A. Mafhungo a zwino kha Shango
1. U ṋetshedzwa ha khaelo ya Dwadze ḽa Khoronavairasi (COVID-19)
1.1. Khabinethe yo ṱuṱuwedzwa nga dzimiḽioni dza vhathu vha fhano Afrika Tshipembe vhe vha nanga u haelwa hu tshi itelwa dwadze ḽa COVID-19, zwe zwa ita uri hu kone u ṋetshedzwa phimamushonga dzi linganaho 17 miḽioni u swika zwino.
1.2. Khabinethe yo livhuwa vha madzangano a zwa vhurereli, hu tshi katelwa na vha zwigwada zwa mitambo na vhutsila, kha u ḓidzhenisa havho kha mafulo a zwa muhaelo vha tshi itela u ṱuṱuwedza vhathu uri vha haelwe.
1.3. Arali vhathu vha tshi nga haelwa nga vhunzhi, zwi nga ita uri na shango ḽi kone u tsitsela fhasi nyiledzo dzine dza vha hone zwazwino ḽa vho vha kha Tshiimongafhadzi tsho Shandukiswaho tsha 2. Hezwi zwi ḓo ita uri hu vhe na u vulwa ha ikonomi nga nḓila yo fhelelaho zwine zwa ḓo ita uri i kone u aluwa khathihi na u sika mishumo ine ya khou ṱoḓea ngaurali.
1.4. Khabinethe i khou dovha hafhu ya ita khuwelelo ya uri u itela uri ri kone u fhungudza zwiṅwe zwiwo zwiswa zwa u kavhiwa, ri tea uri roṱhe ri bvele phanḓa na u ambara maski yashu musi ri fhethu ha nnyi na nnyi, u ṱamba zwanḓa nga maḓi na tshisibe kana u shumisa sanithaiza ine ya vha na aḽikhohoḽi ya 70% khathihi na u vhona uri zwa u sia tshikhala tsho tsireledzeaho vhukati hashu na vhaṅwe vhathu zwi khou bvela phanḓa sa tshipiḓa tsha u khwaṱhisa maitele ane shango ḽa khou a shumisa kha u fhungudza huṅwe u kavhiwa huswa.
2. Fulo ḽa Vooma Vaccination Weekend u bva nga ḽa 1 u swika ḽa 2 Tshimedzi 2021
2.1. Khabinethe i khou ṱuṱuwedza MaAfrika Tshipembe vha songo haelwaho khathihi na vhaṅwe vhathu vhane vha dzula fhano Afrika Tshipembe uri vha shumise hetshi tshikhala tsha fulo ḽa Vooma Vaccination Weekend ḽine ḽa ḓo farwa u mona na shango nga Ḽavhuṱanu, ḽa 1 na Mugivhela wa ḽa 2 Tshimedzi 2021.
2.2. Fulo ḽa Vooma Vaccination Weekend ndi fulo ḽa lushaka ḽi katelaho vhathu vhoṱhe ḽine ḽa tikedzwa nga vhashumisani vhoṱhe kha zwa matshilisano, hu tshi katelwa na madzangano a zwa vhurereli, vharangaphanḓa vha sialala, madzangano a vhashumi na mabindu. Tshipikwa tsha haya mafhelo a vhege ndi u haela vhathu vha linganaho hafu ya miḽioni.
2.3. Hetshi ndi tshikhala tsha uri vhathu vhoṱhe vhane vha vha vhaaluwa vha swike hune vha haelwa mahala nahone vha songo ranga u ita nzudzanyo henefho kha vhupo ha muhaelo ha muvhuso, ha phuraivethe na vhune wa sokou bvelela tshifhinga tshiṅwe na tshiṅwe.
2.4. A vha tei u vha na ndindakhombo ya zwa mutakalo kana u vha muraḓo wa tshikimu tsha dzilafho uri vha kone u wana khaelo. Vharangaphanḓa vha muvhuso, mabindu, madzangano a vhashumi na a vhadzulapo vha ḓo kuvhanganya zwitshavha kha zwipiḓa zwoṱhe zwa shango vha tshi ita khuwelelo ya uri zwi shume zwo khwaṱha hu tshi itelwa tsireledzo ine ya ḓo vha hone nga murahu ha u haelwa.
2.5. Vooma Vaccination Weekend i nga ri thusa kha u swikela gundo kha vairasi iyi ye ya ri tambudza lwa tshifhinga tshi fhiraho ṅwaha. A hu na muthu ane a tea u fhirwa nga tshikhala itshi. Kha ri Tsireledzee Roṱhe.
3. Madalo a Phresidennde fhaḽa kha Buroho ya Msikaba
3.1. Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa vho ya vha ṱola mushumo une wa khou itwa kha themamveledziso ya Buroho ya Msikaba ine ya vha fhaḽa Lusikisiki, kha vunḓu ḽa Kapa Vhubvaḓuvha nga Ḽavhuṋa, ḽa 23 Khubvumedzi 2021. Heyi thandela ya themamveledziso ya masheleni a linganaho R1,65 biḽioni i vhumba tshipiḓa tsha thandela ya Bada ya N2 ya fhaḽa Wild Coast. Nga nnḓa ha u leludza zwa u enda ha vhathu nga u ṱumanya zwitshavha zwa vhupo ha mahayani na senthara dza dziḓoroboni u mona na shango, buroho iyi i ḓo dovha hafhu ya ṱuṱuwedza zwa vhubindudzi na nyaluwo.
3.2. Netiweke ya bada ya N2 ya fhaḽa Wild Coast ndi iṅwe ya Thandela dzo Ṱanganelaho dza Ndeme dza muvhuso dzine dza ḓisa nyaluwo kha ikonomi ya lushaka, ya vunḓu na ikonomi yapo. Khabinethe yo dovha hafhu ya takadzwa nga mvelaphanḓa yo no itwaho kha fulo ḽayo ḽa u bindudza kha themamveledziso, zwine u swika zwino zwi kha ḓi tou vha yone thikho ya ndeme ya Pulane ya Mvusuludzo na Mbuedzedzo ya Ikonomi (ERRP), hune thandela dzi linganaho 88 dzi ḓuraho masheleni a linganaho R2.3 triḽioni dza vha kati zwazwino.
4. Vhushaka vhukati ha dzitshaka, mbambadzo na vhuendelamashango
4.1. Khabinethe yo ṱanganedza tsheo nga muvhuso wa shango ḽa Germany ya u bvisa Afrika Tshipembe kha mutevhe waḽo wa vhupo ha khombo khulwane vhune a vhu ngo tea u dalelwa khathihi na pulane dza shango ḽa Amerika dza u ṱanganedza fhedzi vhaendi vho haelwaho lwo fhelelaho ngomu kha shango.
4.2. Khabinethe fhedziha, yo sumbedza u vhaiswa nga tsheo ya muvhuso wa United Kingdom (UK) ya u vhea Afrika Tshipembe kha mutevhe wa mashango ane o itelwa nyiledzo dza u enda. A hu tou vha na zwiitisi zwi pfalaho zwauri ndi ngani Afrika Tshipembe ḽo vhewa kha mutevhe uyu musi ho sedzwa mvelaphanḓa ine yo no itwa u swika zwino kha nndwa ya u fhelisa dwadze ḽa COVID-19, hu tshi sedzwa hafhu na tshikalo tsha u kavhiwa tshine tsha khou tsela fhasi nga luvhilo khathihi na mbekanyamushumo yashu ya muhaelo yo khwaṱhaho.
4.3. Khabinethe yo dovha hafhu ya ḓivhadzwa nga ha mvelaphanḓa yo no swikelwaho kha u bviswa ha Afrika Tshipembe kha mutevhe wa mashango o swifhadzwaho nga vha Muhasho wa Vhushaka vhukati ha Mashango na Tshumisano. Khabinethe i na fulufhelo ḽa uri muvhuso wa UK u ḓo dovha hafhu wa lavhelesa iyi tsheo yawo ine ya si vhe yavhuḓi ine ya tou kwama fhedzi nḓowetshumo ya zwa vhuendelamashango nga nḓila ine ya si vhe yavhuḓi, fhedzi i dovha hafhu ya kwama na zwa mabindu vhukati ha aya mashango mavhili, miṱa na dziṅwe sekhithara dza ikonomi.
5. Mbuedzedzo ya ikonomi
5.1. Khabinethe yo ṱanganedza u thomiwa ha Business Loss Registration Portal ine ya vha phothaḽa ya u redzhisiṱara mabindu e a kwamea nga khakhathi dze dza bvelela vhukati ha ḽa 9 na ḽa 19 Fulwana 2021 ngei KwaZulu-Natal, Gauteng khathihi na kha vhuṅwe vhupo he ha kwamea.
5.2. Phothaḽa iyi ya u redzhisiṱara i kuvhanganya mafhungo u bva kha mabindu o kwameaho uri hu kone u dzudzanywa maga a ṱhaḓulo nga nḓila ya khwine khathihi na uri hu kone u ḓivhiwa zwine zwa tea u itwa tshifhingani tshi ḓaho. I dovha hafhu ya shuma sa yone nḓila nthihi ine ngayo mabindu a nga kona u vha na tswikelelo kha muvhuso u itela uri a ḓo kona u sumbedzisa vhuhulu ha ndozwo dze a ṱangana nadzo.
5.3. Khabinethe yo ita khuwelelo kha vhaṋe vha mabindu oṱhe o kwameaho ya uri vha redzhisiṱare kha phothaḽa iyi kha www.relief4sa.co.za. Kana, nga nnḓa ha zwenezwo, vha tou founela kha 080 006 00850 uri vha kone u wana thuso vhukati ha awara ya 08:00 na 17:00 vhukati ha vhege.
5.4. Nga kha Muhasho wa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku, ho ṱanganedzwa tshivhaloguṱe tsha khumbelo dzi linganaho 192 dzo itwaho nga vhaṋe vha mabindu maṱuku na a vhukati e a kwamea nga khakhathi idzi. Khabinethe yo dovha hafhu ya fushea nga ḽa uri tshivhaloguṱe tsha masheleni a linganaho R54,2 miḽlioni ndi he a swika he a tendelwa uri a ḓo kovhanywa vhukati ha avha vhaṋe vha mabindu.
6. U dovha u shuma hafhu ha mabufho a Khamphani ya zwa Vhufhufhi ha Muyani ya Afrika Tshipembe (SAA)
6.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u thoma u shuma hafhu ha mabufho a ha SAA, ane a vha na tshumelo dza zwa vhufhufhi vhukati ha ḓorobo ya Johannesburg na ya Cape Town. Khamphani iyi ya zwa vhufhufhi ha muyani ya lushaka i khou ḓo ṋetshedza tshumelo na kha dziṅwe ḓorobo dzine dza vha misanda ya maṅwe a mashango a Afrika u fana na Accra (Ghana), Kinshasa (Democratic Republic of the Congo), Harare (Zimbabwe), Lusaka (Zambia) na Maputo (Mozambique), nahone hu kha ḓi ḓo dovha ha engedzwa huṅwe fhethu hune khamphani iyi ya ḓo hu swika zwenezwo musi tshiimo tsha zwa mimaraga tshi tshi khwinifhadzea.
6.2. Khabinethe yo ita khuwelelo kha MaAfrika Tshipembe vhoṱhe ya uri vha tikedze khamphani iyi ya SAA yo vusuluswaho nga huswa, zwine zwa vha mathomo a zwifhinga zwiswa kha zwa vhuendi ha muyani fhano Afrika Tshipembe.
7. Yunithi ya Thuso ya Thekiniki kha zwa Mikhwa, U Fulufhedzea na Vhuḓifari siani ḽa Ndangulo ya Muvhuso (PA-EID-TAU)
7.1. Khabinethe yo ṱanganedza u thomiwa ha PA-EID-TAU, ine ya ḓo khwaṱhisa ndingedzo dza muvhuso dza u lwa na zwiito zwa vhuaḓa kha Tshumelo dza Muvhuso.
7.2. PA-EID-TAU i ḓo vha yone i lavhelesaho zwa u thoma u shumiswa ha mbekanyamaitele dza zwa mikhwa na dza u lwa na zwiito zwa vhuaḓa kha tshumelo dza muvhuso dzi fanaho na zwa u ita zwa mabindu na Muvhuso, zwa u shuma miṅwe mishumo ya nga thungo ine ya vha na malamba, ndangulo ya vhufulufhedzei khathihi na u thomiwa ha odithi dza maimo a kutshilele kwa vhathu.
7.3. Khabinethe i khou ita khuwelelo kha vhashumeli vha muvhuso ya uri vha dzule vho ḓiimisela tshoṱhe kha zwa u fhelisa zwiito zwa vhuaḓa. Nga u tou dzhia fhedzi vhukando ha u vhiga zwiito zwoṱhe zwi elanaho na vhuaḓa zwine zwa khou bvelela kha zwiimiswa zwa muvhuso, ri nga ita uri hu vhe na vhumatshelo ha khwine khathihi na u siela mirafho i ḓaho ifa ḽa tshifhinga tshilapfu.
8. Khetho dza Mivhuso Yapo dza 2021 (LGE)
8.1. Khabinethe i khou fhululedza vhakhethi vha u tou thoma vha linganaho 1,7 miḽioni vhe vha redzhisiṱara nga tshifhinga tsha mafhelo a vhege a u redzhisiṱara vhakhethi nga ḽa 18 na ḽa 19 Khubvumedzi. Heyi yo vha yone nḓila ye vhaswa vha sumbedza ngayo uri na vhone vha khou tama u vha shela mulenzhe kha demokirasi yavho nga u nanga vharangaphanḓa vhapo.
8.2. Sa izwi vhaswa vha tshi vhumba tshipiḓa tshihulwane kha tshivhalo tshoṱhe tsha vhadzulapo vha shango ḽashu, dzangalelo ḽavho ḽa u vha tshipiḓa tsha maitele ashu a zwa khetho ndi zwithu zwine ra zwi ṱanganedza khathihi na u zwi ṱhonifha.
8.3. Khetho dza Mivhuso Yapo dza 2021 (2021 LGE) dze dza dzudzanyelwa u vha hone nga ḽa 1 Ḽara 2021, dzi ṋetshedza vhadzulapo vha Afrika Tshipembe tshikhala tsha u shumisa pfanelo dzavho u ya nga ndayotewa dza u khetha vhaimeli vha zwitshavha zwavho.
8.4. Vhakhethi vhane vha sa ḓo kona u khetha nga Ḓuvha ḽa Khetho khathihi na avho vhane vha sa ḓo kona u ya zwiṱitshini zwa vhukhethelo nga mulandu wa malwadze kana vhuholefhali muvhilini, vha nga khetha nga u shumisa Vouthu yo Khetheaho maḓuvha mavhili phanḓa ha Ḓuvha ḽa Khetho. Zwa u ita khumbelo dza vouthu yo khetheaho zwo vula nga ḽa 20 Khubvumedzi 2021 nahone zwi ḓo vala nga ḽa 4 Tshimedzi 2021 nga awara ya 17:00.
9. Khakhathi dzo ḓitikaho nga mbeu na mabulayo a vhafumakadzi (GBVF)
9.1. Khabinethe yo ṱanganedza tshigwevho tsha u dzula dzhele vhutshilo hau hoṱhe kavhili tshe tsha ṋetshedzwa kha Vho Sbusiso Nkosi (36) nga Khethekanyo ya Khothe Khulwane ya Mpumalanga nga Musumbuluwo, wa ḽa 13 Khubvumedzi 2021, kha mulandu wa u tshipa na u vhulaha Mufumakadzi Vho Nomcebo Simelane (23) nga ḽa 5 Khubvumedzi 2020.
9.2. Khothe yo ṋetshedza avha mutshipi na muvhulahi zwigevho zwivhili zwa u dzula vhutshilo havho hoṱhe ngomu dzhele khathihi na miṅwe miṅwaha miraru vhe ngomu dzhele kha mulandu wa u tswa zwine zwa ḓo tshimbila khathihi.
9.3. Hezwi zwi tou vha khaidzo yo khwaṱhaho kha vhathu vhoṱhe vhane vha ḓidzhenisa kha zwiito zwa GBVF ya uri vha ḓo farwa nahone vha ḓo dzhielwa vhukando ho khwaṱhaho nga mulayo. Nga tshumisano na mapholisa khathihi na maṅwe mazhendedzi a zwa mulayo, ri nga ita uri zwiṱaraṱa na zwitshavha zwashu zwi vhe fhethu ho tsireledzeaho kha vhathu vhoṱhe.
9.4. Kha vha vhige zwiwo zwoṱhe zwine zwa elana na mafhungo a GBVF kha mapholisa kana vha tou founela kha National GBVF Command Centre:0800 428 428 kana kha STOP Gender Violence Helpline: 0800 150 150/ *120*7867#
10. U redzhisiṱariwa ha mbingano dza sialala
10.1. Khabinethe yo dzhiela nzhele khaṱhulo ya Khethekanyo ya Khothe Khulwane ya ngei KwaZulu-Natal kha fhungo ḽine ḽa kwama muvhigi wa mulandu, Mufumakadzi Vho Phumza Ethel Mankayi khathihi na vhahuwelelwa, Minisṱa wa Muhasho wa Muno, Mufumakadzi Vho Ntombizakhe Portia Miya na Muhaṱuli wa Khothe Khulwane ya Afrika Tshipembe. Muhaṱuli u khwaṱhisedza pfanelo dza vhathu vho malwaho nga fhasi ha Mulayo wa u Ṱanganedzwa ha Mbingano dza Sialala, 1998 (Mulayo 120 wa 1998).
10.2. Khabinethe i khou ita khuwelelo kha vhathu vho malanaho uri vha ye vha redzhisiṱare mbingano dzavho dza sialala kha ofisi dza Muhasho wa Muno nga murahu ha tshifhinga tsha miṅwedzi miraru musi vha tshi kha ḓi bva u malana. Minisṱa vha Muhasho wa Muno vho engedza tshifhinga tsha u redzhisiṱara u vhuya u swika nga ḽa 30 Fulwi 2024. Hezwi zwo vha u itela u thusa avho vhane vha sa ḓo kona u redzhisiṱara mbingano dzavho kha tshifhinga itsho tsha miṅwedzi miraru. U itela uri vha kone u redzhisiṱara, vha tea u ḓa na vhuṱanzi ha nyambedzano dza mamalo kana luṅwalo na afidavithi ya vhathu vhane vha khou malana khathihi na ya ṱhanzi dzavho, ine ya sumbedza uri nangoho ho vha na thendelano ya mbingano kana vhuṱambo ha mbingano.
10.3. U swikela zwino, hu tou vha na mbingano dza sialala dzi swikaho 99 491 fhedzi dzine dzo redzhisiṱariwa kha Muhasho wa Muno u bva tshe mulayo uyu wa thoma u shuma nga ṅwedzi wa Ḽara 2000.
B. Tsheo dza Khabinethe
1. Khoro ya Vhubindudzi ya Afrika Tshipembe (SAIC)
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u dzudzanywa ha muṱangano u tevhelaho wa SAIC une wa ḓo farwa nga ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe 2022. Khoro i kha ṅwaha wayo wa vhuraru nahone i khou lavhelela u kunga vhubindudzi vhu linganaho R1,2 thriḽioni kha tshifhinga tsha miṅwaha miṱanu. Fulo iḽi ḽa vhubindudzi ḽi khou tou vha u bvela phanḓa ha ayo maṅwe mavhili a dziSAIC dza tshifhinga tsho fhelaho e a tshimbila zwavhuḓi. Zwidodombedzwa zwa khoro iyi na datumu ya hone zwi ḓo ḓivhadzwa nga murahu.
2. Mbekanyamushumo ya Mupfuluwo wa Khasho ya Didzhithaḽa (BDM)
2.1. Khabinethe yo ḓivhadzwa nga ha mbekanyamushumo ya shango ya BDM. Ho no itwa mvelaphanḓa khulwane kha u pfulusa zwiṅwe zwipiḓa zwa shango u bva kha anaḽogo u ya kha puḽatifomo dza didzhithaḽa.
2.2. Khabinethe yo ṱanganedza pulane yo ṱanganelaho yo shandukiswaho ya nga ha u thoma u dzimiwa ha anaḽogo, ine ya vha yone ine ya ḓo fhedzisa vhupo ho salaho nga ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe 2022. Afrika Tshipembe ndi ḽiṅwe ḽa mashango manzhi ḽifhasini e a ḓiimisela u ita thandela ya u pfulutshela kha didzhithaḽa nga tshihaḓu, zwine zwa ḓo sia hu tshi vha na u dzimiwa ha anaḽogo lwa tshoṱhe nga ṅwaha 2022.
2.3. Khabinethe yo khwaṱhisedza maitele a tshumisano e a dzhiiwa ho livhiwa kha u ita uri zwa u khunyeledzwa ha mupfuluwo wa shango ḽoṱhe u bva kha anaḽogo u ya kha didzhithaḽa zwi itwe nga u ṱavhanya.
3. Mbekanyamaitele ya Lushaka ya Thivhelo na Ndangulo ya u Ḓihwala ha Vhagudi Zwikoloni
3.1. Khabinethe yo ṱanganedza Mbekanyamaitele ya Lushaka ya Thivhelo na Ndangulo ya u Ḓihwala ha Vhagudi Zwikoloni. Heyi mbekanyamaitele ndi ine ya khou ṋea phindulo kha Khaṱhulo ya Khothe ya 2012 ye ya haṱula i tshi hanedzana na Muhasho wa Pfunzo dza Mutheo nga ha zwiṅwe zwiteṅwa zwe zwa vha zwi tshi khou kombetshedza vhagudi uri vha dzhie maḓuvha a u awela vha si ye tshikoloni lwa miṅwaha mivhili nga murahu ha u beba.
3.2. Mbekanyamaitele i ita uri hu vhe na nyimele yo teaho ya u tikedza vhagudi khathihi na u thivhela zwiito zwa khethululo kha vhagudi vho ḓihwalaho. I dovha hafhu ya ita uri hu vhe na tswikelelo ya zwidodombedzwa zwo fhelelaho zwa u thivhela u ḓihwala; u khantseḽiwa na maitele a ndondolo hu tshi katelwa na u vhumbiwa ha zwiimiswa zwa ndangulo ya mbekanyamaitele na matshimbidzele ayo.
3.3. Mbekanyamaitele yo fhira nga fhasi ha maitele o khwaṱhaho a vhukwamani na vhashelamulenzhe vhoṱhe vha kwameaho nahone i elana zwavhuḓi na milayo yoṱhe yo teaho.
4. U aluswa u vha muraḓo wa Dzangano ḽa Vhuthihi ha Dzitshaka kha zwa Pfunzo, Saintsi na Mvelele 2003(UNESCO), ho sedzwa Thendelano dza u Tsireledzwa ha Vhufa vhu sa Farei ha zwa Mvelele (ICH)
4.1. Khabinethe yo ṱanganedza u aluswa ha Afrika Tshipembe kha u vha muraḓo wa UNESCO 2003 ho sedzwa Thendelano dza u Tsireledzwa ha ICH. Thendelano idzi dzi ita uri hu vhe na u tsireledzwa havhuḓi, u vhulungwa na u ṱuṱuwedzwa ha vhufa vhu sa farei ha zwa mvelele (ICH) nga mashango ane a vha miraḓo u ya nga u fhambana hao.
4.2. ICH dzi katela mvelele dza zwitshavha, nḓivho, zwithu na zwivhumbwa zwa mvelele kana zwa ḓivhazwakale ya tshitshavha tshenetsho.
4.3. Thendelano dzi kombetshedza mashango ane a vha miraḓo a tshi ṱalusa, u ṱalutshedza na u bveledza maga o teaho a u zwi vhulunga. Dzi dovha hafhu dza ṱuṱuwedza mashango uri a ṱanganedze maga a mulayo, maga a zwa thekiniki, a ndangulo na a masheleni u itela u tsireledza na u ṱuṱuwedza zwa vhufa vhu sa farei ha zwa mvelele (ICH). U aluswa uhu hu ḓo ḓivhadzwa ngomu Phaḽamenndeni uri hu kone u vha na thendelano.
5. Thendelano dza UN dza u lwa na Zwiito zwa Vhuaḓa (UNCAC)
5.1. Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha Muvhigo wa Tsenguluso wa Afrika Tshipembe nga ha u thoma u shuma ha Thendelano. Afrika Tshipembe ḽo tendelana na UNCAC nga ṅwaha wa 2004. Mashango ane a vha miraḓo a sengulusana nga tshao hu tshi khou sedzwa u thoma u shumiswa ha thendelano idzi.
5.2. Afrika Tshipembe ḽo thoma u senguluswa lwa u tou thoma nga ṅwaha wa 2012 kha zwa u thoma u shumiswa ha maga a zwa vhugevhenga na khombetshedzo ya mulayo, khathihi hafhu na kha zwa u tevhedza haḽo tshumisano dza vhukati ha dzitshaka. Muvhigo wa nga ha tsenguluso ya zwino wa 2019/20 wo sedzesa kha maga a u thivhela na u dzhiululwa ha ndaka murahu.
5.3. Haya maitele a tsenguluso a ṱuṱuwedza tshumisano dzavhuḓi nga u ṋetshedza mbekanyamushumo dza thuso ya zwa thekiniki kha mashango ane a vha miraḓo.
6. Zwa u fhiriselwa phanḓa ha u farwa ha vhuṅwe Vhuṱambo ha nga Thungo ha Ḓuvha ḽa zwa Lwanzheni ḽa Ḽifhasi fhano Afrika Tshipembe (WMDPE)
6.1. Dzangano ḽa zwa Lwanzheni ḽa Ḽifhasi ḽo dovha hafhu ḽa ṋetshedza Afrika Tshipembe thendelo ya u fhirisela phanḓa zwa u farwa ha vhuṱambo ha WMDPE nga mulandu wa dwadze ḽa COVID-19. Uhu u fhiriselwa phanḓa u bva nga ṅwedzi wa Tshimedzi 2021 u swika Tshimedzi 2022, ndi hune ha khou ḓa nga murahu ha uho ha u thoma he ha itwa nga ṅwaha wa 2020 nga mulandu wa dwadze iḽi.
C. Milayotibe
1. Mulayotibe wa nga ha GBVF wa Khoro ya Lushaka wa 2021
1.1. Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha Mulayotibe wa Khoro ya Lushaka nga ha GBVF wa 2021 kha Gurannḓa ya Muvhuso hu tshi itelwa vhupfiwa ha tshitshavha.
1.2. Mulayotibe uyu ndi une wa tou vha phindulo kha ndaela ya ndeme ya Pulane dza Ndeme dza Lushaka (NSP) dza nga ha GBVF dze dza ṱanganedzwa nga Khabinethe nga ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe 2020. Mulayotibe u dzinginya zwa u thomiwa ha khoro ya vhuimeli yo ḓiimisaho nga yoṱhe ine ya ḓo langa Pulane dza Ndeme dza Lushaka (NSP) dza nga ha GBVF.
2. Mulayotibe wa Khwiniso wa Mililo ya Ḓaka wa Lushaka (NVFFA) wa 2021
2.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u ṋetshedzwa ha Mulayotibe wa Khwiniso wa Mililo ya Ḓaka wa Lushaka wa 2021 Phaḽamenndeni. Hoyu Mulayotibe wo thoma u ṋetshedzwa Phaḽamenndeni nga ṅwaha wa 2017 he wa fhedza nga u humiselwa murahu uri hu dovhe hu vhe na vhuṅwe vhukwamani na tshitshavha.
2.2. Mulayotibe u dovha hafhu wa vhumba zwiimiswa kha sekhithara ya muvhuso na kha zwitshavha zwine zwa ḓo shuma zwoṱhe u itela u fhungudza khombo dza mililo ya ḓaka, khathihi na u ṱuṱuwedza zwa u tevhedzwa na u kombetshedzwa ha milayo nga nḓila yo fhelelaho.
2.3. Mililo ya ḓaka ine ya sa khou langwa ndi yone ine ya vha na vhuḓifhinduleli ha u tshinyadza mupo, u fhelelwa nga mishumo, u fhalala ha zwitshavha khathihi na u tshinyadzwa ha themamveledziso nga u angaredza, zwifuwo, vhudzulo na bayodaivesithi.
D. Vhuṱambo vhune ha khou ḓa
1. Simphoziamu ya Mveledziso ya Themamveledziso dza Tshifhinga Tshilapfu ya Afrika Tshipembe (SIDSSA)
1.1. Muvhuso u khou ḓo fara SIDSSA ya ṅwaha wa 2021 nga Ḽavhuraru, ḽa 6 na Ḽavhuṋa, ḽa 7 Tshimedzi 2021. Simphoziamu iyi i ḓo dzhenelwa nga vhashelamulenzhe vho fhambanaho u itela u vusuluswa ha themamveledziso.
1.2. Izwi zwa themamveledziso dza SIDSSA zwo livhiswa kha u shela mulenzhe kha zwa nḓowetshumo khathihi na u sika mishumo sa zwe zwa lavhelelwa kha ERRP na kha Pulane dza Nḓowetshumo dzo Vusuluswaho. Izwo zwa u dzhenelela ho ṱaluswaho ndi zwe zwa livhiswa kha u engedza ṱhoḓea khathihi na u ita uri hu vhe na u shumisana ho fhelelaho ha vhashelamulenzhe vhoṱhe vha zwa themamveledziso. Hu khou dovha hafhu ha lavhelelwa uri uhu u dzhenelela hu ḓo dovha ha shela mulenzhe kha u fhaṱwa ha ikonomi yo khwaṱhaho nga u ita uri hu vhe na nḓisedzo ya themamveledziso nga tshihaḓu. SIDSSA ya 2021 i khou farwa nga fhasi ha thero ine ya ri: “Themamveledziso ya maimo a nṱha, mbuedzedzo na nyaluwo i katelaho”.
2. Ṅwedzi wa zwa Vhuendi wa 2021
2.1. Ṅwedzi wa Tshimedzi wo kumedzelwa kha u ita uri hu vhe na u lavheleswa nga vhuronwane ha mafhungo a zwa vhuendi fhano ngomu shangoni. Hoyu ndi ṅwaha wa vhu16 une shango ḽa khou dzhiela nṱha Ṅwedzi wa zwa Vhuendi. Khabinethe yo ṱanganedza thero ya uno ṅwaha ine ya ri:“Ri roṱhe, kha ri lugise mafhungo a zwa vhuendi”. Muano wa fulo iḽi ndi une wa ri “Brika Bova: Riding the wave to a better transport system for tomorrow”.
2.2. Sekhithara ya zwa vhuendi ndi tshiteṅwa tsha ndeme tsha zwa matshilisano na ikonomi fhano Afrika Tshipembe. Uno ṅwaha fulo ḽi ḓo lavhelesa kha u vhea vhuendi sa tshone tshikonisi tsha ndeme tsha mvusuluso ya ikonomi; u tsivhudza na u funza nga ha tsireledzo ine ya tea u vha hone kha tshaka dzoṱhe dza vhuendi, khathihi na u sumbedza mvelaphanḓa dzo no itwaho kha sisṱeme ya zwa vhuendi.
2.3. Muhasho wa Vhuendi u ḓo ḓivhadza vhadzulapo nga ha vhuṱambo ha nga ṅwedzi nahone zwidodombedzwa zwinzhi zwi khou wanala kha www.transport.gov.za.
E. Milaedza
1. U fhululedza
Khabinethe i khou rumela milaedza ya u fhululedza na u tamela mashudu kha:
•Thimu ya zwa mitambo ya Vhaholefhali ya Afrika Tshipembe nge vha fhefheḓisa fuḽaha ya Afrika Tshipembe nga murahu ha u wina mendele ya sumbe nga u angaredza – ine ya vha miṋa ya musuku, muthihi wa siḽivhere na mivhili ya buronzi. Vhawini vha mendele vha Thimu ya Afrika Tshipembe ngei Tokyo vho vha Vho Ntando Mahlangu (mendele mivhili ya musuku), Vho Pieter du Preez (mendele wa musuku), Vho Anrune Weyers (mendele wa musuku), Vho Louzanne Coetzee (mendele wa siḽivhere na wa buronzi) na Vho Sheryl James (mendele wa buronzi).
• Mufumakadzi Vho Verity Price, tshiambi na mudzudzanyi wa phurofeshenaḽa, kha u wina Toastmasters World Champion of Public Speaking ya 2021. Vho vha mufumakadzi wa vhurathi u wina Vhugweṋa ha Ḽifhasi kha miṅwaha ya 80 yo fhelaho ya muṱaṱisano uyu vha dovha hafhu vha vha muwini wa u thoma u bva fhano kha dzhango ḽa Afrika.
• Thimu ya Springbok Sevens, kha u wina havho thonamennde ya HSBC World Rugby Sevens Series ya vhuṋa musi vha tshi khunyeledza mitambo ya ngei NorthAmerica nga u wina mutambo wavho wa vhuvhili wa thonamennde idzi mbili dza HSBC Canada Sevens fhaḽa Edmond.
2. Ndiliso
Khabinethe yo rumela maipfi a ndiliso kha miṱa na dzikhonani dza:
• Phrofesa Vho Hlengiwe Buhle Mkhize (69), Tshanḓa tsha Minisṱa ngomu kha Ofisi ya Muphresidennde o sedzanaho na mafhungo a zwa Vhafumakadzi, Vhaswa na Vhathu vha re na Vhuholefhali. Kha vhutshilo havho hoṱhe, vho ḓisumbedzisa sa mulwelambofholowo a sa neti nahone o ḓiimiselaho u lwa na zwa khethululo nga lukanda khathihi na u lwela pfanelo dza vhathu, vha dovha hafhu vha vha phangami kha zwa u fheliswa ha tshayandingano ya zwa mbeu.
• Vho Karabo Gungubele (32), murwa wa Minisṱa ngomu kha Ofisi ya Muphresidennde, Vho Mondli Gungubele.
• Mufumakadzi Vho Zanele kaMagwaza-Msibi (59), murangaphanḓa wa ḽihoro ḽa National Freedom Party vhe vha vha vhe Tshanḓa tsha Minisṱa wa Muhasho wa Saintsi na Thekhinoḽodzhi, vhe vha ḓikumedzela kha u shela mulenzhe nga nḓila i mangadzaho kha demokirasi yashu khathihi na tshitshavha nga u angaredza.
• Vho Jolidee Matongo (46), Ṋeḓorobo Muhulwane wa Ḓorobo khulwane ya Johannesburg, vhe vha vha vho ḓiimisela kha u khwinifhadza nyimele khathihi na u bveledza zwikhala hu tshi itelwa vhathu vhoṱhe vha ḓorobo ya Johannesburg hu tshi katelwa na vhashelamulenzhe kha ikonomi ya uyu masipala muhulwane.
F. U tholwa
Khabinethe yo khwaṱhisedza u tholwa ha Mukhomishinari na Tshanḓa tsha Mukhomishinari wa Zhendedzi ḽa Ndangulo ya Mikaṋo (BMA):
1. Dokotela Vho Nakampe Michael Masiapato sa Mukhomishinari wa BMA.
2. Madzhoro-Dzheneraḽa Vho David Chilembe sa Tshanḓa tsha Mukhomishinari wa BMA.
Khabinethe yo tendelana na zwa u tholwa ha miraḓo ya Bodo nga murahu ha musi ho ranga u vha na tsenguluso ya ndalukano khathihi na u ṱanzwa madzina ho teaho.
3. Bodo ya vhalangi vha Dziphakha dza Lushaka dza Afrika Tshipembe:
(i) Mufumakadzi Vho Pamela Bulelwa Yako;
(ii) Mufumakadzi Vho Gertrude Bulelwa Koyana;
(iii) Mufumakadzi Vho Nandi Nyameka Mayathula-Khoza;
(iv) Mufumakadzi Vho Yolan Friedmann;
(v) Mufumakadzi Vho Zukisa Millicent Ramasia;
(vi) Vho Jeoffrey Godfrey Mashele;
(vii) Vhamusanda Vho Livhuwani Lyborn Matsila;
(viii) Vho Lourence Bernad Mogakane;
(ix) Vho Fulufhelo Edgar Neluchalani;
(x) Vho Ntsako Brian Ngobeni; na
(xi) Mufumakadzi Vho Hulisani Helen Mushiane.
4. Bodo ya vhalangi vha Tshiimiswa tsha Bayodaivesithi tsha Afrika Tshipembe:
(i) Mufumakadzi Vho Joanne Yawitch;
(ii) Mufumakadzi Vho Beryl Delores Ferguson;
(iii) Dokotela Vho Pulane Elsie Molokwane;
(iv) Dokotela Vho Lesley Thulani Luthuli;
(v) Vho Paul Graeme Daphne;
(vi) Phrofesa Vho Azwihangwisi Edward Nesamvuni;
(vii) Dokotela Vho Mmaphaka Ephraim Tau; na
(viii) Dokotela Vho Reginald Sethole Legoabe.
5. Mulangi Muhulu: Muhasho wa Pfunzo dza Nṱha na Vhugudisi Dokotela Vho Nkosinathi Sishi
6. Muthusa Mulangi Muhulu: Vhuendi ha Maḓini kha Muhasho wa Vhuendi Vho Mthunzi Edmund Madiya
7. Muthusa Mulangi Muhulu: Vhuendi ha Zwidimela kha Muhasho wa Vhuendi Vho Ngwako Wilson Makaepaea
Mbudziso: Mufumakadzi VhoPhumla Williams – Muambeli wa Khabinethe Luṱingothendeleki: 083 501 0139
Ḓuvha: Ḽavhuṋa, 30 Khubvumedzi 2021
Tsho ṋetshedzwa nga vha: Sisiṱeme ya Mafhungo na Vhudavhidzani ha Muvhuso (GCIS)www.gcis.gov.za; www.gov.za
