A. Timhaka leti nga eka Mbangu
1. Nhlengeletano ya G20
1.1. Khabinete yi hoyozerile Holobyenkulu Modi na India eka ku rhurhela Nhlengeletano ya G20 leyi humeleleke na ku amukeriwa ka Yuniyoni ya Afrika (AU) tanihi xirho lexi heleleke xa G20.
1.2. Afrika-Dzonga ehansi ka vurhangeri bya Muchaviseki, Phuresidente Cyril Ramaphosa yi seketele ku amukeriwa ka AU tanihi xirho lexi heleleke xa G20 ku katsa na hi nkarhi wa Nhlengeletano ya G20 ya 2022 eBali, Indonesia.
1.3. Vutekaxiave bya AU tanihi xirho lexi heleleke byi ta tiyisa rito ra matiko ya dzonga ya misava hi ku angarhela na Afrika, ngopfungopfu eka mafumelo ya ikhonomi misava hinkwayo.
1.4. Afrika-Dzonga yi tlhele yi tirhisa nhlengeletano leyi ku seketela ku antswisa no ndlandlamuxa Xinakulobye xa Misava Hinkwayo xa Nhluvukiso lowu Yisekaka Emahlweni ku fikelela ku tinyiketelaeka ku cinca ka maxelo.
1.5. Varhangeri va G20, exikarhi ka swin'wana, va tibohile eka:
(a) Ku hatlisisa ku kula ko tiya, loku yisekaka emahlweni, ko ringanana na ku va loku katsaka hinkwavo.
(b) Ku hatlisisa ku tirhisiwa hi ku helela na ku va loku tirhaka kahle ka Ajenda ya 2023 ya Nhluvukiso lowu Yisekaka Emahlweni.
(c) Ku landzelela ku humesiwa ka GHG ka le hansi/ku humesiwa ka khaboni ya le hansi, ku tiyisela maxelo na tindlela ta nhluvukiso lowu yisekaka emahlweni hi ku tirhisana na mbangu hi ku lwela endlelo leri hlanganisiweke no katsa vanhu hinkwavo.
(d) Ku antswisa mfikelelo wa magoza ya vutshunguri, ku kondletela mphakelo yo tala na vuswikoti bya vuhumesi ematikweni lama ha hluvukaka ku lulamisela ku antswa ka swilamulelamhangu swa rihanyo swa nkarhi lowu taka.
(e) Ku tlakusa ku nyikiwa ka timali ku suka eka swihlovo hinkwaswo swa ku hatlisisa nhluvuko hi mayelana na tiSDG.
(f) Ku hatlisisa matshalatshala na ku antswisa switirhisiwa eka ku fikelela Ntwanano wa Paris, ku katsa xikongomelo xa wona eka mahiselo.
(g) Ku landzelela mimpfuxeto ya Tibangi ta Nhluvukiso ta Matikonyingi (tiMDB) to antswa, letikulu na ku va leti tirhaka kahle swinene ku langutana na mitlhontlho ya misava hinkwayo ku tlakusa mbuyelo wa nhluvukiso.
(h) Ku pfala mavangwa ya rimbewu na ku kondletela vutekaxiave hi ku hetiseka, byo ringana, byo tirha kahle na ku va bya nkoka bya vavasati eka ikhonomi tanihi vaendli va swiboho.
(i) Swa antswa ku hlanganisa mavonelo ya matiko lama ha hluvukaka, ku katsa na Matiko lama Hluvukeke Switsongo (tiLDC), Matiko lama ha Hluvukaka yo Pfumala Lwandle (tiLLDC), na Matiko lama ha Hluvukaka ya Swihlala Leswitsongo (tiSIDS), eka ajenda ya nkarhi lowutaka ya G20 na ku tiyisa rito ra matiko lama ha hluvukaka eka ku endliwa ka swiboho ka misava hinkwayo.
1.6 eMatlhelo ya Nhlengeletano ya G20, Afrika-Dzonga yi teke xiave eka nhlengeletano ya Varhangeri va EU-Afrika leyi kaneleke hi mayelana na nsirhelelo wa swakudya, mphakelo wa mavele na mphakelo wa manyoro na mpfuxeto wa vuaki bya timali ta misava hinkwayo.
2. Nhlengeletano ya Maxelo ya Afrika
2.1. Khabinete yi hoyozerile Phuresidente Ruto wa Kenya eka ku va a rhurherile hi ndlela leyi humeleleke nhlengeletano ya maxelo yo sungulasungula ya Afrika. nhlengeletano leyi yi kombisile switirhisiwa swa eneji leyi pfuxetiwaka ya nkoka ya Afrika na swivandlanene leswi andlariweke swa ku kula loku yisekaka emahlweni na nhluvukiso lowu yisekaka emahlweni swa tikokulu.
2.2. Xihlambanyo xa Nhlengeletano leyi xi komberile swihlovo swintshwa swa timali leti nga riki ta xikweleti na ku va leswi yisekaka emahlweni ku nyika timali eka Micinco ya Eneji Leyinene na ku aka nkondzelelo wa maxelo hi ndlela leyi nga ta tumbuluxa mitirho na ku lwisana na vusweti.
2.3. Etlhelo ka samiti leyi, Afrika-Dzonga yi teke xiave eka foramu ya Nhlangano ya Hayidirojeni ya Rihlaza ya Afrika (AGHA) naswona yi teke vutshamaxitulu bya Foramu leyi.
3. Gezi
3.1 Khabinete yi nyikiwile vuxokoxoko hi mayelana na nongonoko wo lunghisa lowu kunguhatiweke wa nkarhi wa sweswi lowu nga eku tirhisiweni hi Eskom ku tiyisisa leswaku ku va na ku hlayiseka eka xitichi xa Eskom. Ku tirhisiwa loku hlanganeriweke ka nongonoko wo lunghisa michini loku kunguhatiweke ku vangile switeji leswi tlakukeke swa ku tirhisiwa ka gezi hi ku siyerisana eka masiku ya sweswinyana.
3.2 Ku tirhisiwa ka gezi hi ku siyerisana ka xiteji xa 6 evhikini leri nga hundza a ku ri ku tlhelela endzhaku ku suka eka maendlekelo lama veke kona eka mavhiki lama nga hundza ya switeji swa le hansi swa ku tirhisiwa ka gezi hi ku siyerisana.
3.3 Khabinete yi tshembisiwile leswaku ku tirhisiwa ka nkarhi wa sweswi ka switeji leswi tlakukeke swa ku tirhisiwa ka gezi hi ku siyerisana i xiyimo xa nkarhi wo koma tanihileswi Eskom yi lulamiselaka switeji leswi nga ta koka nkarhi wo leha na ku va leswi ehlisiweke swa ku tirhisiwa ka gezi hi ku siyerisana eka nkarhi lowu taka lowu nga riki ekule ngopfu.
3.4 Holobye Ehofisini ya Phuresidente wa Gezi, Dok Kgosientsho Ramokgopa u ta ya emahlweni a nyika rixaka vuxokoxoko hi mayelana na nhluvuko lowu nga le ku endliweni ku tirhana na mitlhontlho ya gezi ya nkarhi wa sweswi na magoza lama nga eku tekiweni eku heteleleni ku herisa ku tirhisiwa ka gezi hi ku siyerisana.
4. Ikhonomi, Vuvekisi na Mabindzu
4.1. Swikumiwa swa Tiko Hinkwaro
4.1.1. Khabinete yi tsakisiwa hi ku tiyisela ka ikhonomi ya Afrika-Dzonga tanihilaha swi kombiweke hakona hi switiviwa swa kotara ya vumbirhi swa swikumiwa hinkwaswo swa tiko hinkwaswo (GDP) swa Afrika-Dzonga leswi humesiweke hi StatsSA. Leswi swi tano hambiloko ku ri na swiyimo swa ikhonomi swa le misaveni hinkwayo swo tika leswi nga eku humeleleni na mphikelelo wa xiyimo xa gezi etikweni. StatsSA yi vikile ntlakuko wa GDP hi 0, 6% eka kotara ya vumbirhi ya 2023. Feme ya vumaki yi tlakukile hi 2, 2% eka kotara ya vumbirhi, yi hoxa xandla hi 0, 3 ya nhlayo hi tiphesente eka ku kula ka GDP. Miantswiso leyi yeke emahlweni eka switiviwa swa vumaki yi komba miantswiso eka vuswikoti bya vuhumesi, leswi swi tlhelaka swi hoxa xandla eka ntlakuko eka ku thoriwa ka le ka vumaki hinkwako.
4.1.2. Ku avanyisiwa ka petroliyamu, ka swikumiwa swa tikhemikhali, ka swikumiwa swa rhaba na swikumiwa swa pulasitiki ku hoxile xandla swinene eka ntlakuko eka kotara ya vumbirhi. Ku avanyisiwa ka nsimbhi na xitili swa masungulo, na swikumiwa swa ntsompfu yo pfumala nsimbhi, swikumiwa swa nsimbhi na michini na swona swi hoxile xandla hi lokukulu eka ku kula eka feme leyi. Feme ya vukorhokeri bya timali, bya bindzu ra vuxavisi bya tiyindlo na mabindzu yi tlakukile hi 0, 7% eka kotara ya vumbirhi, yi hoxa xandla hi 0, 2 ya nhlayo hi tiphesente eka ku kula ka GDP. Feme ya vurimi, swihlahla na tinhlampfi yi tlakukile hi 4, 2% eka kotara ya vumbirhi, yi hoxa xandla hi 0, 1 ya nhlayo hi tiphesente eka ku kula ka GDP. Feme ya vukorhokeli bya munhu yena n'wini yi tlakukile hi 0, 7% eka kotara ya vumbirhi, yi hoxa xandla hi 0, 1 ya nhlayo ya tiphesente eka ku kula ka GDP.
4.2 Ku tirhisiwa ka Kungukulu ra Sekitara ya Vufuwahuku
Khabinete yi amukerile 750 wa mitirho eka muako wa Rainbow Chickens eHammarsdale, leswi kombaka ku humelela ka ku tirhisiwa ka Kungukulu ra Vufuwahuku. Hi nkarhi wa 2017, Rainbow Chickens yi hungutile kutlula 1000 wa vatirhi naswona yi pfale mitirho. Endzhaku ka ku amukeriwa kungukulu leri, mfumo wu simekile magoza yo hambanahambana ku sirhelela feme ya vufuwahuku ya laha tikweni ku katsa na ku vekela mitirho ya ku lwisana na ku lahliwa ka swilo eka vufuwahuku lebyi xaviweke eka vahumesi eka 5 wa matiko. Leswi, swin'we na vuvekisi lebyi tlakukeke na magoza ya ku cinca feme leyi na ku nghenisa tifeme leti nga ehansi ka vantima eka makete lowu, swi endlile leswaku ku va na ku humelela ka xiviri. Ku sukela kwalaho Rainbow Chickens yi pfurile hi vuntshwa na ku vekisa R220m ya mitirho hi ku angarhela eka feme ya vufuwahuku swi vikiwile ku va swi tlakukile hi 2780 wa mitirho; naswona ku tlula R2 wa tibiliyoni eka vuvekisi byinene yi endliwile.
4.3 R5 wa tibiliyoni ta vutiboheleri bya vuvekisi bya vamaki va swiphemu swa mimovha
Khabinete yi amukerile kwalomu R5 wa tibiliyoni ta vutiboheleri bya vuvekisi ku suka eka vamaki va swiphemu swa mimovha leswi endliweke eka NAACAM sweswinyana. Vutiboheleri lebyi, hi tikhamphani leti tirhaka eAfrika-Dzonga, byi komba ntshembo wa feme leyi eka makete wa le Afrika-Dzonga na swivandlanene swa ku endla vuhumesi bya swiphemu byi endliwa laha tikweni, ku nyika vahlengeleti va swiphemu tshaku ra mphakelo ro kondzelela swinene. Xinkadyana endzhaku ka xitiviso lexi, Holobye wa Mabindzu, Vumaki na Mphikizano u pfule ximfumo Beteler Plant Extension eEastern Cape, leyi humesaka swiphemu swa vahlengeleti va mimovha va laha tikweni. Ndlandlamukiso wa vuhumesi wu kumbeteriwa ku siva switundziwa ku suka ematikweni mambe leswi nga na nkoka wa R1 biliyoni naswona nhlayo ya vatirhi yi kule ku fika eka 743 wa vatirhi.
5. Vuvekisi bya Stellantis eAfrika-Dzonga
5.1. Khabinete yi amukerile vutiyisisi hi Stellantis bya xikongomelo xa yona xa ku hluvukisa ndhawu ya vumaki bya ndhawu leyi nga si hluvukisiwaka eCoega, Afrika-Dzonga. Phurojeke ya vumaki ya ndhawu leyi nga si hluvukaka yi kunguhateriwile ku va yi herile hi ku hela ka 2025,. Nsimeko wo sungula lowu kunguhateriwake emasungulweni ya 2026 i ku va tiraka yo tleketla ya 1 T leyi nga na tivholomu leti languteriwaka ku fikelela eka 50,000 hi lembe ku katsa na tinhundzu leti rhumeriwaka ematikweni mambe, hi ku fambisana na kungukulu ra feme, leri tivekaka tanihi Nongonoko wa nhluvukiso wa Vuhumesi bya Mimovha (APDP).
5.2. Mitirho yo kongoma ku seketela goza ra vuswikoti ro sungula yi languteriwa ku va eka 1000 wa mitirho. Stellantis yi ta va yi vekisa swinene eka ku tlula 500 000 wa tiawara eka vuleteri na swikili ku hluvukisa na ku seketela swipano swa laha tikweni ku fika eka levhele ya mimpimanyeto ya matiko ya misava. Hi le ku kongomiseni ka mpimo wa ku vekiwa ka ndhawu eka ku tlula 30%.
6. Senthara leyikulu ya swikili swa smart
6.1. Vulawuri bya Dyondzo ya Tifeme ta Tikhemikhali na Vuleteri byi simekile Senthara ya Swikili swa SMART eBabanango eKwaZulu-Natal, leyi yi nga ta nyika minongonoko ya ku dyondza loku kotisiwaka hi thekinoloji eka xifundzakulu lexi. Phurojeke leyi i xiphemu xa makungu ya mfumo ya ku cinca nhluvukiso wa swikili swa xidijitali naswona yi ta ndlandlamuxiwa eka swifundzakulu hinkwaswo.
6.2. ku engetela, Khabinete yi amukerile ku simekiwa ka Kungu ra Rixaka ra Dyondzo ya Xikolo ya le Ndzhaku na Vuleteri leri ri nga na xikongomelo xa ku fambelanisa nhluvukiso wa swikili eka swilaveko swa le ka ndhawu ya ntirho naswona ri ta pfuna ku tirhana na ku nga fambisani ka swikili swa Afrika-Dzonga.
7. Switirhisiwa
7.1. Mati na Nkululo: Ku nghenelela ka Xiyenge xa 63 eka Masipala wa Muganga wa Emfuleni
7.1.1. Khabinete yi amukerile vuxokoxoko byintshwa hi mayelana na nhluvuko hi ku nghenelela ka Xiyenge xa 63 eka Masipala wa Muganga wa Emfuleni.
7.1.2. Khabinete yi tivisiwile hi swivangelo swa swiphiqo swa mati ya thyaka eEmfuleni na ku nghenelela loku nga le ku tirhisiweni ku tirhana na swiphiqo leswi eka xinkarhana, nkarhi wa le xikarhi na nkarhi wo leha.
7.1.3. Khabinete yi tivisiwile hi mayelana na nhluvuko hi Rand Water ku tirhana na ku halaka ka mati ya nkululo lama fambisaka mahuma hi ku lunghisa tiphayiphi to fambisa mati ya nkululo leti tshovekeke kumbe leti bulukeke na ku pfuriwa ka mipfaleko eka tilayini ta tiphayiphi ta mati ya nkululo lama fambisaka mahuma.
7.1.4. ku engetela, Khabinete yi tlhele yi tivisiwa hi mayelana na nhluvukiso hi ku pfuxetiwa na/kumbe ku antswisiwa ka switichi swa pompo ya mati ya nkululo lama fambisaka mahuma na ku siviwa ka tilayinikulu ta tiphayiphi leti tshovekeke kumbe leti a ti tshamela ku va na ku buluka ka tiphayiphi. Leswi swi katsa ku lunghisiwa ka ximakhaniki na ka gezi eka xitichi xa mbhasiso wa mati ya thyaka eka masipala.
7.1.5. Eka nkarhi wo leha, ntirho lowu wu ta khumba antswiso wa vuswikoti bya mitirhokulu ya mbhasiso wa mati ya thyaka yinharhu leyi ku nga, Mitirho ya Mbhasiso ya Mati ya Thyaka ya Leeuwkuil, Sebokeng na Rietspruit.
7.1.6. Swin’we na Ndzawulo ya Mati na Nkululo na Rand Water, GCIS yi ta lulamisa vukamberi bya tindhawu eEmfuleni.
7.2. Ku cincana ka N4/Montrose/Schoemanskloof
7.2.1. Khabinete yi amukerile ku pfuriwa ka ku cincana ka loku antswisiweke N4/Montrose/Schoemanskloof eMpumalanga, loku vumbaka xiphemu xa Masungulo ya Nhluvukiso wa Ndlela ya Maputo. Mimpfuxeto leyi yi ta hunguta nkarhi wa ku teka riendzo eka vutleketli bya nhundzu bya le magondzweni naswona yi ta tiyisisa leswaku ku va na vuhlayiseki lebyi engeteriweke eka vatirhisi va magondzo hinkwavo.
7.2.2. Phurojeke leyi yi tumbuluxile ku tlula 350 wa mitirho naswona yi nyikile swivandlanene swa tikontiraka letitsongo eka tikhamphani ta laha tikweni to hlayanyana hi ku fambisana na ku ti yimisela ka hina eka ku tlakusa na ku nyika swikili eka vaakandhawu va laha tikweni.
7.3. KwaMashu - Ndlela ya Switimela swa Vakhandziyi ya Durban
7.4. Khabinete yi amukerile ku pfuriwa hi vuntshwa ka Kwamashu - ndlela ya switimela swa vakhandziyi ya Switichi swa Durban, leyi tlheleke yi nghenisa switimela swintshwa, swo hlayiseka no basa swa muhlovo wa wasi eka ndlela leyi. 13 wa Mabindzunhlanganelo ya ta basisa switimela na ku hlayisa switimela na switichi swa switimela. Nhlayo ya vakhandziyi va switimela yi le ku tsariseni ka mitlakuko leyikulu tanihiloko switimela swi ri karhi swi ya emahlweni swi nyika tindlela to fikeleleka ta vutleketli
8. Ku Lwisana na Vugevenga na Vukungundzwana
8.1. Ntirho wo Vuyisa
8.1.1. Khabinete yi bumabumerile ku tlakusiwa ka Ntirho wo Vuyisa (Operation Bring Back) ku kuma na ku teka miako ya mfumo leyi tshamiweke swi nga ri enawini. Tanihi xiphemu xa kungu leri, mfumo wa rixaka wu le ku nyikeni ka nseketelo eka timasipala ku tiyisisa leswaku ku va na nsindziso wa milawu ya timasipala ku herisa ku tekiwa ka miako swi nga ri enawini, malawulelo lama tirhaka kahle na ntirhiso, na vuswikoti byo tihlamulela bya ntirhiso wa switirhisiwa swo hlayiseka swa mfumo.
8.2 Ku Lwisana na vugevenga loku hlanganisiweke
8.2.1 Khabinete yi amukerile ku humelela ka sweswinyana hi tiejensi ta nsindziso wa nawu etikweni eka nyimpi yo lwisana na vugevenga.
8.2.2 Eka kotara yo sungula ya 2023, Hawks yi khomile 611 wa vaehleketeleriwa, naswona yi tekile michumu yo hambanahambana ku katsa na tinsimbhi ta nkoka na tidayimani, tinxaka ta swiharhi leswi nga ekhombyeni, swipandzamananga, mali, swibalesa, maqulu, nhundzu ya vuxisi, swibuluki na switirhisiwa swa xielekitironiki leswi nga na ntsengo wa R6 112 768 985.
8.2.3 Ku engetela, nsindziso wa nawu wu khomile kaye (9) wa tixolwe ta Zama-Zama naswona ti nyikiwile swileriso swa nhlayiso ehenhla eka rifuwo ra tona leri ri katsaka swipandzamananga swa manyunyu swo tanihi Lamborghini sw. na sw., tinsimbhi ta nkoka na mali ku fika eka ntsengo wa R34 wa timiliyoni.
8.2. Khabinete yi hoyozerile tiejensi ta nsindziso wa nawu eka ku lwisana ka vona ku herisa mitlawa leya vugevenga. Magoza lama humelelaka eka ku tirhana na ntlawa lowu hlomeke swinene lowu hlanganisiwaka na nxaxamelo wa vukhamba bya timali leti nghenaka hi ndlela ya vutleketli eLimpopo ya hoyozeriwa. Khabinete yi tlhele yi tshikelela leswaku nsindziso wa nawu wu fanele ku ringeta matshalatshala hinkwawo eka ku tirhana na lava va ringetaka ku tekela ehansinsirhelelo wa rixaka wa Afrika-Dzonga na milawu ya Rhiphabliki.
8.3. Khabinete yi amukerile ku khomiwa ka kaye (9) wa vatirhela mfumo vaNdzawulo ya Rihanyo ya le Northen Cape eka vukungundzwana bya PPE. Vaehleketeleriwa va hehliwa hi vuxisi, vukungundzwana, ku yiviwa ka mali na ku tlula Nawu wa Malawulelo ya Timali ta Mfumo.
9. Xiyimo xa mfumo hi mayelana na Ndzindzakhombo wa Rihanyo wa Rixaka
9.1. Khabinete yi tshikelerile hi nhlanganelo ku tinyiketela ka yona eka ku tirhisiwa ka Ndzindzakhombo wa Rihanyo wa Rixaka tanihi ndlela ya ku tiyisisa leswaku vanhu va Afrika-Dzonga hinkwavo va fikelela nhlayiso wa rihanyo wa risima. Ku tinyiketela eka NHI ku ehleketeriwa hi mhaka ya leswaku havumbirhi bya tisekithara ta rihanyo ta mfumo na leti nga riki ta mfumo a ti yiseki emahlweni. Tisisiteme leti fanaka ta nkarhi wa sweswi na leti hambanisiweke ti boheka ku hlanganisiwa ti va sisiteme ya rixaka ku endlela leswaku switirhisiwa hinkwaswo swi fikeleriwa hi vanhu hinkwavo. Ku tirhisiwa ka NHI swi ehleketeriwile eka ku tirhisiwa ka endlelo leri heleleke eka ku hatlisisa antswiso wa switirhisiwa eka sekithara ya mfumo. Leswi a hi swin'wana leswi faneleke ku langutisisiwa hi ku hambana eka mimpfuxeto leyi nga eka Nawumbisi wa NHI.
9.2. Ku kongomisa swinene eka mimpfuxeto leyi kunguhatiweke ya ku nyikiwa ka timali hi lava nga riki va mfumo ya nhlayiso wa rihanyo swi hungutiwile eka mimpfuxeto leyi kunguhatiweke ya Nawumbisi lowu na ku nyikiwa loku nga riki ka mfumo ka vukorhokeli. Swi le ka ku pfuxeta ndhawu ya vukorhokeri leswaku xivandla xi ta tumbuluxiwa eka ku hunguta ku hlangana ka switirhisiwa swa mfumo. Loko Nkwama wa NHI wu kota ku xava vukorhokeli ku suka eka havumbirhi bya vaphakeri va mfumo na lava nga riki va mfumo, hi ta sungula ku vona ntshikelelo wu ta hungutekaeka switirhisiwa swa mfumo leswi tshikeleriweke swinene. Ku pfilunganyeka ka matiko ya misava ka leswaku ku pasisiwa ka Nawumbisi lowu swi ta pfuxeta swilo hinkwaswo hi xinkadyana swa onha swinene. Mphakelo wa nkarhinyana wu le rivaleni leswaku ku tirhisiwa loku ku ta teka nkarhi na leswaku mimpfuxeto yi ta tirhisiwa hi swiphemuphemu.
10. Xiyimo xa mfumo hi mayelana na Swipimelo swa Timali
10.1. Khabinete yi khensa swipimelo swa timali nkarhi wa sweswi, leswi swi nga riki swoxe eAfrika-Dzonga, kambe leswi swi vangeke nkayivelo wa mpimanyeto wa mali ya lembe.. Khabinete yi tshikelerile leswaku magoza ya ku tirhana na mpimanyeto wa nkayivelo wa timali a wu fanelanga ku khumba hi ndlela yo biha eka mphakelo wa vukorhokeli.
10.2. Holobye wa Timali ku nga ri khale u ta humesa Swiletelo leswi andlalaka swi va erivaleni ku nga twisisani loku nga kongomisiwangiki loku humaka eka Papila ro Sivela ku Durha ka Swilo leri ri humesiweke hi siku ra 31 Mhawuri 2023. Ku engetela, tanihi xiphemu xa nkambisiso wa matirhelo ya a lembe ya ndzima eka swirhangana swa matirhiselo leswi twananiweke na Vaholobye, Phuresidente na Xandla xa Phuresidente va ta hlangana na Vaholobye hi un'weun'we ku tiyisisa leswaku malawulelo ya timali a ma hambukisi eka swirhangana leswi twananiweke.
B. Swiboho swa Khabinete
1. Pholisi hi mayelana na Nsivelo na Vutshunguri bya Mipfilungano ya Ntirhiso wa Swidzidziharisi.
1.1. Khabinete yi pasisile Pholisi hi mayelana na Nsivelo na Vutshunguri bya Mipfilungano ya Ntirhiso wa Swidzidziharisi, leyi yi nga na xikongomelo xa ku tirhanana tilevhele ta matirhiselo yo homboloka ya swidzidziharisi etikweni.
1.2. Pholisi leyi yi ta engetela ku nghenelela kun’wana kaya matirhiselo yo homboloka ya swidzidziharisi kp tanihi Kungukulu ra Swidzidziharisi ra Rixaka leri ri tirhisiweke ro sungula exikarhi ka 2013 na 2017. Yi ta tirhana na mavangwa lama kumekeke eka Nawu wa Nsivelo wa na Vutshunguri bya Matirhiselo yo Homboloka ya Swidzidziharisi.
1.3. Pholisi leyi yi ringanyeta minongonoko yo sivela mavabyi leyi simekiweke emigangeni leyi nga tirha kahle eka ku pfuna ku tirhana na mitlhontlhokulu leyi humaka eka matirhiselo yo homboloka ya swidzidziharisi.
1.4. Pholisi leyi yi ta kandziyisiwa eka webusayiti ya Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Vanhu ya www.dsd.gov.za.
2. Ku Tirhisiwa ka Nkwama wa Nkoka wa Vupfhumba
2.1. Khabinete yi nyikiwile vuxokoxoko byintshwa hi mayelana na ntwanano lowu fikeleriweke hi mayelana na ku tirhisiwa ka Nkwama wa Nkoka wa Vupfhumba (TEF) hikwalaho ka nandzu wa le khoto lowu mangariweke hi Afriforum (Nhlangano wo ka wu nga ri wa mfumo wa Afrika-Dzonga lowu langutanaka ngopfu na ku tsakela ka vantima ) na Solidarity(Vun’we).
2.2. Khabinete yi nyikiwile vuxokoxoko byintshwa hi mayelana na magoza lama tekiweke ku tirhisa ntwanano wo lulamisa na ku cinca eka TEF yi khumbekile hikwalaho ka ntwanano wo lulamisa.
2.3. Hikokwalaho, TEF yi ta tirhisiwa hi ku fambisana na swikongomelo swa Khodi ya Sekithara ya Vupfhumba leyi nga kona ya mpimohansi wa 30% ya vun'wini bya vantima ematshan'wini ya 51% ya swikongomelo swa TEF leyi ringanyetiweke emasungulweni.
2.4. Khabinete yi seketerile ku tirhisiwa ka TEF.
C. Milawumbisi
1. Mpfapfarhuto wa Nawumbisi wa Khomixini ya Vukorhokeli bya Mfumo (PSC)
1.1. Khabinete yi pasisile ku rhumeriwa ka Nawumbisi wa Khomixini ya Vukorhokeli bya Mfumo ePalamende, lowu hundzuluxaka Nawu wa PSC, wa No. 46 wa 1997.
1.2. Mihundzuluxo leyi yi ta kotisa PSC ku tirha tanihi huvo ya vumbiwa lebyi tiyimelaka na ku va lebyi nga voyameliki etlhelo hi xikongomelo xa ku antswisa matirhelo ya yona ya kahle na matirhelo yo hatlisa endzeni ka vukorhokeli bya mfumo.
1.3. Nawumbisi lowu wu tlhela wu ndlandlamukisa xilerisox xa PSC eka timasipala na mavandla ya mfumo na ku nyika rimba ra nawu ra ntirho wo langutawa PSC eka ku tirhisiwa ka Rimba ra Rixaka hi mayelana na ku Endliwa ka Xiphurofexinali ka Sekithara ya Mfumo.
2. Mpfapfarhuto wa Nawumbisi wa Nhluvukiso wa Vufuwi bya swa le Matini
2.1. Khabinete yi pasisile nkandziyiso wa Mpfampfarhuto wa Nawumbisi wa Nhluvukiso wa Vufuwi bya swa le Matini leswaku vaaki va nyika mavonelo. Xikongomelo xa Nawumbisi lowu i ku:
- -kondletela nhluvukiso wa sekithara ya Vufuwi bya swa le Matini leyi nga na vutihlamuleri eka vuhoxaxandla bya nkoka eka nsirhelelo wa swakudya na nhluvukiso wa ikhonomi etikweni,
- -nseketelo wa vutekaxiave lowukulu wa mabindzu lamatsongo, ngopfungopfu lama nga ehansi ka vun'wini bya vavasati na vantshwa; na
- -kondletela ncinco wa sekithara ya vufuwi bya swa le matini.
3. Mpfapfarhuto wa Nawumbisi wa Mabindzu ya Mfumo ya Rixaka
3.1. Khabinete yi pasisile nkandziyiso wa Mpfapfarhuto wa Nawumbisi wa Mabindzu ya Mfumo leswaku vaaki va nyika mavonelo.
3.2. Mpfampfarhuto wa Nawumbisi wu ringanyeta:
3.2.1. ku tiyisiwa ka vukhomaxiave bya Tiko eka mabindzu ya maqhinga lama nga ehansi ka vun'wini bya mfumo
3.2.2. Ku tumbuluxiwa ka Asset Management SOC Ltd (Vulawuri bya Nhundzu ya Tiko) tanihi khamphani yo khomela ya vukhomaxiave bya tiko bya tiSOE ta maqhinga, ku ri na mfumo tanihi mukhomaxiave a ri yexe
4. ku Herisiwa ka Nawumbisi wa Vuhahisi bya Afrika-Dzonga
4.1. Khabinete yi pasisile nkandziyiso i wa ku Herisiwa ka Nawumbisi wa Vuhahisi bya Afrika-Dzonga leswaku vaaki va nyika mavonelo.
4.2. ku Herisiwa ka Nawu wa Vuhahisi bya Afrika-Dzonga wu na xikongomelo xa ku humelerisa ku cinca ka mfumo ku va wu nga ha ri mukhomaxiavenkulu wa Vuhahisi bya Afrika-Dzonga.
4.3. ku Herisiwa ka Nawu wa Vuhahisi bya Afrika-Dzonga a wu cinci ku ya emahlweni ka vukona bya bindzu ra khamphani ehansi ka Nawu wa Tikhamphani; na
4.4. Timfanelo leti khomanisiweke eka miavelo ya mfumo eka Vuhahisi bya Afrika-Dzonga ti ta tirhisiwa hi muyimeri ya mukhomaxiave loyi a hlawuriweke hi ku yimela Tiko.
D. Ku thoriwa ka vanhu
Ku thoriwa hinkwako ku fanele ku landzelela vutiyisisi bya minthwaso na mpfumelelo lowu faneleke.
Ku thoriwa ka Swirho swa Bodo swa Bodo ya le Xikarhi ya Mati ya Vaal
1.1. Tat Makhosini Solomon Msibi (Mutshamaxitulu);
1.2. Tat Lungile Right Bomela (Xandla xa Mutshamaxitulu);
1.3. Tat Luvuyo Xola Ntoyi;
1.4. Man Elizabeth Cornelia Rockman;
1.5. Man Ntikila Sandlana
1.6. Tat Andrew Modisaotsile Rantho;
1.7. Tat Desmond Solomon Ezekiel Fransman;
1.8. Man Matshego Gail Mercy Jele;
1.9. Man Boipelo Felicity Nakedi;
1.10. Man Tshepiso Doreen Segoe-Backward; na
1.11. Tat Thabo Moses Manyoni
2. Ku thoriwa ka Swirho swa Bodo swa Umngeni - Bodo ya Mati ya Uthukela
2.1. Gqweta Vusi Khuzwayo (Mutshamaxitulu)
2.2. Man Nothando Nonkululeko Mkhize
2.3. Man Senamile Masango
2.4. Man Sylvia Thandazile Mhlongo
2.5. Man Hlengiwe Mvubu
2.6. Tat Khanyisani Stanley Shandu
2.7. Tat Lavandran Nanda Gopaul
2.8. Tat Sibusiso Wycliff Mkhize
2.9. Tat Kwazikwenkosi Innocent Mshengu;
2.10. Man Diana Gloria Hoorzuk;
2.11. Tat Cornish James Timothy; na
2.12. Tat Sipho Maxwell Mtolo
3. Ku thoriwa ka Swirho swa Bodo swa Bodo ya Mati ya Overberg
3.1 Tat Razeen Benjamin (ku thoriwa hi vuntshwa na Mutshamaxitulu);
3.2 Man Siphiwe Doris Mayinga (ku thoriwa hi vuntshwa na Xandla xa Mutshamaxitulu);
3.3 Tat David Lefutso (ku thoriwa hi vuntshwa);
3.4 Dok Nandipha Daphne Siwahla-Madiba (ku thoriwa hi vuntshwa);
3.5 Phrf Gregory Jerome Davids (ku thoriwa hi vuntshwa);
3.6 Man Monica Auphry Malunga
3.7 Man Nalini Singh-Maharaj
3.8 Dok Thavamoney Kelly
3.9 Tat Bongani Evidence Mnisi
3.10 Tat Louis Oudsthoorn, na
3.11 Tat Dirk van Papendorp
4. Ku thoriwa hi vuntshwa swirho leswi nga riki Xiphemu xa Vurhangeri eka bodo ya Vandla ra Vutivi bya Maxelo ra Rixaka ra Afrika-Dzonga ku ringana nkarhi wa ntlhanu wa malembe
4.1. Dok Precious Gugulethu Motshwene;
4.2. Phrf Andrew Cedric Buffler;
4.3. Phrf Lorna Benita Holtman;
4.4. Man Senamile Masango;
4.5. Man Sarah Natalia Prins;
4.6. Dok James Tshilongo;
4.7. Dok Wynand Louw;
4.8. Dok Alufelwi Maxwell Tshavhungwe; na
4.9. Man Babalwa Songongo;
5. Ku thoriwa ka Swirho swa Bodo ya Mpfumelelo wa Xikambelo (PEB)
5.1. Man Thandiwe Khumalo (ku thoriwa hi vuntshwa);
5.2. Tat Paul Sibisi (ku thoriwa vuntshwa);
5.3. Man Shanaaz Mohamed (ku thoriwa vuntshwa);
5.4. Tat Johnny Fiandeiro (ku thoriwa vuntshwa);
5.5. Dok Magdalena Kleyn; na
5.6. Man C. Mathoto Masetla-Mafa;
6. Ku thoriwa ka Vafambisi lava nga riki Xiphemu xa Vurhangeri eka Bodo ya Nkwama wa Tinghozi ta le Magondzweni ku ringana malembe manharhu.
6.1. Man Lorrain Francois (ku thoriwa hi vuntshwa na Mutshamaxitulu);
6.2. Dok Nomonde Buyiswa Mabuya-Moloete (ku thoriwa hi vuntshwa tlhelo Mutshamaxitulu);
6.3. Gqweta Nontuthuzelo Njeza;
6.4. Tat Moses Nyama;
6.5. Tat Thulani Samuel Tshabalala (ku thoriwa hi vuntshwa);
6.6. Tat Simphiwe Blose (ku thoriwa hi vuntshwa);
6.7. Tat Pamela Bongeka Mathebula;
6.8. Tat Duke William Mathebula;
6.9. Man Tinyiko Mhlari;
6.10. Dok Pholile Dladla;
6.11. Tat Kwena Cuthbert Komape na
6.12. Man Bongiwe B. Khumalo
E. Swiendlekalo leswi Taka
1 Siku ra Ndzhaka na Ndhavuko
1.1 Xiendlekokulu xa nan'waka xa Siku ra Ndzhaka na Ndhavuko xi ta khomeriwa erivaleni ra mitlangu ePrinces Magogo Kwa-Mashu, eKwaZulu-Natal hi siku ra 24 Ndzati 2023 naswona Khabinete yi kombele vanhu va Afrika-Dzonga hinkwavo ku hi joyina loko hi tlangela ndzhaka na ndhavuko wa hina leyo fuwa.
2 Nhlangano ya Mani na Mani ya Matiko lama Hlanganeke 78
2.1 Afrika-Dzonga yi ta teka xiave eka nhlengeletano ya vu 78 ya Nhlangano ya Mani na Mani ya Matiko lama Hlanganeke eka Matiko lama Hlanganeke ku suka 18 ku fika 26 Ndzati 2023 ehansi ka nhlokomhaka: “Ku aka hi vuntshwa ntshembano na ku pfuxeta vun’we bya misava hinkwayo: Ku hatlisisa goza hi mayelana na Ajenda ya 2030 na Swikongomelokulu swa yona swa Nhluvukiso leswi Yisekaka Emahlweni eka kurhula, ku humelela, nhluvuko na vuyisekamahlweni eka hinkwavo.”
3. Vhiki ra vu-9 ra Vuinjhiniyara bya le Afrika bya UNESCO na nhlengeletano ya vu-7 ya Vuinjhiniyara ya le Afrika ya UNESCO
3.1 Afrika-Dzonga exikarhi ka Khansele ya Vuinjhiniyara ya Afrika-Dzonga na Ndzawulo ya Mitirho ya Mfumo na Switirhisiwa yi ta rhurhela Vhiki ra vu-9 ra Vuinjhiniyara bya le Afrika bya UNESCO na Nhlengeletano ya vu-7 ya Vuinjhiniyara ya le Afrika ya UNESCO hi siku ra 25-28 Ndzati 2023 ePitori.
4. Nhlengeletano wa Mitlangu ya Swikolo wa Afrika-Dzonga
Ndzawulo ya Vutshila, Mitlangu na Ndhavuko yi ta khoma Nhlengeletano wa Mitlangu ya Swikolo ya Rixaka eHodela ya Birchwood eJoni hi siku ra 14-15 Ndzati 2023. Mitlangu ya swikolo i masungulo ya nhluvukiso wa mitlangu na ku nghenelela ka mfumo ku pfuxeta mitlangu ya swikolo eAfrika-Dzonga.
5. Nsimeko wa Vulawuri bya Malawulelo ya Mindzilekano
5.1 Nsimeko wa Vulawuri bya Malawulelo ya Mindzilekano wa 2023 byi vile kona hi siku ra 1 Dzivamisoko 2023 tanihi vandla ra mfumo ra xedulu ya 3(A) leri tilawulaka 3(A) leri tirhaka tanihi vulawuri bya nsindziso wa nawu bya vunharhu eAfrika-Dzonga naswona byi ta simekiwa hi siku ra ti 5 Nhlangula 2023.
6. Nawu wa Swivandlanene swa ku Kula ka Afrika (AGOA)
6.1 Afrika-Dzonga yi ta rhurhela foramu ya AGOA hi siku ra 2 - 4 Hukuri 2023. Foramu leyi yi ta kanela timhaka ta mabindzu exikarhi ka United States ya America na Matiko ya Afrika lama pfumeleriwaka.
F. Marungula
1. Ha mi hoyozela
Khabinete yi hundzisela vuhoyozeri bya yona na ku navelela leswinene eka :
1.1 Springboks - eka ku tlakusa mujeko wa Afrika-Dzonga ehenhla na ku endla tiko ri tinyungubyisa hi ku hlula eka ntlangu wo pfula loko va hlangana na Scotland eka Khapi ya Misava ya Ntlango wa Rugby ya 2023.
1.2 Tariq Moosa na vatirhi va le ka Chicano Customs lava va akeke bindzu ra BMW E9 2800 CS leyi thyiweke Nkabi, leyi hluleke ku tlula 6000 mimovha ya kahle swinene ya Yuropa eka nkombiso wa Slammed UK eBirmingham.
1.3 Van'watisayense va Vavasati va le Afrika-Dzonga lava hakeriweke eka ntirho wa kahle swinene eka xiphemu xa 2023 xa Vavasati va Afrika-Dzonga eka Masagwadi ya Sayense (SAWiSA) lowu wu rhurheriweke hi Holobye wa Dyondzo ya le Henhla, Sayense na Vutumbuluxi, Dok Blade Nzimande. Khabinete yi hoyozele vahluri lava landzelaka:
- Valavisisi va Vavasati vo Tiveka Swinene: Tidyondzo ta Ximunhu na Tisayense ta Vanhu
- Phrf. Catherine Ward
- Valavisisi va Vavasati Vantshwa vo Tiveka Swinene: Tidyondzo ta Ximunhu na Tisayense ta Vanhu
- Phrf. Anastacia Mamabolo
- Valavisisi va Vavasati vo Tiveka Swinene: Tisayense ta Ntumbuluko na Tisayense ta Vuinjhiniyara
- Phrf. Janine Barbara Adams
- Valavisisi va Vavasati Vantshwa vo Tiveka Swinene: Tisayense ta Ntumbuluko na Tisayense ta Vuinjhiniyara
- Phrf. Usisipho Feleni
- Wansati wa Muntshwa wo Tiveka Swinene: Sagwadi ro Hlawuleka
- Dok Tiisetso Elizabeth Lephoto
- Wansati wa Muntshwa wo Tiveka Swinene: Sagwadi ro Hlawuleka
- Dok Patience Thenjiwe Mthunzi-Kufa
- Vunakulobye bya DSI Ndoni Mchunu: Msagwadi ya Masitasi
- Man Nyeleti Precious Mabaso
- Man Modjadji Rebecca Letsoalo
- Man Gizelle Roque van Niekerk
- DSI-Ndoni Mcunu: Masagwadi ya Vudokodela
- Man Munira Hoosain
- Man Aletta Susanna Elizabeth Nortje
- Man Boitumelo Makgabutlane
- Man Thendo Gertie Makhado
- Man Bambesiwe Mbesi May
- Man Carla Dodd
- Man Ramakgahlela Betty Sebati
- Man Lusani Mamushiane
2. Michavelelo
Khabinete yi hundziserile michavelelo eka ndyangu na vanghana va:
- Tiko na vanhu va Morocco endzhaku ka n'wari lowo onhetela lowu wu koxeke magidi ya vutomi na ku vaviseka ka van'wana vo tala.
- Mfumo na vanhu va Libya endzhaku ka mikhukhulo leyo onhetela leyi yi koxeke magidi ya vutomi.
- N'wabindzu wa xivono, muhanani na musunguri wa Pick ‘n Pay, Raymond Ackerman (92), loyi a tshembeke eka xivono xa Afrika-Dzonga yo antswa na ku dyondzisa ntirho na ku hlohlotela vanhu va ntsandzavahlayi evuton'wini byakwe hinkwabyo. Hi tlhelo a ri Xirho xo Xiximeka xa Ntlawa wa Boabab.
- Hosana Mangosuthu Buthelezi (95), Musunguri tlhelo Phuresidente wa Nkarhi Hinkwawo wa Inkatha Freedom Party tlhelo Holobye wa Timhaka ta Xikaya wo sungula wa Afrika-Dzonga.
- Mulweri wo ka a nga karhali wa timfanelo ta ximunhu na ntshunxeko, Man Amy Rietstein Thornton (91), loyi a tlangeke xiave xo hlohlotela eka nseketelo wa ku tengisiwa hikokwalaho ko xenga tiko hi 1956, tanihi museketeri wa UDF na ku vuya ka lava balekeleke evuchavelawhawha eAfrika-Dzonga.
- Mulwelantshunxeko wo xiximeka, mulwela-vutomi na khale ka Muyimelatiko Tat Zeph Makgetla (78), loyi a nyiketeleke vutomi byakwe ku tirhela vanhu va Afrika-Dzonga.
- Khale ka muhleri wa Business Day Jim Jones, (81), loyi a tlangeke xiave xa nkoka swonghasi eka ku vumba mbulavulo wa vaaki hi nkarhi wa ku cincela eka xidemokirasi.
Swivutiso:
Man Nomonde Mnukwa – Muvulavuleri wo Khomela wa Mfumo
Selifoni: 083 653 7485
