Vhathu vha Afrika Tshipembe,
Kha maḓuvha a 750 o fhiraho, ḽa Afrika Tshipembe ḽo vha ḽi kha Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka.
Hei ndi nyimele i songo ḓoweleaho ye ya livhana na ḓivhazwakale ya shango ḽashu.
Mulevho wa tshiimo tsha tshiwo tsha lushaka zwo vha phindulo ya muṋaṋo wa zwa mutakalo wa dzhango wo ḓiswaho nga mishushedzo ya mpfu kha matshilo na mutakalo wa vhathu vhashu.
Ahuna u timatima uri u fhindula uho ho vha hu ha ndeme nga fhasi ha nyimele iyi.
Mulevho wa Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka nga ḽa 15 Ṱhafamuhwe 2020 wo ṋea maanḓa muvhuso uri u dzhie maga ane a thivhela vhathu vhanzhi uri vha sa lwalese na u tshidza matshilo a sa vhalei.
Maga aya o shuma kha u fhungudza luvhilo lwa u kavhiwa nga dwadze, u fhungudza mutsiko kha vhuongelo hashu na u ṋekedza tshifhinga tshi ṱoḓeaho u bveledza themamveledziso, zwiko na vhukoni ha u langa tshivhalo tshihulu tsha vhathu vhane vha lwala nga ṅwambo wa COVID-19.
Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka tsho dovha tsha ṋekedza mutheo wa mulayo wa u ḓivhadza Mphomali yo khetheaho ya Thuso ya Mutsiko wa Matshilisano ya R350, ine ya bvelaphanḓa na u ḓisa thuso ine ya ṱhogea kha avho vha kwameswaho nga dwadze ḽa
COVID-19.
Yo konisa u thomiwa ha tshikimu tsha COVID TERS, tsho ṋekedzaho thikhedzo ya muholo kha vhashumi vha dzimiḽioni.
Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka tsho dovha tsha konisa u ṋekedzwa ha thuso kha mabindu maṱuku, nyengedzedzo ya u tea ha ḽaisentsi dza vhareili na dza dzigoloi, na ndango ya dwadze kha zwiimiswa zwa pfunzo, na zwiṅwe.
Maga aya oṱhe o vha e a ndeme hu si u itela fhedzi u fhindula masiandaitwa a ṱungufhadzaho a dwadze kha mitakalo ya vhathu, na u itela u fhungudza ndozwo khulwane kha ikonomi ya tshitshavha.
Hei ndi yone ndivho ye tshiimo tsha tshiwo tsha itelwa yone: u konisa phindulo ya tshiwo i shumaho ine ya tshidza matshilo.
Naho zwo ralo, kha nyimele ya tshitshavha tsho vhofholowaho tsha dimokirasi, maṅwe maanḓa ane a ṋekedzwa nga tshiimo tsha tshiwo ndi a tshifhinganyana nahone o fhimiwa.
A tea u londotwa nahone tenda a vha a a ndeme. Sa zwe nda amba kha Mulaedza wa nga ha Tshiimo tsha Lushaka, nda ri zwa zwino ro dzhena kha ḽiga ḽiswa kha dwadze ḽa COVID-19.
Mvumbo i shandukaho ya dwadze kha shango ḽashu yo vhonalesa kha gabelo ḽa vhuṋa ḽa dwadze nga Nyendavhusiku na nga Phando.
Naho ro rekhoda tshivhalo tsha nṱhesa tsha u kavhiwa kha gabelo ḽa vhuṋa u fhira kha ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽa magabelo o fhiraho, ho vha hu na nyimele dzi si gathi dza vhulwadze vhuhulu, u valelwa vhuongeloni na lufu.
Musi wa gabelo ḽa vhuraru ṅwaha wo fhelaho nga Fulwana, nomboro ya nṱhesa ya mbalotshikati ya ḓuvha na ḓuvha ya mpfu dza dzi ṱumanywaho na COVID-19 dzo rekhodwaho yo vha i 420.
Kha gabelo ḽa vhuṋa, nga Luhuhi uno ṅwaha, tshivhalo tsha nṱhesa tsha mpfu dzi ṱumanywaho na COVID-19 tsho vha tshi 240.
Kha vhege yo fhelaho, iyi nomboro yo fhungudzea u swika kha fumimbili.
Ri khou vhona phatheni i elanaho kha zwileludzi zwashu zwa mutakalo.
Kha mimbete ya 108 000 ya misi nga misi shangoni ḽa shu, ndi ya 1 805 fhedzi ire na vhalwadze vha COVID-19 zwa zwino.
Kha mimbete ya Yunithi dza Ndondolo yo Dzhenelelaho (ICU) ya 5 600 shangoni, ya 175 fhedzi ndi yone ire na vhalwadze vha COVID-19.
Hetshi ndi tshipiḓa tsha maitele a u tsela fhasi a ri konisaho u vhuedzedza zwileludzi zwa mutakalo zwa tshitshavha kha tshiimo tsho ḓoweleaho.
Hezwi zwi sumbedza uri naho tshitzhili tshi kha ḓi monamona, a tshi khou vhanga ḽevele dzi fanaho dza u lwalesa dzine dza ṱoḓa u valelwa vhuongeloni kana nomboro i fanaho ya mpfu.
Musi dwadze ḽi songo fhela, na tshitzhili tshi tshi kha ḓi vha vhukati hashu, nyimele iyi a i tsha ṱoḓa uri ri dzule ri kha Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka.
Ri tshi ya phanḓa, dwadze ḽi ḓo langiwa u ya nga ha Mulayo wa Mutakalo wa Lushaka. Ndangulo dza Mutakalo dzi re mvetomveto dzo no anḓadzwa u itela mabulamihumbulo a tshitshavha.
Musi tshifhinga tsha mabulamihumbulo a lushaka tshi tshi vala, nga Mugivhela 16 Lambamai 2022 na mabulamihumbulo o no dzhielwa nṱha, ndaulo ntswa dzi ḓo khunyeledzwa na u anḓadzwa.
Saizwi ṱhoḓea dza Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka dzo teaho u swikelelwa u ya nga ha Mulayo wa Ndangulo ya Tshiwo dzi sa tsha swikelelea, Khabinethe yo dzhia tsheo ya u fhelisa Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka u bva vhusikukati ha ṋamusi hu sina u timatima.
Mulayo wa Ndangulo ya Zwiwo u ṋekedza uri zwiṅwe zwipiḓa zwa ndaulo zwi nga dzula zwi hone lwa tshifhinganyana u itela ‘mvusuludzo ya nga murahu ha tshiwo na mbuedzedzo’.
Hu na dziṅwe mbetshelwa dza tshanduko dzine dza ḓo dzula dzi hone lwa maḓuvha a 30 nga murahu ha maḓuvha a 30 ho fheliswa Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka u khwaṱhisedza tsirakhombo dza mutakalo wa tshitshavha na uri dziṅwe tshumelo dza ndeme a dzi khou thithiswa musi hu tshi thoma u shuma ndaulo ntswa u ya nga ha Mulayo wa Mutakalo wa Lushaka.
Zwine izwi zwa amba zwone ndi uri ndaulo na tsumbavhuyo dzo itwaho u ya nga ha Mulayo wa Ndango ya Zwiwo nga murahu ha mulevho wa tshiimo tsha tshiwo tsha lushaka hu u itela u fhindula COVID-19 dzo thoma u shuma u bva vhusikukati ṋamusi, nga nnḓa ha maga maṱuku a u bveledzisa tshanduko.
Maga aya a tshanduko, ane a ḓo fhela nga one aṋe nga murahu ha maḓuvha a 30, ndi a tevhelaho:
Tsha u thoma, ri ḓo tea u ambara masiki wa tshifhaṱuwo musi ri nga ngomu fhethu ha nnyi na nnyi. Hezwi ndi zwa ndeme u thivhela u pfukelwa nga tshitzhili fhethu hu songo tsireledzeho, musi hu na vhathu vhanzhi vha sa athu u haelwa.
Masiki a u ṱoḓei nnḓa.
Tsha vhuvhili, nyiliso dzo tewaho u thivhela maguvhanganyo dzi do bvelaphanḓa musi wa maga a tshanduko.
Hezwi zwi amba uri kha vhupo ha nnḓa na ha nga ngomu hu a kona u ḓala u swika kha 50% hu si na phimo ya gumofulu, tenda ha vha hu na vhuṱanzi ha muhaelo wa COVID-19 kana ndingo dzi sa athu fhedza awara dza 72 zwine zwa ṱoḓea musi u tshi dzhena afho fhethu.
Hune ha si vhe na mbetshelwa ya vhuṱanzi ha muhaelo kana ndingo dza COVID-19, zwenezwo phimo ya zwino ya ntha ya vhathu vha 1 000 nga ngomu na vha 2 000 nga nnḓa i ḓo dzula i khou shuma.
Tsha vhuraru, mbetshelwa dzi re hone maelana na u endela mashangoḓavha dzi dzula dzi hone.
Hezwi zwi amba uri vhaendi vha dzhenaho Afrika Tshipembe vha tea u sumbedza vhuṱanzi ha muhaelo kana ndingo dza negethivi dza PCR dzi songo fhedza awara dza 72.
Arali muendi a sa ḓise ṱhanziela ya khaelo kana vhuṱanzi ha ndingo dza COVID-19 ya negethivi, vha ḓo humbelwa u ita ndingo dza anthidzhene musi vha tshi swika.
Arali vha wanala vhe phosethivi kha ndingo dza COVID-19, vha ḓo tea u dzulela thungo na vhaṅwe vhathu lwa maḓuvha a fumi.
Tsha vhuṋa, maitele a ṋekedzaho zwa mbadelo dza Mphomali yo khetheaho a Thuso ya Mutsiko wa Matshilisano ya R350 a ḓo dzula e hone.
Hezwi zwi ḓo konisa vha Muhasho wa Mveledziso ya Matshilisano uri vha khunyeledze ndaulo dzine dza ḓo tendela uri mbadelo ya mphomali i bvelephanḓa.
Tsha vhuṱanu, maitele a ṋekedzaho zwa nyengedzedzo ya u tea ha ḽaisentsi ya u gudela u reila, garaṱa ya ḽaisentsi ya u reila, muthelo wa moḓoro, ḽi ṅwalo la thendelo ya u reila ha phurofeshinaḽa nga disiki ya ḽaisentsi na u ṅwalisa tshiendedzi zwi ḓo dzula zwi hone.
Ndaulo dziṅwe dzoṱhe dza tshiwo dzi ḓo fheliswa vhusikukati ṋamusi.
Hezwi zwi katela zwa uri muthu a dzule a eṱhe, u dzhena tshikoloni na u swikelela mahaya a vhaaluwa, kha vhuendi ha nnyi na nnyi, maitele a u ruba, vhuendi ha thundu, na kha u itwa milandu ya vhugevhenga ha u sa tevhedza milayo iyi.
U fhela ha Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka zwi dovha zwa amba uri Ḽeveḽe dza Tshenzhemo dza Tshitzhili tsha Corona a zwi tsha ḓo shuma.
Maga a si gathi a tshanduko o salaho o fhimiwa u ya nga kushumele, na u tendela nyito dzoṱhe dza matshilisano na dza ikonomi uri dzi shume nga nḓila yo ḓoweleaho.
Zwo vhetshelwau fhungudza khombo ya liṅwe gabelo ḽa COVID-19 na tshiṅwe tshiwo.
A dovha a khwaṱhisedza uri vhathu vha nga bvelaphanḓa na Mphomali yavho yo khetheaho ya Thuso ya Mutsiko wa matshilisano na uri ahuna u thithiswa kha zwa ḽaisentsi dza u reila.
Saizwi ndo no ṱalutshedza, uri aya ndi maga a tshanduko ane a ḓo fhela nga murahu ha maḓuvha a 30. Hezwi zwi ḓo konisa vha ndangulo ya dwadze uri vha shumane na zwo teaho, nga nḓila yo teaho, u ya nga Ndaulo dza Mutakalo na dziṅwe mbetshelwa.
Hu na liga lithihi ḽa u fhedzisela ḽine ḽa ḓo kunda Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka.
Hei ndi Tshikimu tsha Ndiliso ya U sa vha na Vhukhakhi musi wa Fuvhalo hu na Khaelo ya COVID-19.
Tshikimu itshi tsho thomiwa nga ṅwaha wo fhiraho nga Lambamai u itela u swikelela nga u ṱavhanya nahone zwi tshi leluwa ndiliso ya muthu muṅwe na muṅwe ane a vha na fuvhalo ḽihulwane nga ṅwambo wa u wana Khaelo ya COVID-19.
Tshikimu tsha Ndiliso ya u sa vha na Vhukhakhi musi wa Fuvhalo hu na Khaelo ya COVID-19, tshi tshimbidzwaho nga vha Muhasho wa Mutakalo, tshi ḓo bvelaphanḓa na nga murahu ha u guma ha Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka.
Tshikimu tshi ḓo fheliswa fhedzi tsho no swikelela nḓivho dzatsho.
Vhathu vha Afrika Tshipembe,
U fhela ha Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka ndi ḽiga ḽa ndeme kha nndwa yashu ya u lwa na dwadze.
Ndi ḽiga ḽa mvelaphanḓa ye ra i ita roṱhe na tshihumbudzi tsha zwe zwa konḓelelwa nga lushaka lwashu.
Ndi tshifhinga tsha u humbula avho vho ri siaho na vhanzhi vhane vha khou konḓelwa nga mulandu wa masiandaitwa a vhulwadze.
Hu dovha ha vha tshifhinga tsha u khoḓa vhashumeli vha ndondolo ya mutakalo, mapholisa, maswole, vhadzia u ḓithauba na vhaṅwe vhashumi vhe vha vha vhe phanḓa kha u ḓikumedzela havho na tshumelo ye vha ṋekedza musi ri kha zwifhinga zwi konḓaho zwa dwadze.
U fhela ha Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka ndi tshitatamennde tsho khwaṱhaho tsha vhuḓiimiseli hashu kha u tshila vhutshilo hashu na u fhaṱulula shango ḽashu naho tshitzhili tshi tshe hone vhukati hashu.
Zwi tea uri ṋea fulufhelo roṱhe ḽa u vhuyelela kha matshilo ashu e ra vha ri khao kale hu sa athu u ḓa dwadze, hu na nzudzanyo dzi si gathi dzi leluwaho dza u tsireledza avho vha re tsini hashu.
Zwi tea u ṋekedza mabindu khwaṱhisedzo ya uri a nga kona u shuma na u vhulunga hu si na u nga dovha ha vha na huṅwe u thivhelwa.
Tsha ndeme, nga u fhelisa Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka roṱhe ri khou dzhia vhuḓifhinduleli vhunzhi nga muthihi muthihi ha u tsireledza mutakalo washu na mutakalo wa vhaṅwe.
Vhuḓifhinduleli hashu vhuhulwanesa ndi u khwaṱhisedza uri ro haelwa u thivhela COVID-19 na u ṱuṱuwedza vhaṅwe uri vha haelwe.
Muhaelo ndi philelo ya khwiṋesa kha COVID-19.
Muhaelo u dovha wa vha tshiṱangu tsha khwiṋesa tsha u fhungudza khonadzeo dza maṅwe magabelo na u kavhiwa hu lemelaho zwileludzi zwashu zwa mutakalo – nahone zwine zwa nga ṱoḓa uri hu dovhe hu vhe na tshiimo tsha tshiwo.
Fhedzi ri tea, u dzula ro fhaṱuwa na u vula maṱo.
Ro guda uri tshitzhili itshi a tshi humbulelei, na uri tshiimo tshi nga shanduko lwa tshihaḓu.
Zwenezwo, ri khou bvelaphanḓa na u shumisana na Dzangano ḽa Mutakalo ḽa Lifhasi na zwiṅwe zwiimiswa u pfesesa u engedzea ha zwiwo kha zwiṅwe zwipiḓa zwa ḽifhasi na u ela u tea ha mafhungo a saintsi ane a khou bvelela.
Saizwi tshitzhili tsho thoma u swika kha riṋe miṅwaha mivhili yo fhiraho, ro takutshedza roṱhe ro sedza ndivho na u tandulusa, u itela u kunda dwadze.
Naho dwadze ḽi songo fhela, naho ri khou dzula ro fhaṱuwa, ri nga vha na fulufhelo ḽa uri ri kha vhuimo ha khwiṋe zwa zwino u fhira tshifhinga tshiṅwe na tshiṅwe kha maḓuvha a 750 o fhiraho.
Ri na fulufhelo ḽa uri zwi konḓaho zwo fhira, nahone ri na fulufhelo ḽa uri hu khou ḓa maḓuvha avhuḓi fhedzi.
Zwino ndi tshifhinga tsha u alusa ikonomi yashu na u sika mishumo.
Zwino ndi tshifhinga tsha u vhuedzedza shango ḽashu mugwalani.
Zwino ndi tshifhinga tsha u fhola, u vusuludzea na u fhaṱulula.
Ndi a livhuwa.
