1. Vhuimo ha Khabinethe nga ha mafhungo a ndeme kha nyimele ya zwino
1.1. Mulaedza wa Lushaka wa vhu-24 (SoNA) ubva tshe ra dzhena kha muvhuso wa demokirasi wo ri ṋea mugaganyo wa ndeme wa themo ya u fhedzisa kha u thomiwa ha zwithu zwa ndeme muvhusoni ubva 2009 u swika 2014. U ḓivhadzwa ha maitele o ḓisendekaho nga mvelelo nga 2009 zwo konisa vhulavhelesi ha vhusiki ho ḓitikaho nga vhuṱanzi na mvelelo u khwaṱhisedza uri muvhuso u khou shuma zwone nahone nga nḓila yone.
1.2. Musi hu tshi tevhedzwa Mulaedza wa lushaka na Nyambedzano ngaha Mulaedza wa lushaka, mitevhe ya zwino ya u ḓivhadza vhoramafhungo nga Minisiṱa zwo fha tshikhala tsha u ḓi dzhenisa ha dzi Minisiṱa dzo fhambanaho dzine dza ḓo ṱandavhudza Mulaedza wa Muphuresidende. Muvhigo wa themo ya u fhedzisa ubva 2009 u swika 2014 u ḓo engedzwa nga Muvhigo wa Tsedzuluso ya Miṅwaha ya 20 wo ḓitikaho nga vhuṱanzi une wa vha tshipiḓa tsha fulo ḽa u pembelela Miṅwaha ya 20 ya Mbofholowo.
Vhadzulapo vhoṱhe vha Afurika Tshipembe vha khou humbelwa u Shela Mulenzhe kha u humisela murahu ifa ḽa muvhuso wa tshiṱalula ngau u pembelela Miṅwaha ya 20 ya Mbofholowo, zwine zwa sumbedzisa zwi sa timatimisi uri Afurika Tshipembe ndi shango ḽa khwiṋe u fhirisa zwe ḽa vha ḽi zwone nga 1994.
1.3. Khabinethe yo dovholola mulaedza wa Muphuresidennde Vho-Zuma malugana na migwalabo. Migwalabo ine ya vhea matshilo khomboni, ndaka na u tshinyadza themamveledziso dzo vhetshelwaho u thusa tshitshavha, i dzhiela fhasi demokirasi ine ya tikedza pfanelo dza u gwalaba. Sa vhadzulapo vha Afurika Tshipembe, ri na vhuḓifhinduleli ha u fhaṱa lushaka lune lwa ṱhonifha mulayo, u ṱhonifhana na u ṱhonifha vhutshilo na ndaka.
Khabinethe i fhulufhedzisa tshitshavha uri u lozwea ha vhutshilo nga u sa londa ha mapholisa nga zwifhinga zwa migwalabo a zwi nga ḓo dzhielwa fhasi. Naho zwo ralo, vhagwalabi vhane vha vha na zwihali kana vha wanala va tshi khou fhisa tshomedzo dza tshitshavha kana u vhea matshilo a vhanwe vhathu khomboni vha ḓo livhana na maanḓa a mulayo.
Muvhuso u ḓo shumisana na zwitshavha u itela u khwiṋifhadza nzulele na kutshilele kha zwipiḓa zwoṱhe zwa shango. Zwitshavha zwi khou humbeliwa uri zwi shumisane na dzikhantseḽa kha fulo ḽa u tandulula phambano dza nḓisedzo ya tshumelo..
1.4. Nyambedzano dza miholo vhukati ha migodi ya pulatinamu na Dzangano la Vhashumi vha Migodini na Mbumbano ya Vhashumi vha Dzikhonṱhiraka (AMCU) i khou konanywa nga CCMA. CCMA yo ta mukhomishinari muhulwane uri a tshimbidze mafhungo ayo.
Khabinethe i na fulufhelo ḽa uri zwiimiswa zwi ḓo bveledza thendelano ya vhuthihi i vhuedzaho vhathu vhoṱhe ine ya ḓo tsireledza pfanelo dza vhashumi na u tsireledza ikonomi ya shango.
1.5. Khabinethe i ṱanganedza u ḓiṅwalisa hu fhiraho 80% ya vhakhethi vhoṱhe vho teaho sa mvelelo dza fulo ḽo bvelelaho ḽa u diṅwalisela khetho nga Khomishini ya Vhukhethi yo Ḓiimisaho (IEC). Ri tshe kha muya wa u pembelela na u humbula Miṅwaha ya 20 ya Mbofholowo, Khabinethe i fhululedza IEC, madzangano a poḽotiki na miraḓo ya lushaka vhane nga maanḓa a ṱhanganelo vho kona u vhona uri vhuzhi ha vhathu vho teaho u khetha vha ḓinwalise.
Khabinethe i dovha hafhu ya fhululedza zwihulu u shela mulezhe ha vho khwaṱhisedzaho uri madzina avho a hone kha mutevhe wa vhakhethi.
Vhathu vhane vho tea u khetha vhane vha kha ḓi ṱoḓa u khwaṱhisedza zwidodombedzwa zwa u ḓiṅwalisa havho na vhane vha kha ḓi ṱoḓa u ḓiṅwalisa vha tea u dalela ofisi dza IEC dza tsini na ha havho hu sa athu valwa mutevhe wa vhakhethi..Mutevhe wa vhakhethi u ḓo vala musi Muphuresidende vho bula (kha vhaganḓisi kha gazete ya muvhuso) ḓuvha ḽa dzi 7 Shundunthule sa ḽone ḓuvha ḽa khetho. Vhadzulapo vhoṱhe vha Afurika Tshipembe vho fanelaho vha khou humbelwa uri vha shumise pfanelo dzavho dza u khetha kha khetho dza lushaka dza vhuṱanu. Khabinethe i khou humbela vharangaphanḓa vha poḽotiki u sumbedza u konḓelelana vhukati ha madzangano na vhatikedzi. Ndi zwa ndeme u ri hu vhe na khetho dzo vhofholowaho nahone dzi sa dzhii sia na u tikedza ndeme ya ndayotewa yashu.
1.6. Khabinethe i ṱanganedza luṱa lwa u thoma lwa u Haelwa ha Vhathu nga Papillomavirus (HPV), hune ha ḓo thoma nga dzi 7 Ṱhafamuhwe 2014. U haelwa u itela u thivhela khentsa ya mbumbelo zwi ḓo itwa kha vhasidzana vha miṅwaha ine ya vha vhukati ha 9 na 10. Vhabebi na vhaunḓi vha vhananyana vha Gireidi 4 vhane vha vha na minwaha ya 9 na 10 vha ṱuṱuwedzwa uri vha tikedze bembela iḽi nga u ṋea thendelo na u ambedzana na vhana vhavho ngaha ndeme ya u hayelwa.
Mushumo uyu wa ndeme wa mutakalo wa tshitshavha, une wa vha huthihi na zwe zwa themendelwa nga Dzangano ḽa Mutakalo wa Ḽifhasi, u lavhelelwa u shelamulenzhe kha u fhungudzea ha khentsa ya mbumbelo kha vhafumakadzi na u fhungudza dzimpfu dzi baḓekanywaho na zwenenzwo.
1.7. Khabinethe i dovha hafhu ya ṱanganedza u rwelwaṱari ha Mbekanyamaitele ya Tshithivhelambebo tsho Dzudzanyulelwaho u Puḽana zwa Vhuvhibvelo na Tsumbamaitele ya Nḓisedzo ya Tshumelo ya dzi 27 Luhuhi 2014 yo ṋekedzwaho nga Minisiṱa wa zwa Mutakalo. (Hezwi zwi ḓo ita uri vhanayana vha kone u ṱhaphudza pfunzo dzavho na u bveledza miḽoro yavho hu si na u thivhelwa nga u vha mubebi zwi songo lavhelelea. Minisiṱa wa Mutakalo vha ḓo rwelwaṱari tshishumiswa tshiswa tsha u thivhela mbebo lwa tshifhinga tshilapfu tshine tsha (dzheniswa fhasi ha lukanda).
1.8. Muphuresidende Vho-Jacob Zuma, sa Mulangammbi Muhulwane wa Mmbi ya Vhupileli ya Lushaka ya Afurika Tshipembe (SANDF), vha ḓo vha tshipiḓa tsha Ḓuvha la Mmbi yo Ḓi-ṱamaho ngei Bloemfontein nga dzi 21 Luhuhi 2014.
Vhuṱambo uvhu ha ṅwaha nga ṅwaha ndi tshihumbudzi tsha tshumelo i si na vhunṋe ya vhanna na vhafumakadzi vha yunifomo na u ṱhonifha avho vho lovhaho vha mushumoni. Zwi dovha hafhu zwa fha miraḓo ya tshitshavha tshikhala tsha u guda ngaha mushumo na vhuḓifhinduleli ha SANDF.
Khabinethe yo takadzwa nga u ṱhaphudziwa ha mishumo i na tshivhalo ye SANDF ya i ita kha dzhango ḽashu, sa Burundi hune ṋamusi ha vha na muvhuso wo dziaho; vhubvaḓuvha ha DRC, hune SANDF yo vha tshipiḓa tsha u dzhenelela ha Mmbi ya u Khwathisedza (FIB), u lwisana na zwigwada zwo ḓiṱamaho zwa tshivhalo, na u shelamulezhe kha u phulusa matshilo a vhathu vha zwigidi na maḓana kha dzingu ḽa Darfur ngei Sudan.
Zwiṅwe hafhu, Khabinethe i dzhiela nṱha gundo ḽa u thivhela u dzhena lu siho mulayoni nga vha SANDF kha dzingu ḽa Tshipembe ha Afurika nga vhurumelwa vhu lavhelesanaho na Lupenndelo lwa Mozambique.
1.9. Muphuresidende Vho-Jacob Zuma vha ḓo vha na madalo a tshiofisi kha ḽa United Kingdom u bva nga dzi 2 u swika dzi 4 Ṱhafamuhwe 2014, hune vha ḓo dzhenela muṱangano wa Tshumelo ya Lushaka ya Dzindivhuwo u pembelela vhutshilo na mishumo ya Muphuresidende wa kale Vho-Nelson Mandela ngei Westminster Abbey, London nga dzi 3 Ṱhafamuhwe 2014.
1.10. Mufarisa Phuresidende Vho-Kgalema Motlanthe vha ḓo dzhenela Mushumo wa Tshihumbudzo wa Miṅwaha ya 100 ya u Ṱanganywa ha Devhula na Tshipembe ha Nigeria ngei Abuja nga dzi 27 Luhuhi 2014. Khabinehte i fhululedza vhathu vha Muvhusokati wa Riphabuliki ya Nigeria kha mushumo wa tshiga une wa khou ḓo farwa ṅwaha muthihi musi Afurika Tshipembe ḽi tshi pembelela Miṅwaha ya 20 ya Mbofholowo.
1.11. Ṅwedzi wa Pfanelo dza Vhathu u ḓo pembelewa fhasi ha thero ine yari: “U pembelela miṅwaha ya 20 ya u shandukisa matshilo a vhathu nga kha pfanelo dza vhathu”.
Muphuresidende Vho-Jacob Zuma vha ḓo vha muambi wa Ḓuvha ḽa Pfanelo dza Vhathu (21 Ṱhafamuhwe 2014) kha Vhuṱambo vhuhulwane ngei Sharpeville.
Mbekanyamushumo iyi ya muvhuso i ḓo khwaṱhisedza fulo ḽa Miṅwaha ya 20 ya Mbofholowo kha u amba ngaha mafhungo ane a khwaṱhisa na u ṱuṱuwedza vhuthihi ha lushaka, u fhaṱa lushaka na vhuthihi kha lushaka lwa Afurika Tshipembe.
1.12. Muhasho wa Mveledziso ya Ikonomi, Zhendedzi ḽa Lushaka ḽa Mveledziso ya Vhaswa (NYDA) na Ofisi ya Muphuresidende zwi ḓo fara dzulo ḽa Mafhungo a zwa vhaswa na Muphuresidennde kha zwa Mishumo na Vhukoni ngei Birchwood Conference Centre, Boksburg, ubva nga dzi 28 Luhuhi u swika nga dzi 3 Ṱhafamuhwe 2014 fhasi ha thero ine ya ri: “Tshumisano u itela u manḓafhadza na u ṋea fulufhelo kha vhaswa vha Afurika Tshipembe.”
Kha miṅwaha ya 20 yo fhiraho muvhuso wo thoma maitele a u shumana na vhushaya mishumo ha vhaswa, Zwikili zwa Lushaka, Pfunzo ya Mutheo na Thendelo ya u Tholwa ha Vhaswa zwo ḓi dzhenisa kha vhuḓikumedzeli ho khwaṱhaho nga vhuthihi ha tshitshavha, zwo engedzedzwa nga zwipiḓa zwo fhambanaho zwa Mbekanyamushumo ya u Tholwa ha Tshitshavha na vhusimamilayo vhu fanaho na Mulayo wa Ṱhuṱhuwedzo wa Muthelo wa Vhutholi, wa vhu 26 wa 2013.
1.13. Khabinethe yo ṱanganedza u sikwa ha vhushaka kha zwipiḓa zwa vhuthihi zwa tshitshavha zwiḓaho kha Khuvhangano ya Sekithara ya zwa Matshilisano ya Mishumo ya Lushaka yo Engedzedwaho (EPWP) u linga mvelaphanḓa ya EPWP na u ri i nga engedzedzwa hani.
Khuvhangano i ḓo farwa fhasi ha thero ine yari: “Vhuthihi kha ḽiga ḽa u engedzedza u sikwa ha u tholwa nga kha sekithara ya matshilisano ya EPWP.”
EPWP yo rwelwaṱari nga 2004 nahone i kha ḓi vha vhurangeli ha ndeme ha muvhuso une wa sika zwikhala zwa mishumo ya dzimiḽioni kha vhadzulapo vha Afurika Tshipembe kha tshikhala tshipfufhi uya kha tshikhala tsha vhukati.
1.14. Khabinethe i tamela thimu ya Bafana Bafana mashudu mavhuya kha Mutambo wa bola ya milenzhe ya Vhukonani ha dzitshaka u ḓaho ngei luvhanḓeni lwa FNB nga dzi 5 Ṱhafamuhwe 2014 na shango ḽa Brazil ḽine ḽa khou ya u fara mitambo ya Tshiphuga tsha Ḽifhasi.
Khabinethe i humbela vhadzulapo vha Afurika Tshipembe uri vha ṱanganedze vhaeni nga vhuthu, na u kuvhangana ri tshi ṱuṱuwedza thimu yashu ya lushaka.
2. Nyambedzano na Tsheo dza Ndeme dza Khabinethe
2.1. Khabinethe i tendelana na u bveledziswa ha mbekanyamaitele ya Tshumelo ya Mveledziso ya Nyendavhutshilo ya Lushaka, u sikwa ha maitele na matshimbidzele a zwa u davhidzana kha zwipiḓa zwoṱhe zwa muvhuso.
Tshumelo ya mveledziso ya nyendavhutshilo yo tanganelano i khou ṱodea lwa shishi u itela u khwaṱhisedza uri vhaswa, vhagudiswa, vhashumi vho tholwaho kha maimo a fhasi na vhadzulapo vha sa shumi vha kone u swikelela nḓivho ngaha nyendavhutshilo na tshumelo ya mabuḓo a mishumo.
Hezwi zwi ḓo ita uri vha vhe na nḓivho ya khwine kha u khetha mabuḓo a zwa mishumo ine ya bveledza u tholwa ha maimo a nṱha na u thusa uri hu engedzedzee nyaluwo ya ikonomi yo khwaṱhaho kha shango.
2.2. Khabinethe i tikedza u thomiwa ha Maitele a u Dzumbulula lwa Elekiṱhironiki kha Tshumelo dza Lushaka u thoma nga Lambamai 2014, ine ya ima vhuimoni ha maitele a nga misi a tshumelo dza manyuaḽa dza u tou ḓiisela, u lavhelesa na u khwaṱhisedza nzumbululo ndi ridzhisiṱara ya elekhithironiki yo itelwaho u vhulunga na u anḓadza masheleni a vhashumi vho ṋangwaho(miraḓo ya SMS) vhane vha tea u anḓadza mbuelo dzavho kha Mannḓalanga a Vhulanguli ho teaho nga dzi 30 Lambamai ṅwaha muṅwe na muṅwe.
Maitele a u Dzumbulula a wanala kha hompheidzhi ya webusaithi ya Muhasho wa Tshumelo ya Tshitshavha na Vhulanguli ine ya vha– www.dpsa.gov.za – nahone yo tumanywa na dathabeizi dzo fanelaho dzine dza vha hone sa Dzikhamphani na Khomishini ya Ndaka ya Vhuḓivhi, ofisi dza u ḓiṅwalisa dza vhuṋe na eNatis u itela ndivho ya u khwaṱhisedza na u vha na vhungoho.
Maitele aya o livhanyiswa na u khwaṱhisedza vhudifhinduleli zwi tshi elana na maitele a muvhuso a u fhelisa tshanḓa ngovhoni.
2.3. Khabinethe i dzhiela nṱha u farwa ha Samithi ya African Ombudsman na miṅwe mishumo i elanaho na zwenezwo ngei Gauteng u thoma nga dzi 24 u swika nga dzi 27 Luhuhi 2014. Senthara ya Vhusedzulusi ya African Ombudsman iḓo fara samithi iyo fhasi ha thero ya uri: “U khwaṱhisa Mavhusele a Vhuḓi Afurika nga kha Mushumo wa Ombudsman”.
Nḓivho ya Samithi ndi u wanulusa zwiimiswa zwine zwa shelamulenzhe kha Ombud u itela ṱhanganelano ya demokirasi na kuvhusele kwavhuḓi, zwine zwa shelamulenzhe kha mulalo na vhudziki kha dzhango. Zwi dovha zwa ḓisa tshikhala tsha u dzhenelela kha u khwaṱhisa Ombudmanship kha ḽa Afurika.
Samithi i ḓa nga tshifhinga tsha musi hu tshi khou khwaṱhisedzwa kuvhusele kwo kunaho, vhuḓifhinduleli na nḓisedzo ya tshumelo dzo teaho kha vhathu zwavho vha dzhango ḽa Afurika.
3. Milayotibe
3.1. khabinethe yo tendela uri Mulayotibe wo Khwiniswaho wa u Renga na u Rengiswa ha Thundu na Vhuendedzi nga Zwikepe , wa 2014 u swikiswe phalamendeni.
Mulayotibe wo livhiswa khau khwiṋisa Mulayo wa u Renga na u rengiswa ha thundu na Vhuendedzi nga Zwikepe, wa vhu, 57 wa 1951 une wa rangela ndayotewa ya 1996 zwi tshi u ita wa ndeme kha u livhanya ndeme na u ṋekedzwa ha ndayotewa na u livhanya na Thendelano ya zwino ya Dzitshaka.
Mulayotibe wa Khwiṋiso u ḓisa mveledzo kha Thendelano ya zwa Vhashumi vha Lwanzheni ya 2006 na Thendelano ya Mushumo wa Vhureakhovhe wa 2007. Thendelano dzoṱhe hedzi dzo ṱanganedzwa nga Dzangano ḽa Vhashumi vha Yuno ḽa Dzitshaka.
Vhulivhanyi uhu ha vhusimamilayo hapo kha thendelano vhu ṋea Afurika Tshipembe zwishumiswa zwa dzhango ḽoṱhe u khwaṱhisedza tsireledzo ya dzhango ḽoṱhe dza maḓanzhe na nyimele yavhuḓi ya u shuma na u dzula . Hezwi zwi do ita uri Afurika Tshipembe ḽi kone u dzhenelela arali zwikepe zwa mashango asili zwo dzhenaho vhuimazwikepe hashu zwo pfuka pfanelo dza zwa maḓanzhe.
U simiwa ha Mulayotibe zwi ḓo khwinisa kushumele na mbonalo ya nḓowetshumo ya zwikepe, ine ya vha na maanḓa a mbambadzo ya dzitshaka na ikonomi ya dzitshaka.
4. U tholiwa
Khabinenthe yo tendela u tholwa hu tevhelaho:
4.1. Vho Carlize Catherina Elizabeth Strydom – Muṅwalisi Muhulwane wa zwa maitele (vhuimo ha DDG) kha Muhasho wa Mveledziso ya Mahayani na Mbuyedzedzo ya Mavu.
4.2. Vho Eugene Malcholm Southgate – Mufarisa Mulanguli Muhulwane: wa Tshumelo dza Vhubindudzi kha Muhasho wa Mveledziso ya Mahayani na Mbuyedzedzo ya Mavu
4.3. Khabinethe yo tendela u tholwa hafhu ha vho-Mohammed Riaz Jawoodeen sa muraḓo a si wa bodo ya Tshikwama tsha Fulufulu tsha Vhukati (SOC) Ltd.
4.4. Khabinethe yo tendela u tholwa ha vhathu vha tevhelaho sa miraḓo milanguli kha Vhulavhelesi ha Zwivhaswa ha Lushaka ha Afurika Tshipembe:
Lwa Tshifhinga nyana
a) Vho Jacob Rasetlhake Daniel Modise (Mudzulatshidulo)
b) Vho Maleho Margaret Nkomo (Mufarisa Mudzulatshidulo)
c) Vho Fungai Khumbulani Sibanda
d) Vho Khomotso Ramasela Mthimunye
Lwa Tshoṱhe
e) Vho Nomfundo Maseti
Yo bveledzwa nga Vhudavhidzani ha Muvhuso (GCIS)
Mbudziso: Phumla Williams (Muambeli wa Khabinethe o tou Farelaho)
Vhukwamani: 083 501 0139
