A. Xiyimo xa Khabinete eka Timhakakulu
1. Mbulavulo hi Xiyimo xa Rixaka (SoNA)
1.1. Phuresidente Cyril Ramaphosa u nyika SoNA ya 2021 hi Ravumune, 11 Nyenyenyana 2021 kusuka hi 19:00. SoNA yi ta hi nkarhi lowu hinkwerhu hi yimaka swin’we ku hlula nkhumbo wa ntungukulu wa Vuvabyi bya Khoronavhayirasi (COVID-19), ku antswisa vutomi bya maAfrika-Dzonga na ku kurisa ikhonomi ya hina. Khabinete yi hlohlotela tisekitara hinkwato ta rixaka ku tirhisana ku tiyisisa leswaku ku va na ntwanano wa vanhu wuntshwa lowu wu nga ta hi veka eka ndlela ya ku endla Afrika-Dzonga yi va ndhawu yo antswa eka hinkwavo.
1.2. MaAfrika-Dzonga hinkwavo va khutaziwa ku tirhisa mbulavulo wa Phuresidente tanihi mhaka yo tikatsa eka yona ku antswisa ikhonomi ya hina, ku herisa madzolonga yo ya hi rimbewu na ku dlayeteriwa ka vaxisati (GBVF) na ku tirhana na mitlhontlho yinharhu ya vusweti, nkandzingano na mpfumaleko wa mitirho. Switiviso swa swihangalasamahungu swa le ndzhaku ka SoNA swi ta tlhantlha Nongoloko wa Matirhelo wa mfumo wa 2021/22.
2. Vuvekisi
2.1. Khabinete yi amukele vuvekisi bya R16 wa tibiliyoni hi Khamphani ya Mimovha ya Ford ya Afrika-Dzonga eka pulanti ya yona ya le Silverton. Vuvekisi lebyi byi ta engetela swihumesiwa swa tinhundzu leti rhumeriwaka ematikweni mambe ta mimovha ya tiko na ku tumbuluxa kwalomu ka 1 200 wa mitirho yo kongoma.
2.2. Byi vumba xiphemu xa Zoni ya Ikhonomi yo Hlawuleka ya Mimovha ya Tshwane leyi yi simekiweke hi 2019 ku tumbuluxa habu yo endla leyikulukumba eAfrika. Yi kokile rinoko ra 12 wa vaphakeri va swiphemutsongo swa mimovha naswona ku akiwa ka tifeme ta vona swi sungurile, kufika eka nkoka wa R4.33 wa tibiliyoni. Vuvekisi lebyi byi tiyisisa vutekarinoko bya Afrika-Dzonga tanihi ndhawu yo vekisa eka yona na nkombiso wa ntshembo lowu vahumelerisi va mimovha va misava hinkwayo va nga na wona etikweni ra ka hina.
3. Nsimeko wa swisawutisi swa COVID-19
3.1. Mfumo wu rhangisile emahlweni nongoloko wa swisawutisi wa tiko ku sivela ku hangalaka ka COVID-19. Khabinete yi tshembisa maAfrika-Dzonga leswaku nongoloko lowu wa ha ri eku fambeni kahle. Xisawutisi xa Johnson & Johnson sweswi xi ta tirhisiwa ematshan’weni ya xisawutisi xa AstraZeneca.
3.2. Ku cinca loku ku landzela ndzavisiso wo angarhela lowu endliweke hi van’watisayense va swa vutshunguri lowu wu kombeke leswaku AstraZeneca yi vile na matirhelo ya mpimohansi ehenhla ka muxaka wa 501Y.V2 wa COVID-19. Xisawutisi xa Johnson & Johnson xi humesile vumbhoni bya ku tirha kahle ehenhla ka muxaka wa 501Y.V2 lowu wu kumekaka hi vutalo laha tikweni.
3.3. Khabinete yi hoyozele ntirho wa van’watisayense na valavisisi lava va endleke mbhoxeketo hi mayelana na matirhelo ya swisawutisi leswi ehenhla ka muxaka wa 501Y.V2. Leswi swi tiyisa vuswikoti bya xisayense lebyi byi antsweke swinene bya tiko lebyi byi tekeriwaka enhlokweni misava hinkwayo.
3.4. Ku xaviwa ka xisawutisi xa AstraZeneca a swi vangiwa hi matirhelo ya xona lama kombeke vumbhoni ku nga si thumbiwa muxaka wa 501Y.V2 laha tikweni. Nhundzu leyi amukeriweke kusuka eka Serum Institute of India hi siku ra 1 Nyenyenyana 2021 a yi hundzeriwangi hi nkarhi naswona ya ha ri endzeni ka nkarhi wa nsimeko wa xiphemu lexo sungula xa nongoloko wa nsawutiso.
3.5. Khabinete yi kombise ntshembo eka nsimeko wa swisawutisi lowu kunguhatiweke lowu wu nga ta sungula hi kutlula 12 wa timiliyoni ta vatirhi va nhlayiso wa swa rihanyu lava tirhaka na vanhu hi ku kongoma. Ndzawulo ya Rihanyu, hi ku tirhisana na Vutamelankwama bya Rixaka, yi ta ya emahlweni yi xava swisawutisi swin’wana ku tiyisisa leswaku tiko ri fikelela nsawuto wa rona wa rixaka ra vanhu.
3.6. Ku tiyisisa nsimeko wa swisawutisi lowu fambaka khwatsi, Ndzawulo ya Rihanyu yi simekile Sisiteme ya Data ya Swisawutisi ya Xielekitironiki leyi yi nga fikeleriwaka eka https://sacoronavirus.co.za/evds/tscs/. Khabinete yi hlohlotela lavaya va fikelelaka eka xiphemu xo sungula ku titsarisela nsawutiso wa vona.
3.7. Khabinete yi khutaza vanhu hinkwavo eAfrika-Dzonga ku ya emahlweni va landzelela magoza ya vuhlayiseki ku sivela ku hangalaka ka mitluletavuvabyi ya COVID-19 hi ku papalata tinhlengeletano letikulu, ku hlamba swandla hi mati na xisibi kumbe xibasisi lexi nga na xihoko xa 70%, ku ambala swipfalaxikandza loko va ri etindhawini ta mani na mani na ku siya mpfhuka wa 1.5 wa timitara evanhwini.
4. Nkwama wa Angulo wa GBVF
4.1. Khabinete yi amukele nsimeko wa Nkwama wa Angulo wa GBVF lowu simekiweke hi sekitara leyi nga riki ya mfumo. Nkwama lowu wu ta tiyisa angulo wa tiko eka GBVF na nongoloko wa nsimeko wa Kungu ra Maqhinga ra Rixaka hi mayelana na GBVF.
4.2. Nkwama lowu wu ta humelerisa xin’wana xa switshunxo kusuka eka Xitiviso xa Samiti ya GBVF leyi khomiweke hi 2018, leyi yi kombelaka vatirhisani va vaaki hinkwavo etikweni – ku katsa na mfumo na vaakatiko lava nga na ku tsakela kun’we na vatlangaxiave van’wana – ku tirhisana ku kuma miphalalo leyi pfunaka nkarhi wo leha ku herisa GBVF.
4.3. Khabinete yi amukele swigwevo swa ku tshama ejele vutomi hinkwabyo swimbirhi leswi nyikiweke Lungile Nxelelwa eKhoto ya ka Majisitarata ya Palm Ridge hikwalaho ko pfinyiwa na ku dlayiwa ka Keneilwe Pule wa 27 wa malembe hi vukhale wa le Sebokeng hi 2019.
4.4. Khabinete yi tlhele yi hoyozela tiejensi ta nsindziso wa nawu eka ntirho wa tona lowunene endzhaku ka loko Khoto ya Xifundza ya Lebowakgomo yi gweve wanuna wa 27 wa malembe hi vukhale wo huma Ga-Tamatis eLimpopo ku tshama ejele vutomi hinkwabyo endzhaku ka loko a voniwile nandzu wo pfinya xinhwanyetana xa mutsoniwa xa 14 wa malembe hi vukhale.
4.5. Khabinete yi tshikelele leswaku yi ta ya emahlweni yi tirha yi nga karhali ku tiyisa sisiteme ya vululami ya tiko ku tirhana hi voko ra nsimbi na vaonhi va GBVF, ku tiyisisa leswaku ku va na vululami bya xihatla bya vaxanisiwa na ku lulamisela miganga leyi hlayisekeke. Yi tlhele yi kombela tisekitara hinkwato ta rixaka ku tikatsa eka nyimpi ya ku herisa ndzhendzeleko wa madzolonga ehenhla ka vavasati na vana hi ku mangalela vaonhi emaphoriseni.
5. Yuniyoni ya Afrika (AU)
5.1. Nkarhi wa ku khoma hofisi wa Afrika-Dzonga tanihi Mutshamaxitulu wa AU wu herile endzhaku ka lembe leri nga si tshamaka ri va kona eka tikokulu na le misaveni. Nkarhi wa ku khoma hofisi wa Afrika-Dzonga wu khumbiwile hi ndlela yo tikisa hi COVID-19, leyi yi hlaseleke matiko hinkwawo lama nga eka tikokulu leri. Hambileswi ku veke na mitlhontlho yo tala leyi tisiweke hi ntungukulu lowu, Afrika-Dzonga yi yise emahlweni hi ndlela leyi fambeke khwatsi ajenda ya AU, ngopfungopfu hilaha tikokulu leri ri anguleke hakona eka ntungukulu wa COVID-19.
5.2. Hi nkarhi wa vutshamaxitulu bya Afrika-Dzonga, Ndhawu ya Mabindzu ya Nkaswipimelo ya Tikokulu ra Afrika yi simekiwile, leswi swi hlohlotelaka nkarhi wuntshwa wa mabindzu ya le ndzeni ka Afrika na mpfanganiso wa ikhonomi. Afrika-Dzonga yi hoxile xandla hi ndlela yo tivikana eka mapfhumba yo tisa ku rhula ya AU eSouth Sudan na le Ethiopia.
5.3. Khabinete yi hoyozele Phuresidente Ramaphosa eka vurhangeri bya yena hi nkarhi wa ku khoma hofisi na ku thoriwa ka yena loku seketeriweke hi matlhelo hinkwawo tanihi Nghwazi ya Nkwama wa Angulo wa AU eka COVID-19. Loko ku hundzile nkarhi wa ku khoma hofisi wa Afrika-Dzonga, Khabinete yi ta seketela nyimpi leyi yaka emahlweni eka havexerisamatimba wa vavasati eAfrika eka hinkwawo wa Nkatso wa Hinkwawo wa swa Timali na Ikhonomi wa Malembexikhume ya Vavasati va Afrika lama tivisiweke kufika hi 2030.
6. Maxelo yo biha
6.1. Khabinete yi kume vuxokoxoko byintshwa hi mayelana na nsimeko wa kungu ra xirindzamhangu ra tinguva ra rixaka ra malawulelo ya timhangu xikan’we na angulo lowu pfanganisiweke wa Xidzedze xa Tiropiki xa Eloise na swiyimo swa ku na ka timpfula leswi fambelanaka. Khabinete yi hundzise michavelelo ya yona yo huma embilwini eka hinkwavo lava va lahlekeriweke hi varhandziwa va vona hi nkarhi wa swidzedze leswa matimba leswa ha ku vaka kona naswona yi navelela lava vavisekeke ku hlakarhela ka xihatla. Mfumo wu ya emahlweni wu tirha na miganga na mihlangano leyi nga riki ya mfumo (tiNGO) ku pfuna lavaya va weriweke hi tiyindlu ta vona hi nkarhi wa timpfula leta matimba.
6.2. Timpfula ta matimba ti vange ku onhakeriwa hi swimakiwakulu eka swifundzakulu swo hambanahambana. Vukorhokeri bya ta Maxelo bya Afrika-Dzonga (SAWS) byi tsundzuxile hi nkhukhulo lowu nga tshukaka wu va kona wo yisa emahlweni eLimpopo, Free State na N’walungu-Vupeladyambu emasikwini lama taka. Khabinete yi khutaza vanhu ku va na vukheta lebyikulu hi nkarhi wa swiyimo swa maxelo yo biha. Vaaki va tsundzuxiwa ku tshama endzeni ka miako hi nkarhi wa mpfula ya matimba na maxelo ya xidzedze.
6.3. SAWS yi ta ya emahlweni yi rhumela vuvhumbi bya ta maxelo bya siku na siku na bya vhiki na vhiki, na ku tlhela yi lemukisa Senthara ya Malawulelo ya Timhangu ya Rixaka (NDMC) hi swiyimo swa maxelo yo biha swihi kumbe swihi. NDMC yi ta hangalasa vuxokoxoko lebyi eka vatlangaxiave lava faneleke ku lemukisa miganga hinkwayo.
6.4. Mfumo wu le ku tirheni na tiNGO, xipanu xa vaholobye, swirho swa tikhansele ta vurhangerinkulu na varhangeri va miganga – ku katsa na NDMC – ku tirhisanisa vukorhokeri bya xilamulelamhangu lebyi tirhaka kahle eka swifundzakulu leswi khumbekeke.
B. Swiboho swa Khabinete
1. Xiyimo xa Rixaka xa Mhangu
1.1. Khabinete yi pasise ku engeteriwa ka Xiyimo xa Rixaka xa Mhangu kuya eka 15 Nyenyankulu 2021, hi ku landza Xiyenge xa 27(5) (c) xa Nawu wa Malawulelo ya Timhangu, 2002 (57 wa 2002).
C. Swihungwana
1. Anivhesari
1.1 Khabinete yi tsundzuke hi ku tlangela anivhesari ya vu24 ya Vumbiwa bya Rhiphabuliki ya Afrika-Dzonga bya xidemokirasi bya 1996, lebyi byi sunguleke ku tirha hi siku ra 4 Nyenyenyana 1997 endzhaku ka ku va byi pasisiwile hi khale ka Phuresidente Nelson Mandela. Vumbiwa lebyo xiximiwa misava hinkwayo byi tiyise ntshunxeko na xidemokirasi leswi kumekeke hi ku tika leswi hi faneleke ku swi sirhelela.
2. Khabinete yi hundzisa vuhoyozeri na ku navelela ka yona eka:
2.1. Gqwetankulu Dumisa Ntsebeza eka ku va a hlawuriwile tanihi Muavanyisi wa Khoto ya Afrika ya Timfanelo ta Ximunhu na ta Vanhu.
3. Michavelelo
Tanihileswi lowu a wu ri ntshamo wo sungula hi 2021, Khabinete yi hundzise michavelelo ya yona leyi teke nkarhi wu hundzile eka mindyangu na vanghana va:
3.1. Ttn Jackson Mphikwa Mthembu, loyi a ri Holobye eka Hofisi ya Phuresidente eka mafambiselo ya vutsevu. A ri mugingirikeli loyi a tiyimiseleke naswona u tirhile ehofisini ya mfumo hi risiva ra ndzhangelo.
3.2. Ttn Jonas Gwangwa, nhenha ya swa mfuwo leyi a yi ri nqambhi leyi a yi tekeriwa enhlokweni misava hinkwayo, muhlanganisi, muhumelerisi tlhelo mutlangathiromboni wa jeze .
3.3. Dkd Sibongile Khumalo, xiyimbeleri xa mixakanyingi ya vuyimbeleri tlhelo mudyondzisi wa vuyimbeleri loyi a hoxeke xandla eka nhluvukiso wa vutshila na mfuwo wa Afrika-Dzonga eka ndzima ya vuyimbeleri ya jeze na opera.
3.4. Mnn Rebecca Kotane, loyi a tivekaka hi ku rhandzeka tanihi MmaKotane, loyi a tirheke xiave xa nkoka swonghasi eka nyimpi ya tiko yo lwela ntshunxeko. U tsundzukiwa eka vutekaxiave bya yena eka Machi wa Vavasati wa 1956 kuya eUnion Buildings naswona a ri nsati wa murhangeri loyi a nga lova wa Vandla ra Makhomonisi ra Afrika-Dzonga Ttn Moses Kotane.
3.5. Muavanyisi wa Khotokulu Khayelihle Kenneth Mthiyane, loyi a tirheke tanihi khale ka Xandla xa Phuresidente wa Khotokulu ya Aphili.
3.6. Mnn Thoko Ndlozi, xirho xi ri xoxe lexi a xa ha hanya xa ntlawa wo yimbelela wa vaxisati, Joy, lowu wu endleke matimu hi risimu ra wona ro tlhavula leri humeke eka xiyimo xa sungula, Paradise Road.
3.7. Ttn Wandi Nzimande, musungurikulobye wa lebulu ya mpahla ya vantshwa va le madorobeni ya Afrika-Dzonga ya Loxion Kulca, loyi a hi nyikeke pulani ya mpahla ya vantshwa va le madorobeni ya Mzansi.
3.8. Ttn Knowledge Simelane, loyi a tinyiketerile eka nhlayiso wa tindzimi ta xintu. U siyile vangwa eka xivandlakulu xa vukandziyisi bya maphephahungu.
3.9. Ttn Welcome ‘Bhodloza’ Nzimande, loyi a thoriweke eka Ukhozi FM hi 1978 naswona loyi rirhandzu ra yena ra vuyimbeleri bya Maskandi ri thumbeke swiyimbeleri swa xintu swa Afrika-Dzonga swo tala.
3.10. Ttn Kabelo ‘KB’ Molopyane, muhaxi wa ndhuma loyi ntirhovutomi wa yena wu sunguleke hi 1996 naswona a veke na ndhuma swinene loko a thoriwa eka Motsweding FM.
3.11. Dkd Sam Phillips, mutlangi wa le ka thelevhixini loyi dumeke ematikweni ya misava na ku kuma sagwati, mutsari, nqambhi tlhelo mulawuri.
3.12. Ttn Edwin De Lille, nuna wa Holobye wa Mitirho ya Mfumo na Miako, Patricia de Lille.
3.13. Ndabezitha Thulare Victor Thulare III, Hosinkulu wa rixaka ra Vapedi, loyi a nyikiweke xitifikheti xa ku n’wi tiyisisa tanihi Hosinkulu hi Phuresidente Ramaphosa hi 2020.
D. Ku thoriwa
Ku thoriwa hinkwako ku fanele ku landzelela ntiyisiso wa mithwaso na mbhasiso lowu faneleke.
1. Qgweta Doctor Mashabane – Mulawuri-Jenerala wa Ndzawulo ya Vululami na Nhluvukiso wa Vumbiwa.
Swivutiso:
Mnn Phumla Williams – Muvulavuleri wa Khabinete
Selifoni: 083 501 0139
