A. Xiyimo xa Khabinete eka Timhakakulu
1. Mbulavulo wa Xiyimo xa Rixaka (SoNA)
1.1. Khabinete yi tiyisise hi vuntshwa xikombelo lexi nga erivaleni xa Phuresidente Cyril Ramaphosa lexi a xi endleke eka Mbulavulo wa yena wa Xiyimo xa Rixaka eka vanhu va le Afrika-Dzonga hinkwavo ku tirhisana na ku nga siyi munhu endzhaku loko hi ri karhi hi tirhana na mitlhontlho leyi tshikelelaka ya tiko ra ka hina.
1.2. Magoza lama xitiyanhlana ya Phuresidente ya veke eneji emahlweni ka kungu ra matirhelo ra mfumo ra lembe ku tirhana hi ndlela fikisaka emakumu ntirhiso wa gezi hi ku siyerisana na ku sirhelela mphakelo wa eneji lowu yisekaka emahlweni.
1.3. Khabinete yi hlohlotele tisekitara hinkwato ta rixaka ku seketela mapfhumba lama katsakanyiweke eka SoNA hi Phuresidente, lama ma nga ya nkoka swonghasi eka ku yisa emahlweni matshalatshala ya hina ku hunguta mpfumaleko wa mitirho, vusweti na ndhurho lowu tlakukaka wa ku hanya xikan'we na ku herisa vugevenga na vukungundzwana.
1.4. Mfumo wu tiyimiserile ku hatlisisa ntirho lowu se wu nga eku endliweni ku engetela mphakelo wa eneji eka giridi ya rixaka nawona xintirhwana xa hina i ku susa swirhalanganyi eka ndzima yaleyo.
1.5. Eka mavhiki mangarimangani lama landzelaka, ku nyikiwa ka vuxokoxoko ka mitlawa ku ta nyika vuxokoxoko byo tala hi mayelana na Nongoloko wa Matirhelo (PoA) wa mfumo wa lembe leri hi nga kongomana na rona, tanihilaha swi kombisiweke hakona hi Phuresidente Ramaphosa eka SoNA. Mpimanyeto wa Rixaka lowu faneleke ku andlariwa hi Ravunharhu, 22 Nyenyanyana wu ta nyika vuxokoxoko byo yisa emahlweni hi mayelana na PoA ya mfumo.
2. Ntsombano wa Vucelamigodi wa Afrika wa 2023
2.1. Khabinete yi tekele enhlokweni mivuyelo ya Ntsombano wa Vucelamigodi wa Afrika lowu khomeriweke eCape Town International Convention Centre kusuka 6 kufika 9 Nyenyanyana 2023 ehansi ka nkongomelo: “Ku Pfulela Vuvekisi bya Vucelamigodi bya Afrika: Ntshamiseko, Nsirhelelo na Mphakelo”.
2.2. Ntsombano wa Vucelamigodi wa Afrika wu tise endhawini yin'we vatlangi va indasitiri kusuka eka tikokulu na le misaveni hinkwayo, naswona ri tiyise ndhawu ya wona tanihi khomferensekulu ya vuvekisi bya vucelamigodi eka tikokulu leri. Vucelamigodi byi ya emahlweni byi tlanga xiave xa nkoka eka nhluvukiso na vuendlatifeme eka tikokulu hinkwaro. I xihoxaxandla xa nkoka eka ku tumbuluxiwa ka mitirho na ku hlayisiwa ka vatirhi, leswi endlaka ekusuhi na hafu ya miliyoni ya mitirho yo kongoma na le kusuhi na miliyoni ya mitirho leyi nga kongomiki eAfrika-Dzonga.
2.3. Vuhumesi bya vucelamigodi eAfrika-Dzonga n'wexemu byi fikilerile rhekodo ya le henhla ya R1.18 wa tithiriliyoni, leswi nyikaka matimba eka xikumiwa xa tiko hinkwaxo, tinhundzu leti rhumeriwaka ematikweni mambe na malinhlengeleto. Khabinete yi kombela vatlangaxiave hinkwavo lava nga eka indasitiri leyi ku ya emahlweni va tirhisana na mfumo ku humelerisa indasitiri leyi phikizanaka emisaveni hinkwayo leyi yi nyikaka matimba eka ku kula ka ikhonomi, leyi yi tumbuluxaka mitirho na ku lawula nhluvukiso lowu yisekaka emahlweni.
3. Mikhukhulo
3.1. Khabinete yi hundzise michavelelo ya yona eka mindyangu leyi yi lahlekeriweke hi varhandziwa eka mikhukhulo leyi onhetelaka leya ha ku vaka kona leyi yi hlaseleke swiphemu swo talanyana swa tiko ra ka hina.
3.2. Hi khensa vukorhokeri bya xilamulelamhangu na mponiso etikweni hinkwaro lebyi byi tirheke byi nga karhali ku ponisa vutomi. A hi hlanganeni tanihi rixaka kutani hi nyika mpfuneto eka lavaya va nga na xidingo xa hiseko xa nhlayiso na nseketelo.
3.3. Khabinete yi hlohlotele vanhu ku tshama endzeni ka miako eka swiyimo swa timpfula ta matimba na maxelo ya mabubutsa, naswona yi tsundzuxe lavaya va tshamaka etindhawini leti ti nga ehansi ku va na vuxiyaxiya swinene.
3.4. Vanhu va lemukisiwa ku nga fambi hi milenge, ku nga khidi kumbe ku chayela ku tsemakanya mati ya nkhukhulo lama tsutsumaka hi rivilo kumbe ku tsemakanya magondzo mabiloho na milambu leswi khukhuriweke. Khabinete yi hlohlotele vaaki ku tiyisisa leswaku vana mikarhi hinkwayo va hlayisekile leswaku va nga dyiwi hi mati hi mikarhi leya mikhukhulo.
4. Madzolonga ya swibalesa
4.1. Khabinete yi hundzise michavelelo ya yona eka ndyangu na vanghana va mutshila wa hipi-hopo Ttn Kiernan Forbes, loyi dumile tanihi AKA, na musweki wa ndhuma Ttn Tebello Motsoane, lava va ha ku dlawaka hi ku baleseriwa eDurban.
4.2. Khabinete yi tlhele yi hundzisa ntwelavusiwana wa yona eka ndyangu na vanghana va mugingirikeli wo lwisana na vugevenga Ttn Ayob Mungalee, loyi a ha ku dlawaka eEldorado Park eJoni. A ri mulawuri wa rixaka wa Ntlawa wa Vanhu lava Lavaka Magoza ya Vululami, nhlangano lowu wu hlohloteleke vaaki va le migangeni ku sirhelela mavonelo ya vona ehenhla vunsulavoya na vuxavisi bya swidzidziharisi.
4.3. Khabinete yi hundzise michavelelo ya yona eka mindyangu na vanghana va lavaya va dlaweke eka ku baleseriwa ka ntshungu loku ka ha ku vaka kona eKapa-Vupeladyambu, KwaZulu-Natal na Kapa-Vuhumadyambu. Mihlaselo leya tihanyi na ku va ya lava nga tilweriki, leyi yi nga eku lavisisiweni hi vulawuri bya nsindziso wa nawu, yi kombisa vukona bya madzolonga ya swibalesa na nkhumbo wa swona emigangeni.
4.4. Khabinete yi tshembise vanhu va le Afrika-Dzonga leswaku Vukorhokeri bya Maphorisa bya Afrika-Dzonga (SAPS) byi le ku tiyisiweni ku kota ku sivela vugevenga. Leswi swi katsa ku rhumela maphorisa yo tala eswitarateni na ku simeka swipano leswi tirhaka hi ku kongomisa leswi swi nga ta kongomisa eka mixaka yo karhi ya vugevenga. Afrika-Dzonga yi ta tlhela yi tirhisa maendlelo lama lawuriwaka hi switiviwa hi ndlela yo pfilungana swinene ku kuma na ku pakanisa tindhawu ta khombo ta vugevenga.
4.5. SAPS yi le ku tiyiseni mitirho ku thumba na ku susa swibalesa leswi nga riki enawini na maqulu emavokweni ya swigevenga. Maphorisa eka 12 wa tin'hweti nga hundza ma susile ramakumu 65 519 wa swibalesa eka ndzhendzeleko.
4.6. Mfumo wu kombela vaakatiko hinkwavo na swivumbeko swa le migangeni ku tirhisana na SAPS ya le migangeni ya ka vona ku hlongola vugevenga emigangeni. Loko u ri na vuxokoxoko lebyi yi nga pfunaka ku paluxa vanhu lava khumbekaka eka migingiriko leyi nga riki enawini, bela riqingho eka Crime Stop eka 0800 10111.
5. Masipala wa Miganga wa Enoch Mgijima (EMLM)
5.1. Holobye wa Mfumontirhisano na Timhaka ta Ndhavuko Nkosazana Dlamini Zuma na Holobye wa Timali Enoch Godongwana va nyike Khabinete vuxokoxoko hi mayelana na mivulavurisano yo kanela leya ha ku vaka kona leyi khomiweke hi vatlangaxiavenkulu na vakomaxiavenkulu eka EMLM.
5.2. Hi Dzivamisoko 2022, Khabinete yi pasise mphalalo eka EMLM hi ku landza Xiyenge xa 139(7) xa Vumbiwa ra Rhiphabuliki ya Afrika-Dzonga ra 1996, leri hlayiwaka swin'we na Xiyenge xa 150 Nawu wa Malawulelo ya Timali ta Masipala, 2003 (Nawu wa 56 wa 2003). EMLM yi hlanganile na mihluleko ya timali na ya mphakelo wa vukorhokeri yo tivikana ku ringana nkarhi wo leha ku nga si va na mphalalo lowu.
5.3. Khabinete yi hundzise ku tekela ka yona enhlokweni swiphiqo leswo tivikana leswi kumiweke hi vakhomaxiave naswona yi tshembise vatshami va ka EMLM leswaku xiboho hi mayelana na hilaha ku faneleke ku tirhaniwa hakona na mitlhontlho ya masipala lowu xi ta tivisiwa kungari khale.
6. Vuhlayiseki eswikolweni
6.1. Vuhlayiseki bya le swikolweni eAfrika-Dzonga byi tshama bya ha ri xirhangana xa le henhla eka mfumo naswona swiviko swa madzolonga exikarhi ka vadyondzi na vadyondzisi i xivangelo xo tivikana xa ku vilela.
6.2. Loko Ndzawulo ya Dyondzo ya Masungulo yi vekile tindlela leti tirhisiwaka ku herisa mpingu lowu, i vutihlamuleri bya vatswari na vahlayisi ku tirhisana na vulawuri bya swikolo na vadyondzi ku tiyisisa leswaku swikolo swi tshama swi ri tindhawu leti hlayisekeke eka vadyondzi va ka hina ku hluvukisa na ku va vaakatiko lava nga na vutihlamuleri. Vuhlayiseki bya vadyondzi va ka hina eswikolweni byi tlhela byi va bya nkoka swonghasi.
7. Vuhlayiseki bya le Magondzweni
7.1. Khabinete yi tshama ya ha vilerisiwa hi mpimo wa mafu ya le magondzweni etikweni hinkwaro. Mfumo wu ta valanga milawu yintshwa ku sivela mitlumbano ya titiraka, wun'wana wa yona wu katsa ku tleketla nhundzu kusuka egondzweni kuya exiporweni hi ku tshemba leswaku leswi swi ta susa ntshikelelo eka vutleketlanhundzu bya le magondzweni.
7.2. Khabinete yi kombela vatirhisi va magondzo hinkwavo ku landzelela milawu ya gondzo hi ku va na vuxiyaxiya, va ehleketelela van'wana na ku lehisela vatirhisi van'wana va gondzo mbilu. Vachayeri lava nga ehansi ka nhlohlotelo wa xihoko kumbe swidzidziharisi xikan'we na machayelelo lama nga landzeleriki milawu na ku va ya vusopfa, ku katsa na ku chayela hi rivilo, va na vutihlamuleri bya tinghozi ta le magondzweni to tala.
B. Milawumbisi
1. Nawumbisi wa Hofisi ya le Ndzilakanini leyi nga Vukorhokeri Hinkwabyo (OSBP) wa 2022
1.1. habinete yi pasise Nawumbisi wa OSBP leswaku vaaki va nyika mavonelo. Nawumbisi lowu wu landzela mpasiso wa Pholisi ya OSBP na qhinga ra ntirhiso wa yona hi Nyenyakulu 2022. Wu lava ku xakelanisa mfambamfambo wa vanhu na tinhundzu exikarhi ka tindhawu to nghena etikweni ta Afrika-Dzonga na matikoakelana ya yona.
1.2. Leswi swi ta hunguta mitlimbano ya nkarhi wa sweswi eka tindhawu ta ka hina to nghena etikweni ta le misaveni ta vatekarendzo na vabindzurisi lava tsemakanyaka mindzilakano. Miphalalo leyi yi ta tlhela yi va ya nkoka eka matshalatshala ya tiko eka ku lawula Ntwanano wa Ndhawu ya Mabindzu ya Nkaswipimelo ya Tikokulu ya Afrika (AfCFTA).
1.3. Mitwanano leyi anakanyiwaka eka Nawumbisi lowu yi ta tiyisisa leswaku ku phurosesiwa ka tinhundzu, swipandzamananga na vanhu swi va leswi nga riki na mikavanyeto naswona swi va leswi hatlisaka. Nawumbisi lowu wu tlhela wu angula eka mitwanano ya xinawu ya matiko ya misava leyi fambelanaka leyi yi khumbaka vuhumelerisi bya mabindzu, na mifambafambo ya vanhu na tinhundzu.
2. Nawumbisi wa Vutitivisi na Ntsariso swa Rixaka wa 2022
2.1. Khabinete yi pasise ku kandziyisiwa ka Nawumbisi wa Vutitivisi na Ntsariso swa Rixaka wa 2022 leswaku vaaki va nyika mavonelo. Nawumbisi lowu wu humelerisa Pholisi ya Malawulelo ya Vutitivisi bya Ximfumo naswona wu lava ku nyika sisiteme ya vutitivisi bya rixaka eka vanhu hinkwavo lava va tshamaka kumbe lava a va tshama etikweni leri.
2.2. Nawumbisi lowa mpfapfarhuto i nhlengeleto na vulunghisi bya rhijisitara ra vanhu hinkwavo ra vaakatiko na vatshami va nkarhi hinkwawo. Wu ya emahlweni wu lulamisela ku tumbuluxiwa ka databesi ya vutitivisi ya vahlapfa vo karhi lava va pfhumbelaka etikweni leri swa nkarhinyana. Wu tlhela wu lulamisela Sisiteme ya Vutitivisi ya Rixaka (NIS) ya xibayometiriki leyi yi nga ta kotisa vonakelo rin'we ra munhu hi ku lulamisela vuxokoxoko lebyi faneleke ku katsiwa eka rhijisitara ra vanhu hinkwavo na databesi ya vutitivisi.
2.3. NIS leyi yi ta tlhela yi kotisa ku hlangana ka tisisiteme ta vutitivisi ta mfumo na ta sekitara leyi nga riki ya mfumo.
2.4. Havumbirhi bya Nawumbisi wa OSBP wa 2022 na Nawumbisi wa Vutitivisi na Ntsariso swa Rixaka wa 2022 yi ta kandziyisiwa eka webusayiti ya Ndzawulo ya Timhaka ta Xikaya: www.dha.gov.za. Vaaki va khutaziwa ku rhumela swibumabumelo swo tsariwa eka adirese leyi landzelaka: The Director-General of Home Affairs, Private Bag X114, Pretoria, 0001.
Riq: 012 406 4353.
C. Swiendleko leswi Taka
1. Samiti ya Yuniyoni ya Afrika (AU)
1.1. Phuresidente Cyril Ramaphosa u ta ya eka Sexini ya Ntolovelo ya vu36 ya Huvo ya Varhangeri va Tiko na Mfumo ya AU leyi nga ta khomiwa kusuka 18 kufika 19 Nyenyanyana eAddis Ababa, Ethiopia.
1.2. Huvo ya AU, yi ta khomiwa ehansi ka nkongomelo wa “Hatlisiso wa Ntirhiso wa AfCFTA”, yi ta rhangeriwa hi Sexini ya Ntolovelo ya vu42 ya Khansele ya Vurhangerinkulu kusuka 15 kufika 16 Nyenyanyana 2023. Varhangeri va Tiko na Mfumo va AU va ta tirhisa nkongomelo lowu ku tiyisisa hi vuntshwa vutiboheleri bya vona eka ntirhiso wa AfCFTA.
2. Rendzo ra Tiko hi Phuresidente wa Uganda
2.1. Muchaviseki Phuresidente Yoweri Kaguta Museveni wa Uganda u ta teka rendzo ra Tiko ku endzela eAfrika-Dzonga hi Ravumbirhi, 28 Nyenyanyana 2023, hi xirhambo xa ntangha yakwe hi ntirho, Phuresidente Ramaphosa. Xikongomelo xa Rendzo lera Tiko i ku tiyisisa vuxaka bya matiko mambirhi exikarhi ka matiko lamambirhi. Ri ta hetelela eka Foramu ya Mabindzu ku valanga tikontiraka ta mabindzu na ta vuvekisi exikarhi ka matiko lamambirhi.
3. Masagwadi ya Swihangalasamahungu ya Muganga wa Nhluvukiso wa le Dzongeni wa Afrika (SADC) ya 2023
3.1. Khabinete yi tsundzuka swihangalasamahungu hinkwaswo leswi vangheneri eka Masagwadi ya Swihangalasamahungu ya SADC ya 2023, lama pfalaka hi Ravumbirhi, 28 Nyenyanyana 2023, ya pfuriwile eka vatekamahungu kusuka eka matiko lama nga swirho swa SADC.
3.2. Masagwadi ya Swihangalasamahungu ya SADC ya tekela enhlokweni ntirho wa swihangalasamahungu wa kahle swinene eka swiyenge hinkwaswo swa nkandziyiso, swinepe, thelevhixini na xiyanimoya eka ku hangalasa vuxokoxoko hi mayelana na SADC ku seketela phurosese ya ntirhiso wa xifundza na nhlanganiso exifundzeni lexi.
D. Vuhoyozeri
1. Khabinete yi hundzise vuhoyozeri bya yona na ku navelela leswinene eka:
- Nomcebo Zikode, Zakes Bantwini na Wouter Kellerman eka ku wina matlangelo ya vuyimbeleri bya misava ya kahle swinene ya risimu ra vona, Bayethe, eka Masagwadi ya Misava ya Lembe na Lembe ya vu65.
E. Michavelelo
Khabinete yi hundzise michavelelo ya yona eka ndyangu na vanghana va:
- vanhu lava ha ku lovaka loko bazi ri tlumbana na xipandzamananga xo tleketla mali eka gondzokulu ra N1 eLimpopo. Khabinete yi navelele lava loveke eka nghozi leyi nhlakarhelo wa xihatla.
- John Moeti (56), khale ka mutlangi wa Bafana Bafana na Orlando Pirates, loyi a ri xiphemu xa nkoka swonghasi xa xipano lexi nga wina Khapi ya Tinxaka ya Afrika ya 1996 .
- Khabinete yi tlhele yi humesa michavelelo eka mifumo na vanhu va le Türkiye na va le Syria lava va weriweke hi ndzahlekelo wa xikalo lexikulu wa vutomi na ku onhakeriwa lokukulu eka switirhisiwakulu swa vanhu na swa ikhonomi endzhaku ka n'wari lowo tikisa hi siku ra Nyenyanyana 2023 lowu pimeke 7.8 eka Xikalo xa Richter. Hi khoma xikatla mindyangu leyi loveriweke hi varhandziwa kumbe leyi yi nga eku laveni ka maxaka. Khabinete yi hoyozela mihlangano ya mpfuno wa nhlayiseko wa vanhu ya Afrika-Dzonga leyi yi nga tikatsa eka angulo wa matiko ya misava. Khabinete yi hoyozele swirho swa yuniti ya K-9 ya Vukorhokeri bya Maphorisa bya Afrika-Dzonga leswi matshalatshala ya swona ya xitiyanhlana, exikarhi ka swin'wana, ya vangeke mponiso wa mukhegula wa 80 loyi a ri ehansi ka tinhulu ta mbindzimuko ku ringana kutlula nhungu wa masiku eTürkiye.
F. Ku thoriwa
Ku thoriwa hinkwako ku fanele ku landzelela vutiyisisi bya mithwaso na mbhasiso lowu faneleke.
- Mhn Azola Mayekiso tanihi Muofisirinkulu wa Vurhangerinkulu (CEO) wa Khoporexini ya Timali ta Tindlu ya Rixaka.
- Ttn Lucas Thabiso Thiti tanihi Xandla xa Mulawuri-Jenerala (DDG): Nhluvukiso wa Nhlangano na Nseketelo eka Ndzawulo ya Vululami na Nhluvukiso wa Vumbiwa.
- Mnn Boitumelo Mosako tanihi CEO wa Bangi ya Nhluvukiso ya le Dzongeni wa Afrika.
- Ttn Kabelo Rikhotso tanihi Mulawuri wa Vurhangerinkulu wa Bodo ya Khoporexini ya Vuvekisi ya Mfumo.
- Ttn Matsemela Moloi tanihi Mutsarisi wa Ejensi ya ku Tluriwa ka Milawu ya Nkhuluko wa Swipandzamananga swa le Magondzweni.
- Qgweta Sonwabile Mancotywa tanihi Mulawuri loyi a nga riki Xirho xa Vurhangerinkulu tlhelo Mutshamaxitulu wa Bodo ya Ejensi ya Vutleketli bya le Magondzweni byo Tsemakanya Mindzilakana.
Swivutiso: Ttn Michael Currin – Muvulavuleri wo Khomela wa Khabinete
Selifoni: 082 462 7896
