo.
3. Khonfarentsi ya Mveledziso ya Ikonomi ya Lushaka Yapo ya u Thoma (LED)
3.1. Khabinethe yo takadzwa nga mvelelo dza Khonfarentsi ya Lushaka ya LED yo vhaho hone zwenezwino. Yo vha hone fhasi ha vhurangaphanḓa ha Minisṱa wa Tshumisano ya Mavhusele na zwa Sialala Vho Des van Rooyen na Minisṱa wa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku Vho Lindiwe Zulu.
3.2. Yo ṋetshedza tshikhala tsha u ola adzhenda ntswa ya Mveledziso ya Ikonomi Yapo ya Afrika Tshipembe yo endedzwa nga vhuvhekanyandeme ha Pulane ya Mveledziso Yapo. Mvelelo dzayo dzi katela u thomiwa ha Khoro ya Mveledziso ya Ikonomi ya Afrika Tshipembe (EDCSA), ya u thoma yo sedzaho kha u ita uri sekithara ya mveledziso ya ikonomi i vhe ya phurofeshinaḽa.
3.3. Sa tshiimiswa tsha phurofeshinaḽa, EDCSA i ḓo langa na u lavhelesa kutshimbidzele kwa phurofeshinaḽa kha vhashumi vhane vha shela mulenzhe kha vhurangeli ha mveledziso ho fhambanaho.
3.4. Khabinethe yo dovha ya dzhiela nzhele u thomiwa ha ḓivhazwakale ya Vhege ya Vhubindudzi ha Ḽifhasi (GEW) kha 22 ya Sloane, ine ya vha khamphasi ntswa, nga ḽa 10 Lara 2017, he Minisṱa Vho Zulu vha dalelwa nga muṱuṱuwedzi wa zwa mabindu Vho Richard Branson. Khamphasi iyi ndi ya u thoma u vulwa nga Nethiweke ya Vhubindudzi ha Ḽifhasi. I ṋetshedza thikhedzo na tshumelo thwii kha vhoramabindu u mona na Afrika khathihi na tswikelelo kha nethiweke ya dzitshakatshaka ya dzimentho, vhabindudzi na madzangano a thikhedzo ya mabindu.
3.5. Nga musi wa GEW, vhashelamulezhe vha linganaho 10 miḽioni vho dzhenela vhuṱambo, mitambo na miṱaṱisano ya 35 000, kha mashango a fhiraho 165 u mona na ḽifhasi.
4. Muvhigo wa Khomishini ya Heher
4.1. Khabinethe yo dzhiela nzhele u bvisiwa nga Musumbuluwo, wa ḽa 13 Lara 2017, ha Muvhigo wa Khomishini ya Vhuṱoḓisi ha Khonadzeo dza u ita uri Pfunzo ya Nṱha na Vhugudisi zwi vhe zwa mahala Afrika Tshipembe. Khabinethe i ita khuwelelo kha maAfrika Tshipembe vhoṱhe uri vha vhale muvhigo uyo na zwine wa sumbedzisa kha shango ngeno themendelo dzi tshi khou dzhielwa nṱha nga muvhuso.
4.2. Muphuresidennde vha ḓo ita nḓivhadzo ya tshiofisi kha muvhigo nga tshifhinga tsho teaho nga murahu ha musi wo no pfuka kha Komiti ya Minisṱa dza Tshivhalo dza Ndambedzo ya Pfunzo ya Nṱha na Komiti ya Masheleni ya Ofisi ya Muphuresidennde. Muvhuso u tshe wo ḓiimisela u tandulula zwithivheli zwa tswikelelo kha pfunzo ya nṱha, na u sedza phanḓa kha u khunyeledza thandululo iyaho phanḓa kha ndambedzo ya pfunzo ya nṱha.
5. Gomelelo
5.1. Vhuimo ha madamu ha zwino kha shango vhu kha ḓi vhilaedza vhunga hu na u ḓimuwa hunzhi u fhira mvula. U sa na ha mvula yo linganaho Afrika Tshipembe ine ya ḓadza zwiko zwa maḓi u swika kha ḽeveḽe dzi fushaho zwi amba uri shango ḽashu a ḽi athu bva kha nyimelele ya gomelelo. Vhabvumbi vho sumbedzisa uri mvula i ḓo nesa mathomoni a ṅwedzi wa Phando nga 2018.
5.2. Khabinethe i tama u fulufhedzisa tshitshavha uri muvhuso wa vhukati, vundu na wapo zwi khou shumisana na u vhona uri Afrika Tshipembe a ḽi nga fhelelwi nga maḓi. Khabinethe i ṱuṱuwedza muṅwe na muṅwe uri a shele mulenzhe kha u vhulunga na u shumisa maḓi nga nḓila ya vhuṱali na nga u vhavhalela.
6. Zimbabwe
6.1. Khabinethe i tikedza vhudzheneleli nga Muphuresidennde Vho Jacob Zuma, kha vhuimo havho sa Mudzulatshidulo wa Tshitshavha tsha Mveledziso ya Tshipembe ha Afrika (SADC) kha u fhindula nyimele ya Zimbabwe. Vho rumela Vhaimeleli vho Khetheaho, Minisṱa wa Vhupileli na Masole a Vhalwela Mbofholowo, Vho Nosiviwe Mapisa-Nqakula na Minisṱa wa Tsireledzo ya Shango, Advokheithi Vho Bongani Bongo. Vha khou ḓo ṱangana na Muphuresidennde Vho Robert Mugabe na Mmbi ya Vhupileli ya Zimbabwe. Zwo ralo, vha ḓo nyeṱulela Muphuresidennde wa Angola Vho João Lourenço kha vhuimo havho sa Mudzulatshidulo wa Davhi ḽa Poḽotiki, Vhupileli na Tshireledzo ya SADC. Ofisi ya Muphuresidennde i ḓo davhidzana u ya phanḓa kha fhungo iḽi.
7. Square Kilometre Array (SKA)
7.1. Khabinethe i ṭanganedza tswikelelo dza mveledziso ya ikonomi na matshilisandzo wanwaho kha vhubindudzi ho lumbamaho kha mveledziso ya matshilisano kha dzingu ḽa SKA ya Afrika Tshipembe. Zwitshavha zwa nga tsini na vhupo ha SKA zwi isa phanḍa na u vhuelwa nga kha thandela dza pfunzo na vhugudisi, vhubindudzi kha mabindu maṱuku na nyengedzeo ya zwikhala zwa mushumo.
7.2. Muhasho wa Saintsi na Thekhinoḽodzhi, fhasi ha vhurangaphanḓa ha Minisṱa wa Saintsi na Thekhinoḽodzhi, Vho Naledi Pandor, u ḓo fara mbekanyamushumo ya u shela mulenzhe ha tshitshavha u pembelela zwo swikelelwaho na zwitshavha zwa tsini na Carnarvon, ngei Kapa Devhula u bva nga ḽa 16 u swika ḽa 19 Lara 2017.
B. Tsheo dza Khabinethe
8. Mivhigo ya mvelaphanḍa ya kushumele kwa kotara ya vhuvhili wa 2017/18
8.1. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha mivhigo ya mvelaphanḓa ya kushumele kwa kotara ya vhuvhili wa 2017/18 (Fulwana u swika Khubvumedzi 2017) nga zwigwada zwoṱhe zwiṱanu. Hezwi ndi tshipiḓa tsha ṱholo na vhusedzulusi ho ṱanḓavhuwaho ha Mbekanyamushumo ya Nyito u bva kha Muhanga wa Maano a Themo ya Vhukati (MTSF) 2014 u swika 2019.
8.2. Muhasho wa Vhupulani na Tsedzuluso na komiti dza Zwigwada zwa ofisi dza Minisṱa zwi ḓo tshimbidza miṱangano ya vhoramafhungo u amba nga ha mvelaphanḓa ya mivhigo iyi.
8.3. GCIS i ḓo tshimbidza miṱangano ya vhoramafhungo na u anḓadza tshikeduḽu kha www.gov.za nga tshifhinga tsho teaho.
9. Nḓivhadzo kha vhurangeli ha u wana dziḓiresi na mushumo wa dziḓiresi
9.1. Khabinethe yo nyeṭulelwa nga ha muvhigo wa mvelaphanḓa wa u thomiwa u shuma ha Khaṱhulo ya Khothe ya Ndayotewa ya u dzhenisa dziḓiresi kha mutevhe wa vhakhethi. Khabinethe yo livhuwa u tevhedzelwa ho fhelelaho kha mivhigo ya mvelaphanḓa lwa miṅwedzi ya rathi yo iswaho Khothe ya Ndayotewa.
9.2. U swika zwino Khomishini ya Vhakhethi yo Ḓiimisaho (IEC), i tshi khou shumisana na maṅwe mazhendedzi a muvhuso, dzo swikelela tshivhalo tshi ṱoḓaho u swika 75% kha u kuvhanganya dziḓiresi dza vhakhethi. Khabinethe yo dovha ya nyeṱulelwa nga ha mbekanyamushumo yo pulanwaho nga SAPO u thusa avho vha si na dziḓiresi dza hayani.
9.3. Khabinethe i khou takadzwa nga mvelaphanḓa ya mushumo wa tshumisano wo itwaho nga SAPO, IEC na maṅwe mazhendedzi a muvhuso kha mushumo wa thandela ya dziḓiresi.
9.4. Khabinethe i isa phanḓa na u ita khuwelelo kha avho vha sa athu u ṋetshedza dziḓiresi dzavho ntswa uri vha ite nga u ralo kha vhege ya u ṅwaliswa vhakhethi nga Ṱhafamuhwe 2018.
C. Mbekanyamushumo dzine dza khou ḓa
10. Sesheni ya vhuṋa ya Khomishini ya Mashango mavhili Afrika Tshipembe na Botswana (BNC)
10.1. Muphuresidennde Vho Zuma vha ḓo dala lwa tshiofisi uri vha shele mulenzhe na u thusa kha u rangaphanḓa Sesheni ya Vhuṋa ya Afrika Tshipembe na Botswana BNC ine ya ḓo farelwa ngei Gaborone, kha ḽa Botswana nga Ḽavhuṱanu, ḽa 17 Lara 2017.
10.2. Afrika Tshipembe na Botswana a ṱangana ṅwaha muṅwe na muṅwe kha vhuimo ha Ṱhoho dza Mivhuso kha muhanga wa BNC wa u sedzulusa tshumisano ya mashango mavhili na u ambedzana nga ha mafhungo a dzangalelo ḽi fanaho.
10.3. Mashango aya mavhili a ḓiphina nga vhushaka ha vhuṱama vhu itwaho nga ṱhumano ya mvelele na u dzulelana ha vhupo. A shumisana kha vhunzhi ha zwithu hu tshi katelwa, vhuendi, mbambadzo na vhubindudzi, mutakalo, zwa mupo na zwiṅwevho.
10.4. Afrika Tshipembe ndi ḽiṅwe ḽa vhafarani vhahulwane vha mbambadzo na Botswana, na khamphani dza tshivhalo dzi khou shuma kha shango iḽo.
11. Madalo a Muphuresidennde wa Shango ḽa Angola
11.1. Muphuresidennde Vho Zuma vha ḓo ṱanganedza Muhulisei, Muphuresidennde wa Riphabuḽiki ya Angola, Vho João Lourenço, kha Madalo a Shango a ḓivhazwakale a Afrika Tshipembe u bva nga ḽa 23 Lara 2017. Haya a ḓo vha a Madalo a u tou thoma a Shango kha shango ḽashu u bva tshe vha vhewa tshiduloni.
11.2. Mashango aya mavhili a na vhuṱumani ha ḓivhazwakale u bva murahu nga maḓuvha a nndwa ya mbofholowo musi Angola ḽi tshi tikedza na u fha vhudzulo vhalwelambofholowo vha Afrika Tshipembe kha gammba dzo fhambanaho shangoni iḽo.
11.3. Tshumisano ya mbambadzo na ikonomi vhukati ha aya mashango mavhili yo aluwa vhukuma, u swika kha vhuimo vhune Afrika Tshipembe ḽa vha mufarani muhulwanesa na Angola kha dzhango. Vhunzhi ha khamphani dza Afrika Tshipembe dzi khou ita zwa mabindu Angola kha sekithara dzo fhambanaho hu tshi katelwa tshumelo dza u fhaṱa, migodi, dzinnḓu, mavhengele, zwiḽiwa na zwinwiwa, dzihodela na vhumvumvusi, u bannga na nyalafho.
Kha madalo avho, Muphuresidennde Vho Lourenço vha ḓo ṋetshedza na Ḽekitsha nga Ḽavhutanu, ḽa 24 Lara 2017 ngei OR Tambo Building kha ḽa Pretoria.
12. Maḓuvha a 16 a Nyito
12.1. Khabinethe i ḓibadekanya na maAfrika Tshipembe vhane vha khou dzhia maga a ulwa na u tambudzwa ha vhafumakadzi na vhana.
12.2. Fulo ḽa Maḓuvha a 16 a Nyito ya u lwa na Khakhathi dzi itelwaho Vhafumakadzi na Vhana ḽi ḓo vha hone vhukati ha ḽa 25 Lara na ḽa 10 Nyendavhusiku 2017. Hoyu ndi ṅwaha wa vhu 19 wa fulo iḽi fhano Afrika Tshipembe na uri ḽi ḓo ya phanḓa fhasi ha thero: “Kha vha Mmbale: Ri Roṱhe ri Takulela Afrika Tshipembe Ḽi Si Na Dzikhakhathi Phanḓa”.”.
12.3. Muphuresidennde Vho Zuma vha ḓo rwela ṱari fulo ḽa Maḓuvha a 16 a Nyito ngei Kapa Vhubvaḓuvha nga Mugivhela, wa ḽa 25 Lara 2017. Ḽi ḓo lumbama kha Nyambedzano na Lushaka dzine dza khou ya phanḓa, zwi ṱuṱuwedzaho vhathu uri vha ambe nga ha dwadze ḽa khakhathi dzo livhanaho na mbeu. Hezwi zwi ḓo rangelwa nga Ḓuvha ḽa Vhanna ḽa Dzitshakatshaka nga Swondaha, nga ḽa 19 Lara 2017, ine ya vha khuwelelo kha vhanna ya u shela mulenzhe kha u fhaṱa tshitshavha tsho tsireledzeaho tsha dovha tsha vhofhana.
12.4. Muhasho wa Mveledziso ya Vhulamukanyi na Ndayotewa u ḓo tshimbidza fulo ḽa vhuvhili ḽa radio ya tshitshavha fhasi ha mutevhe waḽo wa Let’s Talk Justice, ḽi isaho tshumelo dza muvhuso kha vhathu nga u ṋetshedza vhathetshelesi tshikhala tsha u amba na vhaofisiri nga ha mafhungo mahulwane. U rwelwa ṱari ha Khothe ya Milandu ya Vhudzekani nga tshifhinga tsha fulo zwi ḓo dovha zwa vhona uri hu vhe na tswikelelo ya khwine kha sisiṱeme ya vhulamukanyi.
12.5. Khabinethe i na fulufhelo ḽa uri nga u shumisana ri nga fhelisa u tambudzwa. Nga kha vhuḓidini ho ṱanganelaho ri nga ita nyito kha u thivhela u tambudzwa ngeno ri tshi khou vhona uri vhana na vhafumakadzi vho tsireledzea.
12.6. Vhathu vhoṱhe vha Afrika Tshipembe vha ṱuṱuwedzwa uri vha ambare riboni tshena sa tshiga tsha mbofho ya u fhelisa dwadze iḽi kha tshitshavha tshashu.
13. Ndugiselo dza Ḓuvha ḽa AIDS ḽa Ḽifhasi
13.1. Khabinethe i ita khuwelelo kha zwitshavha zwoṭhe uri vha shele mulenzhe kha zwine zwa ḓo vha zwi tshi khou itiwa nga Ḽavhuṱanu ḽa Riboni Tswuku phanḓa ha Ḓuvha ḽa AIDS ḽa Ḽifhasi nga ḽa 1 Nyendavhusiku na u swika mafheloni a ṅwedzi. U ambara riboni tswuku ndi tshiga tsha vhuthihi kha vhuḓikumedzeli ha u lwa na HIV na AIDS.
13.2. Ḓuvha ḽa AIDS ḽa Ḽifhasi ndi tshikhala tsha tshitshavha tshiṅwe na tshiṅwe uri tshi farane kha u lwisana na HIV, u sumbedza thikhedzo kha vhathu vhane vha khou tshila na HIV na u elelwa avho vho ri siaho. Vhuṱambo ha ṋaṅwaha vhu ḓo farwa fhasi ha thero: “Pfanelo Yanga ya u Ḓivha Tshiimo Tshanga, Thivhelo ndi Vhuḓifhinduleli Hanga”, zwine zwa ṱumana na thero ya ḽifhasi ya: “Pfanelo ya Mutakalo”.
13.3. Hezwi zwi khwaṱhisedza u thoma u shuma ha Pulane ya Maano a Lushaka ya Afrika Tshipembe, ya HIV, Lufhiha na Malwadze a Pfukelaho nga Vhudzekani ya 2017 - 2022 (NSP), ine ya vha thikho ya mvelaphanḓa ya Afrika Tshipembe u ya kha u swikelela ndondola mutakalo ya ḽifhasi sa zwo sumbedzwaho kha NDP, i ṱuṱuwedzaho lushaka lu na mutakalo, lwo khwaṱhaho na u vha na ndinganyo.
14. Vhege yo Lumbanaho ya Imbizo ya Lushaka
14.1. Khabinethe i ita khuwelelo kha zwitshavha uri zwi ḓibadekanye kha u shela mulenzhe kha Vhege yo Lumbanaho ya Imbizo ya Lushaka ya vhusumbe, ine ya khou lavhelelwa u farwa u bva nga ḽa 27 Lara u swika 3 Nyendavhusiku 2017.
14.2. Fhasi ha vhurangaphanḓa ha GCIS, luvhanḓe ulu lu ṱuṱuwedza ṱhanganelano ya nyito vhukati ha miraḓo ya Vhurangaphanḓa na zwitshavha. I khou vha hone nga tshifhinga tsha miṅwaha ya ḓana ya Vho Oliver Reginald Tambo, vhe vha ima na zwa ndinganyo ya mbeu. Nyito idzi dzo sedza kha thikhedzo ya fulo ḽa Maḓuvha a 16 a Nyito.
14.3. Vhuṱambo vhu ḓḍo vhewa kha khaḽenda ya lushaka na kha webusaithi ya muvhuso (www.gov.za).
D. Milayotibe
15. Khabinethe yo tendela u anḍadzwa ha nothisi uya nga khethekanyo 74(5) ya Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe ya 1996. Ndivho yayo ndi u thoma maitele a nyambedzanokha lushaka na vundu zwi tshi itelwa u ita tshanduko kha mikaṋo ya vundu maelana na Masipala Wapo wa Matatiele wa Kapa Vhubvaḓuvha na vhuṅwe vhupo ha Ba Ga Mothibi ngei Devhula Vhukovhela.
Maitele a u dovholola zwo teaho kha mikaṋo ya vundu a bva kha zwitshavha zwa vhuponi uvho vhane vha tama u pfuluselwa kha mavundu a nga tsini.
E. Milaedza
16. Khabinethe i fhululedza France sa ḽone shango ḽo nangwaho kha u vha ṋemuḍi wa Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha Rugby nga 2023 na u livhuwa vhurumelwa ha muvhuso, ho rangwaho phanḓa nga Mufarisa Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa, Minisṱa wa Mitambo na Vhumvumvusi Vho Thulas Nxesina, Mbumbano ya Rugby ya Afrika Tshipembe, kha mushumo wo itwaho kha u alusa bidi ya Afrika Tshipembe kha u vha ṋemuḍi wa vhuṱambo uvhu.
17. Khabinethe i fhululedza Minisṭa Vho Pandor, vhe vha pfufhiwa nga Pfufho ya Mudededzi wa Nṭhesa. Pfufho iyo yo ṋetshedzwa Minisṱa Vho Pandor nga Tshantseḽa wa Yunivesithi ya Afrika Tshipembe, Muphuresidennde wa Kale Vho Thabo Mbeki.
Pfufho ya Mudededzi wa Nṱhesa, iṅwe ya khethekanyo nṋa, i dzhiela nṱha u shela mulenzhe ha mudededzi wa nṱhesa muṅwe na muṅwe we a vha makone kha u bveledza u funza, u guda, mveledziso ya zwikili na tsedzuluso kha mabuḓo ane vha vha vhomakone.
18. Khabinethe i khoḍa mushumo wo itwaho nga South African Astronomical Observatory, une wa vha tshipiḓa tsha Tsedzuluso ya Engele yo Ṱanḓavhuwaho kha khontsothiamu ya Dzipuḽanethe kha vhazwimi vha puḽanethe vhe vha tumbula puḽanethe tharu ntswa.
19. Khabinethe i fhululedza vho shelaho mulenzhe na vhawini vha Pfufho dza Govan Mbeki dza 2017, dzi hulisaho avho vha re kha sekithara ya u fhaṱa vhe vha konesa kha u ṋetshedza dzinnḓu. Pfufho idzi dzi ḓa musi shango ḽi tshi khou isa phanḓa na u pembelela nḓisedzo ya nnḓu dzi fhiraho 4.6 miḽioni na u dovha u dzi fhiwa nga mahala u bva nga 1994.
20. Khabinethe i livhisa ndivhuwo kha nyito dza vhuhaga nga vha tshumelo ya shishi, vhavhudzimamulilo na vhomaḓilonga vhe vha thusa kha u lwa na mililo ya zwenezwino ngei Kapa Vhukovhela.
Mbudziso:
Vho Phumla Williams – Mufarela Mulanguli Guṱe (GCIS)
Luṭingo: 083 501 0139
