A. Merero ye bohlokwa seemong sa bjale
1. Tshedimošo ya Moragorago ka ga Bolwetši bja Coronavirus (COVID-19)
1.1. Kabinete e amogela go theoga ga palo ya batho bao ba tiišeditšwego gore ba fetetšwe ke COVID-19 mo dibekeng tše mmalwa tše di fetilego le dipalopalo tšeo di kaonafalago tša batho bao ba folago tšeo di hlatlogetšego go 87%. Palo ya batho bao ba nyakago go amogelwa dipetlele le nyakego ya diteko tša COVID-19 le yona e theogetše fase.
1.2. Kabinete e leboga maAfrika Borwa ka moka ge ba ralokile tema ya bona go obamela dikiletšo tša go fokotša diphetetšo. Re reta boikgafo le go itima tše ntši ka bašomi ba tša maphelo ba diphrofešenale bao ba šomilego bjalo ka bao ba bego ba alafa balwetši go lwantšha baerase ye.
1.3. A re ageng go lebelo la ditaba tše di hlohleletšago re tšweleng pele go šoma mmogo go dira selo sa maleba ka fao go sa fetogego, go swana le go tlogela sekgoba magareng ga rena le batho ba bangwe, re apareng dimaseke ge re le bathong, re hlapeng diatla ka sesepa le meetse goba re šomišeng sanithaesa sa diatla sa go ba le alekhohole.
1.4. Kabinete e hlohleletša batho ka moka ka Afrika Borwa go taonelouta App ya go se lefelwe ya COVID Alert SA Application go Apple App Store goba go Google Play. Kgoro ya Maphelo e tsebagaditše app ye bjalo ka setlabelo se sengwe sa go lemoša maAfrika Borwa ge e le gore ba kopane le motho yo a fetetšwego ke COVID-19. App ye e maatlafatša ntwa ya setšhaba sa rena kgahlanong le go phatlalatšwa ga baerase ye.
1.5. Kabinete e dumeletše gape katološo ya seemo sa bosetšhaba sa masetlapelo go fihla ka la 15 Diphalane 2020 go latela Karolo ya 27(5)(c) ya Molao wa Taolo ya Masetlapelo wa 2002 (wa 57 wa 2002). Se ke go tšwela pele go phethagatša melawana yeo e tšwelago pele go šoma ka nepo ya go laola go phatlalatšwa ga diphetetšo tša COVID-19.
2. Dikgaruru tša Bong (GBV)
2.1. Bošoro bja GBV bo tšwela pele go hlasela setšhaba sa rena ka ditlaišo tša dikgaruru tšeo di sa amogelegego le dipolao tša basadi. Batšwasehlabelo ba nako ye e sa tšwago go feta ba ditiro tše tša bosenyi bjo bošoro ba akaretša moraloki wa diterama Thandeka Mdeliswa (34) yo a thuntšhitšwego ka ntlong ya gabo ka Evander, Mpumalanga le mosadi wa mengwaga ye 28 yo a bolailwego ke monna wa gagwe ge a be a bega molato wa tlaišo ya ka lapeng ka Setešeng sa Maphodisa sa Madeira ka Kapa Bohlabela. Kabinete e ipiletša gore toka e phethagatšwe go bosenyi bjo le go bjo bongwe bjo bo begilwego.
2.2. Kabinete e dumeletše melao ye meraro mo nakong ye e sa tšwago go feta ka nepo ya go maatlafatša ntwa kgahlanong le GBV. Ke Molaokakanywaphetošwa wa Dikgaruru tša ka Malapeng; Molaokakanywaphetošwa wa Bosenyi le Merero ye e Amanago le Ona wa 2020; le Molaokakanywaphetošwa wa Molao wa Bosenyi (wa Melato ya Thobalano le Merero ye e Amanago le Ona) wa 2020. Melao ye e tsenya letsogo go netefatšeng gore go ba le tšhireletšo ye e šomago gabotse le ya go hloka mathata ya batšwasehlabelo ba dikgaruru tša ka malapeng le ba GBV.
3. Papatšo ya Clicks
3.1. Kabinete e tshwenyegile kudu ke papatšo ye e kwešago bohloko kudu yeo e phatlaladitšwego wepsaeteng ya Clicks , yeo go bolela nnete e hlohlilego maikutlo a setšhaba ao a šorofetšego. Kabinete e bona papatšo ye e rogaka basadi ba bathobaso ebile e na le semorafe.
3.2. Moriri wa bathobaso o fetogile taba ya ngangišano ye kgolo ya dipolotiki le bjalo ka mothopo wa kgethologanyo ye e se nago le toka mo historing ya rena ye e sa tšwago go feta. Histori ya setšhaba sa rena e tletše ka melao ye e sa nyakegego le ditlwaedi tša setšhaba tšeo di swantšhago ‘boso’ le dibopego tšeo di amanago le bjona – go fa mohlala, letlalo le leso, moriri wa dithoro le wa go raragana – bjalo ka taetšo ya maemo a fase setšhabeng.
3.3. Ka fao re amogela magato a ka pela a phošollo ao a tšerwego ke Clicks. Magato a a akaretša boikgafo bja go šomišana le mmušo go tšwetša pele ditšweletšwa tša ka nageng ka mabenkeleng a yona le go dirišana le baabi ba yona ka moka go tšwetša pele metheo ya molaotheo ka ge e ukangwe ka gare ga Molaotheo wa Repabliki ya Afrika Borwa wa 1996. Gape e tla tsenya tirišong lenaneo la tlhahlo ya bolaodi le bašomi leo le ba rutago ka go akaretšago batho ka moka le ka go fapafapana ga bona.
3.4. Kabinete e ipiletša go ditheo tša papatšo tša Clicks le tša mabenkele a mangwe go tsenya tirišong mananeo ao a bonalago ao a tšwetšago pele le go šireletša ditokelo tša botho, le go tšweletša temošo ka ga ditaba tša go se nyakege tša semorafe, tša tlhokego ya tekatekano le tša kgethologanyo.
3.5. Mafapha ka moka a setšhaba sa rena a swanetše go thekga ditirišano magareng ga dikgoro tša mmušo le dihlongwa tše di Thekgago Temokrasi go tsenya tirišong masolo a thuto a twantšho ya semorafe le twantšho ya kgethologanyo.
3.6. Go dutše go le bjale, mmušo o gopotša maAfrika Borwa ka moka gore tokelo ya go bolela kgahlanong le tlhokego ya toka ka ntle le letšhogo la gore batho ba tla itefeletša e ukangwe ka gare ga Molaotheo wa rena. Le ge go le bjale, tokelo ya go tsenela ditšhupetšo e tla ka maikarabelo a go dira seo ka khutšo le ka ntle le go gataka ditokelo tša ba bangwe. Mmušo o kgalema ditiro tša tshenyo ya thoto mabenkeleng a Clicks. Ditiro tšeo di sego molaong di nyatša moya wa ditokelo tša botho wo o fetošitšego naga ye go tloga mola go bago le temokrasi.
3.7. Afrika Borwa e šomela go godiša ekonomi ebile e ka se kgone go itsenya kotsing ya gore go lobiwe mešomo ka lebaka la go tswalelwa ga dikgwebo. Go se obamele molao le tshenyo ya dithoto tša phraebete le tša setšhaba ga se tša swanela go tšwetšwa pele ka ge e se kgetho ya go ba le maikarabelo le ya kgatelopele ya go rarolla thulano.
4. Ekonomi
4.1. Go phuhlama kudu ga Palomoka ya Letseno la Ditšweletšwa tša ka Nageng ka Kotareng ya bobedi go ya go maemo ao a sego a ka a bonwa peleng ka 16,4% ao a beilwego go 51,2% ka ngwaga ka lebaka la COVID-19, go hlatloša kotsi ya go fihlelela kakanyo ya tšhomišo ya Ditekanyetšo tša Tlaleletšo ka koketšego ya -7.2% ka ngwaga wa 2020.
4.2. Se se tiišetša go ba maleba ga sephetho sa mmušo sa go phethagatša leano la pušetšosekeng ya ekonomi ka tšhoganetšo, ka go šomišana mmogo le badirišani ba rena ba setšhabeng gore ekonomi e be seemong sa kgolo ye kaone.
4.3. Leano le, leo le tlago laolwa ka mananeokgoparara, le tla akaretša gape phethagatšo ya peakanyoleswa ya mananeo ao a hlokegago kudu.
5. Lehu la Nathaniel Julius
5.1. Kabinete e tšweleditše mahloko a yona go ba lapa la bo Nathaniel Julius, mošemane wa mengwaga ye 16 yo go kwagalago gore o thuntšhitšwe le go bolawa ke bahlankedi ba maphodisa ka Eldorado Park.
5.2. Go golegwa ga bahlankedi ba maphodisa ba bararo ke Lekala leo le Ikemego la Dinyakišišo tša Ditiro tša Maphodisa (IPID) ka ga dipharomolato tša polao le go šitiša phethagatšo ya toka go tiišetša motheo wo bohlokwa wa gore ga go na motho yo a lego ka godimo ga molao.
5.3. Kabinete e ipiletša go setšhaba sa Eldorado Park go thuša IPID le go tšwela pele go šoma ka gare ga tshepedišo ya toka go bosenyi go netefatša gore toka e a phethagatšwa.
6. Pego ya Molekodipharephare wa Dipuku tša Ditšhelete (AG) ka ga go Reka Ditlabelo tša go Itšhireletša go COVID-19
6.1. Pego ye e sa tšwago go feta ya AG le yona e laeditše go se obamele melao le ditheransekešene tše di sego molaong ka ga mananeo a a kimollo go COVID-19 ao a tsebagaditšwego ke mmušo ka nepo ya go imola batho go kgatelelo ya ekonomi le go thibela go phatlalatšwa ga baerase.
6.2. Dikutollo tše di tla fiwa Lekala la Fusion la ditheo tše ntši leo le filwego mošomo wa go nyakišiša bomenetša le boradia bjo bo amanago le COVID-19. Dikutollo tše di akaretša go hlatloša ditheko, go kgopela kimollo ka bašomi ba mmušo yeo ba se nago le maswanedi a go e hwetša, kgonagalo ya bomenetša le tshela melawana le melaotshepetšo ya mabapi le taolo ya kabo ya ditirelo.
6.3. Kabinete e bušeletša sepetho sa yona sa gore e tlo tšwela pele go šala morago batho bao ba šomišitšego ditšhelete bošaedi go sa kgathale gore ke bomang. Go se latele molao fao go utollotšwego ke setšhaba ka tshedimošo yeo e phatlaladitšwego wepsaeteng ya Kgoro ya Ditšhelete ya Bosetšhaba ya (www.treasury.gov.za) go tla nyakišišwa ke dikgoro tša maleba.
B. Dipheto tša Kabinete
1. Ditsenogare tša Bosetšhaba ka ga Phetogo ya Tlelaemete
1.1. Kabinete e dumeletše go hlongwa ga Khomišene ya Mopresidente ya Kgokaganyo mabapi le Phetogo ya Tlelaemete. Se ke go sepelelana le Tumelelano ya Tlhako ya Seboka sa Mešomo sa Mopresidente yeo e saennwego ka nakong ya Seboka sa Mešomo sa Mopresidente sa 2018. Khomišene ye e tla kgokaganya phetošo ye e nago le toka ya naga ya rena go ya go ekonomi ya tlelaemete yeo e nago le khapone ya fase le ekonomi le setšhaba tšeo di nago le kgotlelelo mo ngwageng wa 2050.
1.2. Setheo se se tla emelwa ke mmušo, badirišani ba setšhabeng, setšhaba ka kakaretšo gammogo le ditsebi tša go tšwa go dirutegi le dihlongwa tša dinyakišišo. Afrika Borwa ke ye nngwe ya dinaga tšeo di saenetšego Kwano ka ga Phetogo ya Tlelaemete ya Mokgatlo wa Dinagakopano (UNFCCC).
1.3. Kabinete e dumeletše gape go romelwa ga Leanotlhabollo la Tšweletšo ya Meši ya Fase (LED) la naga ye go Bongwaledi bja UNFCCC. Leano le la LED le tla tšwetša pele melawana ya bosetšhaba ya mabapi le phetogo ya tlelaemete le tlhabollo ka tsela ye e kgokagantšwego kudu ya tirišano le ya togamaano. Le fana ka magato a kimollo ao a lebeletšego kudu makala a bohlokwa a ekonomi, e lego la Enetši; Intasteri; Temo, Kagodithokgwa le Tšhomišo ya Naga; le la Ditlakala.
2. Leano la Bosetšhaba la Taolo ya Ditlakala (NWMS) la 2020
2.1. Kabinete e dumeletše NWMS ya 2020 go tšeela legato NWMS ya 2011. Leano la taolo ya ditlakala le tsenya tirišong ditlhagišo tša Molao wa Bosetšhaba wa Taolo ya Tikologo le Ditlakala wa 2008 (Molao wa 59 wa 2008). O laola lenaneo la tšhireletšo ya tikologo. O sepediša kgolo ya ekonomi ya go ya go ile yeo e nago le segwera go tikologo yeo e nago le dikokwanenepišo tše tharo – go fokotša ditlakala, ditirelo tše di šomago gabotse tša go ya go ile, le temošo ka ga go tšholla ditlakala le go obamela melao mabapi le ditlakala.
3. Dikholetšhe tša temo
3.1. Kabinete e dumeletše go hlongwa ga dikholetšhe tša temo bjalo ka mošomo wa Setheo sa Dikholetše tša Thuto ya Godingwana go latela Molao wa Thuto ya Godingwana 1997 (wa 101 wa 1997), ka ge o fetošitšwe.
3.2. Dikholetše tša thuto – tšeo mo lebakeng le di lego ka fase ga Kgoro ya Temo, Peakanyoleswa ya Naga le Tlhabollo ya Dinagamagae – di fana ka mananeo ao a sepelelanago le mangwalo a dithuto a thuto ya godimo ao a akaretšago tlhahlo ka ga mabokgoni le mananeo a go ithutela mešomo ya diatla. Go hudušwa ga dikholetšhe tše go ya go Kgoro ya Thuto le Tlhahlo tša Godingwana go tla dira gore di sepelelane le Molao wa Thuto ya Godingwana wa 1997 gomme se se tla kaonafatša pušo le taolo ya tšona.
4. Pego ya 2017/18 ka ga Lenaneo la Dinyakišišo le Tlhabollo (R&D) ka ga Diputseletšo tša Metšhelo
4.1. Kabinete e dumeletše go romelwa ga Pego ya Lenaneo la R&D ka ga Diputseletšo le Tlhabollo tša Metšhelo. Dinyakišišo tše di latišiša tšhomišo ya diputseletšo tšeo di fiwago dikhamphani ka nepo ya go tšwetša pele dinyakišišo le tlhabollo ka Makaleng a tšona. Lenaneo le la putseletšo le tsebagaditšwe la mathomo ka Dibatsela 2006. Go ya ka pego ye, go thoma ka Dibatsela 2006 go fihla ka Dibokwane 2018, go dikhamphani tše 1 091 tšeo di dirlego dikgopelo tša thekgo ye, tše 902 di ile tša fiwa putseletšo ye ya motšhelo. Pego ye ka botlalo e ka fihlelelwa ge e šetše e hlagišitšwe ka Palamenteng.
5. Sethalwa sa Sengwalwa sa Ditherišano ka ga Tlhako ya Melawana ya Ditirelo tša Diteng tša Medumo le tša Diswantšho
5.1. Kabinete e dumeletše gore kgatišo ya Sethalwa sa Sengwalwa sa Ditherišano ka ga Tlhako ya Melawana ya Ditirelo tša Diteng tša Medumo le tša Diswantšho: Nepo ye Mpsha ya Afrika Borwa ya 2020, go rerišanwe ka yona le gore setšhaba se fe ditshwaotshwao ka yona.
5.2. Sengwalwa sa Ditherišano, gareng ga tše dingwe, se šišinya melawana ye meswa le diphetošo tša melaotshepetšo le ditšhišinyo tšeo di ikemišeditšego go bea leswa makala a dikgašo tša medumo le tša diswantšho go fihlelela kgolo le go tšwetša pele peeletšo.
6. Phetošo ya Mafelo a tša Bohwa
6.1. Kabinete e sedimošitšwe ka ga kgatelopele ye e dirilwego ke sehlophatšhomo sa ditherišano seo se etilwego pele ke Kgoro ya Dipapadi, Bokgabo le Setšo ka ga phetošo ya mafelo a bohwa. Sehlopha se se be se tlile go boledišana ka ga seemo sa bjale sa tša bohwa, le ka fao Kabinete e arabelago metheo ya histori le ye bohlokwa ya Molaotheo wa rena.
6.2. Sehlopha se se dira ditšhišinyo ka ga dihlwadieme/dimonyumente tšeo di swanetšego go thekga metheo ya temokrasi ye mpsha ya Afrika Borwa. Se šišinya go hudušwa ga dihlwadieme tše dingwe tša kgale go ya dirapeng tša merero ye itšego tšeo di tlago hlongwa go ralala le naga. Tekodišišo ka botlalo ya dihlwadieme tše, ya maswao le dimonyumente e tla dirwa gomme dipoelo di tla hlahla go kgethwa ga dirapa tša setšo tša kago ya setšhaba tšeo di šišintšwego.
6.3. Kabinete e thekga tshepedišo ye, yeo e tlago tsenya letsogo go kago ya setšhaba le go netefatša gore mafelo a setšhaba a laetša metheo ya molaotheo ya seemo sa temokrasi ya ka morago ga nako ya bokoloniale le kgethologanyo. Dirapa tša setšo tša kago ya setšhaba di tla huduša dilo ka moka tša kgale tšeo di laetšago bokgabo bja tša bokoloniale le kgethologanyo go meloko ya ka moso.
C. Melaetša
1. Ditebogišo
Kabinete e iša ditebogišo tša yona le go lakaletša mahlatse go:
1.1. Molaodipharephare wa peleng (DG) ka Kantorong ya Mopresidente le Mongwaledi wa Kabinete, Ngaka Cassius Lubisi, ge a tlogela Tirelo ya Setšhaba a rola modiro ka lebaka la bogolo ka morago ga ge a šomile bjalo ka mohlankedi wa setšhaba yo a bego e le mohlala setšhabeng ka Kantorong ya Mopresidente le ka Mmušong wa Profense ya KwaZulu-Natal. Ngaka Lubisi o tlogela mašaledi a gagwe a tirelo ya go ba le maitshwaro a mabotse, a sephrofešenale le a go ba le kgotlelelo go batho ba Afrika Borwa.
1.2. DG ya peleng ya Kgoro ya Maphelo Ngaka Precious Matsoso, ge a thwetšwe bjalo ka leloko la phanene ka go Phanele ye e Ikemego ya Boitokišetšo le Phetolo ya Leuba ya Mokgatlo wa Maphelo wa Lefase.
2. Mahloko
Kabinete e romela mahloko go:
2.1. ba lapa le bagwera ba sereti seo se tumilego le molwelatokologo wa dipolotiki Morena Achmat Dangor yo a šomišitšego bokgoni bja gagwe bja go ngwala go bea nyanyeng tlhokego ya toka ya mmušo wa kgethologanyo le go ntšha maikutlo a batho bao ba sa kgonego go ipolelela.
2.2. ba lapa, bagwera le bašomimmogo ba Mohumagadi Nyameka Goniwe, Sepikara sa Masepala wa Inxuba Yethemba ka Kapa Bohlabela yo gape e bego e le mohlologadi wa Molwelatokologo, Tate Matthew Goniwe.
2.3. ba lapa le bagwera ba Setšenepharephare yo a rotšego Modiro wa Lebotho la Mašole a Tšhireletšo la Afrika Borwa, Moleftenentepharepharte Vejay Ramlakan, yo le yena a tsentšego letsogo go tokologo ya maAfrika Borwa ka moka.
2.4. ba lapa le bagwera ba Morena Petrus Meyer, yo a tsebegago ka leina la Oom Piet, wa Kapa Bodikela, le Motseta Kgoši Mohlamme Piet Mathebe le Morena David Mbulaheni Malada wa Limpopo. MaAfrika Borwa a ao a hlomphegago a ile a neela maphelo a bona go ntwa ya go lwela tokologo le temokrasi ka Afrika Borwa.
2.5. ba lapa le bagwera ba molweladitokelo tša botho Moatbokheiti George Bizos, yo a hlokofetšego a na le mengwaga ye 92. E be e le mogale wa ntwa kgahlanong le kgethologanyo ka Afrika Borwa. Moatbokheiti Bizos o šomile bjalo ka moeletši wa tša molao wa Nelson Mandela mengwga ye mentši ebile o bile yo mongwe wa maloko a phalele ya boramolao bao ba bego ba emetše basekišwa ka Tshekong ya Rivonia.
E be e le ramolao wa ditokelo tša botho ebile e le yo mongwe wa bao ba hlomilego Senthara ya Methopo ya tša Molao, e lego mokgatlo wa ditokelo tša botho.
D. Bao ba Thwetšwego Mešomong
Batho ka moka bao ba thwetšwego mešomong mangwalo a bona a dithuto a tla tiišetšwa le go netefaletšwa ka maleba.
1. Moleftenentepharephare Tebello Constance Mosikili bjalo ka Motlatšahlogo ya Bosetšhaba wa Lekala la Dinyakišišo tša Bosenyi bjo bo Beilwego pele.
2. Morena Trevor Rammitiwa bjalo ka Mohlankedimogolophethiši wa Sehlongwa sa Bosetšhaba sa Sehlongwa sa Kgašo ya Elektroniki sa Afrika Borwa.
Dipotšišo:
Mohumagadi Phumla Williams – Seboleledi sa Kabinete
Mogala: 083 501 0139
