1. U thomiwa ha mbekanyamushumo dza ndeme dza muvhuso
1.1. Khabinethe i ṱanganedza R20-milioni ya thandela ya u lingedza ya Mveledziso ya Mabindu. Ndivho ya mbekanyamushumo iyi ya minwaha mivhili ya u lingedza ndi u vusuludza nḓowetshumo dza dziphakha dza Afrika Tshipembe, u thoma zwishumiswa zwa nḓowetshumo dzo khetheaho na u tikedza u ṱanganywa ha mveledziso ya ikonomi yapo u itela u khwaṱhisa sekithara ya mabindu maṱuku.
Thandela iyi ndi ya vhuḽedzani na mihasho ya mbambadzo na nḓowetshumo, mveledziso ya mabindu maṱuku, Vhufaragwama ha Lushaka, na Magavhelo a Vhukati a Mbuelo a Bannga ya Mveledziso ya Afrika. Thandela yo pika u shela mulenzhe kha u sika mishumo, u fhungudza vhushai zwitshavhani zwi shayaho, na u khwinisa tswikelelo kha thekinoḽodzhi na zwikili zwa mabindu maṱuku, a vhukati na maṱukusa (dziSMME).
Vhurangeli uhu vhu ḓo ṋetshedza thikhedzo kha sekhithara ya SMME u swika Nyendavhusiku 2017. Ho ḓitikwa nga u bvelela hayo, muvhuso u ḓo kona u i phaḓaladza na shango ḽoṱhe.
1.2. Khabinethe i ṱanganedza u rwelwa ṱari nga Muphuresidennde Vho Zuma ha Senthara ya Mashumele ya Muṱanganelano ngei Skukuza. Senthara iyi i ḓo konanya mashumele i tshi lwa na mabulayo a tshugulu vhuponi uho.
2. Tsheo dza Khabinethe dza Ndeme
2.1. Khabinethe yo tendela Mbekanyamaitele ya Nḓowetshumo ya Vharema, ine ya vha tshipiḓa tsha Pulani ya Nyito ya Mbekanyamaitele ya Nḓowetshumo (IPAP). Mbekanyamaitele iyi i tshimbilelana na Pulani ya Mveledziso ya Lushaka (NDP) na Pulani ya Mbuno dza Ṱahe yo ḓivhadzwaho nga Muphuresidennde Vho Zuma kha Mulaedza wavho wa Lushaka nga 2015.
I dovha ya vha tshipiḓa tsha vhurangeli ha nḓowetshumo yo ṱanḓavhuwaho ya muvhuso ya u hudza mutheo wa nḓowetshumo na u thoma maitele maswa a vhubindudzi kha ikonomi. I ita khuwelelo ya u dzhenelelwa ha mbekanyamaitele ho khwaṱhaho nga Muvhuso u itela u hudza mutheo wa nḓowetshumo wa shango na u alusa ikonomi nga u ṋea thikhedzo nga vhuḓifulufheli kha vhoranḓowetshumo vha vharema sa zwe zwa bviselwa khagala kha IPAP.
Mbekanyamaitele iyi i ḓo sedza kha nyaluwo na u kona u ṱaṱisana kha ḽifhasi ha mabindu a langulwaho nga vharema. Ndivho ndi ya u shela mulenzhe kha u sudzulusa sekithara ya nḓowetshumo ya Afrika Tshipembe kha tshivhalo tsha vhathu na u ṋea mishumo vhoranḓowetshumo vha vharema, vhane vha dzhiiwa sa zwiko zwi sa shumiswi zwa mishumo, mbuelo, mithelo na vhutumbuli.
Mbekanyamaitele i ḓo tshimbidza u shela mulenzhe hu vhuedzaho ha khamphani dzi langulwaho nga vharema kha sekithara ya nḓowetshumo ya ikonomi. Minisiṱa wa Mbambadzo na Nḓowetshumo vha ḓo vha na muṱangano na vha nyanḓadzamafhungo u bvisela khagala fhungo ḽa mbekanyamaitele iyi.
2.2. Khabinethe yo tendela Muvhigo wa Lushaka wa Vhuraru wa Afrika Tshipembe nga ha U thomiwa ha Maitele a zwithu a Cartagena nga ha Biosafety, u itela u kumedza kha Muṅwaleli wa Buthano ḽa Phambano ya Ḓivhavhutshilo.
Maitele a zwithu a langa matshimbilele a Zwithu zwi Tshilaho zwo tou Khwinifhadzwaho, zwine zwa ḓivhea hafhu sa Zwithu zwo tou Vhumbwaho Zwitshilaho zwi bvaho kha maitele a musaluno a bayothekinoḽodzhi, u bva kha ḽiṅwe shango u ya kha ḽiṅwe.
Afrika Tshipembe ḽi kha vhuimo ha vhuṱahe ha vhubveledzi ha zwimela zwo tou vhumbwaho kha shango ḽoṱhe nahone ḽi ḓi dzula ḽi ḽone phangami kha u ṱanganedzwa ha zwimelwa zwo tou vhumbwaho. Izwi zwi tshimbilelana na Tshiteṅwa 24 tsha Ndayotewa, tshine tsha amba nga ha tshumiso ya bayodaivesithi ya tshifhinga tshilapfu.
2.3. Khabinethe yo tendela u ṋetshedza tshumelo ha u thoma ha Afrika Tshipembe u ya nga tsheo ya Muṱangano wa Dziminisiṱa wa Madzangano a Mbambadzo a Ḽifhasi (WTO) u dzhiela nṱha kufarelwe kwa Mashango a so ngo tou Bvelelaho (dziLDC).
Afrika Tshipembe ḽo ḓikumedzela u thoma thendelano ya WTO, ine ya ṋea thikhedzo kha dziLDC. Kha mashango a 34 o topolwaho sa a LDC, 25 wao a bva Afrika. U ṋetshedza tshumelo ha u thoma ha Afrika Tshipembe hu ḓo vha hu kha tshumelo dza masheleni, vhudavhidzani na sekithara ya vhuendelamashango. U ṋetshedza uhu hu vhumba tshipiḓa tsha u leludza tshwikelelo ya mimaraga u itela tshumelo na vhaṋetshedzi vha tshumelo kha mimaraga ya mashango a si a LDC.
2.4. Khabinethe yo tendela mvusuludzo ya miholo ya 5.5% ho sedzwa khwiniso ya nyimelo ya matshilele uri i badelwe kha miraḓo ya Khomishini ya Pfanelo dza Vhathu ya Afrika Tshipembe (SAHRC) u thoma nga dzi 1 Lambamai 2015. Izwi zwi tshimbilelana na Tshiteṅwa 9(1) tsha Mulayo wa SAHRC, 2013 (Mulayo 40 wa 2013).
2.5. Khabinethe yo tendela u kumedzwa ha Muvhigo wa Tshifhinganyana wo ṱanganywaho wa Vhuvhili fhasi ha Thendelanomviswa ya Afrika nga ha Pfanelo dza Vhathu nahone Muvhigo wa u thoma fhasi ha Maitele a zwithu kha Thendelanomviswa ya Afrika nga ha Pfanelo dza Vhafumakadzi kha ḽa Afrika.
Muvhigo wo iswaho kha Khomishini ya Vhuthihi ha Afrika (AU) ndi wa vhulavhelesi ha zwo swikelelwaho na khaedu dzine dza dza ḓisa pfanelo dza vhathu, polotiki, matshilisano na ikonomi na pfanelo dza mvelele. Izwi zwi tshimbilelana na u vha muraḓo wa Maitele a AU kha Thendelanomviswa ya Afrika nga ha Pfanelo dza Vhathu na nga ha Pfanelo dza Vhafumakadzi kha ḽa Afrika.
2.6. Khabinethe yo tendela u ḓivhadzwa ha nzudzanyo ya Lesotho ine ya ḓo thoma nga dzi 1 Luhuhi 2016. Izwi zwo itwa nga murahu ha nzudzanyo yo khetheaho ye ya ṋetshedzwa Zimbabwe nga 2010, ine zwa zwino yo engedzwa.
Nzudzanyo iyi i ḓo thusa kha ndangulo ya khwine ya vhadzulapo vha Lesotho vha ḓaho u shuma Afrika Tshipembe vha sa khou tevhlela maitele kwao a zwino a ṱhunḓu.
Minisita wa Muhasho wa zwa Muno vha ḓo ṋetshedza maṅwe mafhungo manzhi kha u davhidzana havho na vha nyanḓadzamafhungo hu si kale.
2.7. Minisiṱa wa zwa Gwama vho amba na Khabinethe nga ha u thomiwa ha Mulayo wa Mithelo wa Khwiniso, Mulayo wa 2013 na wa 2014 uri u ḓo thoma u shuma nga dzi 1 Thafamuhwe 2016. Tshanduko idzi dzo sedza kha u dzikisa na u leludza mithelo ya u vhulunga kha magavhelo a u ya u awela kana u ḓirula mushumo na mbuelo. U engedzwa ha mbuelo ya mithelo uri i katele miraḓo ya tshikwama tsha vhubindudzi ha vhashumi zwi ḓo konisa vhashumi vha fhiraho mḽlioni u ḓiphina nga muholo une muthu a ṱuwa nawo hayani.
Izwi zwi ḓo dovha zwa thivhela maitele a u shavha mithelo nga vhathu vha holaho miholo ya nṱha u ya kha 27.5% wa miholo kana mbuelo yo theliswaho u swika kha R350 000.
Minisiṱa vho dovha hafhu vha amba na Khabinethe nga ha milayo ya maitele a u kovha vhubindudzi ha ṅwaha sa miholo ya tshifhinga nga tshifhinga kha zwikwama zwoṱhe zwa mindende ya vha ḓirulaho mushumo nga u aluwa, hune vhane vha vhuelwa u bva kha mithelo yo kokodzwaho na vhone vha fanela u wana tshipiḓa tsha zwe vha vhulunga musi vha tshi ya u awela.
Tshanduko idzi dzi khou thomiwa nga murahu ha vhukwamani huhulu na vhathu vhoṱhe vha kwameaho ngomu na nnḓa ha Khoro ya Zwa Mishumo na Mveledziso ya Ikonomi ya Lushaka, nga murahu ha miṱangano ya 33 ye ya farwa na vhashumi na nḓowetshumo u bva 2012. Vhunzhi ha vha kwameaho vho sumbedzisa thikhedzo yavho yo fhelelaho kha uri hu bvelwe phanḓa na tshanduko idzi nga dzi 1 Ṱhafamuhwe 2016.
3. Milayotibe
3.1. Khabinethe yo tendela u kumedzwa ha Mulayotibe wa Khwiniso wa Khasho wa 2015 Phalamenndeni. Mulayotibe u khwinisa Mulayo wa Khasho, 1999 (Mulayo 4 wa 1999) wa u bveledza na u thoma maga a vhuvhusi ha koporasi ho dzikaho ane a ḓo vhona uri hu na vhudziki ha tshifhinga tshilapfu na u shuma lwa tshifhinga tshilapfu ha Koporasi ya Khasho ya Afrika Tshipembe (SABC).
Muvhuso wo ḓikumedzela kha khasho yo khwaṱhaho, yo ḓiimisaho nahone ya tshitshavha, ine ya vha na vhuḓifhinduleli kha mufaramukovhe, tshitshavha na Phalamennde. U kona u ita mushumo wayo zwo ḓitika nga mashumele a fushaho a Bodo ya SABC nga u ṋea pulani dzi re na sia kha khasho ya tshitshavha.
3.2. Khabinethe yo tendela Mulayotibe wa Ndindakhombo wa 2015 uri u ḓivhadzwe Phalamenndeni.
Mulayotibe u ṋetshedza muhanga wa mulayo wo kuvhanganywaho zwavhuḓi u itela malangele avhuḓi a sekithara ya ndindakhombo ane a tshimbilelana na maimo a dzitshakhatshakha na ndangulo ya ndindakhombo.
Mulayotibe u khwaṱhisa ndangulo ya khombo ine ya vha hone zwino, masheleni na ṱhoḓea dza vhuvhusi. U khou ḓo imela na u ṱanganya zwipiḓa zwihulu zwa Mulayo wa Ndindakhombo ya Tshifhinga tshilapfu, 1998 (Mulayo wa 1998) na Mulayo wa Ndindakhombo ya Tshifhinga tshipfufhi, 1998 (Mulayo 53 wa 1998) u re na vhushaka na ndangulo yavhuḓi.
3.3. Khabinethe yo tendela u ganḓiswa ha Mvetamveto ya Mulayotibe wa Masheleni na u Tandula Migodi Afrika ngomu ha gurannḓa ya muvhuso u itela vhupfiwa ha vhathu. Mulayotibe u thoma Koporasi ya Masheleni na u Tandula Migodi Afrika nga kha vhusimamilayo. U dovha hafhu wa ṱalutshedza mushumo wawo na maano a zwipikwa. U khwaṱhisa vhuvhusi na vhulavhelesi ha tshiimiswa itshi.
3.4. Khabinethe yo tendela u ḓivhadzwa ha Mulayotibe wa Khwiniso wa u Bvisela khagala Zwo tsireledzwaho wa 2015 Phalamenndeni. Mulayotibe u engedza u shumiswa ha Mulayo wa u bvisela khagala zwo Tsireledzwaho, 2000 (Mulayo 26 wa 2000) u fhira mutholi wa mvelele na vhushaka na mushumi.
U khwiniswa hu langa vhuḓifhinduleli ha vhavhili, u thomiwa ha mushumo wa ṱhoḓisiso dza u bvisela khagala, u ṋea mbofholowo kha milandu na vhuḓifhinduleli ha vhugevhenga kha dziṅwe nyimele na u landufhadza u amba mazwifhi kha u bvisela khagala.
Mulayotibe u shela mulenzhe kha u ḓikumedzela ha muvhuso kha u lwa na vhufhura na tshanḓa nguvhoni nga u khwaṱhisa tsireledzo ya vhaambululi.
3.5. Khabinethe yo tendela u ḓivhadzwa ha Mulayotibe wa Khwiniso wa Ndangulo ya Tsheo ya Vhutshinyi ha Mimoḓoro wa 2015 Phalamenndeni. Mulayotibe u khwinisa Mulayo wa Ndangulo ya Tsheo ya Vhutshinyi ha Mimoḓoro, 1998 (Mulayo 46 wa 1998).
Mulayotibe u ḓo thusa Zhendedzi ḽa Vhukhakhi ha Mimoḓoro na maanḓalanga a u ṋea ndaṱiso uri a ime zwavhuḓi kha zwa masheleni, nahone u dovha wa ḓivhadza mashumele avhuḓi a u ṋea nḓivhadzo kha vho khakhaho.
4. Mbekanyamushumo dzine dza khou tevhela
4.1. Muphuresidennde Vho Zuma vha ḓo dzhenela Muṱangano wa G20 nga dzi 15 na dzi 16 Ḽara 2015 ngei Antalya, kha ḽa Turkey, hune ha ḓo sedzwa kha mafhungo a u katela na nyaluwo nga kha tshumisano.
Vharangaphanda ngei muṱanganoni vha ḓo amba nga ha vhukateli, u thoma na u bindudza uri hu swikelelwe nyaluwo ya ḽifhasi yo khwaṱhaho, ya tshifhinga tshilapfu nahone yo linganelaho.
4.2. Muphuresidennde Vho Zuma vha ḓo ṱanga lwendo lwa Tshiofisi u Dalela Berli, ngei Germany nga dzi 10 Ḽara 2015, hune ṋemuḓi wavho a ḓo vha Mutshantseḽara Vho Angela Merkel. Muphuresidennde vha ḓo dovha vha dalela Muphuresidennde Vho Joachim Gauck.
Nga tshifhinga tsha madalo mashango aya mavhili a ḓo khwaṱhisedza hafhu u ḓikumedzela hao kha u isa phanḓa u khwaṱhisa nyambedzano dzao na vhushaka ha ikonomi.
4.3. Muphuresidennde Vho Zuma vha ḓo ṱanganedza Dutch Prime Minister Vho Mark Rutte ngei Union Buildings nga dzi 17 Ḽara 2015.
Nga murahu ha afha, Prime Minister Vho Rutte vha ḓo ranga phanḓa vhurumelwa ha mabindu u ya Johannesburg na kha Ḓorobo ya Kapa vhune ha ḓo sedza kha vhulimi, ndondola mutakalo, vhuendi, themamveledziso, maḓi na fulufulu.
4.4. Afrika Tshipembe ḽi ḓo vha ṋemuḓi wa Forumu nga ha Muṱangano wa Nyanḓano vhukati ha China na Africa ngei Johannesburg nga dzi 4 na dzi 5 Nyendavhusiku 2015. Zwipikwa zwa muṱangano uyu ndi u phurofaiḽa Miṅwaha ya 5-10 ya Nyanḓano kha Maano a Mbekanyamushumo vhukati ha Afrika Tshipembe na China (2015-2024) na u ṱuṱuwedza thendelano ya vhavhili vhukati ha mashango aya mavhili.
4.5. Muthusa Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa vha ḓo ranga phanḓa vhurumelwa ha maimo a nṱha kha madalo avho a Tshiofisi kha Riphabuḽiki ya Islamic ya Iran nga dzi 7 u ya kha dzi 9 Ḽara 2015, u isa phanḓa nyambedzano dza politiki dza vhavhili na vhushaka ha ikonomi vhukati ha mashango aya mavhili.
4.6. Muphuresidennde Vho Zuma vha ḓo dalela ngei Bushbuckridge kha ḽa Mpumalanga nga dzi 6 Ḽara 2015 vha tshi khou ita madalo avho a vhulavhelesi ha Siyahlola, hune ha ḓo sedzwa nga maanḓa kha maḓi na vhuthathatshili.
Ṱhanganyelo ya miṱa i eḓanaho 16 600 i khou vhuelwa nga Ḽiga ḽa u Thoma ḽa thandela ya maḓi ya muvhuso vhuponi uhu, ine ya ḓisa maḓi kha mivhundu ya 24 ya Masipala Wapo wa Bushbuckridge.
Muvhuso u tshe wo ḓikumedzela u vhona uri maAfrika Tshipembe vhoṱhe vha kona u swikelela tshumelo dza mutheo. Vhukati ha 2002 na 2014, phesenthe ya miṱa ine ya khou swikelela maḓi yo aluwa u bva kha 80 u ya kha 86, ngeno vhuthathatshili ho aluwa u bva kha 62 u ya kha 80.
4.7. Muphuresidennde Vho Zuma vha ḓo dzhenela u rwelwa ṱari ha Muphuresidennde o nangwaho a sa athu rwelwaho ṱari kha Riphabuḽiki yo Vhumbanaho ya Tanzania, Khosi khulu Vho John Pembe Magufuli, nga dzi 5 Lara 2015.
5. Milaedza ya u fhululedza
5.1. Khabinethe i fhululedza vhashumi vha muvhuso vhe vha nangwa kha Pfufho dza Vhukoni dza Lushaka dza Batho Pele dza vhuraru. Pfufho idzi dzi ḓo farwa nga dzi 13 Ḽara 2015 ngei Emperor’s Palace, kha ḽa Gauteng fhasi ha thero: “Batho Pele – Vhathu ndi Mapfura”. Dzi pfufha maitele avhuḓi, mashumele avhuḓi na u kala u fushea ha vhadzulapo kha mashumele a muvhuso.
5.2. Khabinethe i fhululedza mivhuso na vhathu vha Riphabuliki ya Côte d’Ivoire na Riphabuḽiki yo Vhumbanaho ya Tanzania kha u fara khetho dza mulalo. U shela mulenzhe huhulu nga vhathu vha Ivory Coast na vha Tanzania kha khetho guṱe zwi sumbedza u pfesesa havho ndeme ya shumisa pfanelo dzavho. Zwi sumbedza u aluwa muhumbuloni ha maitele a demokirasi kha dzhango ḽashu.
5.3. Khabinethe i fhululedza tshigwada tsha Springbok kha matambele avho ngei kha Ndevhe ya Ḽifhasi ya Bodo ya Rugby ya Dzitshakhatshakha 2015. Tshigwada tsho vhuya na muṅene wa bronze.
5.4. Khabinethe i fhululedza tshigwada tsha u bammbela tsha Afrika Tshipembe kha u fhedza Ndevhe ya Ḽifhasi ya u Bammbela ya FINA/airweave ngei Doha, kha ḽa Qatar.
Cameron van der Burgh o wina medala wa musuku kha mithara dza 100 dza muṱaṱisano wa u bambela nga khana, Chad le Clos kha mithara dza 100 dza u bammbela ha tshisusu, vha dovha vha kona u wana vhuimo ha vhuṋa kha mithara dza 200 dza u bammbela nga tshanngege. Michael Meyer o wina medala wa silivhere kha mithara dza 200 dza u bammbela u tshi shumisa zwitaela zwo fhambanaho zwiraru.
Douglas Erasmus o wina medala wa bronze medala kha u bammbela nga nḓila iṅwe na iṅwe mithara dza 50. Kaylene Corbett o wana vhuimo ha vhumalo kha mithara dza 50 kha makhaulakhani a dza u bammbela nga khana ngeno Calvyn Justus na ene o fhedza vhuimoni ha vhumalo kha mithara dza 200 dza bammbela nga nḓila iṅwe na iṅwe.
6. Miṱangano
6.1. Khabinethe i ṱanganedza vhurumelwa vhune ho dzhenela Muṱangano wa Muṱaṱisano wa Dzitshakhatshakha wa BRICS wa Vhuṋa u bva nga dzi 12 u swika dzi 13 Ḽara 2015 ngei Sentharani ya Mabuthano ya Inkosi Albert Luthuli, kha ḽa Durban fhasi ha thero ine ya ri: “Muṱaṱisano na Nyaluwo yo Katelaho”.
Izwi zwi ḓisa vhomakone kha miṱaṱisano ya mulayo u tandulula uri mbekanyamaitele dza miṱaṱisano i nga shela mulenzhe kha nyaluwo yo katelaho na mveledziso ya ikonomi kha mashango a BRICS (Brazil, Russia, India, China na Afrika Tshipembe).
Ndangulo ya muṱaṱisano wa Afrika Tshipembe yo khwaṱhaho i konisa vhadzulapo u shela mulenzhe kha ikonomi ya lushaka. I ṱuṱuwedza u dzhenelela ha vhathu vhanzhi kha sekithara ya vhubveledzi ha ikonomi na u eḓanya maimo a mbanḓe dza mabindu.
Ndangulo ya muṱaṱisano ya Afrika Tshipembe i ṱuṱuwedza u shela mulenzhe huhulu ha vhadzulapo nahone yo ita mvelaphanḓa kha u lwa na zwigwada na vhufhura ha mitengo. Yo swikisa kha u shumisa dzangalelo ḽa tshitshavha ho sedzwa u ṱangana ha mabindu mahulwane na u rengwa ha maṅwe.
6.2. Minisiṱa wa zwa Vhuendi Vho Dipuo Peters vha ḓo dzhenela Muṱangano wa Dziminisiṱa wa Vhuvhili wa Ḽifhasi wa Vhuendi u bva nga dzi 18 u swika dzi 20 Ḽara 2015 ngei Brazil, hune Afrika Tshipembe ḽi ḓo amba nga mvelaphanḓa yo itwaho kha u thoma Mbumbano ya Dzitshakha ya Pulani ya Ḽifhasi 2011-2020 ya Miṅwaha ya Nyito u itela Tsireledzo Magondoni.
Afrika Tshipembe ḽo ḓikumedzela u fhungudza mabulayo magondoni nga phesenthe dza 50 u bva kha 13 967 u ya fhasi ha 7 000 nga ṅwaha wa 2020. Afrika Tshipembe ḽi khou vhonisa mvelaphanḓa khulu kha u swikelela zwipikwa sa zwe zwa vhewa kha Pulani ya Ḽifhasi 2011-2020 ya Miṅwaha ya Nyito u itela Tsireledzo Magondoni, hu sa sedzwi khaedu dzine shango ḽa khou ṱangana nadzo zwa zwino.
7. Maimo a Khabinethe kha mafhungo a ndeme a kwamaho mupo
7.1. U tandulula mutsiko wa u sika mishumo zwi kha ḓi vha zwa ndeme vhukuma kha muvhuso. Tshiṱatamennde tsha Mbekanyamaitele ya Mugaganyagwama wa Tshifhinga tsha Vhukati tsho sumbedza nyaluwo ya ikonomi a ḽifhasi i khou ongolowa, hu na mutsiko kha mutengo wa tshivhambadzwa na nyaluwo ya u shaeha ha mishumo zwipiḓani zwinzhi zwa ḽifhasi.
Izwi zwo sumbedzwa kha Tsedzuluso ya Vhashumi ya Kotara, hune kotara ya vhuraru ya 2015 yo rekhoda u shaeha ha mishumo hu kha 25.5%, u aluwa huṱukusa u bva kha 25.4% nga ino kotara mahola.
Izwi zwi khou sumbedza ṱhoḓea ya sekithara dzoṱhe uri dzi shumisane na muvhuso hu tshi khou tikedzwa vhurangeli ha u sika zwikhala zwa mishumo na u vhona maAfrika Tshipembe vha tshi khou shuma.
Muvhuso, nga kha Pulani ya Mbuno dza Ṱahe, u khou shuma u ṱuṱuwedza nyaluwo na u sika mishumo nga u honolola zwikhala zwiswa fhethu ha zwiṱirathedzhi zwa ikonomi.
7.2. Khabinethe i ṱanganedza u ḓivhadzwa nga Muphuresidennde Vho Zuma ha pumu wa phesenthe kha u engedza mbadelo dza zwiimiswa zwa pfunzo dza nṱha nga ṅwaha wa tshikolo wa 2016. Tsheo iyi i bvisa mutsiko kha vhabebi, nga maanḓa vha tambulaho, vhashumaho na vha vhuimo ha vhukati ha fhasi vha re na vhagudi dziyunivesithi.
Khabinethe i dovha hafhu u ṱanganedza tsheo nga Muphuresidennde u thoma khomishini ine ya ḓo ṱoḓisisa nga mafhungo oṱhe o ṱahiswaho nga vhagudi. Muphuresidennde vha ḓo ḓivhadza khomishini khathihi na zwine ya ḓo sedzesa zwone.
7.3. Khabinethe i ṱanganedza u dzhenelela ha Muhasho wa Maḓi na Vhuthathatshili kha u thusa zwitshavha ngei KwaZulu-Natal na Free State zwo kwamiwaho nga gomelelo. Vhupo vhune ha wana maḓi nga nḓisedzo khulwane ya madamu a dzingu na zwikimu hu kha ḓi vha ho tsireledzea u swika zwino vhunga sisiṱeme idzi dzi sumbedza dzi tshe na maḓi o eḓanaho ngeno tshivhalo tsha lushaka tsho ima kha 66%.
Khabinethe i ṱanganedza u thomiwa ha Komiti ya Minisiṱa dzo Fhambanaho (IMC) nga ha Tsireledzo ya Maḓi ine mudzulatshidulo wayo ndi Minisiṱa Vho Pravin Gordhan vha Muhasho wa Tshumisano ya Vhuvhusi na Mafhugo a Sialala. IMC yo vhumbwa nga Minisiṱa wa Mveledziso ya Mahayani na Mbuyedzedzo ya Mavu; Maḓi na Vhuthathatshili, na Vhulimi, Vhusimamaḓaka na Vhureakhovhe. Komiti i ḓo haseledza na u kumedza u dzhenelela u ya phanḓa zwitshavhani zwine zwo kwamea nga maanḓa nga gomelelo.
7.4. Khabinethe yo dzhiela nṱha zwo bvelelaho ngei Nigeria zwi kwamaho mbadelo ya ndaṱiso ya MTN i eḓanaho US$5.2 biḽioni nga Khomishini ya Vhudavhidzani ya Nigeria. Khabinethe i fulufhela uri nyambedzano dzi no khou bvelela zwazwino vhukati ha MTN na maanḓalanga a Nigeria u ḓo ḓisa thandululo ya khuḓano nga u ṱavhanya u itela uri MTN i kone u isa phanḓa mushumo wayo wa u bindudza kha ikonomi ya Nigerian.
8. Ndiliso
8.1. Khabinethe yo vhaisala nga u fhira fhano shangoni hu so ngo lavhelela ha Chumani Nqakula, ṅwana wa mutukana wa Minisiṱa wa Kale wa Vhupileli na Maswole Vho Nosiviwe Mapisa-Nqakula na Vho Charles Nqakula, muraḓo wa Phalamennde. Khabinethe i rumela ndiliso dzayo kha muṱa wa ha Nqakula na dzikhonani.
8.2. Khabinethe i fhirisela ndiliso dzayo kha muṱa na mashaka a Minisiṱa wa Tshumelo ya Tshitshavha na Vhulangi Vho Ngoako Ramatlhodi, kha u fhira fhano shangoni ha mme avho vha miṅwaha ya 95, Vho Mmatlou Elizabeth Ramatlhodi.
9. Vhathu vho tholwaho
U tholiwa hoṱhe ho itwa nga murahu ha musi ho sedzuluswa na u khwaṱhisedzwa ha ndalukanyo na u sedzwa arali vhathu a vho vha si na milandu.
1. Vho Mogojare Richard Seleka sa Mulanguli Muhulwane (DG) Muhashoni wa Mabindu a Muvhuso; na
2. Vho Robert Moeketsa Ramasodi sa Muthusa Mulanguli Muhulwane (DG): Vhubveledzi ha Vhulimi, Mutakalo na Tsireledzo ya zwiḽiwa Muhashoni wa Vhulimi, Vhusimamiri na Vhureakhovhe.
9.1. Bodo ya Koporasi ya Ndangulo ya Mimoḓoro:
a) Vho Daphline Harridene Charlotte-Ann Ewertse – Mulangi Muraḓo a si na maanḓa; na
b) Vho Thulani Matiki Norman Kgomo – Mulangi Muraḓo a si na maanḓa.
9.2. Bodo ya Koporasi ya Vhubindudzi ha Tshitshavha:
a) Vho Lindiwe Toyi – Mulanguli Muhulwane a si na maanḓa;
b) Vho Sandra Beswick – Mulanguli Muhulwane a si na maanḓa;
c) Vho Tantaswa Fubu – Mulanguli Muhulwane a si na maanḓa;
d) Vho Claudia Manning – Mulanguli Muhulwane a si na maanḓa;
e) Vho Pitsi Paul Moloto – Mulanguli Muhulwane a si na maanḓa; na
f) Vho Matshepo Faith More – u nangwa hafhu sa Mulangula Masheleni Muhulwane.
9.3. Bodo ya Zhendedzi ḽa Mveledziso ya Dzinnḓu:
a) Vho Mavuso Walter Msimang – Mudzulatshidulo;
b) Vho Maanḓa Emmanuel Mutheiwana;
c) Vho Pravin Amar Singh;
d) Vho Thuthuka Siphumezile Songelwa; na
e) Vho Nkululeko Nkosingiphile Vilakazi – vhaimeleli vha Minisiṱa wa Mishumo ya Tshitshavha.
Mbudziso: Vho Phumla Williams (Muambeli wa Khabinethe o tou farelaho)
Luṱingo: 083 501 0139
