Xitatimente xa Nhlengeletano ya Khabinete ya 14 Nyenyankulu 2018

Khabinete yi hlanganile hi Ravunharhu, 14 Nyenyankulu 2018, eTuynhuys, eKapa

A. Xiyimo xa Khabinete eka Timhakankulu
1. Ku kula ka ikhonomi
1.1. Khabinete yi amukela 1.3% ya ku kula ka ikhonomi hi 2017. Loku i ku tlakuka kusuka eka 0.3% hi 2016. Matirhelo ya ikhonomi ehansi ka swiyimo leswo tika ya tshembisa leswinene eka mikoteko ya nkarhi lowu taka ya tiko.
1.2. Tinhlayo ta ku kula ti komba leswaku ikhonomi yi le ka mafambelo lama yaka ehenhla, laha Nkwama wa Timali wa Rixaka wu langutelaka ikhonomi ku ndlandlamuka hi 1.5% nyan’waka na ku engetela kufika eka 2.1% hi 2020.
1.3. Khabinete yi rhamba tisekithara hinkwato ta rixaka ku aka ehenhla ka nkhinkhi lowunene wa 2017, na ku tirhisana na mfumo ku hundzuluxela makungu ya wona ya va xiendlo xo khomeka ku hlayisa ku kula ka ikhonomi na ku tumbuluxa mitirho.

2. Mpfuxeto wa Misava  

2.1. Khabinete yi amukela kungu leri amukeriweke ku hundzuluxa Vumbiwa ra Rhiphabuliki ya Afrika-Dzonga ra 1996 ku endlela ku pfumelela ku tlherisiwa ka vun’winyi bya misava ku ri hava ndziriso.
2.2.    Kusukela hi 1994 Mfumo wu tirhile hi matimba ku tlherisela endzhaku ndzhaka ya ku tekeriwa vun’winyi bya misava ehansi ka mfumo wa xikoloni na wa xihlawuhlawu. Ku ri karhi ku tirhiwa hi ku landzelela nawu, mfumo wu endlile swo tala ku tiyisisa leswaku ku va na ntshovelo lowu yaka emahlweni wa misava, loko ku ri karhi ku hatlisisiwa endlelo ra ndzulamiso eka lava khumbekaka hi ku tekeriwa vun’winyi bya misava.
2.3.    Mhaka leyi yi kongomisiwile eka Komiti ya Nkambisiso wa Vumbiwa, leyi yi faneleke ku vuyisa xiviko ePalamende hi kwalomu ka 30 Mhawuri 2018. Swibumabumelo eka Huvo ya Rixaka swi ta leteriwa hi ntlhandlamano wa tinhlengeletano to twa miehleketo ya vaaki leti nga ta landzeriwa hi tinhlengeletano ta komiti.
2.4.    Khabinete yi rhamba lava khumbhekaka hinkwavo ku nyika vonelo ra vona hi nkarhi wa endlelo lera mbulavurisano, leri ri nga ta letela switshunxo ku yisa tiko ra ka hina emahlweni. Tanihi mfumo lowu hlayisaka na ku va wu simekiwe eka vanhu, lava khumbhekaka hinkwavo va ta vulavurisana hi nkarhi wa endlelo leri.
2.5.    Khabinete yi ya emahlweni yi khutaza vaakandhawu ku sukela ku phanga misava loku nga riki enawini. Hi tiko leri landzelelaka nawu na ku va ro rhandza ku rhula leri nga na maendlelo yo ringanela ku tirhana na swiphiqo, ku katsa na xiphiqo xa misava.
2.6.    Afrika-Dzonga yi tshama yi pfulekile eka bindzu, naswona vuvekisi eka vurimi na vufuwi bya amukeriwa. Swi vuyerisa Afrika-Dzonga ku va na vafuwi va xibindzu naswona endlelo leri ri endla leswaku hi va na tinhlayo letikulu ta vafuwi va xibindzu lava humelelaka.

3. Phurojeke ya Ikhonomi ya Swiharhi na Swimilana swa Nhova ya Double Drift ya muganga wa ka Nofingxana

3.1. Khabinete yi amukela ku simekiwa ka Phurojeke ya Ikhonomi ya Swiharhi na Swimilana swa Nhova ya Double Drift ya muganga wa ka Nofingxana eka Ntanga wa Ntumbuluko wa Double Drift eKapa-Vuxa hi Holobye wa Timhaka ta Mbango, Dok Edna Molewa. Leswi swi katse ku nyikiwa ka papila ra vun’winyi eka Likhaya Lethu Communal Property Association (CPA) hi ku yimela Holobye wa Nhluvukiso wa Matikoxikaya na Antswiso wa Misava, Man Maite Nkoana-Mashabane.
3.2. Muganga wa Double Drift a wu tekeriwile timfanelo ta vutshamo na madyelo ya swifuwo hi Nawu wa Misava wa 1913. Hi 1994, muganga lowu wu nghensile xikoxo xa misava lexi tshamisekisiweke hi 2012, leswi heteleleke eka Likhaya Lethu CPA ku va yi tumbuluxiwa
3.3. Likhaya Lethu CPA yi vumbiwa 1 500 wa swirho swa Muganga wa Double Drift naswona yi kumile R6 wa timiliyoni kusuka eka Ndzawulo ya Timhaka ta Mbango ku hluvukisa ndzingeto wa bindzu ra ikhonomi ya swiharhi na swimilana swa nhova epurasini ra Naudeshoek (1 400 wa tihekitara). Nxaviselano lowu wu tirhiwile hi Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Matikoxikaya na Antswiso wa Misava.

4. Bangi ya Nhlanganelo ya VBS

4.1. Khabinete hi tekerile enhlokweni xitiviso xa Bangikulu ya Afrika-Dzonga hi mayelana na Bangi ya Nhlanganelo ya VBS. Vufambisi lebyi thoriweke byi ta seketela Bangi ya Nhlanganelo ya VBS ku tshamisekisa mitlhontlho ya makumelo ya timali na ku korhokela mitsakelo ya vaaki na vadipoziti va VBS. Khabinete yi tama ya ha tibohe eka ku hambanisa na ku cinca ka sekithara leya swa timali ku ri hava ku nghenisiwa ekhombyeni ka ntsakelo wa vadipoziti.

5. Pfhumba ra vuvekisi

5.1. Khabinete yi amukela pfhumba ra ‘CEOs Know” hi Ejensi ya Swimakiwa swa Afrika-Dzonga, hi ku tirhisana na Nhlangano wa Vurhangeri bya Mabindzu bya Afrika-Dzonga, ku tlakusa Afrika-Dzonga tanihi ndhawu ya vuvekisi.
5.2. Leswi swi aka ehenhla ka swimakiwakulu swa ka hina tlilasi ya misava hi ku tirhisa Vhengele leri nga na Hinkwaswo ra InvestSA, vuswikoti bya ndzavisiso na nhluvukiso, maendlelo lamantshwa na tshaku ra vuendli leri tumbuluxiweke ku seketela vavekisi. Tindhawu ta ku kula letintshwa na tona ti pfuriwile eka ikhonomi ya malwandle, eneji leyi pfuxetekaka, ikhonomi ya swa rihlaza na mbalango wa xeli-gasi.
5.3. Pfhumba leri ri katsa tiCEO to huma eka tikhaphani letikulu leti nga eka matikonyingi leti kumekaka eAfrika-Dzonga ku avelana mitwisiso ya tona eka vuvekisi lebyi yaka emahlweni eAfrika-Dzonga.
5.4. Khabinete yi khutaza Maafrika-Dzonga hinkwavo hi moya wa “Thuma Mina” (Rhuma Mina) lowu hungaka etikweni hinkwaro ku tirha xiphemu xa vona hi ku rungulelana switori leswinene ku aka vito lerinene ra tiko ra ka hina na ku kurisa xikombelo xa rona xa vuvekisi.

6. Nongonoko wa Maxavelo ya Vahumesi va Eneji lava Tiyimeleke (tiIPP)

6.1. Khabinete yi tekerile enhlokweni leswaku nandzu wa Khoto ya le Henhla lowu nghenisiweke hi mihlangano leyi nga riki ya mfumo yimbirhi hi mayelana na xiboho xa mfumo xa ku sayina mitwanano ya ku xava eneji na 27 wa tiIPP. Nandzu lowu wu ta gimetiwa hi Khoto ya le Henhla hi siku ra 27 Nyenyankulu 2018. Hi moya wa matirhelo ya vumbiwa na mfumo wa nawu, ku sayiniwa ku tlheriseriwile endzhaku.
6.2. Khabinete yi tiyisisa vutiboheleri bya yona ku ololoxa timhaka leti fambelanaka na minongonoko leyi. Nongonoko wa Maxavelo ya Vahumesi va Eneji lava Tiyimeleke wa Eneji leyi Pfuxetekaka wu ta tiyisisa leswaku vatirhisi lava nga etikweni ra ka hina va va na mifikelelo lowu madurhelo lama fambelanaka na tihakelo na eneji yo basa, naswona wu ta tisa vuvekisi lebyi dingekaka swinene eAfrika-Dzonga. Tiphurojeke leti ti ta nyika 61 600 ya mitirho ya nkarhi hinkwawo, 95% ta yona yi nga ya vaakatiko va Afrika-Dzonga, ngopfungopfu ku ri karhi ku pakanisiwa eka vantshwa.  
6.3. Khabinete yi tiyisisa hi vuntshwa vutiboheleri bya yona eka xinakulobye xa mfumo na lexi nga ri nga riki xa mfumo tanihiloko hi landzelela swikongomelo swa hina swa ncinco wa eneji swa nkarhi lowu taka na vutomi byo antswa bya hinkwavo. Leswi swa laveka ku tisa pholisi leyi dingekaka swinene na ntiyisiso wo lawula, na ku hlayisa xiyimo xa Afrika-Dzonga tanihi ndhawu leyi nga hlawuriwaka ya vuvekisi bya eneji.

7. Listeriosis
7.1. Khabinete yi hundzisa nchavelelo wa yona wo huma embilwini eka vanghana na ndyangu wa lavaya va lahlekeriweke hi vutomi bya vona endzhaku ka ku khomiwa hi Listeriosis, naswona yi navelela lavaya va nga ku antsweni ku hola hi ku hatlisa. Kutlula 180 wa vanhu va lovile naswona 940 wa timhangu ti vikiwile eAfrika-Dzonga.
7.2. Khabinete yi khutaziwa hi matshalatshala ya matimba hi Ndzawulo ya Rihanyu, Vandla ra Mavabyi yo Tlulela ra Rixaka (NICD) na Nhlangano wa Rihanyu wa Misava ku yimisa xitsongwatsongwana xa listeria ku va xi hangalaka. Ku tiyisa matshalatshala lama, Holobye wa Rihanyu, Dok Aaron Motsoaledi, u ta hlangana na Huvo ya Vuongori ya Afrika-Dzonga hi Ravumune, 15 Nyenyankulu 2018.
7.3. Khabinete yi amukela ndzima leyinene leyi khatsiweke eka ku kuma na ku hambanisa xihlovo xa ku tumbuluka ka Listeriosis leyi nga na khombo swinene. Ku vitaniwa ku tlheriseriwa endzhaku ka swimakiwa swa swakudya kusuka eka tipulanti to phurosesa nyama tinharhu ta Enterprise na Rainbow – laha xitsongwatsongwana xi kumekeke kona – a xi ri xiendleko lexi paluxeke muxaka wa ku tumbuluka loku. Vuvabyi lebyi tumbulukaka eka swakudya byi kumekile ro sungula hi Khotavuxika 2017.
7.4. Listeriosis i vuvabyi byo tivikana na ku va lebyi sivelekaka lebyi nga tshunguriwaka hindlela leyi humelelaka hi swilwisaswitsongwatsongwana. Lavaya va nga enxungetweni swinene i vayimana, tincece letitsongo swinene, vadyuhari na vanhu lava sisiteme ya vona ya nsawuto yi tsaneke. Vanhu lava va kambaka swikombeto swa ku hisa ka miri, ku pandza ka mipfimbi, ku hlambiwa hi timbilu kumbe nchuluko va fanele ku ya eka mutirhi wa vona wa swa vutshunguri kumbe etliliniki ya le mugangeni xikan’wekan’we.
7.5. Khabinete ya tshemba leswaku Afrika-Dzonga yi ta hlula ku tumbuluka ka nkarhi wa sweswi naswona yi khutaza vanhu hinkwavo ku landzelela milawu ya vuhlayiseki bya swakudya leya ntlhanu hi nkarhi lowu:

• Hlamba swandla hi xisibi na mati u nga si khoma swakudya, na le ndzhaku ka ku tirhisa xihambukelo;
• Sweka swakudya swinene naswona u nga dyi swakudya leswi nga swekiwa hafu tanihileswi xitsongwatsongwana xa listeria xi nga ta fa loko swakudya swi swekiwa swinene;
• U nga khomakhomi swakudya swimbisi na leswi swekiweke swin’we;
• Hlayisa swakudya eka mahiselo lama faneleke, naswona
• Tiyisisa leswaku swimakiwa swa masi hinkwaswo swi xuviwile kumbe swi virisiwile nkarhinyana naswona hlantswa swakudya leswi nga swekiwangiki hi mati ya phayiphi yo tenga u nga si swi dya kumbe hi mati lama nga rhanga ya virisiwa.

7.6. Lavaya va nga na ku kanakana kwihi kumbe kwhi loku fambelanaka na Listeriosis va nga ha tihlanganisa na NICD eka 011 386 6400.

8. Timali ta nhlayiso wa vaaki
8.1. Khabinete yi nyikiwile vuxokoxoko hi xiyimo xa malunghekelo ya Ejensi ya Timali ta Nhlayiso wa Vaaki ya Afrika-Dzonga (SASSA) ku nyika xivumbeko xa mpfangano eka ku holeriwa ka timali ta nhlayiso eka vavuyeriwa hi siku ra ti1 Dzivamisoko 2018. Leswi swi fambisana na xiboho xa Khoto ya Vumbiwa (Concourt) lexi xi leriseke ku engeteriwa ka kontiraka ya nkarhi wa sweswi na Cash Paymaster Services (CPS) kufika ti 31 Nyenyankulu 2018.
8.2. Khabinete yi tshikelela vutiboheleri bya yona eka nongonoko wa mpfuneto wa vaaki wa mfumo, leri ri nga longo ra mapfhumba ya ku hunguta vusweti na ku va ra nkoka swonghasi eka ku vuyisa xindzhuti xa vanhu va ka hina. Yi enerisekile leswaku vavuyeriwa va ta holeriwa hi siku ra 1 Dzivamisoko 2018.
Makhadi ya SASSA ya nkarhi wa sweswi ya tama ya ha ri enawini kufikela hi N’wendzamhala 2018. Endlelo ra ku cinca makhadi ya vavuyeriwa ri ta endliwa hi mukhuva lowu nga riki na swiphiqo lowu nga kavanyetiki ku hakeriwa ka timali ta nhlayiso. Vavuyeriwa hinkwavo va ta kuma timali ta vona ta nhlayiso etindhawini ta vona to hakela leti va kumekaka eka tona leti ti katsaka tibangi ta xibindzu, Hofisi ya Poso ya Afrika-Dzonga (SAPO) na vaxavisi van’wana.
8.3. Khabinete yi rhamba lava va nga riki na makhadi ya bangi ku endzela marhavi ya SAPO ya le kusuhi na vona ku ya pfula tiakhawunti ta vona. Khabinete yi lerisile SASSA, xikan’we na Vufambisi bya Mfumo bya Vuhlanganisi na Mahungu (GCIS), ku endla hinkwaswo leswi nga kotekaka ku tivisa vavuyeriwa hinkwavo hi ku cinca loku nga tshukaka ku va kona kwihi kumbe kwihi loku nga ha vaka kona eka endlelo ra ncinco kusuka eka CPS kuya eka xivumbeko xa mpfangano lowuntshwa. Khabinete yi tama ya ha tibohile ku tiyisisa leswaku yi landzelela xiboho xa Khoto ya Vumbiwa. Tihofisi ta SASSA ti ta va ti pfurile na ku va ti lunghekile ku tirhana na swikombelo leswintshwa.
8.4. Khabinete yi khutaza vaaki hinkwavo, ngopfungopfu vavuyeriwa na mindyangu ya ka vona, ku tihlanganisa na SASSA eka 0800 60 10 11 kumbe va endzela hofisi ya SASSA ya le kusuhi ku kuma vuxokoxoko hi xitalo.

9. Ntsariso wa vavhoti
9.1. Khabinete yi tikatsa na Khomixini ya Mihlawulo leyi Tiyimelaka (IEC) na Phuresidente Ramaphosa eka ku khensa Maafrika-Dzonga lava va xiximeke xirhambo xa ku tsarisa ku vhota na ku pfuxeta vuxokoxoko bya vona bya tiadirese eka pfhumba ra ntsariso wa vavhoti ra mahelo ya vhiki lama nga hundza. Lexi i xiendleko xa nkoka eka lulamisela mihlawulo ya rixaka na ya swifundzakulu leyi languteriwaka ku va kona hi 2019.
9.2. Ntsengo wa vaakatiko va 2 767 139 va endzerile switichi swo vhotela eka mahelo ya vhiki lama nga hundza.
9.3. Eka timiliyoni ta 2.76 ku katsa na muvhoti na vavhoti lava va endzeleke switichi swa vona swo vhotela:

• Ehenhlanyana ka miliyoni yi1.3 va tsarisile hi vuntshwa eka xifundza xa ka vona xo vhotela xa nkarhi wa sweswi;
• Kutlula 800 000 va cincile ntsariso wa vona ku ya eka xifundza xo vhotela lexintshwa;
• Kwalomu ka 500 000 a ku ri vavhoti lava a va tsarisa ro sungula;
• Eka mitsariso ya vavhoti lavantshwa, 82% a ku ri va le hansi ka 30 wa malembe hi vukhale naswona kwalomu ka 54% a ku ri vaxisati;
• Gauteng yi vile na mitsariso leyintshwa yo tala eka hinkwayo yi ri eka 23.69%, yi landzeriwa hi KwaZulu-Natal yi ri na 18.78% na Limpopo yi ri na 17.03%.
   

9.4. Kapa-Vuxa yi vile na mpimo wa le henhla eka hinkwayo wa ntsariso eka 87%, yi landzeriwa hi Free State yi ri ehenhlanyana ka 82%, na KwaZulu-Natal, Limpopo na Kapa-N’walungu eka 79% hi ku landzelelana. Ntsariso hinkwawo wa Gauteng a wu ri eka 67.3%.
9.5. IEC yi vike leswaku nxaxamelo wa vavhoti wu yime eka 26 250 939 ta vavhoti, leswi hi ku katsakanya swi ringana na 75% ta rixaka ra vavhoti lava fikelelaka, hi ku ya hi mikumbetelo ya vukhale bya malembe ya ku vhota ya Nhlangano wa Tinhlayonhlayo wa Afrika-Dzonga.
9.6. Kwalomu ka 300 000 ya vaakatiko lava va endzeleke switichi swo vhotela va le ka vavhoti va kwalomu ka timiliyoni ta 2.8 lava IEC a yi nga ri na adirese ya vona loko ku yiwa eka mahelo lama ya vhiki.
9.7. Nxaxamelo wa vavhoti lowu pfuxetiweke na ku va wa nkhaqato wu tiyisisa vutshembeki bya nxaxamelo wa vavhoti na ku tiyisisa xidemokirasi xa hina hi ku endla leswaku ku va na mihlawulo yo tshunxeka, leyinene na ku va leyi tshembekaka.
9.8. Khabinete yi rhamba Maafrika-Dzonga hinkwawo lava a va nga koti ku endzela xitichi xo vhotela xa le mugangeni wa ka vona hi mahelo ya vhiki lama nga hundza ku endzela hofisi ya IEC ya le migangeni ya ka vona ku ya tiyisisa na ku pfuxeta tiadirese ta vona. Ndlela yin’wana, xitirhisiwa xa le ka Inthanete eka www.elections.org.za/MyIEC naswona xitirhisiwa lexi xi tshama xi ri karhi xi kumeka 24 wa tiawara hi siku eka tivhoti lava tsariseke ku kamba na ku pfuxeta vuxokoxoko bya vona bya tiadirese.

10.  Ku navelela leswinene eka xitsutsumi xa swiphemu swinharhu Mhlengi Gwala
10.1.  Khabinete yi tikatsa na Holobye wa Mitlangu na Vuhungasi, Man Thokozile Xasa, eka ku sola xiendlo xa tihanyi xa madzolonga ehenhla ka xitsutsumi lexitsongo xa swiphemu swinharhu, Mhlengi Gwala, lexi xi hlaseriweke hi sahu ya nketani loko xi ri karhi xi chovha xikanyakanya eKwaZulu-Natal.
10.2. Khabinete yi navelela xitsutsumi lexi ku hola hi ku hatlisa na ku rhumela xikhenso eka xipano xa vutshunguri xa Xibedhlele xa St Augustine lexi nga eku xi ongoleni.
Vugevenga byi hava ndhawu erixakeni ra ka hina naswona Khabinete yi rhamba vaakandhawu ku tirhisana na tiejensi ta nsindziso wa nawu leswaku swigevenga swi tisiwa eku xupuriweni.

11. Dyandza ri tivisiwa tanihi mhangu ya rixaka

11.1. Ehansi ka vurhangeri bya Holobye wa Mafumelo ya Ntirhisano na Timhaka ta Ndhavuko Zweli Mkhize, mfumo wu tivisile xiyimo xa mhangu ya rixaka lexi xi tirhanaka na dyandza na xirilo xa mati xa tiko.
11.2. Khabinete yi hundzisa xikhenso xa yona eka lavaya eAfrika-Dzonga va yaka emahlweni va hlayisa mati na matshalatshala lama nga heriki ntamu lama endliwaka hi Komiti ya le Xikarhi ka Tindzawulo to Hambana eka Dyandza, xikan’we na lava khumbhekaka lava nga le ka swiyenge hinkwaswo swa mfumo na le rixakeni, eka ku tirhana na swiyimo swa dyandza leswi phikelelaka leswi swi hlaseleke swiphemu swo hambanahambana swa tiko.
11.3. Hambileswi ku nga na ntiyiso wa leswaku Afrika-Dzonga i tiko leri nga na vukali bya mati, Khabinete ya tshemba leswaku hi tama ha ha ri xihlawuriwa lexi tsakeriwaka xa ndhawu yo endzela ya vupfhumba.

B. Swiboho swa Khabinete

1. Khabinete yi pasisile Xiengetelwa xo Hundzuluxa Ntwanano xa 1 (Ntirhisano eka Vuvekisi) xa Phurotokholo eka Timali na Vuvekisi (FIP) ya Matiko ya Nhluvukiso ya le Dzongeni wa Afrika (SADC) ku va xi andlariwa ePalamende ku ya pfumeleriwa.
1.1. Xikongomelo xa FIP i ku fambelanisa tipholisi ta swa timali na vuvekisi ta Mifumo leyi nga Swirho, ku endlela leswaku ti fambisana na swikongomelo swa SADC. Leswi swi ta tiyisisa leswaku ku cinca kwihi kumbe kwihi eka tipholisi ta swa timali na vuvekisi eka Mfumo wun’we lowu nga Xirho ku nga endli leswaku ku va na ku cincanyana loku nga naveriwiki eka Mifumo yin’wana leyi nga Swirho.
1.2. Mihundzuluxo leyi yi na xikongomelo xa ku hlayisa mfanelo ya mifumo ku lawula hindlela leyi nga ta vuyerisa vaaki, na ku ringanisa timfanelo na miboheko ya vavekisi na mifumo.

2. Khabinete yi pasisile ku andlariwa ka Milawu ya Mpimohansi leyi Tirhisiwaka ya Nhlangano wa Vun’we bya Tinxaka ta Matiko (UN) leyi Pfuxetiweke na ku Tshuriwa hi Vuntshwa ya Makhomelo ya Vakhotsiwa (“Milawu ya Nelson Mandela”), ePalamende.

2.1. Ku tshula hi vuntshwa Milawu ya Mpimohansi leyi Tirhisiwaka eka “Milawu ya Nelson Mandela” swi xixima ndzhaka ya khale ka Phuresidente wa hina, loyi a tshameke 27 wa malembe ekhotsweni.
2.2. Nakambe ku vile na ndlandlamukiso wa misava hinkwayo wa vuanami bya Siku ra Matiko ya Misava ra Nelson Mandela, leri xiximiwaka hi Matiko lama nga Swirho swa UN hi siku ra 18 Mawuwani, ku kondletela swiyimo swa vumunhu eka ku pfaleriwa ekhotsweni, ku tlakusa vulemukisi hi mayelana na vakhotsiwa ku va xiphemu xa rixaka na nkoka wa ntirho wa vatirhi va le khotsweni tanihi vukorhokeri bya vaaki.
2.3. Milawu leyi yi ta pfuna Afrika-Dzonga ku hatlisisa ncinco kuya eka sisiteme yo lulamisa nhluvukiso wa vanhu leyi fambisanaka na misinya na swiletelo swa matiko ya misava swo hambanahambana.

C. Milawumbisi
1. Khabinete yi pasisile xibumabumelo xa Nawumbisi wa Nsivelo na Heriso wa Vugevenga bya Rivengo na Mbulavulo wa Rivengo wa 2018 ePalamende.
Nawumbisi lowu wu na xikongomelo xa ku tumbuluxa milandzu ya vugevenga bya rivengo na mbulavulo wa rivengo, na ku tumbuluxa magoza ya ku sivela na ku herisa milandzu leyi. Wu kunguhata ku lulamisa madzolonga ehenhla ka vanhu hi xivangelo xo vavisa hikwalaho ka vuahluri byo pfumala vumbhoni. Wu ta tlhela wu humelerisa miboheko ya Afrika-Dzonga hi ku landza mitwanano ya timfanelo ta ximunhu ta matiko ya misava.

2. Khabinete yi pasisile Nawumbisi wa Vandla ra Swikili swa Xielekitironiki ra Rixaka ra iKamva (iNeSI) wa 2018 ku va wu rhumeriwa ePalamende. Nawumbisi lowu wu lulamisela ku tumbuluxiwa ka iNeSI tanihi vandla ra xinawu leri nga na milawu ya rona ku tirhana mitlhontlho ya vuswikoti bya swikili swa xielekitironiki (swikili swa xidijitali) etikweni. Nhluvukiso wa vuswikoti bya xielekitironiki wu voniwa tanihi xin’wana xa swiyenge leswi rhangisiwaka emahlweni swa mfumo eka ku aka ikhonomi leyi katsaka hinkwavo, na ku tumbuluxa mfumo lowu nga na vuswikoti na ku va wa nhluvukiso. iNeSI yi ta tirha tanihi mutirhisani wo hatlisisa na muyimeri wo cinca wa rixaka, eka nhluvukiso wa swikili swa xidijitali na vuswikoti bya malulamiselo etikweni.

3. Khabinete yi pasisile ku andlariwa ka Nawumbisi wa Hayidirogirafi wa 2018 ePalamende. Nawumbisi lowu wu lava ku tekela enhlokweni na ku nyika xiyimo xa xinawu eka Hofisi ya Hayidirogirafa, leyi veke kona eka Ndzawulo ya Vusirheleri (Vuthu ra le Matini ra Afrika-Dzonga) kusukela loko ku simekiwile vukorhokeri bya hayidirogirafi eAfrika-Dzonga.

Wu ta kotisa Hadirogirafa ya Vuthu ra le Matini ra Afrika-Dzonga ku tekeriwa enhlokweni tanihi Hayidirogirafa ya Rixaka. Wu ta tiyisisa leswaku ku nyikiwa ka vukorhokeri bya hayidirogirafi ku endliwa ku va ka ximfumo na ku pasisiwa ku va nawu. Leswi swi fambisana na Nhlangano wa Malwandle ya Matiko ya Misava na Ntwanano wa Matiko ya Misava wa Vuhlayiseki bya Vutomi Elwandle, lowu wu nga ntwanano wa malwandle ya matiko ya misava lowu wu vekaka mipimo ya vuhlayiseki ya mpimohansi eka vuaki, switirhisiwa na matirhelo ya swikwekwetsu swa bindzu.

D. Mitlangu leyi landzelaka
1. N’hweti/Siku ra Timfanelo ta Ximunhu
Ku tsundzukiwa ka N’hweti/Siku ra Timfanelo ta Ximunhu ra 2018 ku ta endliwa ehansi ka nkongomelo: “Lembe ra Nelson Rolihlahla Mandela: ku kondletela na ku tiyisa mfuwo wa timfanelo ta ximunhu erixakeni hinkwaro.”

Xiendleko xa rixaka xi ta va kona hi siku ra 21 Nyenyankulu 2018 Erivaleni ra Khirikhete ra George Thabe, Sharpeville Vereeniging. Khabinete yi khutaza tisekithara hinkwato ku xixima siku lera rixaka, leri ri tlangelaka ndhavuko wa timfanelo ta ximunhu wa Afrika-Dzonga naswona ri xixima vanhu vo tanihi Madiba lava va hakeleke hakelo leyikulu eka hinkwato na ku tinyikela ku kuma mifikelelo wa ntshunxeko lowu hi tiphinaka hawona namuntlha.

2. Vhiki ra Nkongomiso wa Xivijo xa Rixaka
Vhiki ra Nkongomiso wa Xivijo xa Rixaka ri ta va kona kusuka 9 kufika 15 Dzivamisoko 2018 ehansi ka nkongomelo: “Hi ri swin’we hi yisa Afrika-Dzonga emahlweni”. Nyan’waka, ku tlangeriwa ka Malembexidzana ya Mandela ku vumba xiphemu lexikulu xa vhiki ra nkongomiso, ehansi ka nkongomelotsongo: “Va na ndzhaka”. Vurhangerinkulu byi ta vulavurisana na miganga eka swiphemu swo hambanahambana swa tiko. Minongonoko hi ku landzelelana ya Vaholobye yi ta tivisiwa hi nkarhi lowu faneleke.

3. Ku thoriwa ka vantshwa
3.1. Phuresidente Ramaphosa u languteriwa ku simeka ndzingeto wa pfhumba ra Vukorhokeri bya ku Thoriwa ka Vantshwa eRiversands Incubation Hub eDiepsloot hi siku ra 27 Nyenyankulu 2018. Pfhumba leri, hi ku tirhisana na sekithara leyi nga riki ya mfumo, ri na xikongomelo xa ku havaxerisa miliyoni yin’we ya vanhu lavatsongo eka ntlhanu wa malembe lama taka ku va va kota ku tirha hindlela ya xiikhonomi, ku nga va tanihi xirho xa vuthu ra vatirhi kumbe ku fambisa mabindzu ya vona vini kumbe ku kuma hiseko wa dyondzo yo yisa emahlweni.

4. Tendzo to tirha ku ya eMozambique na le Zimbabwe

Phuresidente Ramaphosa u ta teka tendzo to tirha ku ya eRhiphabuliki ya Mozambique na Riphabuliki ya Zimbabwe hi ku landzelelana hi Mugqivela, 17 Nyenyankulu 2018. Tendzo leti ti ta kongomisa ngopfungopfu eka ku tiyisa vuxaka bya matiko lamambirhi na matiko lama vuriweke laha henhla.

Phuresidente u ta tlhela a kombisana mavonelo eka timhaka ta ku rhula na nsirhelelo exifundzeni na le ka tikokulu, na ku kanerisana hi timhaka ta misava hinkwayo ta ntsakelo wa matlhelo hinkwawo.

E. Mahungu
1.  Khabinete yi hoyozela Ntsiki Biyela, muendli wa vhinyo wa xinsati wa wantima wo sungula wa Afrika-Dzonga loyi a simekeke burende ya yena n’wini. Hi digiri ya vurimi bya madiriva kusuka eka Yunivhesiti ya Stellenbosch ku katsa na ntokoto wo tirha wa 13 wa malembe, Aslina Wines ya yena hi 2018 yi ta xavisa 12 000 wa mabodhlela eUnited States of America, Germany, Taiwan na Ghana.
2. Khabinete yi hoyozela Caster Semenya eka ku tshova rhekodo ya 1 000m ya Afrika-Dzonga leyi tshameke ku ringana 35 wa malembe eka mphikizano wa Athletix Grand Prix lowu a wu khomiwe eTuks ePitori. Nhwana wa ka hina lowa ndhuma swinene u winile nsiyano lowu hi nkarhi wa 2:35:44, a tshova rhekodo ya khale leyi vekiweke hi 1983 hi Ilze Wicksell hi kwalomu ka tisekondi timbirhi. Nakambe khabinete yi hoyozela Semenya eka ku humelerisa xikongomelokulu xa yena lexi a ri na xona khale xa ku kuma nthwaso wa le yunivhesiti loko a heta Dipuloma ya yena eka Sayense ya swa Mitlangu eYunivhesiti ya N’walungu-Vupeladyambu ePotchefstroom.
3. Khabinete yi hundzisa nchavelelo eka vanghana na ndyangu wa Muhlonipheki Xirho xa Palamende, Man Loliwe Fazeka, loyi a dlaweke eka ntlumbano wa mimovha eKapa-Vuxa, vhiki leri nga hundza.
4. Nakambe Khabinete yi rhumela nchavelelo eka varhandziwa va Muyimeri wa Tiko wa Afrika-Dzonga eSweden, Man Faith Radebe, loyi a loveke hi Ravumbirhi, 13 Nyenyankulu 2018. Eka nkarhi lowu nga hundza na Mukamberi-Jenerali wa Vuhlori eAfrika-Dzonga.

F. Ku thoriwa
Ku thoriwa hinkwako ku ta fanela ku landzelela ntiyisiso wa mithwaso na mbhasiso lowu faneleke.
1. Dok Philemon Mjwara tanihi Mulawuri-Jenerali wa Sayense na Thekinoloji eka nkarhi wa kontiraka lowu ndlandlamukisiweke wa malembe manharhu, loyi a sungulaka ku tirha hi siku ra 1 Dzivamisoko 2018.
2. Man Memme Sejosengwe Matsalani-Jenerali eka Hofisi ya Muavanyisinkulu eka nkarhi wa kontiraka lowu ndlandlamukisiweke wa malembe manharhu, loyi a sungulaka ku tirha hi siku ra Dzivamisoko 2018.
3. Man Thuli E Radebe, tanihi Mulawuri wa Vurhangerinkulu eka Senthara ya Maendlelo Lamantshwa ya Vukorhokeri bya Vaaki eka nkarhi kontiraka ya lowu ndlandlamukisiweke wa tsevu wa tin’hweti.
4. Tat Thilivhali Archibald Ramawa tanihi Muofisirinkulu wa swa Timali wa Vandla ra Swihangalasamahungu swa Xielekitironiki ra Rixaka ra Afrika-Dzonga.
5. Huvo ya Sentech SOC Limited:
a. Tat Magatho Mello (ku thoriwa hi vuntshwa tanihi mulawuri loyi a nga riki xiphemu xa vurhangerinkulu na Mutshamaxitulu);
b. Tat Lumko Mtimde (mulawuri loyi a nga riki xiphemu xa vurhangerinkulu);
c. Dok Sandile Malinga (mulawuri loyi a nga riki xiphemu xa vurhangerinkulu); na
d. Man Elizabeth Malaka (mulawuri loyi a nga riki xiphemu xa vurhangerinkulu).

6. Huvo ya Broadband Infraco:
a. Tat Mandla Ngcobo (ku thoriwa hi vuntshwa tanihi mulawuri loyi a nga riki xiphemu xa vurhangerinkulu na Mutshamaxitulu);
b. Man Nokuthula Selamolela (ku thoriwa hi vuntshwa tanihi mulawuri loyi a nga riki xiphemu xa vurhangerinkulu);
c.  Tat Gift Mphefu (mulawuri loyi a nga riki xiphemu xa vurhangerinkulu);
d. Man Zandile Matilda Kabini (mulawuri loyi a nga riki xiphemu xa vurhangerinkulu); na
e. Man Jennifer Schreiner (mulawuri loyi a nga riki xiphemu xa vurhangerinkulu).

7.  Huvo ya SAPO:
a.  Tat Comfort Ngidi (ku thoriwa hi vuntshwa tanihi Mutshamaxitulu);
b.  Man Nomahlubi Simamane (ku thoriwa hi vuntshwa tanihi Xandla xa Mutshamaxitulu);
c.  Adv Juliana Galetlane Rasethaba (mulawuri loyi a nga riki xiphemu xa vurhangerinkulu); na
d.  Dok Charles Nwaila (mulawuri loyi a nga riki xiphemu xa vurhangerinkulu).

Swivutiso:
Man Phumla Williams
 Muvulavuleri wo Khomela wa Khabinete (GCIS)
Selifoni: 083 501 0139