1. Phethagatšo ya mananeo a bohlokwa a mmušo
1.1. Kabinete e ile ya sekasekwa ka ga dipoelo tša dipego tša kotara ya bone (Pherekgong-Hlakola 2015). E ile ya kgotsofala ka ga kgatelopele ye e dirilwego ka ga phethagatšo yeo. Maloko a Khuduthamaga a tla lebagana le ditiro tša go rerišana le bagaši ba ditaba le bakgathatema go hlaloša ka ga kgatelopele ye e dirilwego ka phethagatšong ya dipoelo tša kotara ya bone. Dintlha di tla tsebagatšwa ka pela ge thulaganyo e phethilwe.
1.2. Kabinete e amogetše go kgethwa ga baabi ba enetši ye e šomišwago leswa ba 13 ka nakong ka kgato ya bone ya Lenaneo la mmušo la Bodiredi bja ka Ntle bja Batšweletši ba Mohlagase wo o Šomišwago Leswa bao ba Ikemego. Batšweletši ba ba enetši ye e šomišwago leswa (enetši ya maatla a letšatši le ya maatla a phefo) ba tla aba dimekawate tša tlaleletšo tše 1 084 go thekga mothopo wa bosetšhaba gomme go realo ba thekga naga go batamela kabo ya mohlagase ya lebaka le letelele ya go ya go ile.
1.3. Kabinete e amogela Dipoelo tša Tekodišišo ya Dipuku tša Ditšhelete tša Mebušo ya Selegae ya 2013-2014 gomme e reta go šoma ga mebasepala mo go laeditšego go kaonafalo mo go swanago ka makaleng ao a nyakilego go ba ka moka a dipoelo tša tlhakišo ya dipuku tša ditšhelete tša mebasepala. Dihlongwa tše ntši tše di ka bago tše 96% (mebasepala le ditheo tša mebasepala) di rometše ditatamente tša tšona tša ditšhelete ka nako, e lego kaonafalo ye kgolo go tloga go 93% ka 2012/13 le 78% ka 2007/08.
Pego e lemoga gore go dirilwe maitekelo ao a tseneletšego go rarolla tšhomišo ya ditšhelete ye e sego molaong. Seo se lemogwago ke koketšego ye kgolo ka go palo ya mebasepala le ka go ditheo tša mebasepala yeo e hweditšwego dipoelo tša tlhakišo ya dipuku tša ditšhelete ye e kgahlišago go tloga go ye 30 ka 2012/13 go fihla go ye 58 ka 2013/14, gomme ke fela ye šupa ka 2007/08 yeo e laetšago phetogo ye e nanyago go leba go pušo ye kaone le taolo ya ditšhelete ye e kgahlišago.
Mebasepala yeo dipuku tša tšona tša ditšhelete di tlhakišitšwego yeo e hweditšego dipego tše kaone tša tšhomišo ya ditšhelete bjale e fihla go 76% ya palomoka ya ditekanyetšo tša mmušo tša R315 pilione. Se se ra gore diranta tše di nyakilego go ba tše seswai go tše 10 tše di šomišitšwego ke mmušo di šomišwa ke ditheo tšeo ditatamente tša tšona tša ditšhelete di kgahlišago.
Go mebasepala le ditheo tše 335 tšeo dipuku tša tšona tša ditšhelete di tlhakišitšwego, ye 102 e kaonafetše, ye 194 ga se ya fetoga, ye 27 o boetše morago mola ye mebedi yona e le ye meswa gomme ye 10 yona dipuku tša tšona tša ditšhelete di sa tla hlakišwa. Se se phethagatša kabo ya ditirelo ye e šomago gabotse kudu le ya maikarabelo go sepelelana le mokgwa wa ‘Poelomorago go tša Motheo’. Kabinete e amogela seo bjalo ka karolo ya Leano la ‘Poelomorago go tša Motheo’, šedi ye e kgethegilego e tla fiwa mebasepala ye 50 yeo e hweditšego dipoelo tša tekodišišo ya tshepedšo ya ditšhelete tše di sa kgahlišego, kudukudu ye 25 yeo e hweditšego dipoelo tša tekodišišo ya tshepedišo ya ditšhelete tše di sa kgahlišego mo mengwageng ye e fetilego ye mehlano.
Kabinete e tšweletša go se kgotsofale ga yona go mebasepala yeo e tšwelago pele go thwala batho bao ba se nago le maswanedi a dithuto gomme go realo e nyatša ditiro tša pušo ye botse. Tona ya Kgoro ya Pušo ya Tirišano le Merero ya Setšo, ka go šomišana le mebasepala, e tla akgofiša tshepedišo ya go rarolla mathata a.
2. Diphetho tše Bohlokwa tša Kabinete
2.1. Kabinete e dumeletše Leanotokišoleswa la Tirelo ya Diposo ya Afrika Borwa (SAPO). Leano le le thušitše go tseba dilo tša motheo tše di bakago mathata gomme la šupa gape ditsenogare tše bohlokwa tša togamaano ka nepo ya go bušetša sehlongwa se sekeng. Mokgwa o moswa wa kgwebo o a hlangwa go fokotša go bota go fetišiša kgwebong ya go romela mangwalo le go leba go mokgwa wa go tsenya letseno wo o kopantšwego. Kabinete e na le boitshepho bja gore leano le tla tšwetša pele SAPO. Tona ya Kgoro ya Mananeokgoparara a Dikgokagano le Ditirelo tša Poso, gammogo le ba taolo ya SAPO, ba tla swara kopano ya go sedimoša bagaši ba ditaba go hlaloša leano le ka bophara.
2.2. Kabinete e dumetše gore poelo ye e amogetšwego mabapi le pego ya mathomong Afrika Borwa ya phethagatšo ya Tšhata ya Afrika ka ga Ditokelo le Bophelo bjo bokaone bja Bana (2000-2013), e alwe ka Palamenteng. Pego ye e amogetšwe go tšwa go Komiti ya Ditsebi tša Afrika ka ga Ditokelo le Bophelo bjo Bokaone bja Bana. Kabinete e thekgile mekgwa ya pušo ya go netefatša gore go ba le mokgwa wo o kopantšwego, wa go tlemaganywa le wa go kgatha tema go phethagatšo ya Tšhata ya Afrika ka ga Ditokelo le Bophelo bjo bokaone bja Bana go obamela ditokelo tša molaotheo tša bana.
Go romelwa ga pego ye ya Afrika Borwa go sepelelana le melao le ditlamego tša tumelelano ya boditšhabatšhaba. Pego ye e šoma gape bjalo ka selo seo se elago ka fao setšhaba se gatelago pele ka gona go phethagatša ditokelo tša bana le go phela gabotse ga bona.
3. Maemo a Kabinete ka go Merero ye e lego Ditabeng Seemong sa Bjale
3.1. Kabinete e reta go swarwa ka katlego ga Seboka sa Ekonomi ya Lefase (WEF) ka Afrika ka Motsekapa bekeng ye e fetilego, yeo e tiišetšago leswa gore naga ye ke lefelo la boeti la maemo a godimo lefaseng fao go swarwago ditiragalo tša maemo a godimo. WEF Africa e file sefala sa gore mmušo o bontšhe Afrika Borwa bjalo ka lefelo leo le ka etelwago la dipeeletšo le la kgwebo, e lego selo se bohlokwa go fihlelela maikemišetšo a Leanotlhabollo la Bosetšhaba (NDP).
Kabinete e amogela gape tema ye bohlokwa ye e kgathilwego ke ba lefapha la kgašo go netefatša gore tshedimošo go tšwa mo tiragalong ye ye bohlokwa e gašwa ka makaleng a kgašo a mehutahuta go dumelela gore ditaba di fihle go maAfrika Borwa.
Kelo ya sekoloto ya Afrika Borwa ka BBB ye e dirilwego ke Fitch Ratings e tiišetša leswa gore naga ye e dula e buletše peeletšo ye e tšwago dinageng tša ka ntle ebile e tšwela pele go laetša boikgafo bja mmušo go taolo ya ditšhelete ye e nago le tlhokomelo. Le ge go le bjale, mathata ao a tšweleditšwego ke Fitch a hwetša šedi ya mmušo maemong a godimodimo.
3.2. Kabinete e amogela go tsebagatša semmušo ga Media Landscape 2014 – Re Keteka Mengwaga ye 20 ya Kgašo ya Afrika Borwa, yeo e akaretšago dilo tša mehutahuta tša mengwaga ye e fetilego ye 21 ye e bego e hlohleletša yeo ka go yona kgašo e ralokilego tema ye bohlokwa. Kgaolo ye nngwe le ye nngwe e hlokometše karolo ya kgašo go thoma ka 1994 ebile e laetša gore re tšwa kgole bjang, mola ka go le lengwe e hlokometše ditlhohlo tša ka moso. Bontši bja bakgathatema ba dumela gore go fihleletšwe dilo tše ntši ka mo lefapheng le.
Kabinete e ipiletša go bao ba lego ka go kgašo, dirutegi, setšhaba sa badudi le mmušo go bala kgatišo ya Media Landscape 2014, yeo e hlohlago dingangišano tše di nago le tsebo le dipoledišano ka ga mengwaga ye 20 ya kgašo ka go Afrika Borwa ya temokrasi. Kgatišo ye e fa pego ye e sa tšeego lehlakore le ya botshepegi ya lefapha la kgašo ka mo nageng. Ge e be e sa thalwa e dirišitše tirišano ye maatla magareng ga mmušo le intasteri ya kgašo, ka go šomiša baetapele le mekgatlo ya setšhaba.
3.3. Kabinete e tiišetša boitshepo bja yona go Bolaodi bja Bosekiši ya Bosetšhaba (NPA) go phethagatša mešomo ya yona ka bokgoni ka ge e filwe mošomo wo ke Molaotheo go sa lebelelwe phetogo ye e sa tšwago dirwa ka go bolaodi bja yona.
NPA e tšwela pele go tia ka mošomong wa yona, ebile e na le makala le ditshepedišo tša maleba go tšwela pele go tšwetša pele setšhaba seo se hlokago bosenyi. Ka 2014 setheo se se kaonafaditše kelo ya sona ya go bona basenyi molato ka maemong ka moka a dikgorotsheko ka 93.6% (melato ye 273 641) ka go dikgorotsheko tša didiko, 76% (melato ye 27 246) ka go dikgorotsheko tša dilete le 88% (melato ye 911) ka go dikgorotsheko tša godimo ka moka.
3.4. Kabinete e amogela go lokollwa ga Dinyakišišo tša mathomo ka ga Bogoboga tša Afrika Borwa tšeo di lebeletšego kudu maikutlo a batho mabapi le HIV le AIDS le TB ka Khonferentsheng ya bo 7 ka ga AIDS ya Afrika Borwa, yeo e lego gare mo lebakeng le ka Durban. Dinyakišišo tša Bogoboga, e lego tše kgolokgolo lefaseng, di fa ditiro tše di bonagalago le tša boithomelo le mananeo a go lwantšha bogoboga le kgetholo ya batho bao ba phelago ka HIV le TB.
3.5. Kabinete e amogetše katlego ya Beke ya Tšhireletšo ya Bana (CPW) gomme e bušeletša gore bana ba rena ke motheo wa bokamoso bja naga ya rena gomme e ipiletša go ditšhaba go ba šireletša kgahlanong le go se hlokomelwe le go tlaišwa. Godimo ga fao, Kabinete e lebiša ditebogo tša yona go dihlongwa tša mmušo ka moka, go setšhaba le badirišani ba setšhabeng bao ba šomago ba sa lape go putla CPW go lemoša ditšhaba go šireletša bana ba rena.
3.6. Kabinete e amogela leanotokišo le maatla ka Telkom yeo go yona mmušo e lego mongdišere yo mogolo, o nago le setseka sa 40%. Leanotokišo la khamphani ye le feleditše ka kgolo ye maatla ka go letsenong le ka go kabelanong e leng la mathomo ga e sale ka 2011 go dirwa disente tše 245.
3.7. Kabinete e sekasekilwe ka phethagatšo ya melaophetošwa ya bofoladi ye e sa tšwago go dirwa le ka ga melao ya bofaladi ya 2014, go akaretšwa dinyakwa tša go eta le bana go tsena magorong a botseno a mellwane ya Afrika Borwa, yeo e thomilego go šoma ka la 1 Phupu 2015.
Le ge go le bjale Kabinete e tšeetše tlhogong maikutlo go tšwa ka makaleng a mehutahuta. Ka nepo ya go kwa maikutlo a, Kabinete e tšere sephetho sa go hloma sehlopha sa Ditona go tšwa ka mafapheng a ekonomi le tšhireletšo.
Sehlopha se go emetšwe gore se tla ahlaahla le go rerišana le bao ba nago le dingongorego ka maikemišetšo a go hwetša mekgwa ya go rarolla dipoelo tšeo di bego di se tša letelwa tše di tlišitšwego ke go phethagatša melao ye. Sehlopha se se tla kgokaganywa ke Tona Malusi Gigaba.
Godimo ga fao, Komiti ya Ditona tša Dikgoro tše di Fapafapanego ka ga Bofaladi le yona e tla tšwela pele ka mošomo wa yona go lebelela leswa dilo ka moka tše di amanago le bafaladi bao ba lego ka nageng. Mošomo wo o tla thuša go fa kamano magareng ga bofaladi le melao ya rena.
4. Ditiragalo tše di Tlago
4.1. Mopresidente Jacob Zuma o tla tsenela meketeko ya Letšatši la Bafsa ka la 16 Phupu 2015 ka Tshwane Events Centre, ka Gauteng ka fase ga morero wa: “Bafsa ba tšwe tša pele Afrika Borwa”.
Mopresidente o tla dira gape ketelo ya Siyahlola ka Yunibesithing ya Theknolotši ya Tshwane ka Khamphaseng ya Borwa ka Soshanguve, Gauteng ka la 23 Phupu 2015. Ketelo ye ya tekolo e tla lebelela kudu masolo le ditsenogare tše di phethagaditšwego go kaonafatša maphelo a bafsa ba rena le go ba maatlafatša gore ba kgathe tema bokaone ka ekonoming ya naga ya rena.
Kabinete e ipiletša go bafsa go šomiša dibaka tše di fiwago ke mananeo a mmušo a go swana le Lenaneo la Mešomo ya Setšhaba, leo le laetšago ka fao dilekane di tlišago Phetogo go mananeokgoparara le ditirelo tša setšhaba, le gape go godiša dibaka tša mošomo go ba mešomo ya go ya go ile ka lebaka la phetišetšo le tlhabollo ya mabokgoni.
Ka Setheo sa Tlhabollo ya Bafsa sa Bosetšhaba, bafsa ba bantši le bona ba tsenywa ka ekonoming ya bohle ka mananeo a bona ao a fago thekgo go bahlomi ba dikgwebo bao e lego bafsa.
4.2. Afrika Borwa e tla tsenela meketeko ye e tlogo swarwa khonthineteng ye ka bophara ka la 23 Phupu 2015 go gopola Letšatši la Tirelo ya Setšhaba la Afrika ka fase ga morero wa: “Tema ye e Kgathwago ke Ditirelo tša Setšhaba go Maatlafatša Basadi, Boithomelo le Kabo ya Ditirelo ye e Fihlelelwago”. NDP e bone gape go maatlafatša bokgoni bja Mmušo bjalo ka selo se bohlokwa go fihlelela Nepo ya 2030. Go tloga ka 1994 naga ye e gatetše pele kudu ka boemedi bja basadi ka maemong a taolo a godingwana ka Tirelong ya Setšhaba, ye e bego e le go 39.8% ka Hlakola 2014.
4.3. Kabinete e ipiletša go maAfrika Borwa ka moka go ba le mmušo ka Letšatši la Bafaladi la Lefase, ka la 20 Phupu 2015, go tiišetša leswa boikgafo bja naga ye go kwano ya boditšhabatšha ya go swara bafaladi ka moka ka seriti. Bjalo ka naga ye nngwe go tše di saenetšego Kwano ya Geneva ya 1951 le bjalo ka naga yeo e tšwetšago pele ditokelo tša botho, re na le tlamego ya go šireletša ditokelo tša motheo tša bafaladi ka gare ga mellwane ya rena. Ka mabakeng a mantši ba ke banna, basadi le bana bao ba lego kotsing bao ba gapeleditšwego go tšhaba dinageng tša gabobona gomme ba dirile bjalo ka kgotlelelo ye kgolo, ka maatla le ka boikgafo.
4.4. Kgoro ya Merero ya Selegae, gammogo le dikgoro le dihlongwa tše dingwe tša mmušo, di tla tsebagatša semmušo Lesolo la Operation Pyramid ka la 19 Phupu 2015 ka Skukuza, Mpumalanga ka fase ga morero wa: “Re šoma mmogo go ba le mellwane ye e bolokegilego le ye e šireletšegilego”. Lesolo la Operation Pyramid le tla kgokaganya le go tsepanya bokaone diprotšeke tša mmušo le tša dihlongwa tša ona tša mabapi le mellwane, mananeo le ditsenogare. Lesolo le la phetošetšo le tla šoma go fihla ge go hloma fao go rulagantšwego ga Setheo sa Taolo ya Mellwane se hlomilwe ka 2017. Taolo ye e bolokegilego, ya go šoma gabotse le ye kaone ya go go sepela ga batho go putlaganya mellwane ya dinaga e tla dirwa ka mokgwa wo o sepelelanago le dilo tše bohlokwa tša tlhabollo ya bosetšhaba.
4.5. Segopotšo sa mengwaga ye 60 sa Tšhata ya Tokologo, seo se tlago ketekwa ka la 26 Phupu 2015, se tla šomišwa go laetša kgatelopele ye e dirilwego go fihlelela ditlhologelo tša yona, le go bontšha kamano magareng ga melaotshepetšo ya mmušo le sengwalwa sa ona seo se dirilego histori. Tšhata ya Tokologo ke motheo woo go ona Molaotheo wo o retwago lefase ka bophara o theilwego go yona; lehono e tšweletša naga yeo re e agago ka melaotshepetšo le mananeo a rena.
5. Bao ba Thwetšwego Mešomong
Batho ka moka bao ba thwetšwego mešomong mangwalo a bona a dithuto a tla tiišetšwa le go netefaletšwa ka maleba.
5.1. Morena Zacharia Isak Modise bjalo ka Mokhomišenare wa Bosetšhaba wa Kgoro ya Ditirelo tša Tshokollo.
5.2. Mohumagadi Bernedette Muthien bjalo ka Motlatšamolaodipharephare wa Tshekatsheko ya tša Bong ka Mafapheng ka go Kgoro ya Basadi.
Dipotšišo:
Mohumagadi Phumla Williams (Seboleledi sa Kabinete sa Motšwaoswere)
Mogala: 083 501 0139
