Intetho kamongameli u-Cyril Ramaphosa ngendlela Umzantsi Afrika osabela ngayo kubhubhane wentsholongwane i-Corona

Intetho kamongameli u-Cyril Ramaphosa ngendlela Umzantsi Afrika osabela ngayo kubhubhane wentsholongwane i-Corona Kwizakhiwo zomdibaniso, eTshwane Ngomhla wama-24 kucanzibe wowama-2020

Bantu bakuthi, Molweni, Riperile, Dumelang, Sanibonani, Ndi madekwana, Gooienaand, Good evening.

Sekuziveki ezili-10 ngqo ukususela sathi sabhengeza isimo sentlekele yesizwe yokusabela kubhubhane wentsholongwane i-corona.

Ukususela ngoko, siye safezekisa amanyathelo angqongqo nangazange abakho ngaphambili – kuquka nokuvaleleka phantsi kwemiqathango ethile kwezwelonke – ukuthintela ukunwenwa kwale ntsholongwane.

Ndiyaxolisa ngokuthi la manyathelo anibeke phantsi kwenkxwaleko enkulu – ethintela ilungelo lenu lokuhamba ngokukhululekileyo, ukusebenza nize nifumane impiliso.

Ngenxa yala manyathelo besiwamisele – nokuzenza kwenu idini – sikwazile ukwehlisa isantya sezinga losuleleko nokuthintela imithombo yethu yezempilo ukuba ingoyisakali.

Sisebenzise eli xesha lokuvaleleka phantsi kwemiqathango ethile ukwakha indlela ebanzi yokusabela kwezempilo kawonke-wonke nokulungiselela inkqubo yethu yezempilo ukulungiselela ukugaleleka ngobuninzi kosuleleko okulindelekileyo.

Ngoku, njengokuba singena kwisigaba esilandelayo seenzame zethu zokulwa nentsholongwane i-corona, kwakhona iya kuba zizenzo zenu eziza kugqiba ngemakwenzeke ngesizwe sethu.

Njengomntu ngamnye, njengeentsapho, njengoluntu, nini abaza kuqinisekisa ukuba singena kumava entshabalalo ebuhlungu nathe amazwe amaninzi adlula kuwo, okanye singabasindisa abantu bakuthi, uluntu lwakuthi kunye noqoqosho kwezona mpembelelo zibuhlungu zalo bhubhane.

Siyayazi ukuba okona kuzikhusela kusebenza kakuhle kule ntsholongwane kukwa kokona kulula.

Ukuhlamba izandla rhoqo, ukunxiba isafonyo (imaski), ukugcina umgama omalunga ne-1.5 semitha phakathi kwakho nabanye abantu, ukuthintela ukuziphatha ebusweni ngezandla ezingahlanjwanga nokucoca umphezulu nomphandle esiwuphatha rhoqo.

Kungokuthobela ngenyameko nangokungaguqukiyo le mimiselo isisiseko okuza kusenza ukuba simoyise lo bhubhane.

Ngoku zingama-22 583 izehlo zentsholongwane i-corona eMzantsi Afrika.

Malunga nesiqingatha saba bantu sebechachile, mhlawumbi kungokuba iimpawu zabo bezingekho bukhali okanye kungenxa yenkathalelo abayifumene kwizibhedlele zethu.

Kulusizi, abantu abangama-429 baye basweleka.

Kwiintsapho zabo, izihlobo, noogxa babo, sivakalisa uvelwano olunzulu.

Ilahleko yenu yilahleko yethu.

Ngoku zizehlo ezingaphezulu kwe-11 000 zentsholongwane i-corona ezikhoyo kwilizwe lethu.

Kuzo, zizigulana ezingama-842 ezisesibhedlele ize ezi-128 kuzo zibe kwicandelo labagula kakhulu.

Inani labantu abosulelekileyo ngelingaphezulu kakhulu kunoku ukuba besingakhange simisele la manyathelo angqongqo wokuthintela siwathathileyo.

Kungenxa yoko sikwindawo engcono kakhulu kunendawo amanye amazwe aye kuyo kwesi sigaba kwinkqubela yesi sifo. 

Ngenxa yamanyathelo okuthintela angqongqo esiwathathileyo, sikwazile ukomeleza indlela yokusabela kwethu kwezempilo.

Njenganamhlanje, senze uvavanyo lwentsholongwane i-corona kubantu abangaphezulu kwama-580 000 nohlolo olungaphezulu kwezigidi ezi-12.

Bamalunga nama-60 000 abasebenzi bezempilo abahamba bengena indlu nendlu kweli lizwe jikelele bekhangela izehlo zentsholongwane i-corona ezingaba zikho.

Ekulungiseleleni ukwanda kosuleleko okulindelekileyo, zimalunga nama-20 000 iibhedi zesibhedlele esezilungiselelwe, nezisalungiselelwa ukulungela izehlo ze-COVID-19, kunye nezibhedlele ezingama-27 ezakhiwa kweli lizwe jikelele. Iqela lezi zibhedlele sele likulungele ukwamkela izigulana zentsholongwane i-corona.

Kwangaxesha-nye, sibe nayo imingeni eliqela, kuquka nokubonelelwa ngezixhobo zokuxilonga zezonyango ngenxa yokudingeka kwazo okukhulu kwihlabathi jikelele.

Oku kube negalelo kuvavanyo lwentsholongwane i-corona olulindelwa ixesha elide, nokuthe kona kwaba nempembelelo ebeka ichaphaza ekusebenzeni kakuhle kweenkqubo zethu.

Izinga nesantya sokusabela kwezempilo kawonke-wonke kule meko kaxakeka ibe yencomekayo, kodwa kusekuninzi kakhulu ekusafanele sikwenzile.

Besihleli sisazi kakade ukuba ukuvaleleka phantsi kwemiqathango ethile kuza kukulibazisa nje ukunwenwa kwale ntsholongwane, kodwa kungasoze kuyinqande ime. 

Kude kubekho ichiza, intsholongwane i-corona iseza kuqhubeka inwenwa kuluntu lwakuthi. Oku kuthetha ukuba kufuneka siqhele ukuphila nentsholongwane i-corona ixesha elide.

Kukho ilinge elikhulu kwihlabathi jikelele lokuvelisa ichiza, uMzantsi Afrika ayinxalenye yalo. 

Urhulumente uxhasa ekwaxhasa nange-mali iiprojekthi eziliqela zophando-nzulu, kuquka nesicwangciso sokuvelisa ichiza lentsholongwane i-corona lalapha ekhaya  nje ukuba abaviwa babekhona. Siza kusebenzisa izakhono, ubuchule, iziseko ezingundoqo kunye nemibutho ekushishino lwezamachiza ukuvelisa nokuhambise ichiza.

Siye saphikisana ukuba xa lithe ichiza laveliswa naphi na ehlabathini kufuneka lenziwe ukuba lifumaneke mahala nangokulinganayo kubemi bawo onke amazwe ehlabathini.

Njengokuthelekelela koosonzululwazi, usuleleko kwilizwe lethu ngoku luqalile ukunyuka ngamandla.

Isinye sesithathu sezehlo ezingqiniweyo zokunyuka sifumaniseke kule veki idlulileyo kuphela.

Kwaye kufanele silindele ukunyuka kwala manani nangaphezulu nangokukhawuleza kakhulu.

Kwakhiwe imifuziselo eyahlukeneyo ukuthelekelela indlela yokunyuka kwale ntsholongwane ize oko kuncede indlela esicwangcisa ngayo nokwenza uhlahlo-lwabiwo mali.

Le mifuziselo isixelela ngezinto ezimbini ezibalulekileyo. 

Okokuqala, kukuba lo bhubhane wentsholongwane i-corona eMzantsi Afrika uza kwenza kube mandundu ngakumbi phambi kokuba kube ngcono.

Okwesibini, nokona kubalulekileyo, isixelela ukuba ixesha, umlinganiselo kunye nempembelelo yalo bhubhane ixhomekeke kumanyathelo wethu siluluntu futhi nokuziphatha kwethu umntu ngamnye.

Ngokulandela amanyathelo okhuselo asisiseko, singanciphisa inani losuleleko ngokufanayo nenani lokusweleka.

Ukugqibelisa kwam ukuthetha nesizwe, ndathi siza kuqhubeka nenkqubo yokufakana imilomo ukukhokela amanyathelo ekufuneka siwathathile.

Ukususela ngoko, siye sadibana neenkokheli zemibutho yezopolitiko ezimelweyo ePalamente kunye nabezoshishino, imibutho yezabasebenzi kunye neyoluntu.

Siye sahlangana neeNkulumbuso, oosodolophu, abameli boMbutho wooRhulumente baseKhaya baseMzantsi Afrika (i-SALGA), iinkokheli zezemveli kunye nabameli bezenkolo.

Njengoko sasenzile ekuqaleni kwale ntlekele, siye safuna neengcebiso zeKomiti yeeNgcebiso yabaPhathiswa nge-COVID-19, eliqela loosonzululwazi abakwizinga eliphezulu ngamabakala ezemfundo, abahloniphekileyo nabanamava, abezonyango, iingcali kulawulo lweenyhikitya yezifo ezosulelayo neengcaphephe kwezonyango lukawonke-wonke.  

Siwubulela kakhulu umsebenzi eliwenzileyo nelisaqhubekayo ukuwenza ukuqinisekisa ukuba ukusabela kwethu kuxhaswa bobona bungqina bezenzululwazwi bungcono bukhoyo.

Siyazibulela iimbono zoosonzululwazi ezahlukeneyo nezithi maxa wambi  zikhabane kunye namagosa ezonyango esinawo kwilizwe lethu, nezivuselela ingxoxo-mpikiswano zaselubala zize zisixhobise kwindlela esisabela ngayo.

Sikwakhokelwa kwakhona nazingcebiso ezivela kuMbutho wezeMpilo weHlabathi (i-WHO) kunye namaZiko ase-Afrika oLawulo nokuThintela iZifo.

Njengokuba sisebenza ngobhubhane ochaphazela ubomi nokuziphilisa kwabantu baseMzantsi Afrika, bekubalulekile ukuba senze ufakwano-mlomo olubanzi kangangoko.

Olu fakwano-mlomo beluyimfuneko kwaye belufanelekile kuba kulo sifumene iingcebiso eziliqela ezakhayo.

Luyityebisile indlela urhulumente acinga ngayo, lumnika umbono othe gca ngemiceli-mngeni abantu bakuthi kwiinqila ezahlukeneyo abajongene nayo.

Amaqela esifakene nawo imilomo azintlobo ngeentlobo kwaye nangabantu abohluka-hlukeneyo baseMzantsi Afrika ngokwabo, kwaye bonke bayavuma ukuba senze ngokufanelekileyo nangokugqibeleleyo ukucothisa ukunwenwa kwentsholongwane.

Bonke bamanyene ekuzingiseni ukuba injongo yethu ephambili mayibe kukusindisa ubomi nokukhusela ukuziphilisa kwabantu.

Ngelixa zininzi iinkalo ekungavunyelwana ngazo, onke la maqela akwisivumelwano esibanzi ngendlela ekufanele siyilandele ukwakha kwiimpumelelo esele sizizuzile ukuza kuthi ga ngoku.

Ngelixa ukuvaleleka phantsi kwemiqathango ethile kwezwelonke kusebenzile, akukwazi ukuqhubeka ngokungenasiphelo.

Sivelise inkqubo yokuhlala siphaphile emanqanaba mahlanu e-COVID-19 okulawula ukunyenyisa ngezigaba ngezigaba ukuvaleleka phantsi kwemiqathango ethile.

Le ndlela yolungelelwaniso lwemingcipheko ikhokelwa zinqobo eziliqela, kuquka inqanaba losuleleko nezinga lokusasazwa, ukuxhotyiswa kwamaziko ezempilo, ubungakanani bokufezekiswa kongenelelo lwezempilo kawonke-wonke nempembelelo yokuqhubeka kothintelo kwezentlalo.

Kukulo nqobo – kunye nofakwano-mlomo olulandelayo – apho iKhabhinethi imisele khona ukuba inqanaba lokulumka kwilizwe lethu lonke kufuneka lutshintshwe ukusuka kwinqanaba lesi-4 ukuya kwinqanaba lesi-3 ukususela ngomhla woku-1 kweyeSilimela yowama-2020.

Ukutshintshela kwinqanaba lesi-3 kuphawula inguqu enkulu kwindlela esiqubisana ngayo nalo bhubhane.

Oku kuza kukhokelela ekuvulweni koqoqosho nasekususweni kweqela lezithintelo ekuhambeni kwabantu, ngelixa kusandiswa ngokubonakalayo kunye nokomeleza ungenelelo lwethu lwezempilo kawonke-wonke. 

Nangona sitshintshela kwinqanaba lesi-3 nje kubalulekile ukuba siqaphele ukuba kukho imimandla eliqela kwilizwe lethu apho esi sifo sanda khona ngamandla nalapho usuleleko luqhubeka nokunyuka.

Siza kuba nendlela eyahlukileyo yokujongana nalo mimandla inezinga eliphezulu losuleleko nokusasazwa kwesifo.

Le mimandla iza kubhengezwa njengeendawo apho intsholongwane i-corona ibalasele khona.

Ummandla ebalasele kuyo intsholongwane ucaciswa njengommandla onabantu abosulelekileyo abangaphezulu kwesihlanu kwi-100 000 ngalinye labantu okanye apho usuleleko olutsha lusanda ngesantya esikhawulezayo.

Aba masipala bambaxa balandelayo bachongwe njengemimandla apho intsholongwane i-corona ibalasele kuwo: iTshwane, iRhawuti, Ekurhuleni, Ethekwini, i-Nelson Mandela Bay, iSixeko seBhafalo neSixeko saseKapa.

Eminye imimandla apho intsholongwane i-corona ibalasele kuwo ngoomasipala besithili sase-West Coast, e-Cape Winelands; eNtshona Koloni, isithili sase-Chris Hani; eMpuma Koloni, nesithili iLembe; KwaZulu-Natala.

Sixhalabe ngokukodwa malunga nemeko yeSixeko saseKapa kunye neNtshona Koloni ngokuthe gabalala, nenosuleleko olungaphezulu kwesiqingatha sosuleleko lweli lizwe lethu liphela.

Oku sikuhoye njengomba ongxamisekileyo.

Uluhlu lwemimandla apho intsholongwane i-corona ibalasele kuwo luza kuhlaziywa qho kwiiveki ezimbini ngokuxhomekeke kwinkqubela yale ntsholongwane.

Ukujongana nale ntsholongwane kule mimandla siza kumisela ungenelelo olunzulu ngamandla olujolise ekunciphiseni inani losuleleko olutsha.

Simisela amanyathelo ophononongo aphuculiweyo, ukulawula usulelekokunye nolawulo.

Siza kubeka iqela labasebenzi abasisigxina elinamava kummandla ngamnye apho intsholongwane i-corona ibalasele kuwo. 

Eli qela liza kuquka iingcali zolawulo lweenyhikitya yezifo ezosulelayo, oogqirha beentsapho, abongikazi, oonompilo basekuhlaleni, iingcali kwezempilo kawonke-wonke kunye neenkonzo zikaxakeka zezonyango, eliza kuxhaswa zingcali zase-Cuba. 

Kummandla ngamnye apho intsholongwane i-corona ibalasele khona kuza kuthungelwana neenkonzo zovavanyo, amaziko okwenza amakheswa, iziko lokuvalela bucala, unyango, iibhedi zesibhedlele kunye nenkonzo yokukhangela abo bekudityenwe nabo.

Ukuba kukho imfuneko, nawuphi na ummandla welizwe usenokubuyiselwa kwinqanaba lesi-4 okanye lesi-5 ukubangaba ukunwenwa kosuleleko akunqandeki nangona sesenze ungenelelo lwethu naxa kukho umngcipheko wokoyisakala kwamaziko ethu ezempilo.

Ekuhambeni kwexesha, nangona kunjalo, ngenxa yamalinge ethu, kunokukwazeka ukubeka imimandla enosuleleko olusezantsi kwinqanaba lesi-2 okanye loku-1.

Ukumiselwa kwenqanaba lesi-3 lokuhlala silumkile ekuqaleni kweyeSilimela kuza kuquka ukubuyela ekusebenzeni kwamacandelo amaninzi ezoqoqosho, ngokuxhomekeke ekuthotyelweni kwemimiselo engqongqo yezempilo neyokugcinwa komgama ofanelekileyo phakathi kwabantu.

Ukuvulwa koqoqosho kunye neminye imisebenzi kuthetha ukuba uninzi lwabasebenzi bakarhulumente baza kubuyela emsebenzini.

Oku kuza kwenziwa ngokuhambelana nemimiselo yoMthetho wezeMpilo noKhuseleko kwezeNgqesho njengoko lukhokelwa liSebe lezeMisebenzi kaRhulumente noLawulo lisebenzisana nawo onke amanye amasebe aseburhulumenteni.

Siyawubulela umsebenzi oqhubekayo owenziwa ngabasebenzi bakarhulumente ingakumbi abo baphambili kwidabi lokulwa ne-COVID-19.

Ukhuseleko lwabo bonke abasebenzi, kuquka nabasebenzi bakarhulumente, luyinkxalabo yethu.

Siza kuqhubeka ukwenza onke amalinge okubonelela ngezixhobo zokukhusela abasebenzi ukuqinisekisa ukhuseleko lomntu wonke ngelixa besemsebenzini.

Eyona nto iphambili kuthi kukunciphisa amathuba okusasazwa kwale ntsholongwane kwakunye nokudala imeko ekhuselekileyo kumntu ngamnye.

Ngoko ke, siyabacela abo bangadingi ukuba baye emsebenzini okanye kwiziko lezemfundo, baqhubeke nokuhlala ekhaya.

Kwakhona abantu baza kuvumeleka ukuba bangawashiya amakhaya abo ukuya kuthenga okanye bayokufumana iinkonzo ezifana nenkathalelo yezonyango.

Abantu baza kukwazi ukuya kuzivoca-voca nanini na emini, ukuba oko abakwenzi bengamaqela.

Ummiselo wokuthintela ukuhamba kwabantu emva kwexesha elithile uza kurhoxiswa.

Utywala bungathengiselwa ukuselelwa emakhaya kuphela phantsi kwemiqathango engqongqo, ngeentsuku ezicacisiweyo nangeeyure eziqingqiweyo.

Izaziso malunga noko ziza kwenziwa emva kokuba siziqukumbele iingxoxo kunye necandelo malunga nemiqathango eyahlukeneyo.

Ukuthengiswa kweemveliso zecuba kuseza kuhlala kungavumelekanga kwinqanaba lesi-3 lokuhlala silumkile ngenxa yemingcipheko yezempilo ehambelana nokutshaya.

Zonke iindibano ziseza kuhlala zingavumelekanga, ngaphandle kwemingcwabo enabantu abangekho ngaphezulu kwabantu abangama-50 okanye iintlanganiso zasemsebenzini ngeenjongo zezomsebenzi.

Nayiphi na indawo evuleleke kuwonke-wonke apho kwenziwa khona imisebenzi yezenkcubeko, yezemidlalo, yokuzonwabisa, yolonwabo, yemiboniso, yemibutho okanye apho kwenzelwa khona imisebenzi efana nayo ziza kuhlala zivaliwe.

Sibe neengxoxo ezakhayo kunye neenkokheli zeenkolo ngeenkolo kwiziphakamiso zazo zokuvulwa kancinci kweendawo zenkolo yakwamoya neenkonzo zentetho-ntuthuzelo ngokuxhomekeke kwimimiselo nemigangatho ethile.

Sonke siye savumelana ukuba siphinde siqhube ngezi ngxoxo zimalunga nalo mba kwaye sinethemba lokuba siza kukwazi ukufumana isisombululo esisebenzayo.

Sinqwenelela abantu bakuthi benkolo yamaSilamusi okuhle kwi-Eid.

Bonke badlule kwixesha lokuzila, ebekufanele ukuba lilandelwa ngumbiyozo njengesiqhelo.

Sinqwenela ukubabulela ngokwenza uhlenga-hlengiso oluyimfuneko kulo mbiyozo njengokuba siqhuba ukulwa lo bhubhane sikunye.

Ekuvuleni uqoqosho, siza kuxhomekeka kwizivumelwano zezentlalo kunye nabo bonke abadlali ndima ukuhlangabezana namanqaku angundoqo womngcipheko emsebenzini nakummandla odibanisa abasebenzi noluntu.

Ngoko ke siza kuqukumbela iqela lezivumelwano zecandelo kwaye kuza kufuneka ukuba inkampani nganye yenze isicwangciso sasemsebenzini phambi kokuba kuvulwe.

Ngokwezi zicwangciso, iinkampani kuza kufuneka zimisele amanyathelo ococeko nawokugcina umgama phakathi kwabantu nezixhobo zoncedo; kufuneka zibahlole abasebenzi xa befika emsebenzini usuku ngalunye, zibavalele bucala abo bosulelekileyo kuze kwenziwe amalungiselelo okuba bavavanywe.

Kuza kufuneka ukuba zincedise ukufuna abasebenzi abafumaneke benayo intsholongwane kuvavanyo.

Ngenxa yokuba sesichengeni kwabo, bonke abasebenzi abangaphezulu kweminyaka engama-60 ubudala kunye nabo banezigulo ezinganyangekiyo abaphila nazo ezifana nesifo sentliziyo, isifo seswekile, izifo esingapheliyo sokuphefumla kunye nomhlaza kufuneka bahlale ekhaya.

Abasebenzi abakwaziyo ukusebenzela ekhaya kufuneka bavunyelwe ukuba benze njalo.

Ngokuxhomekeke kula manyathelo, zonke iinkonzo zokuvelisa, zemigodi, zokwakha, zezezimali, zobugcisa nezoshishino, zobuchwephetshe bolwazi, zonxibelelwano, ezikarhulumente nezeendaba, ziza kuqalisa ukuvulwa ngokupheleleyo ukususela ngomhla woku-1 kweyeSilimela.

Amalungiselelo okuqalisa ngokufanelekileyo nawokuqalisa ngamanqam-nqam kuza kudingeka ukuba enziwe kwindawo nganye yengqesho.

Iivenkile ezithengisa ngezambuku nezo zithengisa ngemithamo emincinci ziza kuvulwa ngokupheleleyo, kuquka iivenkile, izipaza kunye nabathengisi abathengisa ecaleni kwendlela. Intengiselwano yezoshishino eyenziwa ngokusebenzisa ubuchwephetshe bomnathazwe (i-E-Commerce) iza kuqhubeka ukuhlala ivuliwe.

Amanye amacandelo awayevuliwe kwangaphambili, afana nelezolimo namahlathi, elokubonelela ngeenkonzo zombane, amanzi nogutyulo njl-njl, iinkonzo zezonyango, ukuveliswa kokutya nokuveliswa kweemveliso zezempilo, aza kuhlala evuliwe ngokupheleleyo.

Ukuqinisekisa ukuba siyakugcina ukungasondelelani kwabantu, imisebenzi ethile yezoqoqosho enobungozi iza kuhlala ithintelwe. Le iquka:

  • Iindawo zokutyela, iibhari neendawo zentselo, ngaphandle kokuba kuza kuhanjiswa okanye ukutya kuza kulandwa.
  • Iindawo zokuhlala kunye neehambo zomoya zalapha ekhaya, ngaphandle kwehambo yezoshishino, yona kuza kuthethwa ngayo kwiintsuku eziza kwaziswa.
  • Iingqungquthela, imisitho, ezolonwabo kunye nezemidlalo.
  • Iinkonzo zenkathalelo yobuqu, kuquka iinkonzo zokuhombisa iinwele nezokuzenza mhle.

Ukubuyela emsebenzini kuza kwenziwa ngezigaba ukuze indawo yengqesho ilungiselwe ukumelana nentsholongwane yi-corona. Kufuneka oko kwenziwe ngendlela ephepha nenciphisa umngcipheko wosuleleko.

Sibe neengxoxo nabezokhenketho, ihotele noshishino lweendawo zokutyela malunga nemingeni neenzima ezifunyanwa leli candela.

Babe neziphakamiso eziliqela abazenzileyo, malunga namanyathelo abazimisele ukuwamisela xa la macandelo abo evuliwe. Siyaziqwalasela ezo ziphakamiso.

Zininzi iinkampani esezide zagqithisa koko kulindelekileyo ngemimiselo exhasa ukusabela kwintsholongwane i-corona, kuquka nezo sezibonelela ngokuhlola, uvavanyo kakade kunye nendawo yokugcina umntu owenziwe ikheswa besenzela abasebenzi babo.

Siza kuxoxa neenkampani ezinkulu ukuba zingakwazi njani ukuba zenzele abasebenzi bazo babe namaziko okuvalelwa bucala.

Siziqhwabela izandla ezo nkampani zithe zenza igalelo kwi-Solidarity Fund nangezinye iindlela zethu zokusabela. Ezi ziquka iinkampani ezifana nabakwa-Volkswagen, neyakha isibhedlele  kumzi-mveliso ongasasetyenziswayo kumasipala i-Nelson Mandela Bay esiza kuthatha iibhedi ezingama-4 000.

Omnye weyona miceli-mngeni mikhulu esiza kujongana nayo ngokutshintshela kwinqanaba lesi-3 – nezakuvumela ukuba kubuyela emsebenzini abantu abanokufikelela kubantu abazizigidi ezisibhozo – iza kuba kukwanda komngcipheko wokudluliselwa kosuleleko kwizithuthi zikawonke-wonke.

Sidinga ukuba nobudlelwane phakathi kwabakhweli, abaqhubi beeteksi nabebhasi, abezoshishino norhulumente ukugcina abantu bakuthi bekhuselekile.

Abakhweli kuza kudingeka ukuba besoloko bezinxibile izafonyo, bahlambe izandla zabo ngaphambi nasemva kokuthatha uhambo baze bakuphephe ukuziphatha ebusweni ngezandla ezingahlanjwanga.

Abakhweli kwakhona kuza kufuneka begcine umgama okhuselekileyo kwabanye abakhweli.

Abaqhubi beeteksi nabebhasi kufuneka bathobele imimiselo eza kubhengezwa nguMphathiswa wezoThutho, kuquka nokuqinisekisa ukuba izithuthi zabo zicocwa rhoqo ngesibulali-zintsholongwane.

Uninzi lwamashishini asicebise ukuba akhangela iindlela zokunciphisa ukuxinana kwizithuthi zikawonke-wonke, kuquka nokwenza zigqagqane iiyure zokusebenza kunye nokubonelela abasebenzi ngezithuthi.

Imida yethu yesizwe iza kuhlala ivaliwe ngaphandle kwezithuthi zeempahla nezokubuyiselwa kwabemi emakhaya.

Omnye umngeni onzima ekufanele sijongene nawo kukuvulwa kwezikolo.

Umba ophambili kuthi yimpilo nentlalo-ntle yabafundi esikolweni, abafundi kumaziko emfundo ephakamileyo, abafundisi-ntsapho kunye nabasebenzi kula maziko.

Sikwaxhalabile malunga nokukhula nokuphuhla kwabantwana bethu kunye nokuthi isizukulwana sabafundi siphela singavinjwa amathuba ngokusigxina ngulo bhubhane

Ngoko ke sithatha indlela elumkileyo eza kumiselwa ngezigaba ukuvula izikolo, ngokukhokelwa zingcebiso zezonyango nangokufakana imilomo nawo onke amahlakani. 

Siza kuqalisa izifundo kubafundi bamabanga 7 nabebanga 12 ukususela ngomhla woku-1 kweyeSilimela.

Kumiselwa amanyathelo angqongqo okulawula usuleleko, apho kuyimfuneko khona, kongezwa amanzi neziseko ezingundoqo zokucoca ngesibulali-zintsholongwane ukuvumela ukugcina ukungasondelelani kwabafundi, ukuhlamba rhoqo izandla kunye nokhuseleko lwabafundi.

Kukwamiselwa namanyathelo okuqinisekisa ngokhuseleko xa abantwana bengena kwinkqubo yokutyiswa ezikolweni kunye neyokuthuthwa kwabafundi.

Ikhalenda yezikolo iza kuhlaziywa, ize ikharityulam icuthwe ukuze sibe nako ukusindisa unyaka wokufunda wama-2020.

Kuyaqondakala ukuba kukho iinkxalabo ezithile malunga nokuvulwa kwezikolo, kwaye kufanelekile ukuba ndigxininise ukuba akukho mzali uza kunyanzelwa ukuba athumele umntwana wakhe esikolweni ukuba uxhalabile malunga nokhuseleko.

Kodwa ukuba sisebenzisana sonke kunye, ukuba silandela onke amanyathelo okulumkela nezikhokelo ngenyameko, siza kukwazi ukugcina izikolo zethu zikhuselekile.

Sikwasebenzisa indlela yokuqalisa ngezigaba ukubuyela kumaziko emfundo ephakamileyo.

Ukususela ngomhla woku-1 kweyeSilimela, zonke iidyunivesithi zikarhulumente kulindeleke ukuba ziqalise ukumisela inkqubo yokufundisa-mgama kunye nesicwangciso-qhinga sokufundisa ukuqinisekisa ukuba bonke abafundi banikwe ithuba elilungileyo lokugqibezela unyaka wemfundo wama-2020.

Ngokuqala kwenqanaba lesi-3 lokuhlala silumkile, akukho bafundi bangaphezulu kwesinye sesithathu abaya kuvunyelwa ukuba babuyele kumaziko emfundo phantsi komqathango wokuba baya kuhlaliswa ngokukhuselekileyo.

Amaziko aza kuvulelwa inani elongezelelweyo xa imeko yenqanaba lokuhlala silumkele intsholongwane i-corona litshintsha.

Njengoko sivuselela imithombo yethu yezempilo ukufikelela ekugalelekeni ngamandla kwezehlo zentsholongwane i-corona ezilindelekileyo, kufuneka siqinisekise ukuba asivuleli thuba lokudaleka kwezinye iintlekele zezempilo kaxakeka.

Iinkonzo zezempilo zesiqhelo ngoko ke kufuneka zihlale zivulwe ngokupheleleyo zize ziqhubeke nokubonelela ngeenkonzo ngokunika ingqalelo kugonyo lweentsana, iinkonzo zothintelo-nzala, inkathalelo yokuhlukuhlwa kwabakhulelweyo, uxilongo lokukhangela nokunyanga isifo sephepha neNtsholongwane kaGawulayo (i-HIV), ukulawula izifo ezinganyangekiyo kunye nokunika inkxaso abo babhungce kwimpatho-mbi ejolise kwezesini.

Kufanele singqine ngokungaguqukiyo ukuba ilungelo labo bonke abantu lokuphila nesidima lisembindini wokusabela kwethu kwintsholongwane i-corona, nokuthi kufanele sime ngxi singagungqi ngokuchasene nawo nawaphi na amanyathelo angumqobo kuwo namanye amalungelo asisiseko sobuntu.

Bemi boMzantsi Afrika,

Sisibonile isibindi sabo baqhubekileyo nokusebenza ngexesha lokuvaleleka phantsi kwemiqathango ethile kwizwelonke, besonga abagulayo, bebonelela ngokutya neenkonzo ezingundoqo, besebenzela ukuba ilizwe lethu lihlale liphila phantsi kweemeko ezinzima.

Umthwalo wokuvaleleka phantsi kwemiqathango ethile ube nzima kakhulu kwabo ebekunzima kubo ukumelana nako.

Ngoku lixesha lokuba uninzi lwethu lubuyele emsebenzini luze luqalise inxalenye yobomi bethu ebesibumisile ukususela ukuqalisa kokuvaleleka phantsi kwemiqathango ethile.

Noxa kunjalo, ndifuna ukugxininisa ukuba ukunyenyiswa kwezinye zezithintelo akuthethi ukuthi isoyikiso esibekwe yintsholongwane i-corona sidlulile okanye umlo wethu wokulwa nesi sifo udlulile.

Phofu ke, umngcipheko wokwanda kosuleleko ngobuninzi mkhulu kakhulu ngoku kunokuba ubunjalo ekuqaleni kokuqhambuka kwalo kweli lizwe.

Ngoku lixesha apho kufuneka siqinise amalinge wethu nokuqinisa sizinzise intsebenziswano yethu. 

Ngoku, sijonge kuni kwakhona, kumanyathelo wenu kunye nobulumko benkathalo yenu.

Sijonge kuni ukuba nigcine ubungcwele bobomi kunye nesidima sabo bonke abantu.

Sijonge kuni ukuba nikhusele abona babuthathaka nabona basesichengeni apha phakathi kwethu.

Sijonge kuni ukuba nibonakalise imvisiswano novelwano oluluphawu lokusabela kwabantu baseMzantsi Afrika kule ntlekele.

Ekuhlanganeni kwethu nalo mngeni unzima kangaka, siza kuya phambili sibantu banye, simanyene ngezenzo, kwaye sizimisele ukuba ngokuqinisekileyo siza kuphumelela.

Ngeli xesha, ngaphezu kwalo naliphi na elinye, sikhumbula amazwi kaMadiba, xa wayesithi: “Ngoku kusesandleni senu.”

Nkosi sikelela i-Afrika uze ukhusele abantu bayo.

Ndiyabulela.

Share this page

Similar categories to explore