Pego ya kopano ya Kabinete ya la 1 le 2 Dibatsela 2016

1. Phethagatšo ya Mananeo a Bohlokwa a Mmušo

1.1. Kabinete e lebogiša Tona ya Matlotlo Pravin Gordhan le sehlopha sa gagwe ka go Matlotlo a Setšhaba ka go aba tekanetšo ye e gopodišišitšwego gabotse gape ye e lekanetšego. Polelo ya Pholisi ya Tekanyetšo ya Lebaka la Magareng (MTBPS) e fa mekgatlo ya setšhaba, mekgatlo ya bašomi le ya kgwebo go šoma mmogo le mmušo go fihlelela maikemišetšo a naga ya rena.

Kabinete e thekga dipeakanyo tše di tsebišitšwego ka go MTBPS go hlahla ekonomi mo dinakong tše tša mathata a ekonomi, go fihlelela kgolo ya ekonomi ya ka kakaretšo le go šomiša methopo ya mmušo ka swanelo.

1.2. Kabinete e leboga batšhelamotšhelo ba go feta 4, 5 milione bao ba išitšego difomo tša bona tša motšhelo mo Sehleng sa Motšhelo sa 2016 le go gopotša bao išigo ba tšhele motšhelo go iša difomo tša motšhelo ka ge nako ya go tswalela ya 25 Dibatsela 2016 e batamela ka pela.

Batšhelamotšhelo ba go tshepega ba thuša go kaonafatša maphelo a dimilione tša maAfrika Borwa ka go dirišana le mmušo ge o hloma ditirelo tše di hlokegago kudu le thekgo ya leago mo ditšhabeng.

Kabinete e ipiletša go maAfrika Borwa go ema le maiteko a rena a go godiša ekonomi ka go hlola mešomo ye mefsa, le ka go itlwaetša go boloka. Ge re šoma mmogo re ka kgonthiša gore re kaonafatša kgolo ya ekonomi.

Kabinete e thekga boipiletšo bja go dira dinyakišišo tša ka pela gape tša mohola ka ga mabarebare a maemo a go swarwa bokgoba mo dikantorong tša Tirelo ya Metšhelo ya Afrika Borwa (SARS). Ditiragalo tša go swana le tše di na le khuetšo ye mpe go tshepo ya setšhaba mo taolong ya phethagatšo ya molao gomme go swanetšwe go šogana le yona ka bjako.

1.3. Go thekga thuto ya godimo ka ditšhelete e dula e le selo se se tlago pele mmušong gomme R17 bilione ya tlaleletšo ye e filwego diyunibesithi mo mengwageng ye meraro ye e latelago e tla thuša go kaonafatša bothata mo go baithuti bao ba hlokago thušo ya ditšhelete le baithuti ba magareng. Thekgo ye ya ditšhelete e tla kgonthiša gore baithuti ba bantši ba kgona go fihlelela thuti ya godimo ka ge R9.2 bilione ya thekgo ye ya ditšhelete e tla fiwa Setlamo sa Bosetšhaba sa Thušo ya Ditšhelete tša Baithuti (NSFAS).

Thekgo ye ya ditšhelete e a amogelwa, le ge go le bjalo seo se tlago pele bjale ke gore go thomišwe ka dithuto. Kabinete e ipiletša go maAfrika Borwa go thekga dikgato ka moka tša go boloka lenaneo la thuto la 2016. Bjale ke nako ya go emiša ka ditšhupetšo ka moka, go boela ka diphapošing le go fetša ngwaga wa dithuto ntle le go senya nako.

Mmušo o dumela gore dipoledišano tša go šogana le dinyakwa tša baithuti di ka diragala mola lenaneo la thuto le dutše le tšwela pele. Re kgonthiša tokelo ya go dira ditšhupetšo eupša se se swanetše go dirwa ka gare ga mellwane ya molao le ka mokgwa woo e lego gore ga o gatake ditokelo tša ba bangwe.

Dikaonafatšo tša mmušo ka go dira gore thuto ya godimo e fihlelelwe di tšwa ka pegong ya 2015 ya Kgoro ya Dipalopalo ya Afrika Borwa (Stats SA) ka ga Dipalopalo tša Diinstitušene tša Thuto ya Godimo. E bontšha gore boingwadišo bja baithuti mo Thutong ya Godimo bo gotše ka 32.5% go tloga ka 2006 go fihla ka 2015. Gape, dithušo tša ditšhelete ka mmušo wa setšhaba mo Thutong ya Godimo di gotše ka 144% mo mengwageng ye lesome go tloga ka 2006 go fihla ka 2015.

Dithušo tša ditšhelete tša mmušo le ditefo tša thuto ke tšona letseno le legolo la diyunibesithi la go lefa ditefelo tša bašomi, mo dithušo tša ditšhelete tša mmušo tše di balelwago go 43% ya letseno la diyunibesithi la go lefa ditefelo tša bašomi ge ditefo tša dithuto tšona di balelwa go go 34%. Dikutollo tše di laetša boikgafo bja mmušo go thuto gomme di kgonthiša boipiletšo bja rena bja gore bao ba ka kgonago go lefa ba lefe, e bile di utolla gore ditefo tša dithuto di dula e le karolo ye bohlokwa ya thušo ya ditšhelete ka kakaretšo.

Sehlopha sa Mošomo sa Ditona se se thwetšwego ke Tona ya Thuto ya Godimo, Blade Nzimande, go hlabolla thekgo le mmotlolo wa thekgo ya ditšhelete go baithuti ba Go hloka le “Ba magareng” se dirile gape tšwelopele.

Leano le le bitšwago Lenaneo la Thušo ya Ditšhelete tša Baithuti la Ikusasa (ISFAP), le swaragane le tshepetšo ya go boledišana, moo go bonwego dikgopolo tša go fapana di kopanywa, gomme go hwetšwa tumelelano go bakgathatema ba bohlokwa ka moka ya sebopego sa pušo ya nakong ye e tlago sa ISFAP. ISFAP e dira ditigelo tša go fapana tšeo di lebelelwago gona bjale gore di phethagatšwe. Mmotlolo le ditigelo tše di šišintšwego tše di lego ka pegong, di tla ya kgole e sego fela ka go šogana le mathata a go thekga ka ditšhelete ao a lebanego le baithuti ba Go hloka le “Ba magareng”, eupša gape le go šogana gare ga tše dingwe, le ditlhohlo tšeo Afrika Borwa e lebanego le tšona, go akaretša;

• Go fokotša palo ya godimo ya baithuti ba go hloka bao ba tlogelago sekolo mo thuto ya godimo le tlhahlo le bao malapa a bona a nago le batho ba ba šomago,
• Go kaonafatša go thwalega ga baithuti bao ba thekgilwego ka ditšhelete,
• Go kaonafatša molahlakore wa mabokgoni a naga,
• Go kaonafatša tirišano gare ga mmušo, lekala la praebete le diinstitutšene tša thuto ya godimo ka go thekga baithuti ba go hloka le “ba gare”.

Leano la ISFAP le fa baithuti ba go hloka le “ba gare” thušo ya ditšhelete go lefa ditshenyagelo ka moka tša dithuto. Mola le digela thuto ye e thekgwago go felelela go bahloki ka tsela ya dipasari le dithušo tša tšhelete, e šišinya gape go fokotša ka katlego dipasari le dithušo tša ditšhelete go “ba gare” ge letseno la ka gae le oketšega gomme disenario di ka dithalwathalwa tša ka moo se se ka fihlelelwago ka go beakanya matlotlo go tšwa go bobedi Makala a mmušo le a praebete.

1.4. Thakgolo ya Inkhupeitara ya Tlhabollo ya Kgwebo ya Boeti, ka Pilanesburg mo Leboa Bodikela ka Tona ya Boeti Derek Hanekom, o tla hlola sedirišwa sa kakaretšo ya ekonomi ka kgwebo ya boeti ya go kgonagala. Se se kaonafatša go kgatha tema ga lekala la boeti mo go godišeng ekonomi ye e feletšego.

Inkhupeitara ya teko e tla lebanya 50 dikgwebopotlana, dikgwebo tša magareng, le dikgwebo tše kgolo (di-SMME) mo Seleteng sa Bojanala gomme e tla ba thekga mengwaga ye meraro gore e swarelele. Inkhupeitara ya Tlhabollo ya Kgwebo ya Boeti, e fa thekgo ya kgwebo go dikgwebo tša boeti.

1.5. Thakgolo ya Senthara ya Enetši ye e Kopantšwego ya Ngwaabe ka la 4 Dibatsela ka Kgoro ya Enetši, ka tirišano le badirišani ba ba beakantšwego ke karolo ya lenaneo go hloma Disenthara tša Enetši tše di Kopantšwego mafelong a bohloki. Lebenkele le la ditirelo tše ntši tša go fapana tša mohlagase le fa phihlelelo ya methopo ya mohlagase ye e bolokegilego gape ya go rekega go malapa a go hloka. Go tlaleletša, e fa tshedimošo ka ga tšhomišo ya methopo ya enetši ye e bolokegilego, ya mohola gape ya tshwarelelo ya tikologo. E godiša gape lekala la SMME gomme ya godiša dibaka tša mešomo ka dikgwebo tše di amanago le enetši.

1.6. Khonferense le Pontšho tša Windaba ye e tla bago gona ka la 2 go fihla ka la 4 Dibatsela 2016 mo Senthareng ya Dikopano ya Ditšhabatšhaba ya Kapa ka fase ga morero wa “Go ya go dimpshafatšo tša 100%” e thuša gape dimpshafatšo tša mmušo tša maano a enetši. E kopanya mmogo bakgathatema bao ba amegago mo mohlwaeleng wa mohola wa mohlagase wa moya mo kontinenteng ya Afrika le kudu ka Afrika Borwa. Go tlaleletša, Kopano ya bo 11 ya Ngwaga le Ngwaga ya Bokgoni bja Enetši ya Afrika go tloga ka la 8 go fihla ka la 9 Dibatsela 2016 mo Emperors Palace go la Johannesburg e tla nepiša go mehuta ya dikarolo tše di amanago le enetši. Dikarolo tše di tla akaretšwago di akaretša boentšenere bja enetši, kaonafatšo ya bokgoni, dinolofatši le taolo ya kago, mpshafatšo le enetši ye nngwe, tšweletšommogo, tšweletšo ya mohlagase, ditirelo tša enetši le tshwarelelo.

1.7. Lehono, Mopresidente Jacob Zuma e tla ba modulasetulommogo le Mopresidente Robert Mugabe mo Kopanong ya Tlhomišo ya Khomišene ya Ditšhabapedi ya Zimbabwe le Afrika Borwa. Maikemišetšo a magolo ke go tiišetša dikamano tša mahlakore a mabedi le tirišano gare ga dinaga tše pedi le go tiiša le go godiša bokgoni bjo bo lego gona bja dikgokgano tše di tiilego mo dikarolong tša kgwebo, peeletšo, meepo, meetse, enetši, hlabollo ya mananeokgoparara, dinamelwa, le Dikgokagano tša Tshedimošo ya Theknolotši (ICT), gare ga tše dingwe.

Go fihla lehono, dinaga tše pedi di saenne Memorantamo wa Tšhomišano (MoU) le Ditumelelano tša go feta 38, tšeo di akaretšago mehuta ye megolo ya dikarolo, yeo e akaretšago gare ga tše dingwe, kgwebišano le dipeeletšo, ditaba tša thušo ya botshabelo le ya bofaladi, tšhireletšo ya mabotho, temo, tikologo, enetši, maphelo, gammogo le bokgabo le setšo.

1.8. Go swarwa ka katlego ga Tiragalo ya Botseta ya Ngwaga le Ngwaga ke Kgoro ya Dikamano tša Boditšhabatšhaba le Proudly South Africa mo Union Buildings ka la 29 Diphalane 2016 ka Pretoria e šoma bjalo ka sefala se bohlokwa go ruta setšhaba ka kakaretšo ka diplomasi le maikemišetšo a Afrika Borwa ka dipholisi tša ka ntle. Tiragalo ye e kopanya dikantoro tša botseta, dikhomišene tša godimo le mekgatlo ya ditšhabatšhaba ye e dumeletšwego ka Afrika Borwa go bontšha le go godiša setšo sa diplomasi ka ditlhagišokakanyo tša go swana le bokgabo, mmino le dijo go tšwa lefaseng ka bophara. Dihlopha tša botseta tša go feta 60 le dikgwebo tše mmalwa tša praebete di bontšhitše ditšweletšwa le dibaka tša tšona ngwaga wo.

2. Dipheto tše Bohlokwa tša Kabinete

2.1. Kabinete ya Go ikgetha ya la 1 Dibatsela 2016, e amogetše pego ya tšwelopele ka mošomo wa Komiti ya Ditona ya Ka gare ga Kaonafatšo ya Dikhamphani tša Mmušo (SOC) yeo e bego e etilwe pele ke Motlatšamopresidente, Cyril Ramaphosa.

Se se tšwa go phethagatšo ya ditigelo tše di dumeletšwego ke Kabinete go tšwa go Khomišene ya Tshekatsheko ya Mopresidenete ya 2010 ya di-SOC. Kabinete e boeletša mokgwa wa magato wa go phethagatša ditigelo tše.

Kabinete e gatelela gore Makala ka moka a mmušo a swanetše go ba le bokgoni, a swarelele ditšheleteng.

Sehlopha sa diphetho se tšerwe go latela maikemišetšo a pholisi ye bohlokwa a go matlafatša di-SOC go di kgontšha go fihlelela maikemišetšo a tšona a tlhabollo.

• Kabinete e dumeletše tlhako ya Go kgatha tema ga Lekala la Praebete mo go tlišeng mananeokgoparara e lego yeo e tla hlahlago tirišano gare ga di-SOC le lekala la praebete.
• Kabinete e amogetše hlahli ya moputso le maemo a dikgoketšo a balaodibagolo ba di-SOE.  
• Kabinete e dumeletše katološo ye kgolo ya hlahli ya go thwala diboto le bahlankediphethiši, yeo, Kgoro ya Taolo le Tirelo ya Mmušo e tla thomago tshepetšo ya go boledišana le diprofense le mebasepala, pele ga tumelelo ya Kabinete.
• Kakanyo ya mathomo ya pholisi ya bengdišere ba mmušo ye mpsha e digetšwe gore go tšwelwe pele go boledišanwe ka yona. Se se tla fihla magomong mo go godišeng molao wo o amago SOC.
• Kgoro ya Matlotlo a Setšhaba e dirile tšhišinyo ya go laetša le go akanya tshenyagelo ya ditaolelo tša tlhabollo ya dikgwebo tša mmušo, tsebišo ya mokgwa wo e tla thuša go mpshafatša mešongwana ya kgwebo le ye e sego ya kgwebo ya di-SOC.

Tše di kaonafatša maemo a di-SOC go kgatha tema mo phethagatšong ya Leanotlhabollo la Bosetšhaba (NDP): go aga mananeokgoparara, go godiša ekonomi, go katološa intasteri, go thuša go hlabolla mabokgoni a bohlokwa kudu, go hlola mešomo le go phagamiša maikemišetšo a mangwe a phetogo.

2.2. Kabinete e dumeletše gore Leano la Kopanyo ya Enetši (IEP) le phatlalatšwe gore setšhaba se boledišane ka lona go fa bengdišere le mekgatlo ye e nago le kgahlego go lona megopolo ya bona. IEP e tiišeditšwe ka go Molao wa Enetši ya Setšhaba, 2008 (Molao wa bo 34 wa 2008). O nyaka go hlahla dipeeletšo tša mananeokgoparara a enetši le hlabollo ya dipholisi ye e tla huetšago maemo a enetši ka Afrika Borwa.

Peakanyo ya enetši ye e kopantšwego e a nyakega go kgonthiša gore dinyakego tša tirelo ya enetši tša gonabjale le tša nako ye e tlago di fihlelelwe gabotse ka mokgwa wa go hola tša leago, mola di laola ditshenyagelo tša ekonomi, di thuša dilo tše bohlokwa tša setšhaba go swana le kimollo ya bohloki le go hlola mešomo le go fokotša dikhuetšo tša go se loke mo tikologong.

IEP e fa maikemišetšo a nako ye telele a ka moo Afrika Borwa e ka šomišago mohlagase gabotse bjalo ka mokgwa wa go se bitše tšhelete ye ntši, woo ka tlhago o nyakago tšhutišo ya ka moo mehuta ya methopo ya enetši e šomišwago.

2.3. Kabinete e lebedišišitše lefsa sephetho sa yona sa 10 Phupu 2015 sa go kgetha Koporasi ya Enetši ya Nyuklea ya Afrika Borwa bjalo ka Mmaditsela wa phethagatšo ya Lenaneo la Kago ye Mpsha ya Nyuklea. Sepheto se, ka nako yeo, se kgontšhitše Eskom go nepiša diprotšekeng tša Medupi, Kusile le Ingula le ditlhlohlo tša mohlagase tšeo naga e bego e lebane le tšona.

Kabinete e kethile Eskom go ba Mošomimong le Moreki wa Mohlagase wa Dimela wa Nyuklea go ya ka Pholisi ya Enetši ya Nyuklea ya 2008. Eskom e na le mengwaga ye 30 ya tshepetšo ya go bolokega ya Mohlagase wa Dimela wa Nyuklea wa Koeberg, yeo e lego gape Mohlagase wa Dimela wa Nyuklea wa Afrika, gomme e dutše e hlabolla Tekanyetšo ya Khuetšo ya Tikologo le Dipego tša Polokego ya Lefelo la nyuklea tša kgonagalo ya mohlagase wa dimela wa nyuklea go tloga ka 2007.

Kabinete e dumeletše gape go rweša Koporasi ya Enetši ya Nyuklea ya Afrika Borwa maikarabelo a go ba bjalo ka Mošomi le Morekiši wa Leboo la Dibešwa tša Nyuklea le Sedirišwa sa Meholantši.

Kgoro ya Enetši e tla tšwela pele go šoma ka taolelo ya yona bjalo ka kgoro ya go dira dipholisi le kgokaganyo ya Lenaneo la Kago ya Nyuklea.

2.4. Kabinete e boditšwe ka tšwelopele mabapi le tsebišo malebana le Leano la Methopo ye e Kopantšwego (IRP) gomme ya dumelela gore go kgokaganwe le setšhaba ka ditaba tša motheo le dikakanyo.

Go tloga ka IRP 2010-30 go bile le ditšwelopele tše dintši tše di amago lekala la enetši. Tshepetšo ya mpshafatšo ya IRP e lekanetša maikemišetšo a mantši go kgonthiša tšhireletšo ya kabo go fokotša ditshenyagelo tša mohlagase, go godiša go hlolwa ga mešomo le go dira tša gae, go fokotša dikhuetšo tše mpe tša tikologo, go fokotša tšhomišo ya meetse le go oketša methopo ya kabo.

Maikemišetšo a mathomo ao e lego kgoboketšo ya dikakanyo tšeo di tlo šomišwago ka go IRP e feditšwe, go sa letetšwe dipoledišano le setšhaba. Maikemišetšo a bobedi ke tšwelopele ya ditaba tša motheo yeo e sa bitšego tšhelete ye ntši e feditšwe. Leswao la boraro leo e lego tshekatsheko ya senario e thomile. Gomme maikemišetšo a bone, ke phetošo ya pholisi.

2.5. Kabinete e amogetše tsebišo ka tšwelopele ka maemo a ditherišano mo Mokgatlong wa Kgwebo wa Lefase gomme ya dumelelana ka tlhokego ya nepišo ya tlhabollo moo lenaneo la mošomo wa ka morago ga Nairobi le peakanyong ya Khonferense ya Ditona ya bo 11 ya World Trade Organisation (MC11) (WTO) yeo e tlo swarwago ka Argentina ka Manthole 2017.

Se se sepelelana le maikemišetšo a NDP a go dira dikarabo tša dipholisi tša maleba ka tikologong ya lefase ya mafolofolo.

2.6. Kabinete e tsebišitšwe ka ditharollo tše di tšerwego ke Khansele ya Kgokaganyo ya Mopresidente mo kopanong ye e swerwego ka la 11 Hlakola 2016. Se ke sehlopha sa molao go ya ka Molao wa Tlhako ya Dikamano tša Mebušotirišano, 2005 (Molao wa bo 13 wa 2005), yeo e kopantšhago dikarolo tše tharo tša mmušo mo ditabeng tša go swana le tše bohlokwa tša naga ka pono ya go matlafatša tirišano ya taolo ya tirišano.

Ditaba tše go boledišanwego ka tšona di akaretša: Phethagatšo ya Lenaneo la Go boela morago go Tša motheo, pego ya tšwelopele ka ga go hlongwa ga mebasepala ye go kwanego ka yona pele ye mefsa; go ikarebela ga mmušo go komelolo le tlhaelelo ya meetse; le tekolo ya Melawana ya Bofaladi ya Afrika Borwa, 2014.

2.7. Kabinete e dumeletše phatlalatšo ya kakanywa ya Sengwalwa sa Kabinete sa Ditirelo tša Mollo, ditshwayotshwayo tša setšhaba. E akaretša ditšhišinyo tša dipholisi tša motheo le dikgetho tšeo di dirago motheo wa molao wa ditirelo tša mollo tše di lekotšwego tše di tla emago legatong la Molao wa Ditirelo tša Sehlopha sa Mollo, 1987 (Molao wa bo 99 wa 1987).

Se se sepelelana le Go boela Morago go Mokgwa wa Motheo, ka go bea senyakwa sa ditirelo tša mollo go swaragana le ditšhaba nako le nako ba thuša go šoma mmogo go fokotša dikotsi tša mollo le go kgonthiša mekgwa ya go araba ye e lekanego le mekgwa ya go arabela mollo le ditiragalo tše dingwe tše di amanago le wona ka lebelo gape gabotse.

Sengwalwa sa Kabinete se fetola gape ditirelo tša mollo go tšwa dikarabelong tša tlwaetšo tša ditirelo tša mollo go ya go mokgwa wa phokotšo ya kotsi ya mollo. Se se kgatha tema go taolo ya masetlapelo ye e kopantšwego ye botse le ditirelo tša mollo, ka go bea tšhireletšo le thibelo tša mollo, kudu phokotšo ya kotsi ya mollo mo ditšhabeng, mo senthareng ya kabo ya ditirelo tša mollo yeo e tlo go kgatha tema ye bohlokwa go hlomeng ditšhaba tše di bolokegilego bjalo ka ge go hlalošitšwe ka go NDP.

3. Melokakanywa

3.1. Kabinete e dumeletše go tsebišo ya Molaokakanywa wo o Mpshafaditšwego wa Sekhwama sa Dikotsi tša Tseleng, 2016 ka Palamenteng. Molaokakanywa o mpshafatša Molao wa Sekhwama sa Dikotsi tša Tseleng, 1996 (Molao wa bo 56 wa 1996) wo o fago tefo ya kholego ya tahlegelo goba tshenyagelo ye e hlotšwego ke bošaedi bja go otlela sefatanaga.
Molaokakanywa o sepelelana le NDP le Poelo ya 13 ye e fago kakaretšo le karabelo ya tšhireletšo ya leago ka go kgonthiša go iša ditirelo le tsenogare ya ka pela ya kalafo go thuša go fola le go boela mošomong, le kakaretšo ya go se be le phošo go fokotša bothata bja ditšhelete go bao ba šitetšwego.

4. Ditiragalo tše di tlago

4.1. Malokophethiši a dikarolong tše tharo tša mmušo ba tla hlakana le maAfrika Borwa nageng ka moka nakong ya Beke ya Nepišo ya Imbizo ya Setšhaba gare ga la 7 le la 11 Dibatsela 2016, ka fase ga moreo, “Mmogo re tšwetša pele Afrika Borwa: “Bokamoso bja rena – dira gore bo re šomele)”. Kabinete e hlohletša maAfrika Borwa ka moka go kgatha tema ka mafolofolo mo ditiragalong tše le go swaragana le dihlogo tša polotiki, ka ge badudi bao ba nago le tshedimošo gape ba mafolofolo ba le bohlokwa go abeng ditirelo ka Pono ya 2030, ya NDP. Lenaneo la Beke ya Nepišo ya Imbizo le tla ba gona go www.gov.za.

4.2. Afrika Borwa e dira leswao la Kgwedi ya Temošo ya Ditokelo tša Bagolofadi ya Setšhaba ka fase ga morero: “Batho bao ba phelgao ka bogolofadi- bakgathatema ba go lekana go aga bokamoso bjo bo swarelelago” go tloga ka la 3 Dibatsela gomme gwa fetšwa ka Letšatši la Boditshabatšhaba la Batho bao ba Phelago ka Bogolofadi, ka la 3 Manthole 2016.
Lenaneo le le telele le la kgwedi ka moka le tla šomišwa go beakanya ditšhaba le badiradipheto go tšea maikarabelo go kgonthiša gore batho boa ba phelago ka bogolofadi ba na le phihlelelo ya go kwagala. Mananeo a tla dira godiša gape temošo ka ga go kgatha tema ga batho bao ba phelago ka bogolofadi ka go aga ditšhaba tša go swarelela gape tša go swaragana. Tshedimošo ka ga ditokelo tša batho bao ba phelago ka bogolofadi e tla dirwa gore e fihlelelwe go thekga matlafatšo ya bona.

Kabinete e ipiletša go maAfrika Borwa ka moka go kaonafatša ditokelo le boleng bja batho bao ba phelago ka bogolofadi go ya ka boikgafo bja rena ka go NDP go oketša phihlelelo ya ditirelo, kudu ka boleng bja thuto le thwalo ya batho bao ba phelago ka bogolofadi.

4.3. Kabinete e ipiletša go maAfrika Borwa ka moka go thekga lesolo la Matšatši a 16 la Twantšho ya Dikgaruru Kgahlanong le Basadi le Bana. Afrika Borwa e dumeletše lesolo ka 1998 bjalo ka mokgwa wa tsenogare go hlola setšhaba se se se nago dikgaruru.

Matšatši a 16 ke lesolo la Boditšhabatšhaba le le bago gona ngwaga wo mongwe le wo mongwe go tloga ka la 25 Dibatsela go fihlla ka la 10 Manthole. Maikemišetšo a lesolo ke go godiša temošo gare ga maAfrika Borwa ka ga khuetšo ye mpe ya dikgaruru kgahlanong le basadi le bana. E ipiletša gape bathong ka moka go ema ka maoto ba be kgahlanong le dikgaruru go basadi le bana.

4.4. Kabinete e dumeletše taolelo ya ditherišano go šoma bjalo ka motheo wa poledišano mo Kopanong ya Khonferense ya Mekgatlo ya Tumelelano yaTlhako ya UN ka ga phetogo ya klaemete (COP22), le Kopano ya bo 12 ya Khonferense ya Mekgatlo ye e šomago bjalo ka Kopano ya Mekgatlo mo Kyoto Protocol (CMP12), ye e tlogo swarwa ka la 7 go fihla ka la 18 Dibatsela kua Bab Ighli, Marrakech, Morocco.

Maemo a ditherišano a sepelelana le NDP yeo e godišago tshwarelelo ya tikologo gammogo le Molaotheo, yeo e bolelago gore tikologo e swanetšwe go bolokelwa meloko ye e tlago.

5. Maemo a kabinete go Merero ye Bohlokwa Seemong sa bjale

5.1. Sephetho sa Bolaodi bja Bosekiši bja Setšhaba (NPA) sa go phumula ditatofatšo tša bomenetša kgahlanong le Tona ya Matlotlo Pravin Gordhan e fedišitše taba ye gomme ya dumelela naga go lebiša mešomo ya yona go godiša ekonomi ya naga, go aga tshepo ya babeeletši le go thibela go išwa maemong a fase ga kelo ya sekoloto sa ditšhabatšhaba.

5.2. Kabinete e tsebišitšwe ka khuetšo ya komelelo go baabi ba meetse ka Afrika Borwa go nepilwe kudu Gauteng yeo e abelwago meetse go tšwa mokgweng wa Noka ya Vaal ye e Kopantšwego.

Afrika Borwa e amogetše pula ya fase go feta ka moka go tloga ka 1905 (mengwaga ye 114) ka dithemperetšha tša godimo tše go itemogetšwego tšona ka Diphalane le Dibatsela tša 2015. Se se bile le khuetšo ye mpe kudu go kabo ya rena ya meetse ka palogare ya tekanetšo ya matamo a fokotšega go fihla go 48.4% go bapetša le nako yona ye ngwaga wa go feta ge tekanetšo e be e le 66.6%. Re sa le mo maemog a gare kudu gomme kgonagalo ya gore re ka katološa paka ya go boela maemo a makaone ke ye nnyane. Go ka tšea bonnyane mengwaga ye mebedi go iša go ye meraro go boela maemong a makaone. Ka moo re sa na le leeto le le telele go beola maemo a makaone.

Malebana le Mokgwa wa Noka ya Vaal ye e Kopantšwego ya go ba le matamo a 14 ao a abelago Gauteng meetse, gonabjale mokgwa wo o go 49.1% ge o bapetšwa le 67.9% mo Nakong ye ngwaga wa go feta. Mokgwa wo o abela gape diteišene tša mohlagase wa malahla tša Eskom meetse a mantši, Sasol, bašomiši ba nošetšo le meepo le diintasteri ka Bohlabela bja Mpumalanga, Leboa Bodikela, Freistata le Kapa Borwa, ka moo o thekga tekano ya 45% ya ekonomi ya naga le 35% ya batho. 80% ya meetse go tšwa mokgweng wa Vaal o šomišwa ka bašomiši ba ka gae. Ye ke beke ya boraro mola mokgwa wo o le ka fase ga 50% nakong ya komelelo ye. Letamo la Vaal gonabjale le go 26.4%, letamo la Katse le go 38.4%. Letamo la Sterkfontein le go 91.3% gomme letamo la Grootdraai le go 66.3%. Dikiletšo tša 15% go šomišwa metsesetoropong go nošetša di dirilwe bjalo ka ge go phatlaladitšwe ka kuranteng ya Mmušo ka la 12 Phato. Dikiletšo tše di a gapeletša.

Sehlopha sa Mošomo sa Thekniki se hlamilwe go lekola phethagatšo ya dikiletšo. Rand Water ke moabimogolo wa meetse a go lekana ka Gauteng gomme selebanywa ke go fokotša kabo go tšwa Rand Water ka dilitara tše 687 milione ka letšatši. Mebasepala ka moka ka mo kabong ba filwe selabanywa se se itšego se ba swanetšego go se fihlelela mabapi le go fokotša tšhomišo ya bona ya meetse. Mokgwa wa peleng e bile wa bohlokwa kudu ka go fokotša kabo ya meetse, go thoma ka 5% go fihlela go 15% ka go tima dibelefe tše kgolo tša meetse. Go tloga ka la 3 Diphalane re fetogetše go dikiletšo tše di theilwego go bontši bja tšhomišo ya meetse.

Go bohlokwa gore bašomiši ka moka ba meetse ba obamele dikiletšo go kgonthiša gore re ka katološa kabo ya meetse a rena ao a lego gona. Profense ya Gauteng e dirile Senthara ya Tshepetšo ye e Kopanego (JOC) go lekola le go kgonthiša kwano. Mebasepala ka moka e hlahlilwe go thoma disenthara tša tshepetšo ka bjako le go kgonthiša gore kgoagano le bašomiši e a kaonafala.

Letamo la Vaal le go 25% gomme se se tlo fihlelelwa ka go fitišetša meetse go tšwa letamong la Sterkfontein. Se se bohlokwa ka šireletša bonnete bja tšhomišo ya Eskom, Rand Water le Sasol. Ditokollo di tla thoma ka la 7 Dibatsela gomme tša tšwela pele bonnyane bja matšatši a 54 go fihla ka la 30 Manthole. Tokollo ya bonnyane ye e beakantšwego nakong ye ke khubiki metara ya meetse ke 190 milione yeo e tlo fokotša letamo la Sterkfontein ka tekanyo ya 7%. Go lokolla ka dikgaokgao go fokotša kotsi ye nngwe le ye nngwe ya ditshenyegelo tše di ka tlhagelago badudi ba kgauswi le letamo la Sterkfontein le go fokotša tshenyo ya mariba a dinoka ao a omilego ka ge e bile nako ye telele pula e sa ne.
Kabinete e ipiletša go maAfrika Borwa go šomiša meetse gabotse gomme ba a babalele. Bašomiši ba meetse ka moka ba swanetše go obamela dikiletšo tša meetse moo di phethagatšwago, gomme ba tšwele pele go boloka meetse, ba šoma le mebasepala. Mmušo o dira ka moo o ka kgonago go fokotša kaonafatša maemong a gonabjale gomme o šoma le batšeakarolo ka moka mo mafelong ao a amilwego ke komelelo.

5.3. Modulasetulo wa Khomišene ya Kopano ya Afrika, Ngaka Nkosazana Dlamini Zuma o swere poledišano gare ga Barulganyi ba Afrika le Bahlankedi ba Bobegaditaba go tšwa go maloko a Mebušo ka moka ye 54 ya Kopano ya Afrika, ka fase ga morero wa “Go oketša Taodišo ya Afrika le Maatla go Tšweletša Lenaneo la 2063”. Lenaneo la 2063 le ipiletša go dikarolo ka moka tša setšhaba sa Afrika le maAfrika ao a lego dinageng tše dingwe go šoma mmogo go aga Afrika ye e humilego gape ye e kopanego ye e theilwego go maitshwaro ao a abelanwago le maikemišetšo a go swana.

Bakgathatema bao ba tšweleditšwego go maswao a Kopano ya Afrika mo mengwageng ye mene ya go feta, ba hweditše kwešišo ya Lenaneo la 2063 le ka moo bobegaditaba bja Afrika ba ka bago pele ka go tumiša le go eta pele. Mohola wa go bega ka nnete go bopa kanegelo ya Afrika le go thekga bong bja bobegaditaba gare ga maAfrika le wona go boletšwe ka wona.

5.4. Kabinete e kopane ka segopotšo sa bophelo le dinako tša OR Tambo bjalo ka taetšo ya tlhompho le tebogo ka tema ye a e kgathilego ka go sepediša Lenaneo la Afrika Borwa la go huma la go se be la semorafe, la go se be la go gatelela basadi ke banna le la temokrasi. Kgoro ya Bokgabo le Setšo e šetše e thomile ka peakanyo Meketeko ya 2017 ya Matswalo a OR Tambo.

Kabinete e lebogiša ba ba latelago:
5.5. Mamelodi Sundowns bao e lego dinkgwete tša kgwele ya maoto ka morago ga go thopa Liki ya Dinkgwete tša Kgwele ya Maoto ya Tlemagano ya Afrika. Kabinete e leboga bathekgi ka moka le maAfrika Borwa ka moka ka go thekga sehlopha, e lego seo se dirilego gore Afrika Borwa e ikgantšhe ka sona. Sundowns e latetše sehlopha se sengwe sa Afrika Borwa, Orlando Pirates, seo se thopilego bonkgwete bja sehlopha sa godimo sa Afrika ka 1995 go thopela naga naledi ya mathomo ya phadišano ye.

5.6. Bathopasefoka ba bo 14 ba Senthara ya Ngwaga le Ngwaga ya Tšweletšopele ya Lekala la Setšhaba la Difoka tša Tšweletšopele ya Lekala la Setšhaba bao ba tla tšwelago pele go phadišanela Sefoka sa Ngwaga sa Moetapele wa Lekala la Setšhaba se se nyakwago. Difoka di godiša le go hlohleletša mekgwa ye mebotse ka tšweletšopele ye ya lekala la setšhaba le go keteka dikatlego tša batho le dihlopha dikarolong ka moka tša mmušo. E šoma bjalo ka sedirišwa sa go katološa tšweletšopele le go hlohleletša ba bangwe go tšweletšapele go kaonafatša kabo ya ditirelo.

Kabinete e iša matshidiso go ba ba latelago:
5.7. Go balapa le bagwera ba Motlatšatona wa maloba wa Kgoro ya Tlhabollo ya Leago, Mohumagadi Bongi Maria Ntuli yoo e bego e le mohlankedi wa batho le molwela basadi wa go ikgafa.

5.8. Go balapa le bagwera ba mmegaditaba wa go tšea diswantšho Morena Juda Ngwenya woo diswantšho tša gagwe tša leswao di thekgilego histori gomme tša re gapeletša go ba le dipoledišano ka ga go phela gabotse ga naga ya rena le kontinente.

5.9. o balapa le bagwera ba Abram Thuri Phago yo a hlokofetšego ge ditimela tše pedi di thulana mo seporo se kgaoganago gona kgauswi le Tembisa ka Johannesburg gomme le go lakaletša bao ba gobetšego pholo ya ka pela. Kgoro ya dinamelwa e tla ba e šoma le Etšentshi ya Ditimela tša Banamedi ya Afrika Borwa (Prasa) le Taolo ya Tšhireletšo ya Diporo go akgofiša Boto ya Dinyakišišo go dinyakišišo tše di tletšego go utolla modu wa go hlolwa ga dikotsi go thibela go ipoeletša ga dikotsi tšeo tše šoro.

5.10. Go balapa ba moithuti wa Yunibesithi ya Theknolotši ya Tshwane Lesego Benjamin Phehla yo a hlokofetšego ka lebaka la kotsi ka Soshanguve.

5.11. Go batho ba Cameroon go latela kotsi ye šoro ya setimela gare ga Yaoundé le Douala yeo e tlogetšego batho ba 79 ba hlokofetše. Kabinete e lakaletša makgolo ao a gobetšego pholo ya ka pela.

6. Bao ba thwetšwego mešomong

Batho ka moka bao ba thwetšwego mešomong mangwalo a bona a dithuto a tla tiišetšwa le go netefaletšwa ka maleba.

6.1. Katološo ya kontraka ya Mošomo ya Ngaka Sam Mkhudu Gulube bjalo ka Mongwaledi wa Tšhireletšo.

6.2. Morena ZU Dangor bjalo ka Molaodimogolopharephare wa Kgoro ya Tlhabollo ya Leago.

6.3. Morena Robert D Nkuna maemong a Molaodimogolopharephare wa Kgoro ya Mananeokgoparara a Dikgokaganyo le Ditirelo tša Poso.

6.4. Ngaka Thulani Dlamini bjalo ka Mohlankedimogolophethiši wa Khansele ya Saense le Dinyakišišo tša Intasteri.

6.5. Mokgatlo wa Phatlalatšo ya Bokgabo, Setšo le Histori ya Setšhaba, Tlhago le Bohwa bja Thutaboagi wa Boto ya Khomišene ya Lothari ya Setšhaba:
a) Mohumagadi Marjorie MM Letoaba (Modulsetulo);
b) Morena Thendo Resnic Ramagoma (Motlatšamodulasetulo);
c) Morena Thanduxolo Lungile; le
d) Morena Sershan Theeyaagaraj Naidoo.

6.6. Boto ya Baswaredi ya Trasete ya Tlhabollo ya Go ikemela:
a) Moprofesa Somadoda Fikeni (Modulasetulo);
b) Mohumagadi Nomvula Rakolote (Motlatšamodulasetulo);
c) Morena Theo Charl Adam;
d) Morena Siyaduma Biniza;
e) Mohumagadi Phelisa Nkomo;
f) Mohumagadi Andani Amandaline Makhado;
g) Mohumagadi Octavia Matshidiso Matloa;
h) Morena Tlhotse Enoch Motswaledi;
i) Morena Rashid Amod Sadeck Patel;
j) Ngaka Lulama Zitha;
k) Morena Zakhele Alex Tummy Zitha; le
l) Ngaka Gcwalisile Cynthia Zulu-Kabanyane.

Dipotšišo:
Donald Liphoko
Mogala: 082 901 0766